1. Лекц № 2
Сүлжээний үйлдлийн систем
Хэдийгээрхоѐр компьютер нь сүлжээний протокол болон ерөнхий төхөөрөмжтэй боловч
тэдгээр нь сүлжээн дахь програмгүйгээр хоорондоо холбогдож чадахгүй байж болох юм.
Өөрөөр хэлбэл компьютерүүдэд үйлчлүүлэгч болон үйлчлэгчийн үүргээр ажиллуулах.
хүсэлт хариултыг шийдвэрлэх сүлжээний програм хангамжууд хэрэгтэй байдаг. Ихэнх
сүлжээний орчиндкомпьютерүүд кодын түвшнийгшаарддагбатүүнийгсүлжээний үйлдлийн
систем буюу Network Operation System-NOS гэнэ. Энэ нь аль компьютер, аль хэрэглэгч
сүлжээний эх сурвалжид хандаж зөвшөөрөл авсныг хянадаг. Өнөөдөр сүлжээний үйлдлийн
системд Windows NT, Novell Netware (Intranet-ware) -ууд ордог. Сүлжээний үйлдлийн систем
нь үйлчлүүлэгч болон үйлчлэгч компьютерийн компоментуудыг хоѐуланг нь агуулдаг.
Windows NT, Intranetware 4.1 нь сүлжээний серверт хэрэглэгддэг үйлдлийн системүүдийг
төлөөлдөг. Үйлчлүүлэгчийн ажлын хэсэгт ажилладаг үйлчлүүлэгчийн програм хангамж нь
(Microsft, Novell фирмүүдийн алиных ч байсан ) иймэрхүү серверүүдэд хандах зөвшөөрлийг
олгодог. Сүлжээний орчинд ажиллаж байгаа сүлжээний хэрэглээний програмууд сүлжээний
үйлдлийн системийн нэг түвшинд байрладаг. Сүлжээний хэрэглээний програм нь сүлжээнд
холбогдсон хэвлэх төхөөрөмж, мөн файл системд ханддаг төхөөрөмжүүд, файлыг өргөтгөгч,
Web-ийг үзүүлэгч, электрон шуудангийн програм, сүлжээний тусгай утилитуудаас бүрддэг.
Сүлжээний орчны харилцааны давхралдсан шинж чанарыг тодорхойлдог бүрхүүл програм
мөн байдаг. Сүлжээний хэрэглээний програмууд нь дотоодсүлжээ болон өргөтгөсөн
сүлжээн дэх комльютерүүдтэй мэдээллийг солилцох, хаяглах, илгээх мөн компьютерийн
интерфейсээр дамжуулан сүлжээний төхөөрөмжүүдэд хандах, сүлжээний протоколыг
зааварчлахын тулд сүлжээний үйлдлийн систем 6а үйлчлүүлэгчийн програм хангамжийг
хэрэглэдэг. Эдгээр давхарга бүр нь сүлжээний амжилттай холболт хийхэд зайлшгүй чухал
бөгөөд дээд давхаргууд нь тусгай даалгавруудыг биелүүлэхдээ доод түвшнийхээ
давхаргуудаас хамаардаг. Өөрөөр хэлбэл давхарга бүр нь дээд давхаргуудын сүлжээний үйл
ажиплагаанд тус тусын хувь нэмрийг оруулахын тулд үйпчилгээгээр хангадаг.
DOS, DOS-Disk Operating Systemбуюу ДИСКНИЙ үйлдпийн систем бөгөөд анхны IВМ-ийн
компьютерүүдийн үйлдлийн систем юм. Бүх IВМ-ийн компьютерүүдтэй зохицож
ажилладаг.DOS нь Windows-ийн хувилбарууд болохWindwos 3.1, Windwos 3.11 (Windows
3.x) үйлдлийн системүүдийн үндэс болдог.
• Windows NT, Windows 2000, Windwos XP, Windows NT-ийн Workstation компьютерт
зориулагдсан Windows NT Workstation, сүлжээний удирдлагын сервер компьютерт
зориулагдсан Windows NT Server гэсэн гэсэн хоѐр хувилбар байдаг. Windows 2000
болWindows NT-ийн дараагийн сайжруулсан хувилбар юм. Windows XP бол Windows 2000-

2. ийн дараагийн сайжруулсан хувилбар юм. Windows 2000-д хэд хэдэн хувилбар бий. Түүний
нэг болох Windows 2000 Professional бол хамгийн өргөн хэрэглэгддэг ширээний
компьютерийн үйлдлийн систем юм. Windows 2000 Server, Datacenter Server үйлдлийн
системүүд нь сүлжээний сервер компьютерийн үйлдлийн систем юм. Мөн Windows ХР хэд
хэдэн хувилбартай. Хамгийн гол хувилбарууд бол ширээний компьютерт эориулагдсан
Windows XP Home, Windows XP Professional юм.
■ Windows Server 2003. Windows server 2003 бол Microsoft-ийн бүтээл боловч энэ үйлдлийн
систем нь персональ компьютерт зориулагдаагүй.
Unix. Unix бол сүлжээний удирдлагын хамгийн гол үйлдлийн систем 6а интернэтийн
бүх хэрэглээний үеийн серверийн ажиллагааг зохицуулдаг.
Linux.Linux бол Unix-ийн хялбаршуулсан хувилбар 6а Linux үйлдлийн системийн
програмын код нээлттэй хандалттай байдаг. Энэ нь ихэвчлэн серверийн удирдлагад
ашиглагдана.
OS/2. OS/2 үйлдлийн системийг хамтран бутээсэн ба ширээний компьютерүүдэд
зориулагдаагүй. Харин тодорхой төрлийн сүлжээнд ашиглагддаг. Microsoft-ийн
Windows NT-д OS/2 үйлдлийн системийн зарим гол гол функцуудыг авч ашигласан
ба OS/2-г орлож чаддаг.
Мас OS. Мас үйлдлийн систем зөвхөн Аррle Macintosh компьютерүүдэд сууж
ажиллах ба ихэвчлэн боловсролын салбарт зургийн чиглэлээр ашигладаг.
Үйлдлийн систем бүр дотоод үндсэн хоѐр хэсэгтэй. Эдгээр нь
Shell(гаднаасаа харагдах байдлын хэсэг), kermel(бидний нүдэнд харагдахгүй
техник хангамжтай харьцах хэсэг) юм.
Үйлдлийн системийн гүйцэтгэх үүрэг
Үйлдлийн систем техник хангамжийг зохион байгуулах,
файл катологийг зохион байгуулах гэсэн гол дөрвөн үүргийг гүйцэтгэдэг
Командаар-удирдагдах интерфейс (command-driven interface)
Цэсээр-удирдагдах интерфейс
(menu-driven interface)
Дүрсээр-удирдагдах интерфейс
(icon-driven interface)
Үйлдлийн систем файл ба катологуудыг файлын систем гэж нэрлэгдэх зохион
байгуулалтын аргыг ашиглан хоѐрдогч хадгалах төхөөрөмж болох СD, уян
диск. хатуу диск дээр эмх цэгцтэй хадгалдаг. Windows-ийн үйлдлийн систем
хэд хэдэн файлын системийг ашигладаг ба хамгийн өргөн хэрэглэгддэг нь FAT.
NTFS юм.

3. (FAT - File Allocation Table) FAT16, FAT32
(NTFS – New Technology File System)
Track, sector, segment
Диск дээр өгөгдөл хадгалах зайн хамгийн бага нэгжийг кластер (cluster)
гэх ба нэг кластер нь нэг буюу хэд хэдэн сектороос бүрдэнэ.
Файлын системийн төрлөөс үл хамааран үйлдлийн систем бүр дректор (Windows-
каталог(folder) гэдэг)
Root directory (c:/), child directory (c:/tools)
C:wpdatamyfile.txt үүнийг тухайн файлд хүрэх зам (рath) гэх дууддаг
Файлын нэрний эхний хэсэгт буюу цэгийн өмнө файлын нэр (myfile), дарaaгийн хэсэг
буюу цэгийн ард файлын өргөтгөл(txt) бичигддэг ба өргөтгөл нь ихэвчлэн 3 буюу хэд
хэдэн үсгээс бүрдэнэ.
Файлын өргөтгөл нь файлын төрлийг тодорхойлоно. Microsoft Word-ийн баримт
бичигийн файл .doc өргөтгөлтэй. Microsoft Excel-ийн хүснэгт файл нь .xls өргөтгөлтэй
байдаг.
Ажилийн горим
Бодит (Real 16-bit), хамгаалагдсан(Protected 32-bit), мөн 064-битийн (64-bit) ажлын
горимууд
Ихэнх СPU-нүүд бодит болон хамгаалагдсан горим гэж нэрлэгддэг 16-бит, 32-битийн
хоѐр горимд ажилладаг. Энэхүү хоѐр горимуудын хооронд хэд хэдэн ялгаа байдаг.
Харин үндсэндээ бодит буюу 16-битийн горимд нэгж хугацаанд 16 бит өгөгдөл
боловсруулдаг бол хамгаалагдсан буюу 32-битийн горимд нэгж хугацаанд 32 бит
өгөгдөл боловсруулдаг
64 битийн горимд ажилладаг сүүлийн үеийн гурван процессор бол Intel Itanium, AMD
Opteron, AMD Athlon64 нар юм. Windows ХР үйлдлийн системийн 64 битийн
хувилбар нь энэ төрлийн процессоруудад зориулагдан бүтээгдсэн байна.
Бодит горимд бүх техник хангамжийн төхөөрөмжүүдэд бүгдэнд нь саадгүйгээр хандаж
ажиллах боломжтой байдаг бол хамгаалагдсан горимд техник хангамжид хэрхэн хандах,
хандаж ажиллах боломжтой эсэхийг үйлдлийн системээс удирдан зохицуулдаг.
Хамгаалагдсан горимд хугацааны нэг агшинд нэг буюу түүнээс олон програм ажиллах
боломжтой байх ба ийм эохион байгуулалттай үйлдлийн системийг олонзорилгын
(multitasking) гэдэг. Хамгаалагдсан горимд үйлдлийн систем бусад програмуудыг техник
хангамжийн ресурсуудад тодорхой хязгаарын хүрээнд, тодорхой удирдлага бүхий
хандалтуудыг з

4. Бодит горим backward-compatible зөвшөөрдөг. Өнөөгийн CPU-нүүд болон үйлдлийн
системүүд нь бодит горимыг дэмждэг
Үйлдлийн систем техник хангамжтай шууд холбогддоггүй. Үнэндээ үйлдлийн систем
техник хангамжтай холбогдохдоо төхөөрөмжийн драйверууд болон BIOS-ыг
ашигладаг
компьютерийн програм хангамжууд
Төхөөрөмжүүдийн драйверууд эсвэл BIOS-ийн програм хангамж
Үйлдлийн системийн програм хангамж
Хэрэгпээний програм хангамж
BIOS-ийн програмууд дараах байдлаар гурав хуваагддаг:
Оролт/гаралтын төхөөрөмжүүдийг удирдах програмууд (system BIOS гэгддэг)
Компьютерийн эхлэлийг удирддаг програмууд (startup BIOS гэгддэг)
СМОS-т хадгаlагдсан мэдээллийн тохиргоог өөрчлөх програмууд (CMOS
BIOSгэгддэг)
Төхөөрөмжийн удирдлагын програмууд нь системийн эх файлуудын нэг юм. Тэдгээр нь
заримдаа уйлдлийн системийн хэсэг болсон байдаг, зарим нь шинэ төхөөрөмж худалдаж
авахад төхөөрөмжтэйгөө хамт ирдэг, мөн зарим нь интернэтээс тухайн төхөерөмжийн
үйлдвэрлэгчийн веб хуудаснаас татаж авах боломжтой байдлаар хангагдсан байдаг.
Төхөөрөмжийн удирдлагын програм (device driver) гурван төрөл байдаг
Түгээмэл хэрэглэгдэх үйлдлийн систем MS-DOS (MС-ДОС)
Энэ нь Майкрософтын зээрэнхийн үйлдлийн систем (MICROSOFT DISK OPERATING SYSTEM)
гэсэн нэрийн товчлол юм. MS-DOS нь бичиж оруулсан командын үйлдлийг гүйцэтгэнэ.