2.
Ալեքսանդր Սպենդիարյանը երաժշտական ունակությունները ժառանգել
է դաշնակահար մորից. 7 տարեկանից ստեղծագործել է, 9 տարեկանից
նվագել է դաշնամուր, իսկ ավելի ուշ՝ ջութակ: 1890 թ-ին ավարտել է
Սիմֆերոպոլի գիմնազիան, 1895 թ-ին՝ Մոսկվայի համալսարանի
իրավաբանության ֆակուլտետը: Ստեղծագործական առաջին փորձերն
արել է այդ տարիներին, եղել է ուսանողական նվագախմբի
կոնցերտմայստեր: 1892–94 թթ-ին կոմպոզիցիայի տեսություն է
ուսումնասիրել Նիկոլայ Կլենովսկու (Մոսկվա), 1896–1900 թթ-ին՝
Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովի (Սանկտ Պետերբուրգ) ղեկավարությամբ,
միաժամանակ ավարտել իր առաջին խոշոր ստեղծագործությունը՝
«Կոնցերտային նախերգանքը»՝ սիմֆոնիկ նվագախմբի համար:
1901 թ-ից Սպենդիարյանը մշտապես բնակվել է Ղրիմում, որտեղ
ծավալել է դիրիժորական գործունեություն, մշակել ժողովրդական երգեր
և պարեղանակներ: Յալթայի նրա տանը հաճախ հավաքվել են
ժամանակի խոշոր գրողներ և արվեստագետներ Լև Տոլստոյը, Ֆեոդոր
Շալյապինը, Մաքսիմ Գորկին, Անտոն Չեխովը, Ալեքսանդր Գլազունովը
և ուրիշներ:
Կենսագրություն
3.
Որպես կոմպոզիտոր՝ Սպենդիարյանը ձևավորվել է
ռուսական և հայկական մշակույթների համատեղ
ազդեցությամբ: 1894 թ-ին գրել է «Այ վարդ» (ըստ
Ալեքսանդր Ծատուրյանի) ռոմանսը, 1902 թ-ին՝
«Ձկնորսն ու փերին» բալլադը՝ ձայնի (բաս) և
նվագախմբի համար, 1911 թ-ին՝ «Էդելվեյս»
մելոդեկլամացիան (համերգային-էստրադային ժանր,
գրական երկի ընթերցումը՝ նվագակցությամբ)՝ Մ.
Գորկու տեքստերով: Կոմպոզիտորը մտերիմ է եղել
Մարտիրոս Սարյանի, Հովհաննես Թումանյանի,
Ավետիք Իսահակյանի, Վարդգես Սուրենյանցի,
Ռոմանոս Մելիքյանի, Ալեքսանդր Թամանյանի հետ:
Որպես կոմպոզիտոր
4.
1905 թ-ին բաց նամակով բողոքել է Սանկտ Պետերբուրգի
կոնսերվատորիայի պրոֆեսորական կազմից Ն. Ռիմսկի-
Կորսակովին հեռացնելու համար:
Ժողովրդական ստեղծագործության հիմքի վրա
Սպենդիարյանն ստեղծել է ծրագրային երաժշտություն: Նրա
գործերն աչքի են ընկնում մեղեդայնությամբ, հարմոնիկ ու
նվագախմբային արտահայտչամիջոցների ցայտունությամբ,
բանաստեղծականությամբ և քնարականությամբ: Նրա
«Այնտեղ, այնտեղ, դեպի վեր այն դաշտը» հերոսական երգը՝
ձայնի (տենոր) և նվագախմբի համար (Խաչատուր Աբովյանի
«Վերք Հայաստանի» վեպի մոտիվներով), «Առ Հայաստան»
կոնցերտային արիան (Հովհաննես Հովհաննիսյանի
խոսքերով) տոգորված են ազատության համար պայքարի
կոչով:
Գործունեություն
5.
«Երեք արմավենի» սիմֆոնիկ պատկերի (ըստ
Միխայիլ Լերմոնտովի), «Բեդա քարոզիչը» լեգենդի
(Յակով Պոլոնսկու խոսքերով) և «Մենք
կհանգստանանք» մելոդեկլամացիայի (ըստ Անտոն
Չեխովի «Քեռի Վանյա» պիեսի Սոնյայի
մենախոսության) համար Սպենդիարյանն
արժանացել է Գլինկայի անվան մրցանակների
(1908, 1910 և 1912 թթ.): Ռուս բալետմայստեր
Միխայիլ Ֆոկինը «Երեք արմավենու»
երաժշտությամբ ստեղծել է բալետ, որի առաջին
ներկայացումը տեղի է ունեցել Բեռլինում (1911 թ.):
Ստեղծագործություննե
րը
6.
1917 թ-ից Սպենդիարյանը Ղրիմում ղեկավարել է
ինքնագործ երգչախմբեր, օժանդակել երաժշտական
դպրոցի կազմակերպմանը, մշակել ժողովրդական և
հեղափոխական երգեր («Վարշավյանկա», «Անվախ
ընկեր...», «Կարմիր դրոշ» և այլն): Մոսկվայում,
Պետրոգրադում (այժմ՝ Սանկտ Պետերբուրգ) և այլ
քաղաքներում հանդես է եկել հեղինակային
համերգներով: 1924 թ-ին Խորհրդային Հայաստանի
կառավարության հրավերով կոմպոզիտորը
տեղափոխվել է Երևան, մասնակցել
կոնսերվատորիայում օպերային դասարանի, սիմֆոնիկ
նվագախմբի, երաժշտական հրատարակչության
կազմակերպմանը, հանդես եկել որպես դիրիժոր:
Կենսագրություն
7.
Հայաստանի շրջաններում լսել և ձայնագրել է ժողովրդական
երգեր ու պարեղանակներ, մշակել է նաև Սայաթ-Նովայի
«Ղարիբ բլբուլ» երգը: Սպենդիարյանը գրել է խորհրդահայ
առաջին դասական` «Ալմաստ» օպերան (ըստ Հովհաննես
Թումանյանի «Թմկաբերդի առումը» պոեմի, լիբրետոյի
հեղինակ՝ բանաստեղծուհի Սոֆյա Պառնոկ): «Ալմաստը»
հայկական օպերային արվեստի բացառիկ նմուշներից է. աչքի
է ընկնում ազգային ինքնատիպությամբ, ծավալուն
զանգվածային տեսարաններով՝ խմբերգեր, պարեր,
դրամատիկական դրվագներ: Օպերայի առաջին
բեմադրությունը տեղի է ունեցել 1930 թ-ին՝ Մոսկվայի Մեծ
թատրոնում, ապա՝ Օդեսայում և Թիֆլիսում: Երևանի
օպերայի և բալետի թատրոնը 1933 թ-ին բացվել է «Ալմաստ»
օպերայի ներկայացումով:
Գործերը
8.
Սպենդիարյանը մեծ դեր է խաղացել հայկական
կոմպոզիտորական դպրոցի, նրա գեղագիտական սկզբունքների,
ոճական առանձնահատկությունների ձևավորման մեջ: Նա
ընդարձակել է հայկական երաժշտության ժանրերի
արտահայտչամիջոցները, հիմք դրել հայկական ազգային
սիմֆոնիզմին: Սպենդիարյանի «Ղրիմի էսքիզները» (2 սյուիտ),
«Երևանյան էտյուդները» և այլ գործեր հայկական սիմֆոնիկ
երաժշտության դասական նմուշներից են:
Երևանում գործում է Սպենդիարյանի տուն-թանգարանը, նրա
անունով են կոչվել Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնը, որի
առջև տեղադրված է նրա արձանը, երաժշտական դպրոց, որի
առջև կանգնեցված է նրա կիսանդրին:
Հրատարակվել է Սպենդիարյանի երկերի լիակատար
ժողովածուն՝ 11 հատորով:
Սպենդիարյանի երկերը
