3. Het Nieuwe Nagele
inhoudsopgave
4 voorwoord
7 leeswijzer
8 visie
10 1. Nagele als cultureel erfgoed
18 architectenkaart
20 waardenkaart
22 2. Nagele als samenleving
22 bloeiend verenigingsleven
23 vervaagde dorpsidentiteit
24 3. Nagele als uniek polderdorp
24 ambitie
24 kansen
25 strategie
26 haalbaarheid
28 de Nieuwe Kaart van Nagele
A. Het Nieuwe Nagele maakt onderdeel uit van een
aantal themakaternen en een Masterplankaart opgezet
door het Ontwerplab Nagele, in opdracht van Gemeente
Noordoostpolder en woningbouwvereniging Mercatus.
Deze katernen met projecten en randvoorwaarden
voor projecten vormen een handvat voor toekomstige
ontwikkelingen van het dorp Nagele, een monument
van de moderne tijd.
Andere katernen zijn:
A. Het Nieuwe Nagele
B. Spelregels voor Het Nieuwe Nagele
C. Dorpsentrees
D. Park Nagele
E. Dorpsweide
F. Kerngebied
G. Wonen en werken in het bedrijvenpark
H. Verkeer en parkeren
I. Injecties
J. Gerstehof + Lucernehof
K. Vlashof + Klaverhof
L. Koolzaadhof
M. Karwijhof
-3-
4. voorwoord
Voor u ligt de dorpsvisie van Nagele. Een visie om wethouders Wouter Ruifrok en Willy Schutte en de
Nagele vitaal te maken, terwijl het ook als markant directeur van Mercatus Ton Beurmanjer. Met Froukje
monument van de moderne tijd aantrekkelijk kan Kampen en Arjen van den Berg van de gemeente en
worden. De dorpsvisie is een vervolg op het handboek Christel Timmers en Ilona Koning van Mercatus werd
en werkboek uit januari 2010 van het Onderzoekslab regelmatig over de gang van zaken en de verschillende
Nagele, een projectteam dat in oktober 2009 is projecten overlegd.
opgestart door het Atelier Rijksbouwmeester en dat
deel uitmaakt van “Nederland Wordt Anders”. Zowel op het gemeentehuis als bij Mercatus zijn
werkruimtes beschikbaar gesteld. Dankzij de
Gemeente Noordoostpolder en woningcorporatie betrokkenheid van dhr. en mevr. Klijnstra kon het
Mercatus hebben vervolgens gevraagd om de visie Ontwerplab bovendien gebruik maken van het
voor Nagele uit te werken en een aantal projecten leegstaande winkelpand Flevofleur in Nagele. We
te concretiseren. Gezien de concretiseringsslag is hebben deze gelegenheid dankbaar benut en in
het Onderzoekslab omgedoopt tot Ontwerplab. de etalages onze analyses en ideeën getoond aan
De dorpsvisie is in nauwe samenwerking met geinteresseerde passanten. Op 25 mei hebben we alle
Gemeente en Mercatus ontstaan. Hiertoe werd genoemde betrokkenen in de Flevofleur uitgenodigd
een overlegstructuur op verschillende niveau’s voor de Dag van de Realiteit. Na een presentatie van
ingesteld. Hoofdlijnen werden besproken met onze ideeën hebben we daar onder het genot van
Grille 1, 1956 Reeks posters over het plan Nagele zoals door Aldo van Eyck gepresenteerd op het Congres Internationale
des Architectes Modernes (CIAM) in 1956 in Dubrovnik.
-4-
5. goulashsoep van Kasparus gediscussieerd over de Juni, 2010
mogelijke kansen voor Nagele. Op 8 juni is er in het
Museum Nagele een bewonersavond georganiseerd Ontwerplab:
waarbij aan zo’n 80 inwoners uit Nagele de ideeën in
conceptvorm zijn gepresenteerd. Het resulteerde in Pi de Bruijn
een interessant debat tussen de bevolking, bestuurders Bas Horsting
en het Ontwerplab.
Jeroen de Bos
Al met al heeft een ieder van ons met groot Magnette Dijkstra
enthousiasme en inzet aan deze plannen gewerkt en we Joosje van Geest
hopen van harte dat in de komende periode de eerste Mirjam van Hasselt
projecten succesvol van start zullen gaan. Eenieder Sven Hulsbergen Henning
is graag bereid op te treden voor nader advies of om Guido Schot
voor verdere uitwerkingen ingezet te worden. Victor Spijkers
Claudia Temperilli
Jim de Valk
-5-
6. g
lerwe
Nage
Zu
id we
ste
rri
ng
Tarwehof
Gerstehof
we
g
Lucernehof
Ring
Nagelertocht
Akkerstraat
Noorder-
winkels
Vlashof
Nagelervaart
Ring
Voorhof
Eggestraat
Zuider-
winkels
Klaverhof
Ring
Hakstraat
Ploeg Karwijhof
Koolzaadhof
straat
Do
mi
ne De Klamp
es
we
g Wendakker
Schokkerringweg
Havenweg
Stratenplankaart Nagele, 2010
Grille 2, 1956
-6-
7. leeswijzer
Deze dorpsvisie bestaat uit een aantal themakaternen
en een Masterplankaart, ook wel de Nieuwe Kaart van
Nagele genoemd.
Themakatern A, ‘Het Nieuwe Nagele’ beschrijft de
waarden van Nagele en een vijftal kansen die Nagele
weer van nieuwe sociale en economische impulsen
kunnen voorzien. Alle kansen vinden aansluiting bij
kwaliteiten die al in het dorp aanwezig zijn maar die
tot op heden niet ten volle benut zijn.
In themakatern B, ‘Spelregels voor het Nieuwe Nagele’,
staat omschreven aan welke regels restauratie- en
renovatiewerkzaamheden en nieuwbouw dienen
te voldoen om aan te sluiten bij (herstel van) het
monumentale karakter van Nagele. Nagele is een
prachtige maar ook kwetsbare compositie van ruimte,
groen en architectuur. Zorgvuldig ingrijpen is dus
vereist, wil het dorp zijn status als cultureel erfgoed
behouden en uitbouwen.
De overige themakaternen gaan dieper op specifieke
onderwerpen in met ontwerpvoorstellen voor projecten
variërend van de dorpsentree tot nieuwbouw in de
woonhoven. Het betreft grotendeels voorstellen die
nog verder op haalbaarheid en draagkracht getoetst
dienen te worden.
De Nieuwe Kaart van Nagele brengt de kansen voor
Nagele ruimtelijk in beeld. Het is een ideaalbeeld dat
niet direct maar stapsgewijs gerealiseerd kan worden
en dat de samenhang tussen de verschillende projecten
en een aantrekkelijk eindbeeld toont.
-7-
8. visie
Experiment in de polder
Nagele vormt een uniek polderdorp uit de vroege de groei van de zorgverlening en de vrijetijdssector.
wederopbouw. Jarenlang heeft een team met illustere Het vormt een nieuwe banenmotor en fungeert als
ontwerpers als Gerrit Rietveld, Van Eesteren en Aldo belangrijke economische drager voor de woon- en
van Eijck gezocht naar een ideaal samenlevingsmodel. verblijfskwaliteit.
Nauwe banden met De Stijl, het functionalisme en het We hebben ons daarom de vraag gesteld hoe Nagele
socialisme resulteerden in een reeks baanbrekende weer een inspirerend icoon kan worden met een
ontwerpen. cultuurtoeristische betekenis en hoe, in het verlengde
Op buitenlandse congressen trokken de Nederlandse daarvan, weer een levendige dorpsgemeenschap
architecten internationale aandacht met de kan ontstaan. Zou het Nieuwe Nagele weer een
presentatie van plannen voor een uitermate groene vitaal dorp en een bedevaartsoord van het Nieuwe
en modernistische nederzetting. Nagele is op te Bouwen kunnen worden? De identiteit van het dorp
vatten als een proeftuin waar is geëxperimenteerd als cultureel erfgoed maakt de bevolking bewust van
met 20ste eeuwse artistieke, maatschappelijke en de waarde van hun woonomgeving en vervult hen
bouwtechnische thema’s. Vóór de bouw was het dorp met trots. Sociale binding tussen bewoners versterkt
al beroemd en nog steeds heeft het aantrekkingskracht en, draaiend op de nieuwe economie van culturele
op architecten en kunstenaars uit alle hoeken van de recreatie en maatschappelijke ondersteuning, ontstaat
wereld. er een levendige dorpsgemeenschap waar mensen
vitaal ouder worden. We verwachten dat na de eerste
Icoon reeks van uitgevoerde projecten de volle bussen met
Fysieke slijtage en leegstand tasten momenteel internationaal publiek niet alleen in Schokland en Urk
het monument echter aan. Een toenemend aantal maar ook in het Nieuwe Nagele zullen stoppen.
bewoners voelt zich geen Nagelees en bemoeit zich
weinig met dorpsactiviteiten. De sociale binding,
die ooit zo groot was in de nieuwe dorpen op het
nieuwe land, ebt weg. Vergrijzing en gezinsverdunning
reduceren het draagvlak voor voorzieningen.
Tegelijkertijd leidt de vergrijzing in Nederland tot
Grille 3, 1956
-8-
9. Nieuwe kansen
Door Nagele te koesteren als stedenbouwkundig
monument en door respectvolle renovatie van
architectuur en groen zouden de idealen van de avant-
garde weer inzichtelijk gemaakt kunnen worden en de
visuele aantrekkelijkheid van het dorp worden vergroot.
Gemeente, woningbouwvereniging en zoveel mogelijk
bewoners zullen zich gezamenlijk moeten inzetten om
het onderste uit de kan te halen. Het is de eerste stap
om Nagele weer op de kaart te krijgen.
Nagele heeft de potentie om te groeien op het vlak
van cultuur, wonen, ondernemen, ouder worden en
recreatie. Kunstenaars, die zich laten inspireren door de
iconische waarde van Nagele, versterken het culturele
milieu. Toenemende naamsbekendheid doet Nagele
opbloeien en trekt vervolgens nieuwe ondernemers
die in horeca, zorgverlening en poldergebonden
bedrijvigheid successen boeken. Domotica, burenhulp
en vrijwilligerscircuits voor kleine diensten betrekken
bewoners bij het maatschappelijk leven. Senioren,
bijvoorbeeld afkomstig uit het omliggende agrarische
gebied, kunnen rekenen op adequate zorg. Nieuwe
woningen vergroten de diversiteit in woningtypes en
trekken nieuwe inwoners. Er wordt zoveel mogelijk
rekening gehouden met de bevolkingsopbouw in ieder
hofje. Want juist in een klein plattelandsdorp is het
dorpsgevoel van levensbelang, ook in de 21e eeuw.
-9-
10. 1. Nagele als cultureel erfgoed
Monument van de vroege wederopbouw Wat zijn de waarden van Nagele?
De Noordoostpolder, en ook Nagele, is in korte De gelede stad
tijdspanne gebouwd. De inrichting van het landschap, De wijkgedachte blijkt een succesvol instrument in de
de aanleg van de dorpen en de bouw van de woningen, na-oorlogse periode voor de bouw van een maakbare
kerken en scholen heeft zich in pakweg 10 jaar tijd stad. Op niveau van hele NOP wordt Emmeloord
voltrokken. Nergens zijn de architectuur en stedenbouw beschouwd als het stadscentrum terwijl de dorpen de
uit de vroege wederopbouwperiode zo puur als hier. verschillende woonwijken belichamen.
In Nagele heeft een avant-garde team ontwerpers uit
De 8 en Opbouw jarenlang gezocht naar een ideaal
samenlevingsmodel op basis van socialistische en
functionalistische overtuigingen. Het vormt daarom bij
uitstek een dorp dat we als cultuurhistorisch erfgoed
willen koesteren. Met architectuur en groen is een
verfijnd stedenbouwkundig ensemble gecomponeerd
dat we qua concept zo goed mogeljik willen bewaren.
Nagele heeft gefungeerd als een proeftuin. Op het
scherpst van de snede zijn er een aantal essentiële
20ste eeuwse maatschappelijke, artistieke en
bouwtechnische thema’s onderzocht en uitgewerkt.
Wijkgedachte, schema van de gelede stad
Grille 4, 1956
11. Park Nagele
Het dorp is opgevat als interieur en wordt tegen de
open polder beschut door een stevige windsingel. Met
bosstroken zijn woonkamers gevormd, de woonhoven.
Het groen is grotendeels ontworpen door Mien Ruys
en wordt ingezet als aanvulling op de architectuur. Park
Nagele is een openbaar park dat met publieke functies
op de dorpsweide, als scholen en kerken, ruimte biedt
voor ontmoeting en reflectie. Park Nagele zoals destijds ontworpen met
windsingel, vizieren en doprsweide.
- 11 -
12. Woonhoven
In Nagele is het ideaal van de wijkgedachte optimaal
tot uitdrukking gekomen met de aanleg van
woonhoven. In het hofje maakt iedere bewoner deel
uit van een collectief. Buurtverenigingen hadden
er van oudsher een actief gezelligheidsprogramma.
Vanuit socialistische overtuiging zijn de hoven rondom
het open middenterrein gesitueerd. Alle bewoners
nemen op gelijkwaardige manier deel aan de
dorpsgemeenschap.
Voor iedereen werd getracht een goede en betaalbare
woning te realiseren. Daartoe zijn seriematige
woningen geplaatst in open strokenbouw, geschikt voor
industriële woningbouw. De haakvormige verkaveling,
naar ontwerp van J. Bakema, vormt in elk hofje een
visuele eenheid.
De 8 en Opbouw architecten bestudeerden en
publiceerden vanaf 1932 over rationalisering van
de bouw en modernisering van de architectuur.
- 12 -
13. De oorspronkelijke 7 woonhoven zijn allen gelijk
gekoppeld aan de centrale dorpsweide en de Ring
en hebben elk een hofweide met een lusvormige
infrastructuur.
- 13 -
14. Functionalisme
De verschillende functies (wonen, werken, verkeer,
recreatie) zijn ondergebracht in aparte zones binnen
een orthogonaal stelsel. Het is kenmerkend voor het
functionalistische gedachtegoed van De Stijl waar
C. van Eesteren en G. Th. Rietveld voor de oorlog bij
betrokken waren. De scheidingen tussen de zones
zijn verzacht met drempels en overgangszones. Dat
komt uit de koker van Aldo van Eyck die een minder
strenge en meer humanistische vorm van architectuur
voorstond.
Tal van modernistische idealen komen volop tot
uitdrukking in Nagele. De sobere architectuur
heeft platte daken zodat licht en lucht het gebouw
in stromen. Er zijn moderne materialen als glas,
beton en kunststof gebruikt en op gebied van
bouwsystemen (Cusvellervloeren, gestandaardiseerde
gevelelementen) en woningplattegronden is volop
geëxperimenteerd door E. Groosman, Mart Stam en F. van
Gool. De na-oorlogse volkshuisvestingsproblematiek
bracht de industrialisatie van de woningbouw (die al
door de architecten in de jaren ’20 was onderzocht)
in een stroomversnelling. In de jaren zestig kwam het
echt op gang. Bijvoorbeeld met het VANEG-systeem
dat in de Gerste- en Lucernehof in 1967 is toegepast.
VANEG leverde gestandaardiseerde vloerplaten en
gevelelementen waarmee architecten gehele prefab
woningen konden ontwerpen.
Al met al onderscheidt Nagele zich duidelijk met haar
modernistische kenmerken van de andere dorpen.
Nagele heeft geen traditioneel karakter maar sluit aan
bij de technische inrichting van de polder.
De toepassing van prefab Cusvellervloerplaten
bespoedigde de bouw in de na-oorlogse periode.
- 14 -
15. In ieder woonhofje zijn de rechte woonstroken
in een haakvormige verkaveling opgenomen,
extra woonstroken konden in de toekomst in
de overgangsfase worden gebouwd, terwijl de
drempel voor collectieve voorzieningen was
bedoeld. In de Tarwehof en langs de Koolzaadhof
en de Karwijhof zijn vrijstaande bungalows
gedacht.
- 15 -
16. De oorspronkelijke groenplannen zijn in deze kaart aangepast
aan de huidige situatie van Nagele. Idee is dat de idealen van
destijds als basis fungeren voor hedendaagse aanpassingen en
renovaties.
- 16 -
19. gerstehof
Aldo van Eyck
lucernehof
J. Bakema ism R. de Vries
Van den Broek en Bakema
G. Th Rietveld
M. Stam ism W. Bodegraven
L. Stam-Beese ism E. Groosman
E. Groosman
vlashof
J.Niegeman
F. van Gool ism J. Niegeman
J. Dunnebier
klaverhof G.W.W. Wiering
Niielsen, Spruijt van de Kuilen
Taen en Nix
koolzaadhof
O. de Groot
H.F.J. Broers
Schouten en de Jonge
klamp
van Egteren
onbekend
wendakker
N
Ontwerplab Nagele
d.d. 15.06.2010
0 25 50 100 200
- 19 -
20. waardenkaart
Architectuurhistorische waarde
Een aantal architecten dat vanaf het eerste uur bij de
stedenbouwkundige plannen voor Nagele betrokken
was, kreeg ook de gelegenheid om er te bouwen. De
specifieke invulling van de haakvormige stempel met
woningen, de scholen, kerken en winkels; het vormen
stuk voor stuk unieke ensembles en gebouwen die de
identiteit van Nagele bepalen. De sobere vormentaal,
de alzijdigheid, de samengestelde volumes en de
verschillende soorten drempels die de overgang
van openbaar naar privéterrein verzachten, zijn
typische kenmerken voor deze Nagelese architectuur.
De architectuurhistorische waarde is hoog en de
gebouwen zouden zoveel mogelijk met respect
voor het oorspronkelijke ontwerp gerenoveerd of
gerestaureerd moeten worden.
Beeldbepalend
Een van de belangrijkste thema’s in de naoorlogse
architectuur was de rationalisatie van het bouwproces
en de toepassing van prefab materialen. In Nagele kon
in de vroege wederopbouwperiode met verschillende
systeembouwelementen zoals Cusvellervloeren en
prefabgevelelementen worden geëxperimenteerd
ook werden moderne materialen als beton en
plaatmaterialen gebruikt. In de 2e fase, toen de
Tarwehof, Lucerne- en Gerstehof werden gebouwd,
was de systeembouw inmiddels flink op gang en
werden dezelfde woningen in hele delen van Nederland
gerealiseerd. Een deel van deze woningen uit deze
periode (1966-1973) zijn beeldbepalend aangezien
de thematiek van systeembouw aansluit op het
oorspronkelijke gedachtegoed van Nagele. Bovendien
passen deze woningen qua sobere uitstraling
en alzijdigheid naadloos in het oorspronkelijke
stedenbouwkundig plan. De woningen moeten zoveel
mogelijk gekoesterd worden.
- 20 -
22. 2. Nagele als samenleving
Bloeiend verenigingsleven
De uitgifte van nieuwe gronden in de NOP trok
vanaf 1947 boeren en landarbeiders uit Friesland,
Noord-Holland en Zeeland. Vestiging vond plaats
na strenge selectie waarbij de voorkeur uitging naar
jonge gezinnen met pioniersgeest. Met de keuze van
verschillende geloofsovertuigingen werd conclusie
gestreefd
inwoners
naar een afspiegeling van de rest van Nederland. In
Nagele
Nagele zijn de kerken en scholen van verschillende diversiteit aan inwoners
gezindten bewust naast elkaar geplaatst op het
middenterrein. Het zou de saamhorigheid in het dorp
bevorderen, meenden de ontwerpers. De entree van
Nagele werd gemarkeerd met het Schokkererf, een
cafe-restaurant, waar sociale binding ontstond dankzij
een dynamisch verenigingsleven. In de beginjaren de bewoner die kiest de bewoner die kiest
voor het dorp voor de woning
werd zelfs gesproken van de ‘Wieringermeer-ziekte’;
een overgeorganiseerde bevolking met talloze
verenigingen, die nauwelijks meer tijd voor kerk en
gezin overhield!
De vestiging van ondernemers resulteerde in een
reeks van winkels en bedrijven waarmee Nagele,
behalve als woonkern voor arbeiders, de betekenis
kreeg van verzorgingscentrum voor het omliggende
agrarische gebied. Boeren waren van oudsher actief
in verenigingsbesturen en ‘kerkten’ ook in het dorp.
Landarbeiders woonden met grote gezinnen in de
woonhoven. ‘Mijn schoonouders wonen ook in Nagele.
Zij woonden vroeger met een gezin van 7 in deze
woningen, jongens op een kamer en meisjes op een
kamer’; aldus een bewoonster van een Rietveldwoning
in de Vlashof.
Het voormalige Schokkererf wordt door de huidige
eigenaar verhuurd voor de viering van Islamitische
(bruilofts-)feesten. De bewoners van Nagele komen er
niet meer.
- 22 -
23. Vervaagde dorpsidentiteit
Terwijl in de beginjaren 70% van de bevolking van Steeds meer mensen wonen in Nagele zonder zich
Nagele een agrarisch gerelateerd beroep had, bieden Nagelees te voelen. De concentratie van mensen met
industrie en dienstverlening tegenwoordig de meeste weinig toekomstperspectief verlaagt de tolerantie.
werkgelegenheid. Daarnaast neemt het aantal ‘Het wordt hier een ghetto met al die aso’s. Vroeger
kleine zelfstandigen en tijdelijke seizoensarbeiders was het hier juist heel gezellig.’: aldus een bewoner
toe, veelal uit Oost-Europese landen. De woningen van de Gerstehof die 13 jaar geleden een woning van
met lage huur of verkoopprijs trekken vooral Mercatus kocht.
mensen met een kleine beurs. In Nagele bezit de Ook leegstand en fysieke slijtage van het dorp tast
woningcorporatie 50% van de woningen en heeft 49% het zelfrespect van de bewoners aan. ‘Het dorp moet
van de huishoudens een laag inkomen. In combinatie er netjes uit zien. Leven in een rommelige omgeving
met de vergrijzing en ontgroening is het draagvlak heeft invloed op hoe je zelf met dingen omgaat.’,
voor voorzieningen sterk afgenomen en kampen meent de katholieke pastor. Doorgaans hechten
winkels en woningen met leegstand terwijl kerken en mensen zich levenslang aan hun dorp en voelen ze
scholen fuseren en worden herbestemd. Diversiteit betrokkenheid en een sterke band. Veel ouderen
en hedendaagse individualisering verminderen het die naar een verzorgingstehuis in Emmeloord zijn
gemeenschapsgevoel en vervagen de dorpsidentiteit. verhuisd, bezoeken bijvoorbeeld nog steeds hun oude
‘Het dorpsgevoel verdwijnt. Vroeger kwamen er op dorpsparochie.
een verenigingsavond 60 man, nu komen er zelfs op de
jaarvergadering maar 15 man.’ en: ‘Met de verkoop van
het Schokkererf is het hart uit de dorpsgemeenschap
gerukt.’ aldus bewoners uit de woonhofjes van
Nagele.
16% 18% 30%
35%
12%
26% 0-14 jaar
15-24 jaar
25-44 jaar
eenpersoons
28% 45-64 jaar
35% paar zonder kinderen
65 en ouder
paar met kinderen
De bevolkingsopbouw van Nagele (2010) is vergelijkbaar met andere dorpen in Nederland. De kern kent tegenwoordig 510
huishoudens met een gemiddelde grootte van 2,2 inwoners. Het aantal gezinnen met kinderen is ten opzichte van 1964 behoorlijk
teruggenomen. Toen bedroeg de gemiddelde grootte van een huishouden in Nagele 4,9 personen.
- 23 -
24. 3. Nagele als uniek polderdorp
Ambitie Kansen
Het Nieuwe Nagele wordt weer een vitaal dorp en Inspirerend icoon
een bedevaartsoord van het Nieuwe Bouwen met een Dankzij bescherming van het stedenbouwkundige
internationale aantrekkingskracht. De identiteit van ensemble en door respectvolle renovatie van
het dorp als cultureel erfgoed vervult de bevolking van architectuur en groen zijn de idealen van de illustere
trots en versterkt de sociale binding tussen oude en ontwerpers weer inzichtelijk en is de visuele
nieuwe bewoners. De motor van de nieuwe economie aantrekkelijkheid van het dorp vergroot. Een nieuwe
draait op (cultureel) toerisme en zorg. groep bewoners en kunstenaars, die zich laat inspireren
door de iconische waarde van Nagele, versterkt het
artistieke en culturele milieu.
Bedevaartsoord
In combinatie met Urk en Schokland heeft het polderdorp
Nagele een magnetische werking op internationaal
toerisme. Toenemende naamsbekendheid, culturele
dagtrips vanuit Schiphol en de Randstad, educatieve
rondleidingen en tentoonstellingen zullen de
toeristische economie van Nagele doen opbloeien.
Nieuwe economische motor
Cultuur en toerisme trekken allerlei nieuwe
ondernemers die vooral binnen de zorg- en
dienstverlening, horeca en poldergebonden
bedrijvigheid successen boeken. Dankzij de centrale
ligging van de NOP trekt de werkgelegenheid aan en
stijgt de vraag naar nieuwe woningen.
Wonen
In het kerngebied bij de verschillende woonhofjes,
in de winkelstrook en op het bedrijventerrein komen
lokaties vrij voor de bouw van nieuwe woningen met
werkplaats aan huis. Het betreft flexibele woningen die
bijvoorbeeld geschikt zijn voor senioren, thuiswerkers,
gezinnen en kunstenaars.
Nagelezen
Juist in een klein plattelandsdorp is het dorpsgevoel
van levensbelang, ook in de 21e eeuw. Domotica,
burenhulp en vrijwilligerscircuits voor kleine diensten
zorgen in de toekomst ervoor dat alle bewoners
deelnemen aan het maatschappelijk leven. Senioren
afkomstig uit het agrarische gebied kunnen dan, al
wonend in Nagele, rekenen op adequate hulp. Dankzij
een zorgvuldige toewijzing van nieuwe huurders
wordt meer rekening gehouden met de opbouw van
de bevolking per hofje.
- 24 -
25. Strategie
Projecten Spelregels
Met een scala aan projecten en voorstellen kan Nagele is een bijzonder stedenbouwkundig ensemble
de komende jaren de transformatie van Nagele waarin met architectuur en groen op zorgvuldige
werkelijkheid worden. Essentieel voor het behoud van wijze een unieke totaalcompositie is gecreëerd. De
Nagele als cultureel erfgoed is de aanpak van een reeks zuiverheid van het werk is kwetsbaar. Een handboek
projecten die de oorspronkelijke kwaliteiten weer uit de met spelregels is opgesteld om de komende decennia
verf laten komen. We kunnen een onderscheid maken de verfijnde eenheid te bewaren en om ongelukken
tussen een minimale aanpak en een ideale aanpak. op gebied van ruimtelijke inrichting te voorkomen.
De uitvoering van een beperkt aantal projecten zien De spelregels geven aan wat heilig is in Nagele, de
we als het minimum om Nagele monumentwaardig te behoudeniswaardige karakteristieken, en tonen de
maken. marges aan voor nieuwe ontwikkelingen.
Minimaal:
De projecten die in ieder geval plaats moeten vinden
en die hoge prioriteit hebben betreffen:
- restauratie van schoolgebouw van Aldo van Eyck
- restauratie van Ned. Hervormde Kerk van Jaap
Bakema
- renovatie van Rietveldwoningen in de Vlashof en de
Klaverhof
- renovatie van de woningen van Groosman/Stam
Beese in de Karwijhof
- Schokkererf en open Voorhof koesteren
- Groenplan koesteren
- Museum Nagele koesteren
- voetgangersgebied en Zuiderwinkels koesteren
Ideaal:
- renovatie van de woningen van Van Gool aan de
Ring/Karwijhof
- renovatie van de woningen van Stam/Bodegraven in
de Koolzaadhof
- renovatie van de Zuiderwinkels van Bakema/Romke
de Vries
- 25 -
26. haalbaarheid
De dorpsvisie is in nauwe samenwerking met gemeente Behalve in de Karwijhof is geen enkele haak nog
en Mercatus tot stand gekomen. De gepresenteerde volledig in het bezit van Mercatus. In de Gerstehof
ideeën en voorstellen zijn daarmee breed gedragen. is de haak nog wel voor een groot deel in bezit van
Exacte berekeningen omtrent financiële consequenties Mercatus, hier zou onderzocht moeten wat de kosten
zijn in dit stadium echter niet gemaakt. Wel heeft een en baten zijn om de haak weer volledig in het bezit
eerste toetsing plaatsgevonden van de inpassing van van Mercatus te krijgen. In het katern over de Gerste-
ontwerpvoorstellen binnen het staand beleid van en Lucernehof wordt aangegeven wat de toekomstige
gemeente en woningcorporatie en is met gemeente meerwaarde kan zijn van uniform bezit, zowel in beeld
en Mercatus overleg gevoerd over een strategische als in ontwikkelvrijheid.
aanpak voor deelgebieden. Bij de haken in de overige woonhoven is het eigendom
erg versnipperd. Dit bemoeilijkt een eenduidige
Aangezien zowel gemeente als Mercatus hebben behandeling, er moet immers met meerdere partijen
aangegeven dat de financiële middelen beperkt zijn, overlegd worden, die waarschijnlijk verschillende ideeën
gaat de voorkeur in eerste instantie uit naar projecten en financiële middelen tot hun beschikking hebben.
die zonder grote investeringen kunnen worden In het katern Vlashof + Klaverhof zijn de verschillende
gerealiseerd of die gefinancierd kunnen worden met resultaten in gevelbeeld van de Rietveldwoningen
andere geldstromen. Naast overheidssubsidies of uitgewerkt. Een versnipperde aanpak of een eenduidige
particuliere fondsen kan ook worden gedacht aan renovatie leidt tot aanwijsbare verschillen. Tevens
sponsoring en aan samenwerkingsverbanden met worden twee succesvolle voorbeelden besproken
onderwijsinstellingen waarmee leer-werktrajecten (de Robijnhof in Utrecht en ’t Hool in Eindhoven)
kunnen worden ingezet voor renovatie en van eenduidige renovatieprojecten waarbij zowel
restauratiewerkzaamheden. huurders als woningeigenaren intensief betrokken zijn
geweest.
Het op gang brengen van subsidiestromen hangt in De woningen op de drempels en overgangen van de
grote mate samen met de zorgvuldigheid waarmee woonhoven in Nagele zijn veelal nog geheel in het
met het cultureel erfgoed wordt omgegaan. Bij bezit van Mercatus. Van deze monopoliepositie kan
gebrek aan een eenduidige visie zijn in het verleden Mercatus in de toekomst dankbaar gebruik maken.
door onzorgvuldige ingrepen de kwaliteiten van
stedenbouw en architectuur erg aangetast. Bij elke Om van Nagele weer een vitaal dorp te maken is
nieuwe ingreep moet daarom het mes aan twee creativiteit en daadkracht nodig, eigenschappen
kanten snijden en zowel de vitaliteit van het dorp als die kenmerkend waren tijdens het ontwerpproces
de culturele erfgoedwaarde versterken. De spelregels en de eerste oplevering van Nagele in de jaren ‘50.
bieden hiertoe handvatten. Dit vraagt om een intensieve betrokkenheid van
ontwerpers en bestuurders. Maar nu spelen ook de
Een belangrijk aspect in de haalbaarheid is het bewoners en ondernemers van Nagele een grote
versnipperde eigendom. Voor een aantal grote rol, er is immers geen sprake meer van een tabula
ingrepen zoals de aanpak van het Voorhof en de rasa. Met de bewonersavonden is een eerste stap
Noorder- en Zuiderwinkels, is actieve betrokkenheid gemaakt om bewoners en lokale ondernemers bij de
van de gemeente gewenst om de verschillende partijen visievorming te betrekken. Tal van positieve bijdragen
op een lijn te krijgen en de ontwikkelingen in de juiste en gesprekken over specifieke deelgebieden zijn
richting te sturen. Actief grondbeleid op strategische meegenomen in de visie en de projecten. Nagele
locaties kan hierin een rol spelen. is een betrokken gemeenschap en het belang van
Wat betreft de woonhoven ligt er een belangrijke taak openheid en communicatie moet niet onderschat
voor Mercatus. Uitgangspunt voor ingrepen is dat alle worden. De betrokkenheid en enthousiasme van de
woningen binnen een stedenbouwkundige eenheid Nagelezen moet worden gekoesterd en waar mogelijk
(haak, overgang of drempel) op dezelfde wijze worden worden ingebed in de projecten van het dorp. Het
behandeld. De ‘haak’ is de grootste en meest in het mag duidelijk zijn dat de verantwoordelijkheid van
oog springende stedenbouwkundige eenheid van een een succesvolle doorstart van Nagele niet bij één partij
woonhof. ligt. Alleen met een gezamenlijke inspanning van alle
betrokken partijen kan het nieuwe Nagele succesvol
vorm krijgen.
- 26 -
32. colofon
deze uitgave is gemaakt door Ontwerplab Nagele in opdracht van
Gemeente Noordoostpolder en woningbouwvereniging Mercatus,
Emmeloord d.d. 30 juni 2010
- 32 -
