3. 3
Personaliteti mund te definohet si tersi e tipareve emocionale dhe te sjelljes qe e
karakterizojnë një person ne jetën e përditshme. Ne kondita te zakonshme është
relativisht stabil dhe i parashikueshëm.
Psikopatë rrjedh nga fjala psikikë që do të thotë sëmundje mendore.
Tiparet e personalitetit ne çrregullime te personalitetit shnërrohen kur tiparet e
personalitetit janë aq të papërshtatshme dhe jo fleksibile sa qe vështirësojnë jetën
profesionale dhe sociale ose i shkaktojnë vështirësi subjektive personit.Njerëzit qe
i mbartin këto çrregullime etiketohen si “te këqij” ose te “te shtrembër”. Përpara
këto çrregullime janë quajtur si psikopati ose karakteropati.
Njerëzit me çrregullime te personalitetit ne përgjithësi mendojnë se problemi nuk
qëndron tek ata por ne mjedisin rrethues psh “askush nuk me kupton mua ose te
gjithë kërkojnë me më pengu ose me i prish planet e mia”.Pjesa me e madhe e
këtyre çrregullimeve nuk shoqërohen me simptome psikotike, por mund te ndodhin
episode te shkurtra psikotike.Pjesa me e madhe e personave me çrregullime te
personalitetit janë ne kontakt me realitetin.
Shumica e personave me çrregullime te personalitetit nuk shqetësohen nga
sëmundja meqë këta persona besojnë se janë ne gjendje te mire emocionale, kështu
qe ata asnjëherë nuk kërkojnë trajtim. Mirëpo ata qe i detyrojnë t’i vizitojnë
institucionet e shëndetit mendor janë familja dhe miqtë.
Personat me çrregullim te personalitetit bëjnë qe me sjelljet e tyre si trillimet,
gënjeshtrat, mashtrimet ti nevrikosin të tjerët kështu qe kane mundësi te braktisen
nga njerëzit e afërt.
CRREGULLIMET E
PERSONALITETIT- PSIKOPATITË
4. 4
Karakteristikat kryesore të këtyre crregullimeve janë :
1. Sjellja patologjike e përsëritur , e cila i përket raporteve ndaj qëllimeve të veta
instektive , raporteve ndaj shoqërisë dhe ndaj përsonaliteteve të tjera.
2. Sjellja kalon gjatë gjithë jetës.Shpesh vërehet edhe në fëmijëri,në adoleshencë,
kurse është më e shprehur në moshën e rritur e më shpesh në pleqëri.
3. Psikodinamika shprehet me triasin tipik:
-pamundësia e përballimit të tensionit të brendshëm
-egoja e dobësuar
-dhënia e përparësisë kënaqësive momentale ndaj kënaqësive afatgjate.
Faktorët e besueshëm etiologjik janë:
1. Predisponimi konstitocional ( psh. Në njëri prind lëndon nga psikozat
endogjene) .
2. Identifikimi me personat e rëndësishëm të cilët kanë strukturë të ngjashme të
personalietit ( sjellja psikopate).
3. Përvoja nga fëmijëria, të cilat e trimërojnë sjelljen psikopate.
Eksistojnë këto forma patologjike të personalitetit :
1. Personaliteti pasivo-agresiv
2. Personaliteti obsesivo-kompulsiv
3. Personaliteti histerik
5. 5
4. Personaliteti emocionalisht jostabil
5. Personaliteti eksploziv
6. Personaliteti astenik
7. Personaliteti skizoid
8. Personaliteti ciklotemik
9. Personaliteti paranoid
10.Personaliteti joadekuat
11:Personaliteti antisocial
12.Personaliteti narcistik
13.Personaliteti i kufizuar
14.Personaliteti seksualisht i devijuar
-Personaliteti pasivo-agresiv- problemet e personaliteti pasivo-agresiv i kanë
rrënjët prej stadit oral të zhvillimit psikosocial, kur ekzistojn nevoja e varësisë dhe
kur të formohen raportet ndaj autoritetit.Termi agresiviteti konsiston në sulmet e pa
provokuara ose në veprimet armiqësore.Ndonjëher shkaktohet hutimi apo
ngatërresa, mirëpo hutimin duhet dalluar nga sjellja difuze,agresive,armiqësore dhe
destruktive.
Hutimi shkaktohet ngase agresiviteti është dukun e ndërlikuar.Hutimi i ka dy
komponentat : aktivitetin dhe destruktivitetin.
6. 6
Fig.1
Aktiviteti- është karakterisitkë biologjike e cdo njeriu. Edhe meshkujt edhe femrat
duhet të shfrytëzojnë një dozë të caktuar të aktivitetit për të kënaqur qëllimet
instiktive.
Destruktiviteti ose agresioni nuk ështe veprim instiktiv.Destruktiviteti është i
lidhur frustacionet ose është i fituar.Agresioni i cili në prapavijë e ka frustacionin,
është personalitet më destruktiv.Nëse aktiviteti është i nxituar, zakonisht vërehet
zbrazja indirekte ku mund ta prolongojë diskomfortin ose të shpie deri te
crregullimet psikofiziologjike.Personaliteti pasivo-agresiv ndahet në tri tipe :
1. tipi pasiv i varur
2. tipi pasivo-agresiv
3.tipi agresiv.
7. 7
-Tipi pasiv i varur – është tipi i paaftë që të marr vendime, pa u trimëruar nga
dikush.
Për shkak të frikës nga vetmia keto kërkojnë gjithnjë përkrahje nga tjetri që ti
trimërojë.
-Tipi pasivo-agresiv. - është një tip më pak i pashpresë dhe i pavendosur.
Simptomet kryesore konsistojnë:
Në raportin me autoritetin.
Me gadishmerinë për kompromis me rregullat sociale ,
me raportin ndaj nevojave dhe kërkesave të personit të afërt.
Në raport me austeritetin pacienti është jokooperues dhe pa respekt. Verbalisht nuk
i refuzon urdhërat, por hetohet rezistimi dhe pakënaqësia. Në kontaktet personale
me personat e afërt, kur këta përpara kërkojnë dicka, ai i fustruar iu jep përgjigje
negative.
-Pra duket se në këtë sjellje të tij ka dicka vetëakuzuese.Psh.nëse shefi në mënyrë
jo të drejtë dhe të pasjellshme ia jep ndonjë kërkesë të pabazë,ekziston mundësia
që ta refuzojë ose të arrijë ndonjë kompromis.
Megjithatë, personi pasivo – komplusiv e pranon urdhërin me llomotitje të madhe.
Shembull tjetër është rasti kur bashkëshorit dëshiron të qëndroj në shtepi për ti
përgatitur provimet,kurse bashkëshortja e tij dëshiron të shkojë në kinema. Tani
bashkëshorti ndodhet në dilemën : nëse shkon në kinema keq do të kalojë në
provime,nëse qëndron në shtëpi për të mësuar, gruaja do të hidhërohet dhe do te jet
e pakënaqur.
Kompromisi mundt të arrihet,që të shkojnë në kinema ndonjë ditë tjetër.
8. 8
Megjithatë, personi pasivo-agresiv do të shkojë në kinema, por gjatë gjithë kohë do
të llomotisë,duke e akuzuar gruan për mosuksesin eventual në provime dhe do ta
prishë mbrëmjen.Rezultati i kësaj është moskënaqësia , hidhërimi i gruas dhe
mossuksesi në provime.
-Tipi agresiv – është i rreptë,i ashpër, i pandjeshëm, i pakuptushëm për nevojat e
të tjerëve.Sjellja zakonisht manifestohet në kontakt me autoritetin ose me
personat,të cilët nuk janë në gjendje t'ia kthejnë në të njëtën mënyrë.Mashkullin
me karekteristika të tipit agresiv e kënaq gruja që nuk ka mundësi t'i kundërvihet si
fekija- ku aftësia e tij mashkullore i shkakton kënaqësi.
-Për këtë tip agresiv,gruaja e cila nuk është në gjendje të marrë përgjegjsinë mbi
vete dhe nuk është interesante.
2.Tipi obsesivo-komplusiv i personalitetit-në formin e këtij personalitetit rëndësi
të madhe ka stadi anal i zhvillimit psikosocial.
-Personat obsesivo-koplusiv janë të zellshëm,të
ndërgjegjshëm,koprrac,kompromist të tepruar dhe në mënyrë rigjide i përshtaten
rrgullave sociale dhe morale.Edhe pse mund të kenë shumë miq,nuk janë të afërt
me ta.
-Këta tipa ju bëjnë shërbime të mëdha miqve,por pa spontanitet,pa entuziazëm dhe
pa emocione.Nuk janë të aftë për gëzimet dhe kënaqësit e mëdha të jetës.Energjia e
tyre është e orientuar kah arritja e sigurisë,e jo e kënaqësisë.Gruajame këto
karakteristika do të jetëreferent i mirë për higjienën,por jo për argetimin.Te këta
persona nuk ekziston ideja për indhnjatë dhe për orgjinilatet,por janë të interesuar
për detaje,që punët të zhvillohen ngadalë.Këta persona bëjnë jetë sistematike,dhe
kur t'iu shkatërrohet sistemi i sigurisë,mund të zhvillohet depresioni apo neuroza
obsesivo-komplisive ( melankolisa si pasojë e thyerjes së fantazis si mekanizëm i
ego-mbrojtjes ).
9. 9
3.Tipi i personalitetit histerik.-ky tip o personalitetit shpesh i shfrytëzon
mekanizmat e disocimit si mekanizma mbrojtëse. Psh. Personat të cilët i thuhet se i
është ndërprerë puna për 2 muaj, dhe duhet të kërkojë punë tjetër, sillet si i
painformuar, ose gruaja shtatëzanë sillet sikur asaj kjo nuk i ka ndodhur.
-Karakteristikat kontradiktore dje qendrimet kontradiktore janë shpeshë të
pranishme.Pacientët shpesh nuk i shohin komplikimet e sjelljeve të tyre. Psh.
Gruaja bënë sjellje erotike provokuese ndaj ndonjë dhe kur gjendet në banesën e tij
vetëm me të, bënë skandal.Karakteristikat e personalitetit histerik është se dëshiron
të jetqendër të vëmendjes,dëshiron të dominojë në cdo situatë,është
emocionale,bënë sjellje teatrale, është sugjestibil, fantazon etj.
4.Personaliteti emocionalisht jostabil-personalitetin emocionalisht jostabil e
karekterizon jostabiliteti emocional dhe ndryshimet e shpeshta të disponimit.Në
provokimin më të vogël vjen deri te reaksioni i fuqishëm emocional.Pacienti
shumë shpesh kalon nga gjendja e tërbimit në gjendjen të vajit.Tërbimi nuk është
në propocion me fajin.Lehtë dalin lotët ( psh. Në kinema duke e shikuar ndonjë
skenë melodramatike ). Në humbjen më të vogel, ose në frustracion,persoi mund të
qajë.Nga gjendja e vajit personi lehtë mund tërbohet. Emocioni tjetër që lehtë
mund të provokohet është frika.
Edhe humbja më e vogël e sigurisë mund të provokojë frikën.Në shumicen e
rasteve lehtë mund të arrihet kënaqësia-bile dhe ajo seksuale.Në situatë të
stresit,personaliteti emocionalisht jostabil nuk është i aftë të funksionojnë mirë.
10. 10
5.Personaliteti eksploziv-personaliteti eksploziv ose epileptik nuk mund të
kontrollojë tërbiminn.Sulmi i tërbimit mund të jetë si rezultat i distrimisë
cerebrale,që është ekuivalën epiliptike.Në këtë rast ndihmojnë edhe preparatet
antikonvulsive.Këtë personalitet e karakterizon edhe eksploziviteti zbrazja e
shpejtë e emocioneve, ekscitabiliteti dhe sugjestibiliteti,ndryshimi i shpejtë i
disponimit.Pacienti flet shumë dhe gjërësisht për ndonjë temë, dhe nuk mund t'i
largohet lehtë asaj teme.
6.Personaliteti astenik- gjatë gjithë jetës së tij ky tip i personalitetit tregon
humbjen të energjisë,lodhje dhe plogështi.Personaliteti astenik është gjithnjë i
lodhur dhe tregon humbjen të interesimit dhe tëentuziazmit.Në diagnozë
diferenciale duhet pasur parasysh neurasteninë, te e cila mund të hetohet fillimi i
sëmundjes.Tretmani në disponim në dietë,në fjetje më të gjatë ose në dhënien e
herëpas'hershëm të psikostimultantëve.
7.Personaliteti skizoid.-Këtë personalitet e karakterizon:
- paaftësia e ndërlidhjes intime apo miqësisë,
- vështirësitë në shprehjen e tërbimit,
- predisponimi i shprehur kah fantazitë.
-Pacientët janë të turpshëm dhe të frikësuar. I shmang aktiviteteve sociale dhe
kontakteve me të tjerë.Mund të shprehin agresivitetin dhe tërbimin.Disa tregojnë
sjellje pasivo-agresiv.Fantazia është mekanizëm te këta persona.
-Karakteristika e tjera të personalitetit janë : topitja e emocioneve,pandershmëria e
tepruar, mbyllja,kujdesi i tepruar,naiviteti,mosbesimi,ndershmëria në
kritikë.Ndonjëher është i vishtirë diferencimi nga skizofrenisë e lehtëson prezenca
e shenjave primare të sëmundjes.
11. 11
8.Personaliteti paranoid. -Këta persona shpesh tregojnë veti të personalitetit
skizoid në formën e lehtë, me një shtesë të rëndësishme se janë kronikisht të
dyshimtë dhe xheloza. Në cdo situatë këta persona shohin cdo gjë të keqe. Ndjehen
të mashtruat. Në shkollë ndjehen të diskriminuar nga ana e mësuesit, ose në punë
mendojnë se shefi nuk sillet drejtë ndaj tyre.
Të shpeshata janë konfliktet me fqinjët, si dhe nuk i besojnë bashkëshortes.
Armiqësia dhe dyshimi shpesh shtyjnë në aktivitete kauzi-politike. Nuk kan besim
në personat e tjerë. Në disa situata jetësore skepticizmi, cinizmi dhe dyshimi nuk
konsiderojnë si crregullime të personalitetit.
9.Personaliteti joadekuat.-Diagnoza e këtij tipi të personaliteti caktohet kur
presioni është joadekuat në të gjithë sferat e jetës. Në formimin e këtij
personaliteti—rol të rëndësishëm luajnë faktorët kosntitucional.
Është me rëndësi ideja e pamjafuar për orientimin në jetën e vetë personit në
fëmijëri,si dhe përsëritja e dobësive dhe e frustracioneve në kryerjen e udhëzimeve
dhe kërkesave të prindërve. Në tretmanin e këtyre pacientëve është e nevojshme
dhënia e përditëshme dhe e krijimi i programeve konkrete të përditshëm në jetë,
për cdo individ.
10.Personaliteti antisocial.- Ky tip i personaliteti manifestohet me konfliktet e
përhershme me zakonet socilae, me moralin dhe me ligjin.
Krahas termit antisocial hasen edhe terma personaliteti antisociopatik (personalitet
në konflikt të përhershëm me rrethin),personaliteti antisocial, sjellja dissociale.
Tre janë faktorët të cilët ndikojnë në formimin e personalitetit antisocial:
12. 12
a) faktorët biologjik ,
b) social dhe
c) psikologjik.
Karakteristikat kliniko-sociale të personalitetit të çrregulluar antisocial janë:
-konflikti me policinë - punët e palejuara , agresiviteti , vjedhja , prostitucioni,
-perverzionet polimorfe seksuale – promiskuiteti ,homoseksualizmi , zoofilia.
-keqpërdorimi i alkoolit dhe drogës ,
-paaftësia e shtyrjes së kënaqësisë – dëshira për kënaqësinë momentale , dhe nëse
dëshiron diçka , e dëshiron menjiherë.
-paaftësia përt’i toleruar frustracionet – principi i formuar keq i realitetit
-humbja e miqëve të vjetër të afërt
-mungesa relative e anksiozitetit dhe e ndjenjës së fajita.
-suksesi i keq në shkollë dhe në vendin e punës.
Ky tip i çrregullimit të personalitetit fillon nga adoleshenca ,por është më i
çrregulluar në moshën 20-30 vjeçare..Me kalimin e moshës ka tendencë të
përmisohet.
11.Personaliteti narcistik – karakteristika themelore e këtij tipi të çrregullimit
është rritja e ndjenjës së vetë kënaqësisë dhe vetëbesimit (personi është i dashuruar
në vetveten). Janë të shpeshta preokupimet dhe fantazitë për suksesin e pakufizuar
,për aftësitë e rritura, për bukurinë, intelegjencën ose dashurinë e idealizuar .
13. 13
Këto fantazi shpesh e ndryshojnë realitetin insuficient dhe ambiciet të cilat nuk
mundë të jenë të plotësuara. Personaliteti narcistik vazhdimisht kërkon vëmendje
,falënderim dhe admirim.
Fig.2
Vëmendje më të madhe i kushton formës. Në kritikë dhe dështim shpesh reagon
me gjakftohtësi, me indiferencë , me inferioritet, me turp ose nënçmim. Shpesh
është prezente paaftësia për ta njohur dhe për ta përjetuar atë që të tjerët e ndjejnë.
Poashtu personin arcistik ,prêt privilegje të caktuara. Është i përgatitur për ti
përdorur personat tjerë me qëllim të kënaqjes së dëshirave të tij.Janë të shpeshta
krizat depressive.Janë të mundura edhe preokupimet me simptomat fizike,kurse
sjelljet e papërgjegjshme ‘’lehtësohen’’ me racionalizimin dhe me ‘’mashtrimin e
vetvetes dhe te rrethit’’.
Psikoanalitikët mendojnë se te psikodinamika e këtij crregullimi është me rëndësi
periudha e muajve të pare të jetës , i ashtëquajtur nacizmi primar ,kur përvoja e
përjetimit të objekteve të botës së jashtme është përjetuar në mënyrë traumatike.
Pra narcizmi është regression dhe fiksim në fazën pregjenitale të seksualitetit
infantile.
14. 14
12.Personaliteti i kufizuar – karakteristika themelore e këtij tipi të crregullimit
ështe organizimi i kufizuar i personalitetit, i cili nënkupotn funksionimin e
crregulluar në nivelet e ndryshme (afekti, të menduarit, sjellja ).
Simptomatologjia nuk është gjithmonë tipike. Konsiston në jostabilitetin e shumë
funksioneve psikike , e sidomos në jostabilitetin e disponimit , të marrdhënieve
interpersonal,të sjelljeve , të të menduarit dhe në raport ndaj vetvetes (crregullimi i
identitetit).Disponimi ndryshohet disa herë në ditë deri në humbjen e kontrollës
.Personaliteti i kufizuar ka crregullim të të menduarit,por nuk e ka të crregulluar
testin e realitetit .Sjellja shpesh është e parashikuar dhe impulsive,me mundësi të
vetë mendimeve fizike. Crregullimi i thellë i identitetit mund të konsistojë në
identitetin seksual dhe është e crregulluar ‘’pamja për vetveten’’.Ndonjëherë
vështirë e përballojnë vetminë dhe monotoninë .
Fig.3
15. 15
-Çrregullimi i personalitetit është një faktor mjaft i rëndësishëm në zhvillimin e të
thatit në stomak.
Sipas hulumtimeve më të reja, personat të cilët kanë çrregullim të personalitetit
pesë herë më shumë kanë mundësi për zhvillimin e të thatit. “Në zhvillimin e të
thatit ndikon gjendja trupore dhe ajo shpirtërore”, thekson dr. Zhan-Pierr Shuster,
udhëheqës i hulumtimeve në universitetin Deskartes në Paris dhe në qendrën për
varësi dhe shëndet mental në Toronto.
Stresi qe një kohë të gjatë ndërlidhet me zhvillimin e të thatit, por fillimisht
vëmendja ishte përqendruar diku tjetër dhe ishte injoruar.
Bakteret shkaktojnë formimin e të thatit duke dëmtuar shtresën mbrojtëse të
mukozës gastrike dhe zorrën dymbëdhjetëgishtore.
Edhe më tutje saktësisht nuk është e caktuar se çfarë ndikimi luajnë faktorët
psikologjikë në zhvillimin e të thatit, por ekzistojnë disa teori.
Njëra prej tyre është se persona të caktuar, siç janë personat e varur, më shumë
kanë shprehi që dëmtojnë shëndetin, siç janë konsumi i duhanit, pagjumësia dhe
ushqimi jo i shëndetshëm. Teri tjetër mund të jetë ajo se stresi sekreton disa
hormone që ndikojnë negativisht në sistemin imunitar.
Fig.4
16. 16
Mjekimi i crregullimeve të personalitetit
Mjekimi është parasegjithash psikoterapeutik me aplikim të kohëpaskohëshëm të
psikofarmakëve ( sedativëve) .Qëllimi i tretmanit është që pacienti t’i shikojë
sjelljet e tij dhe pasojat ,dhe të zhvillohet nevoja për ndryshimin e sjelljeve . Është
e nevojshme të shikohet qëllimi i sjelljeve të tij , të cilat duhet te rekonstruohen.
Trajtimi i çrregullimeve te personalitetit
Trajtimi i çrregullimeve te personalitetit nuk është vetëm detyrë e institucioneve
mjekësore, respektivisht shërbimeve psikiatrike. Në trajtim duhet te marrin pjese
edhe institucionet tjera p.sh. ato sociale respektivisht tërë shoqëria. Përvoja ka
treguar se ambienti punues dhe social mire i organizuar, zgjedhja e punës ne
mënyrë te drejtë si dhe trajtimi dhe ndihma përkatëse, te një numër i madh i këtyre
pacienteve ndihmon ne arritjen e rezultateve te kenaqeshme.
Pacientët me çrregullim te personalitetit rralle hospitalizohen. Indikacionet për
trajtim spitalor ekzistojnë ne rastet kufitare, tek sjelljet antisociale si dhe ne rastet e
përcjella me abuzim te alkoolit.
Psikoterapia përfshin metoda dhe teknika siç janë: psikoterapia psikodinamike,
mbështetëse dhe e sjelljes. Disa kategorive te pacienteve iu përgjigjet edhe terapia
grupore dhe familjare.
Psikofarmakoterapia
Aplikohet kur vjen deri te përkeqësimi i këtyre gjendjeve patologjike te përcjella
me çrregullim psikik si edhe te komplikimet serioze p.sh. te episodet e shkurtra
reaktive psikotike, çrregullimet afektive, sëmundjet e vartësisë.
Zakonisht përdoren doza te lehta të antipsikotikëve, antidepresivëve dhe
anksiolitikëve.
17. 17
Përfundimi
Çfarë është psikopati?
Një psikopat është një person me ndryshime të personalitetit të thella, dhe që
dallojnë veten e tyre duke qenë shumë kontrolluese dhe egoist. Ka pikëpamje të
ndryshme të këtij ndryshimi të personalitetit përmendur nga emri Psychopathy.
Dhe si përfundim mësuam nga kjo temë sëmundjet, mangësit , gjithcka rreth një
personi që është psikopat, dhe gjat jetës së përditshme duhet të kemi kujdes të
madhë sepse siç u cek më lart jan persona jo të pranueshëm, të pa dëshirueshëm
në shoqërinë tonë.
