SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 71
Downloaden Sie, um offline zu lesen
 
	
  
	
  
Kolegë,	
  për	
  shkak	
  të	
  vonesës	
  me	
  postimin	
  e	
  prezentimeve	
  në	
  web-­‐site	
  të	
  Fakultetit	
  
Ekonomik	
  (shih	
  prezentimet	
  më	
  poshtë),	
  testi	
  i	
  parë	
  nga	
  lënga	
  Biznes	
  
Ndërkombëtar	
  shtyhet	
  për	
  ditën	
  e	
  premte	
  (25	
  nëntor	
  2011).	
  Për	
  detajet	
  tjera	
  ju	
  
informoj	
  të	
  mërkuren	
  gjatë	
  mësimit	
  të	
  rregullt.	
  
	
  
Mësimdhënësi	
  i	
  lëndës,	
  
	
  
Dr.	
  Petrit	
  Gashi	
  
	
  
	
  
	
  
Biznesi	
  ndërkombëtar	
  dhe	
  
                  globalizimi	
  
               Fakulte6	
  Ekonomik,	
  UP	
  
                        Biznes	
  Ndërkombëtar	
  
                                                	
  
PĂ«rmbajtja	
  e	
  prezen6mit	
  	
  
}ïœâ€Ż Biznesi	
  ndërkombëtar:	
  
    }ïœâ€Ż Cili	
  është	
  objek6	
  i	
  studimit	
  të	
  biznesit	
  ndërkombëtar?	
  
    }ïœâ€Ż Pse	
  angazhohen	
 Â ïŹrmat	
  në	
  biznesin	
  ndërkombëtar?	
  
    }ïœâ€Ż CilĂ«t	
  janë	
  faktorët	
  e	
  rritjes	
  së	
  biznesit	
  ndër.	
  sot?	
  
    }ïœâ€Ż Cilat	
  janë	
  mënyrat	
  e	
  angazhimit	
  në	
  biznesin	
  ndërkombëtar?	
  

}ïœâ€Ż Globalizimi:	
  
   }ïœâ€Ż   Koncepte	
  kyçe;	
  
   }ïœâ€Ż   Ins6tucionet	
  globale;	
  
   }ïœâ€Ż   FaktorĂ«t	
  nxitës	
  të	
  globalizimit;	
  
   }ïœâ€Ż   Argumentet	
  për	
  dhe	
  kundër	
  globalizimit.	
  	
  
 2
Objek6	
  i	
  biznesit	
  ndërkombëtar	
  
}ïœâ€Ż Krijimi	
  i	
  tregut	
  global	
  apo	
  globalizimi;	
  
}ïœâ€Ż Rrethina	
  (poli6ke,	
  ekonomike,	
  sociale,	
  
    kultura);	
  
}ïœâ€Ż MĂ«nyrat	
  e	
  depër6mit	
  në	
  treg	
  (ekspor6,	
  nĂ«n-­‐
    kontraktuesit,	
  inves6met,	
  licencimi,	
  franshiza,	
  
    aleancat	
  strategjike,	
  etj.)	
  
}ïœâ€Ż Çështjet	
  tjera	
  brenda	
 Â ïŹrmĂ«s,	
  si	
  strategjia,	
  
    organizimi,	
  ak6vitetet,	
  R&D,	
  kapitali	
  human,	
  
    etj	
  	
  	
  
 3
Arsyet	
  e	
  angazhimit	
  të	
 Â ïŹrmave	
  në	
  
biznesin	
  ndërkombëtar	
  
}ïœâ€Ż TĂ«	
  zgjerojnë	
  shitjet	
  apo	
  tregun;	
  
}ïœâ€Ż TĂ«	
  gjejnë	
  burime	
  (kapital	
  dhe	
  teknologji);	
  
}ïœâ€Ż TĂ«	
  diversiïŹkojnĂ«	
  burimet	
  për	
  shitjet	
  dhe	
  
  furnizimet;	
  




 4
Faktorët	
  përcaktues	
  të	
  rritjes	
  dhe	
  mënyrat	
  
e	
  angazhimit	
  në	
  biznesit	
  ndërkombëtar	
  
}ïœâ€Ż FaktorĂ«t:	
  
  }ïœâ€Ż Zhvillimi	
  teknologjik;	
  
  }ïœâ€Ż Liberalizimi	
  i	
  tregut	
  botëror;	
  
        }ïœâ€Ż   Zhvillimi	
  i	
  ins6tucioneve	
  për	
  të	
  mbështetur	
  dhe	
  lehtësuar	
  
              treg6në	
  ndërkombëtare;	
  
  }ïœâ€Ż   Rritja	
  e	
  konkurencës	
  globale.	
  
}ïœâ€Ż MĂ«nyrat:	
  
  }ïœâ€Ż   Ekspor6,	
  nĂ«n-­‐kontraktuesit,	
  inves6met,	
  licencimi,	
  
        franshiza,	
  aleancat	
  strategjike,	
  etj.	
  
 5
Globalizimi	
  
}ïœâ€Ż Globalizimi	
  i	
  referohet	
  tendencave	
  drejt	
  një	
  
    ekonomie	
  globale	
  më	
  të	
  integruar	
  dhe	
  të	
  
    ndërvarur;	
  	
  
    Â§ï‚§â€Ż 
ekonomitĂ«	
  botërore	
  po	
  lëvizin	
  nga	
  sistemet	
  rela6visht	
  të	
  
        izoluara	
  nga	
  kuïŹzimiet/barrierat	
  në	
  treg6	
  dhe	
  inves6me,	
  
        pastaj	
  nga	
  distanca,	
  zonat	
  kohore,	
  gjuha,	
  si	
  dhe	
  dallimet	
  në	
  
        sistemin	
  ligjor	
  e	
  kulturat	
  
	
  në	
  ekonomi	
  të	
  hapura	
  ku	
  
        barrierat	
  në	
  treg6	
  dhe	
  inves6me	
  po	
  zvoglohen;	
  distanca	
  po	
  
        zvoglohet	
  si	
  rezultat	
  i	
  zhvillimeve	
  në	
  teknologji;	
  kultura	
  po	
  
        njësohet;	
  dhe	
  ekonomitë	
  nacionale	
  janë	
  duke	
  u	
  shkrirë	
  në	
  
        ekonomi	
  të	
  ndërvarura	
  dhe	
  integruara,	
  duke	
  krijuar	
  kështu	
  
        një	
  sistem	
  unik	
  global.	
  



6
Globalizimi	
  (vazh.)	
  
}ïœâ€Ż   Globalizimi	
  i	
  tregjeve	
  →	
  bashkimi	
  dhe	
  uniïŹkimi	
  i	
  tregjeve	
  
      nacionale	
  historikisht	
  të	
  ndryshme	
  në	
  një	
  treg	
  të	
  madh	
  
      global;	
  	
  
      Â§ï‚§â€Ż Dallimet	
  prezente,	
  edhe	
  pse	
  tendencat	
  drejt	
  uniïŹkimit	
  janë	
  
          evidente,	
  si	
  në	
  shije	
  të	
  konsumatorëve,	
  kanaleve	
  të	
  distribuimit,	
  
          sistemin	
  e	
  vlerave	
  (kulturat	
  e	
  ndryshme),	
  sistemet	
  në	
  të	
  cilat	
  
          operojnë	
  bizneset,	
  e	
  veçanërisht	
  sistemin	
  ligjor.	
  
}ïœâ€Ż   Globalizimi	
  i	
  prodhimit	
  →	
  zhvendosja	
  e	
  prodhimit	
  në	
  
      lokacione	
  me	
  kosto	
  më	
  të	
  ulët	
  dhe	
  kualitet	
  më	
  të	
  lartë	
  të	
  
      faktorëve	
  të	
  prodhimit;	
  
      Â§ï‚§â€Ż Synim	
  gjithashtu	
  edhe	
  zgjerimi	
  i	
  tregut.	
  	
  


 7
Ins6tucionet	
  globale	
  
}ïœâ€Ż ↑	
  e	
  globalizimit	
  të	
  tregjeve	
  e	
  të	
  prodhimit	
  ↑	
  
     nevojën	
  për	
  ins6tucione	
  formale	
  të	
  cilat	
  do	
  ta	
  
     menaxhojnë,	
  rregullojnë,	
  mbikqyrin	
  tregun	
  
     global,	
  si	
  dhe	
  të	
  promovojnë	
  marrëveshje	
  
     mul6laterale	
  me	
  qëllim	
  të	
  funksionimit	
  të	
  
     sistemit	
  global	
  të	
  biznesit.	
  
     Â§ï‚§â€Ż MarĂ«veshja	
  e	
  Përgjithshme	
  mbi	
  Tarifat	
  dhe	
  
         Treg6në	
  (GATT);	
  nga	
  1994	
  Organizata	
  Botërore	
  e	
  
         Treg6së	
  (WTO)	
  
        Â§ï‚§â€Ż Funksioni:	
  mbikqyrja	
  e	
  sistemit	
  botëror	
  të	
  treg6së;	
  
            Âšï‚šâ€Ż Objek6vĂ«:	
  ulja	
  e	
  barrierave	
  për	
  treg6	
  dhe	
  inves6me.	
  



 8
Ins6tucionet	
  globale	
  (vazh.)
 Â§ï‚§â€Ż Fondi	
  Monetar	
  Ndërkombëtar	
  (IMF)	
  
    Â§ï‚§â€Ż Funksioni:	
  mbajtja	
  në	
  vijë	
  e	
  sitemit	
  monetar	
  
        ndërkombëtar.	
  
        Âšï‚šâ€Ż HuadhĂ«nĂ«s	
  i	
  fundit	
  për	
  qeveritë	
  në	
  telashe	
  (lender	
  of	
  
            last	
  resort).	
  
 Â§ï‚§â€Ż Banka	
  Botërore	
  (WB)	
  
    Â§ï‚§â€Ż Funksioni:	
  zhvillimi	
  ekonomik	
  
        Âšï‚šâ€Ż HuadhĂ«nie	
  për	
  projektet	
  në	
  infrastrukturë.	
  	
  
 Â§ï‚§â€Ż Kombet	
  e	
  Bashkuara	
  (UN)	
  
    Â§ï‚§â€Ż Sigurimi	
  i	
  paqës	
  përmes	
  bashkëpunimit	
  ndërkombëtar	
  si	
  
        dhe	
  sigurisë	
  kolek6ve.	
  	
  


9
Faktorët	
  nxitës	
  të	
  globalizimit	
  
 1.  Zvoglimi	
  i	
  barrierave	
  në	
  qarkullimin	
  e	
  lirë	
  
     të	
  mallrave,	
  shërbimeve	
  dhe	
  kapitalit;	
  
       Â§ï‚§â€Ż GATT/WTO:	
  8	
  runde	
  negociatash	
  
          Â§ï‚§â€Ż Rundi	
  i	
  fundit	
  i	
  Dohas;	
  
                Âšï‚šâ€Ż   Agjenda:	
  ulja	
  e	
  tarifave	
  në	
  produkte	
  industriale,	
  
                      shërbime,	
  dhe	
  produkte	
  bujqësore;	
  zvoglimi	
  i	
  
                      subvencioneve	
  në	
  prod.	
  bujqësore,	
  zvoglimi	
  i	
  
                      barrierave	
  në	
  inves6me	
  (veçanërisht	
  cross-­‐border),	
  
                      dhe	
  limi6mi	
  i	
  shfrytezimit	
  të	
  ligjit	
  an6damping.	
  	
  
 2.     Ndryshimet	
  teknologjike,	
  sidomos	
  në	
  teknologji	
  
        komunikimi,	
  përpunim	
  informatash,	
  dhe	
  
        teknologji	
  transpor6;	
  
 10
Faktorët	
  nxitës	
  të	
  globalizimit	
  (vazh.)	
  
}ïœâ€Ż   Implikimet	
  në	
  prodhimin	
  global;	
  
      Â§ï‚§â€Ż ↓	
  shpenzimet	
  transpor6t	
  →	
  shpërndarja	
  gjeograïŹke	
  e	
  
          prodhimit	
  u	
  bë	
  më	
  ekonomike;	
  
      Â§ï‚§â€Ż ↑	
  inovacionet	
  teknologjike	
  (të	
  përfolura	
  më	
  lart),	
  
          shpenzimet	
  reale	
  të	
  informacioneve	
  ↓,	
  gjë	
  që	
  mundësoi	
  
          krijimin	
  dhe	
  menaxhimin	
  e	
  lehtë	
  të	
  sistemeve	
  prodhuese	
  
          të	
  shpërndara	
  gjeograïŹkisht.	
  	
  	
  
}ïœâ€Ż   Implikimet	
  në	
  tregun	
  global;	
  
      Â§ï‚§â€Ż ↑	
  inovacionet	
  teknologjike	
  →	
  rrjete	
  komunikuese	
  globale	
  
          të	
  lira	
  (psh.	
   www )	
  →	
  tregje	
  globale	
  elektronike.	
  
      Â§ï‚§â€Ż ↓	
  shpenzimet	
  transpor6t	
  →	
  kosto	
  më	
  të	
  ulta	
  për	
  
          transpor6n	
  e	
  produkteve/shërbimeve,	
  duke	
  lehtësuar	
  
          krijimin	
  e	
  tregjeve	
  globale.	
  


 11
Deba6	
  mbi	
  globalizimin	
  
}ïœâ€Ż   Globalizimi	
  dhe	
  vendet	
  e	
  punës:	
  
      Â§ï‚§â€Ż KundĂ«r:	
  ↓	
  i	
  barrierave	
  në	
  treg6/inves6me	
  shkakton	
  ↓	
  e	
  vendeve	
  
          të	
  punës	
  në	
  sektorin	
  prodhues	
  në	
  vendet	
  e	
  avancuara;	
  
          Â§ï‚§â€Ż 	
  ↓	
  i	
  barrierave	
  në	
  treg6/inves6me	
  u	
  mundëson	
  kompanive	
  të	
  
                zhvendosin	
  ak6vitetet	
  në	
  vende	
  me	
  kosto	
  më	
  të	
  ulët	
  (sidomos	
  
                paga	
  më	
  të	
  ulta);	
  
                  Âšï‚šâ€Ż KĂ«to	
  kompani	
   eksportojnë	
  vende	
  pune ,	
  duke	
  rritur	
  
                      papunësinë	
  dhe	
  ulur	
  standardin	
  jetësor.	
  
      Â§ï‚§â€Ż PĂ«r:	
  Treg6a	
  e	
  lirë	
  (liberalizimi	
  i	
  treg6së)	
  do	
  t u	
  mundësojë	
  
          shteteve	
  të	
  specializohen	
  në	
  prodhimin	
  produkteve	
  dhe	
  
          shërbimeve	
  në	
  të	
  cilat	
  kanë	
  përparësi	
  krahasuese;	
  
          Â§ï‚§â€Ż Kur	
  një	
  ekonomi	
  i	
  përkushtohet	
  liberalizimit	
  të	
  treg6së,	
  me	
  
                siguri	
  se	
  do	
  të	
  ketë	
  dislokim	
  të	
  ak6vite6t	
  ekonomik	
  që	
  nuk	
  do	
  
                t i	
  përgjigjet	
  sicilit	
  sektor	
  të	
  ekonomisë	
  mirëpo	
  ekonomia	
  në	
  
                tërësi	
  do	
  të	
  pĂ«rïŹtojĂ«.	
  	
  

  12
Deba6	
  mbi	
  globalizimin	
  (vazh.)	
  
}ïœâ€Ż   Globalizimi	
  –	
  poli6kat	
  e	
  punës	
  –	
  ambien6;	
  
      Â§ï‚§â€Ż KundĂ«r:	
  Zhvendosja	
  e	
  ak6vite6t	
  ekonomik	
  në	
  vendet	
  me	
  kosto	
  të	
  
          ulët	
  të	
  prodhimit	
  bëhet	
  me	
  qëllim	
  të	
  pĂ«rïŹ6mit	
  nga	
  mungesa/(mos-­‐
          zba6mi)	
  e	
  ligjit	
  për	
  të	
  mbrojtur	
  punëtorët	
  si	
  dhe	
  ambien6n;	
  
          Â§ï‚§â€Ż Aplikimi	
  i	
  standardeve	
  strikte	
  të	
  punës	
  dhe	
  ruajtja	
  a	
  ambien6t	
  rrit	
  koston	
  e	
  
              ïŹrmĂ«s.	
  
      Â§ï‚§â€Ż PĂ«r:	
  	
  mbrojtja	
  e	
  punëtorëve	
  dhe	
  ambien6t	
  është	
  në	
  raport	
  të	
  
          drejtë	
  me	
  zhvillimin	
  ekonomik	
  të	
  një	
  vendi	
  	
  
          →	
  Meqenëse	
  treg6a	
  e	
  lirë	
  ndikon	
  pozi6visht	
  në	
  rritjen	
  ekonomike	
  të	
  një	
  vendi	
  
          →	
  Zhvillimi	
  ekonomik	
  i	
  një	
  vendi	
  do	
  të	
  ndikonte	
  në	
  zba6min	
  e	
  rregullave	
  më	
  strikte	
  
               në	
  vendin	
  e	
  punës	
  dhe	
  mbrojtjen	
  e	
  ambien6t	
  
          →	
  Andaj,	
  përfundimisht,	
  treg6a	
  e	
  lirë	
  ndikon	
  në	
  mbrojtje	
  më	
  të	
  madhe	
  të	
  
               punëtorëve	
  si	
  dhe	
  ndotje	
  më	
  të	
  vogël	
  të	
  ambien6t.	
  	
  	
  	
  	
  




 13
Deba6	
  mbi	
  globalizimin	
  (vazh.)	
  
}ïœâ€Ż   Humbja	
  e	
  sovranite6t	
  të	
  vendit:	
  
      Â§ï‚§â€Ż KundĂ«r:	
  fuqia	
  e	
  qeverive	
  nacionale	
  po	
  bie	
  vazhdimisht	
  dhe	
  një	
  
          pjesë	
  të	
  kompetencave	
  të	
  tyre	
  po	
  transferohen	
  të	
  organizatat	
  si	
  
          UN,	
  WTO,	
  EU,	
  etj.	
  
      Â§ï‚§â€Ż PĂ«r:	
  këto	
  ins6tucione	
  janë	
  të	
  krijuara	
  për	
  realizimin	
  e	
  interesave	
  
          kolek6ve	
  (pra,	
  të	
  anëtarëve	
  të	
  tyre);	
  
          Â§ï‚§â€Ż Fuqia	
  e	
  tyre	
  është	
  e	
  limituar	
  nga	
  ajo	
  çfarë	
  pajtohen	
  vet	
  qeveritë	
  
              nacionale	
  të	
  vendeve.	
  
              →	
  si	
  rezultat,	
  fuqia	
  qëndrore	
  mbetet	
  me	
  qeveritë	
  nacionale	
  e	
  jo	
  
                   me	
  organizatat	
  supranacionale.	
  	
  




 14
Biznesi Nderkombetar dhe Globalizimi
Sot


â„ąï‚™â€ŻTeoritĂ« e tregtisĂ« ndĂ«rkombĂ«tare:
  â„ąï‚™â€Ż Adam Smith: Teoria e PĂ«rparĂ«sive Absolute;
  â„ąï‚™â€Ż David Ricardo: Teoria e PĂ«rparĂ«sive
      Krahasuese;
  â„ąï‚™â€Ż Teoria Heckscher-Ohlin;
  â„ąï‚™â€Ż Teoria e bazuar nĂ« Ciklin JetĂ«sor tĂ« Produktit;
  â„ąï‚™â€Ż Teoria e Re e TregtisĂ«;
  â„ąï‚™â€Ż Michael Porter: Teoria e PĂ«rparĂ«sive
      Konkuruese Nacionale
Teoria e Përparësive Absolute [1]

â„ąï‚™â€Ż Adam Smith (Wealth of Nations, 1776):
   â„ąï‚™â€Ż NjĂ« vend ka pĂ«rparĂ«si absolute nĂ« prodhimin e njĂ«
       produkti kur është më efiçient se çdo vend tjetër i cili e
       prodhon të njëjtin produkt;
       â„ąï‚™â€Ż Vendi duhet tĂ« eksportojĂ« ato produkte nĂ« tĂ« cilat ka
           përparësi absolute e të importojë ato produkte në
           prodhimin e të cilave është më pak efiçient se vendet tjera
   Shembull:
                                         SHBA       UK
                 Gruri (thasë/orë)         6         1
                 Pëlhura (metra/orë)       4         5
Teoria e Përparësive Absolute [1]

â„ąï‚™â€Ż SHBA-tĂ« pĂ«rparĂ«si absolute dhe specializohen nĂ«
    prodhimin e grurit;
â„ąï‚™â€Ż UK pĂ«rparĂ«si absolute dhe specializohet nĂ« prodhimin
    e pëlhurës;
â„ąï‚™â€Ż E para teori e bazuar nĂ« tregtinĂ« e lirĂ«;
   â„ąï‚™â€Ż ‘Dora e fshehur’, e jo qeveria, pĂ«rcakton atĂ« se çfarĂ« importohet dhe
       eksportohet;

â„ąï‚™â€Ż Kjo teori nuk tregon se çfarĂ« do tĂ« ndodhĂ« me vendin i
    cili ka përparësi absolute në prodhimin e të gjitha
    produkteve;
   â„ąï‚™â€Ż Ky vend nuk do tĂ« pĂ«rfitonte nga tregtia e jashtme;
   â„ąï‚™â€Ż Teoria e PĂ«rparĂ«sive Komparative e Rikardos dhe ajo Heckscher-Ohlin janĂ«
       në të njëjtën vijë me Smithin dhe sqarojnë dilemen e shtruar më parë;
Teoria e Përparësive Krahasuese [1]

â„ąï‚™â€Ż Rikardo (Principles of Political Economy, 1817):
   â„ąï‚™â€Ż 
njĂ« vend duhet tĂ« specializohet nĂ« prodhimin e atyre
       produkteve të cilat i prodhon me efiçiencën më të
       madhe dhe të importojë ato produkte në prodhimin e të
       cilave është më pak efiçient edhe nëse kjo do të thotë të
       blejĂ« tĂ« mira nga vendet tjera tĂ« cilat do tĂ« mund t’i
       prodhonte vet në mënyrë me efiçente në krahasim me
       to.
   â„ąï‚™â€Ż 
 pĂ«rparĂ«sitĂ« krahasuese arrihen bazuar nĂ« differencat
       në nivelin e produktivitetit;
   â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« logjikĂ«n e tregut tĂ« lirĂ«;
Teoria e Përparësive Krahasuese [2]

Shembull:                           SHBA     UK
              Gruri (thasë/orë)      6        1
              Pëlhura (metra/orë)    4        2

â„ąï‚™â€Ż SHBA-tĂ« kanĂ« pĂ«rparĂ«si absolute nĂ« prodhimin e tĂ« dyja
    produkteve;
â„ąï‚™â€Ż SHBA-tĂ« pĂ«rparĂ«si mĂ« tĂ« madhe krahasuese dhe
    specializohen në prodhimin e grurit (raporti 6:1 krahasuar
    me 4:2);
â„ąï‚™â€Ż UK-ja disavantazh mĂ« tĂ« vogĂ«l krahasues dhe specializohet
    në prodhimin e pëlhurës (raporti 2:4 krahasuar me 1:6).
Heckscher-Ohlin (1919 & 1933):

â„ąï‚™â€Ż 
 pĂ«rparĂ«sitĂ« krahasuese tĂ« njĂ« vendi varen
    nga ajo se sa ai vend është i pasur me faktorë të
    prodhimit (veçanërisht me burime natyrore);
    â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« logjikĂ«n e tregut tĂ« lirĂ«;
    â„ąï‚™â€Ż Vendi do tĂ« eksportoje produkte intenzive
        në ato pasuri të cilat i posedon dhe
        importojë ato produkte që janë intensive në
        faktorët të cilët nuk i posedon.
Teoritë e tjera të tregtisë
       ndërkombëtare [1]

â„ąï‚™â€Ż Raymond Vernon – Cikli JetĂ«sor i Produktit
    (1966):
  â„ąï‚™â€Ż 
 heret nĂ« fillim produkti prodhohet dhe
      eksportohet nga vendi i cili e ka shpikur, dhe kur
      produkti pranohet ndërkombëtarisht, prodhimi i tij
      fillon edhe në vende tjera. Përfundimisht, sikur
      sygjerohet nga teoria, i njëjti produkt mund të
      importohet nga vendi ku është shpikur.
Teoritë e tjera të tregtisë
         ndërkombëtare [2]

â„ąï‚™â€Ż Paul Krugman – Teoria e Re e TregtisĂ« (1970-
    tat dhe 80-tat):
   â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« arritjen e ekonomive tĂ« shkallĂ«s nga
       firmat;
      â„ąï‚™â€Ż PĂ«rmes ndikimit tĂ« ekonomive tĂ« shkallĂ«s, tregtia mund tĂ«
          rrisë llojllojshmërinë e produkteve në treg dhe uljen e
          shpenzimeve mesatare të këtyre produkteve;
          â„ąï‚™â€Ż Modelimi i ekonomive jo-konstante tĂ« shkallĂ«s dhe
               konkurencës monopolistike nga Stiglitz & Dixit në
               1979;
Diamanti i Porter-it si sistem
    Nodhitë	
  e	
  
      rastit
                                  STRATEGJIA	
  E	
  
                                     FIRMËS,	
  
                                  STRUKTURA	
  &	
  
                                  KONKURENCA




             PASURITË	
  NË	
  
                                                        KUSHTET	
  E	
  
             KAPITAL	
  DHE	
  
                                                        KËRKESËS
            FAKTORIN	
  NJERI




                                  INDUSTRITË	
  E	
  
                                  LIDHURA	
  DHE	
  
                                      ATO	
  
                                   PËRKRAHËSE
                                                                      Qeveria
Diskutim

   Identifikoni cilët janë sektorët të cilët kanë
potencial për eksport në Kosovë dhe përshkruani
këmbimet e këtyre sektorëve me botën e jashtme
      në kontekst të teorive të diskutuara.
Biznesi Nderkombetar dhe Globalizimi
Hyrje


â„ąï‚™â€Ż Dallimet nĂ« biznesin ndĂ«rkombĂ«tar nga ai vendor;

â„ąï‚™â€Ż Sistemet politike, ekonomike, dhe legale;

â„ąï‚™â€Ż Dallimet nĂ« zhvillimin ekonomik;

â„ąï‚™â€Ż Dallimet dhe implikimet e tyre nĂ« BN: pĂ«rfitimet,
    kostot, dhe risku.
Biznesi vendor vs. ndërkombëtar


â„ąï‚™â€Ż Dallimet nĂ« sistemin politik, ekonomik, legal, edhe nĂ« nivelin e
    zhvillimit ekonomik;
â„ąï‚™â€Ż Kompleksitet mĂ« i madh nĂ« zhvillimin e biznesit ndĂ«rkombĂ«tar;
    â„ąï‚™â€Ż Lokacionin e prodhimit qĂ« siguron minimizimin e kostove dhe
        maksimizimin e vlerĂ«s sĂ« shtuar; Cilat tregje tĂ« hyjnĂ« e cilat t’i
        evitojnë; konsiderojnë aspektete etike për shfrytëzimin e zbraztirave
        nĂ« ligj (ambient dhe kushtet e punĂ«s – diskutuar mĂ« parĂ«); tĂ«
        vendosin mbi formën e depërtimit në treg (tregti apo prodhim); etj.
â„ąï‚™â€Ż T’i njohin rregullat me tĂ« cilat udhĂ«hiqen tregtia e jashtme dhe
    investimet;
    â„ąï‚™â€Ż   TĂ« konsiderohet edhe mundĂ«sia e intervenimit tĂ« qeverisĂ« edhe pse kjo e
          fundit mund të jetë e përkushtuar për liberalizim;
â„ąï‚™â€Ż Biznesi realizohet nĂ« vende me valuta tĂ« ndryshme;
    â„ąï‚™â€Ż TĂ« konsiderohen ndryshimet konstante nĂ« normat e kĂ«mbimit.
Sistemet politike [1]


â„ąï‚™â€Ż Sistemet politike definohen sipas dy dimensioneve :
   1.  Kolektivizmi vs. individualizmi;
       â„ąï‚™â€Ż Kolektivizmi: nevojat kolektive janĂ« mbi lirinĂ« individuale
           (Platoni   Marksi);
           â„ąï‚™â€Ż Format: KomunistĂ«t & social demokratĂ«t.
       â„ąï‚™â€Ż Individualizmi: orientim sipas sĂ« cilit individi duhet tĂ« jetĂ«
           i lirë në synimet e tij ekonomike dhe politike (Aristoteli,
           Mill, Smith);
           â„ąï‚™â€Ż Indvidualizmi Ă«shtĂ« i ndĂ«rtuar mbi 2 premisa:
                â„ąï‚™â€Ż Sigurimi i lirive individuale dhe lirisĂ« sĂ« shprehurit;
                â„ąï‚™â€Ż Niveli mĂ« i lartĂ« i mirĂ«qenies sociale arrihet pĂ«rmes
                    përmbushjes së synimeve individuale nga vetë individi e jo
                    nga ndonjë organ kolektiv (psh. qeveria) e cila do të
                    diktonte se çfarë është në interesin e përgjithshëm.
Sistemet politike [2]


â„ąï‚™â€Ż Sistemet politike:
   2.  Demokracia vs. totalitatizmit;
       â„ąï‚™â€Ż Demokracia: qytetarĂ«t janĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ« drejtĂ«pĂ«rdrejtĂ« nĂ«
           vendimmarrje;
           â„ąï‚™â€Ż Demokracia ↔ individualizmi;
       â„ąï‚™â€Ż Totalitarizmi
           â„ąï‚™â€Ż Totalitarizmi: tĂ« drejtat e garanuara nĂ« demokraci janĂ«
               inekzistente;
           â„ąï‚™â€Ż Format: totalitarizmi komunist; totalitarizmi teokratik (Irani
               & Arabia Saudite); totalitarizmi fisnor (Zimbabve, Tanzania,
               Uganda); dhe, totalitarizmi djathtist (Gjermania dhe Italia e
               viteve 30-të dhe 40-të).
Sistemet ekonomike


â„ąï‚™â€Ż Ekonomia e tregut;

â„ąï‚™â€Ż Ekonomia e komanduar;

â„ąï‚™â€Ż EkonomitĂ« mikste;
Zhvillimi ekonomik


â„ąï‚™â€Ż Sistemi politik, ekonomik, dhe ai legal                    zhvillimi ekonomik i
    një vendi;
    â„ąï‚™â€Ż BN analizojnĂ« indikatorĂ«t (shih: World Development Indicators nĂ«
        www):
        â„ąï‚™â€Ż GNI (Gross National Income) – tĂ« ardhurat totale tĂ« marra nga
            banorët e një vendi;
             â„ąï‚™â€Ż   GNI nuk llogaritĂ« koston e jetĂ«sĂ«s;
             â„ąï‚™â€Ż   Andaj indikatorĂ«t llogariten sipas PPP (Purchasing Power Parity);
        â„ąï‚™â€Ż GDP (Gross Domestic Product);
        â„ąï‚™â€Ż Rritja e indikatorĂ«ve tregon nivelin e zhvillimit potencial tĂ« vendit
            apo rajonit.
        â„ąï‚™â€Ż Indeksi i Zhvillimit NjerĂ«zor (Human Development Index)
Sistemi ligjor


â„ąï‚™â€Ż Sistemi ligjor: korniza ligjore dhe zbatimi i ligjit;
â„ąï‚™â€Ż Sistemet/praktikat ligjore:
       Zakonor (Common Law) (Britani e Madhe dhe ish kolonitë e saj);
         â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« traditĂ« (apo nĂ« historinĂ« ligjore tĂ« vendit), praktikat e
             mëparshme (rastet të cilat janë paraqitur në gjykata), dhe zakon
             (çfarë vendimi është marrë në rastet të cilat janë paraqitur para
             gjykatave);
               â„ąï‚™â€Ż   Krijon fleksibilitet tĂ« madh nĂ« vendimmarrje.
       Civil (Civil Law) (mbi 80 vende në botë: Franca, Gjermania, Japonia)
         â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« njĂ« numĂ«r tĂ« madh tĂ« ligjeve tĂ« detajizuara;
       Teokratik (Theocratic Law) (ligji i bazuar në mësimet Islame; gjatë shekullit 20 edhe ai
         Hindu dhe Judaik)
         â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« mĂ«simet fetare.
Implikimet e sistemeve të ndryshme
          ligjore në BN [1]

â„ąï‚™â€Ż Ligji mbi kontratat: varet nga sistemi ligjor i aplikuar
    në vend;
   â„ąï‚™â€Ż NĂ« sistemin zakonor: shumĂ« i specifikuar;
   â„ąï‚™â€Ż NĂ« sistemin civil: i shkurtĂ« dhe mĂ« pak i specifikuar;
       â„ąï‚™â€Ż NĂ« nivel ndĂ«rkombĂ«tar, kur sistemet ligjore janĂ«
           të ndryshme, operon CIGS (UN Convention on
           Contracts for the International Sale of Goods).
Implikimet e sistemeve të ndryshme
          ligjore në BN [2]

â„ąï‚™â€Ż TĂ« drejtat pronĂ«sore (Property rights): edhe pse ligjet
    ekzistojnë, ato nuk mbrohen;
   â„ąï‚™â€Ż 
 u referohen tĂ« drejtave ligjore mbi shfrytĂ«zimin dhe pĂ«rfitimet
       e caktuara si rezultat i pronësisë mbi faktorët e prodhimit;
       â„ąï‚™â€Ż TĂ« drejtat pronĂ«sore mund tĂ« cenohen nga:
           â„ąï‚™â€Ż   Aksionet private: hajnitĂ«, piratimi, kĂ«rcĂ«nimet, dhe tĂ« ngjajshme
                 nga individët apo grupet e caktuara;
           â„ąï‚™â€Ż   Aksionet publike dhe korrupsioni (shih Global Corruption Report);
                 â„ąï‚™â€Ż 
kur zyrtarĂ«t (psh. qeveritarĂ«t) pĂ«rfitojnĂ« tĂ« ardhura, resurse,
                      apo pronë nga pronarët;
                 â„ąï‚™â€Ż 
duke vendosur tatime mĂ« tĂ« larta, kĂ«rkuar licenca tĂ«
                      shtrenjta, nacionalizimi (apo redistribuimi) i aseteve pa
                      kompenzim;
                 â„ąï‚™â€Ż Kjo arrihet pĂ«rmes mjeteve jo-ligjore, korrupsionit, mitos, etj.
Implikimet e sistemeve të ndryshme
           ligjore në BN [3]

â„ąï‚™â€Ż Mbrojta e pronĂ«s intelektuale (softuerĂ«t kompjuterik, skenari i filmit,
    këngët, formula kimike për një barnishtë, etj.)
    â„ąï‚™â€Ż KĂ«to ligje janĂ« stimul pĂ«r inovacione dhe punĂ« kreative;
    â„ąï‚™â€Ż PatentĂ«t, tĂ« drejtat autoriale (copyrights), dhe marka e produktit
        (brand) vendosin të drejtat pronësore mbi pronën intelektuale.
    â„ąï‚™â€Ż BN: nga 1995 TRIPS (Trade Related Aspects of Intellectual Property
        Rights) brenda WTO-së.
â„ąï‚™â€Ż Siguria e produktit & detyrimet tjera;
    â„ąï‚™â€Ż Ligjet mbi sigurinĂ« e produktit dhe detyrimet kur produkti shkakton
        lëndime, dëmtime apo vdekje;
         â„ąï‚™â€Ż EkzistojnĂ« ligji civil (qĂ« kĂ«rkon kompenzim monetar pĂ«r dĂ«mtimin)
             dhe ai kriminalistik (parasheh pagesë apo edhe burgim për
             dëmtuesit).
Dallimet në sisteme dhe implikimet e
              tyre në BN

â„ąï‚™â€Ż Sistemi politik, ekonomik, & ligjor kanĂ« ndikim:
   â„ąï‚™â€Ż NĂ« fitimet, koston, dhe riskun me tĂ« cilin ballafaqohen BN;
   â„ąï‚™â€Ż NĂ« mĂ«nyrĂ«n se si bizneset nĂ« vende tĂ« ndryshme duhet
       menaxhuar; dhe,
   â„ąï‚™â€Ż NĂ« strategjinĂ« tĂ« cilĂ«n duhet ndjekur BN-e.

â„ąï‚™â€Ż Sistemi politik, ekonomik, & ligjor pĂ«rcakton edhe
    nivelin e përgjithshëm të atraktivitetit të një vendi për
    të operuar apo investuar (shih World Bank Doing
    Business in 2012).
Dallimet në Kulturë dhe
Biznesi Ndërkombëtar

      Fakulteti Ekonomik, UP
       Biznes Ndërkombëtar
Sot



â„ąï‚™â€Ż Kultura: specifikat

â„ąï‚™â€Ż Kultura dhe dimensionet e saj
Kultura: specifikat

â„ąï‚™â€Ż Kultura – sistem i vlerave dhe normave tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta pĂ«r
    një grup njerëzish që kur të trajtohen së bashku paraqesin
    një stil/mënyrë të caktuar të jetës (Hofstede & Namenwirth;
    Weber);
â„ąï‚™â€Ż Vlerat – ide abstrakte mbi atĂ« se çfarĂ« grupi (shoqĂ«ria)
    mendon se është e mirë, e drejtë, dhe e dëshirueshme;
    â„ąï‚™â€Ż PĂ«rfshijnĂ« pikĂ«pamjet e shoqĂ«risĂ« mbi liritĂ«, demoracinĂ«, tĂ«
        vërtetën, sinqeritetin, lojalitetin, përgjegjësitë kolektive, gratë,
        seksin, martesën, etj.
â„ąï‚™â€Ż Normat – rregulla shoqĂ«rore tĂ« cilat pĂ«rcaktojnĂ« njĂ« udhĂ«zues
    të sjelljes së mirë në shoqëri. Normat përcaktojnë rregullat
    sociale mbi të cilat bazohen raportet midis njerëzve.
    â„ąï‚™â€Ż Mbi bazĂ«n e vlerave pĂ«rcaktohen dhe justifikohen normat.
â„ąï‚™â€Ż ShoqĂ«ri – grup individĂ«sh tĂ« cilĂ«t ndajnĂ« vlera dhe norma tĂ«
    përbashkëta.
Kultura dhe dimensionet e saj [1]


                        Religjioni



       Struktura	
                          Filozofia	
  
        Sociale                             Politike

                        Kultura,	
  
                       normat	
  dhe	
                      Të
                        sistemi	
  i	
                      diskutuara
                         vlerave
                                                            në javën e
        Gjuhët
                                            Filozofia	
     kaluar
                                           Ekonomike



                         Edukimi
Kultura dhe dimensionet e saj [2]


â„ąï‚™â€Ż Struktura sociale i referohet formĂ«s sĂ« organizimit
    shoqëror të shoqërisë;
   â„ąï‚™â€Ż 2 dimensionet e strukturĂ«s sociale:
       1.  Shkalla sa favorizohet individi ndaj grupit;
           â„ąï‚™â€Ż Aty ku favorizohet individi (vendet perendimore) Ă«shtĂ« i
               sprehur individualizmi dhe ndërmarrësia.
           â„ąï‚™â€Ż Aty ku grupi Ă«shtĂ« fokus (shoqĂ«ria tradicionale Japoneze)
               suksesi sigurohet nga qëllimi i përbashkët (presioni brenda
               grupit).
       2.  Shkalla se sa Ă«shtĂ« e stratifikuar/’kastifikuar’ shoqĂ«ria;
           â„ąï‚™â€Ż KĂ«to shtresa pĂ«rcaktohen nĂ« bazĂ« tĂ« tĂ« ardhurave, tĂ«
               kaluarës së familjes, dhe profesionit.
Kultura dhe dimensionet e saj [3]


â„ąï‚™â€Ż Religjioni pĂ«rcakton sistemin e etikĂ«s (kryesisht);
   â„ąï‚™â€Ż Etika grup principesh morale apo vlerash mbi tĂ« cilat
       përcaktohen sjelljet;
   â„ąï‚™â€Ż (shih Barro & McCleary, 2003)
Biznesi Nderkombetar dhe Globalizimi
Biznesi Nderkombetar dhe Globalizimi
Kultura dhe dimensionet e saj [4]


â„ąï‚™â€Ż Gjuha ndihmon nĂ« definimin e kulturĂ«s;
   â„ąï‚™â€Ż Vendet me shumĂ« gjuhĂ« janĂ« vende me shumĂ« kultura;
   â„ąï‚™â€Ż Gjuha e folur dhe me shenja;
Kultura dhe dimensionet e saj [5]

â„ąï‚™â€Ż Fakte mbi gjuhĂ«t botĂ«rore (nga National Geographic):
    â„ąï‚™â€Ż NĂ« vitin 2007 janĂ« folur 6,912 gjuhĂ« tĂ« ndryshme;
    â„ąï‚™â€Ż 83 gjuhĂ« (pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu gjuhĂ«n mandarine, spanjishtĂ«n, anglishtĂ«n,
        dhe gjuhën hindu) dominojnë në tërë botën me 80% të pupullsisë;
    â„ąï‚™â€Ż MĂ« tepĂ«r se gjysma e gjuhĂ«ve tĂ« botĂ«s flitet nga mĂ« pak se 1% e
        popullsisë së botës;
    â„ąï‚™â€Ż MĂ« pak se 3000 vetĂ« e flasin gjuhĂ«n Urarina nĂ« Amazon;
        Halkomelem flitet nga 200 banorë në Kanadë; Tofa flitet vetëm nga
        25 njerëz në Siberi;
    â„ąï‚™â€Ż LinguistĂ«t parashohin se deri nĂ« fund tĂ« shek. 21 vetĂ«m gjysma e
        gjuhëve që sot fliten mund të fliten edhe atëherë;
    â„ąï‚™â€Ż ShkencĂ«tarĂ«t vlerĂ«sojnĂ« se qĂ« nga viti 1600, nga planeti janĂ« zhdukur
        rreth 1,200 bimë dhe shtazë të njohura (që përbënë 7% të totalit).
    â„ąï‚™â€Ż Sot llogatiten 40% tĂ« gjuhĂ«ve nĂ« rrezik tĂ« zhduken si rezultat i
        globalizimit.
Biznesi Nderkombetar dhe Globalizimi
Kultura dhe dimensionet e saj [6]


â„ąï‚™â€Ż Edukimi     determinantĂ« e pĂ«rparĂ«sive krahasuese
    nacionale (Michael Porter);
   â„ąï‚™â€Ż Edukimi faktor i rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« zgjedhjen e lokacionit
       të biznesit ndërkombëtar;
      â„ąï‚™â€Ż Procesi i aglomerimit/lokalizimit/klasterĂ«ve;
          â„ąï‚™â€Ż Fuqia punĂ«tore e edukuar dhe e koncentruar nĂ« hapsirĂ« tĂ«
              caktuar.
   â„ąï‚™â€Ż Edukimi pĂ«rcakton kulturĂ«n nĂ« vendin e punĂ«s;
Politika Ekonomike në
Tregtinë Ndërkombëtare

     Biznes Ndërkombëtar
      Fakulteti Ekonomik, UP
Hyrje

â„ąï‚™â€ŻKlasikĂ«t dhe roli i qeverisĂ« nĂ« tregtinĂ«
   ndërkombëtare;
â„ąï‚™â€ŻIntervenimet e qeverisĂ« nĂ« tregtinĂ«
   ndërkombëtare;
â„ąï‚™â€ŻIntegrimi ekonomik rajonal.
Smith, Rikardo, dhe Heckscher-Ohlin:


   LIBERALIZIMI I TREGTISË
Instrumentet e politikës
            tregtare [1]

â„ąï‚™â€ŻInstumentet tarifore:
  â„ąï‚™â€Ż Tatimet nĂ« importe;
     â„ąï‚™â€Ż Llojet: specifike (ngarkesĂ« fikse pĂ«r produktin e
         importuar) & bazuar në vlerë;
     â„ąï‚™â€Ż PĂ«rfituesit: qeveria & prodhuesit;
     â„ąï‚™â€Ż HumbĂ«sit: konsumatorĂ«t;
Instrumentet e politikës
             tregtare [2]

â„ąï‚™â€ŻInstrumentet jo-tarifore:
   â„ąï‚™â€ŻDefinimi (Deardorff dhe Stern, 1997, f. 4):
        Vështirësia elementare në përkufizimin e BJT është se ato janë të
        definuara me atë çfarë nuk janë. BJT janë pengesa të natyrës jo-tarifore.
        Madje definimi i tyre është edhe më i përgjithshëm se aq, sepse ky term
        përdoret për të përfshirë edhe intervenimet në politikën tregtare siç janë
        subvencionet që shërbejnë për të stimuluar dhe jo për të zbrapsur
        tregtinë, andaj edhe logjikisht nuk mund të konsiderohen si 'barriera' në
        tregti. BJT përfshijnë edhe ato politika dëmtuese të tregtisë siç janë
        kuotat e importit dhe kufizimet vullnetare të eksportit. Ato përfshijnë
        gjithashtu një gamë të gjerë politikash potenciale, ndoshta edhe ato që
        nuk janë aplikuar ende e që ndikojnë në mënyrë indirekte në çmimet
        dhe/apo sasinë e këmbimit.
Instrumentet jo-tarifore të
        politikës tregtare [1]

â„ąï‚™â€ŻSubvencionet;
  â„ąï‚™â€Ż Format: huazime nĂ« kesh, kredi me kushte tĂ«
      volitshme; lirim nga tatimet, pjesëmarrja e
      qeverisë në kapitalin e firmës.
  â„ąï‚™â€Ż QĂ«llimet: (1) kompanitĂ« e vendit tĂ« jenĂ«
      konkurentë me kompanitë importuese; dhe, (2)
      depërtimi në tregjet e eksportit.
  â„ąï‚™â€Ż Politika Tregtare Strategjike;
     â„ąï‚™â€Ż Subvencionet kanal pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar nga first-mover
         advantage;
Instrumentet jo-tarifore të
       politikës tregtare [2]

â„ąï‚™â€Ż Kuotat e importit dhe kufizimet voluntere tĂ«
    eksportit;
   â„ąï‚™â€Ż PĂ«rzierja nĂ« mes tĂ« kuotave dhe tatimeve pĂ«r
       importe;
â„ąï‚™â€Ż Komponenta vendore nĂ« pĂ«rmbajtjen e
    produktit dhe kushtëzimet për miks të
    produkteve;
â„ąï‚™â€Ż Politikat administrative;
â„ąï‚™â€Ż Politikat anti-damping.
Arsyet për intervenimin e qeverisë
    në tregtinë ndërkombëtare

â„ąï‚™â€Ż FaktorĂ«t Politik:
   â„ąï‚™â€Ż   Mbrojtja e vendeve tĂ« punĂ«s dhe e industrive;
   â„ąï‚™â€Ż   Siguria nacionale;
   â„ąï‚™â€Ż   KundĂ«rveprimi;
   â„ąï‚™â€Ż   Mbrojtja e konsumatorĂ«ve;
   â„ąï‚™â€Ż   Realizimi i qĂ«llimeve tĂ« politikĂ«s sĂ« jashtme;
   â„ąï‚™â€Ż   Mbrojtja e drejtave tĂ« njeriut
â„ąï‚™â€Ż FaktorĂ«t Ekonomik:
   â„ąï‚™â€Ż Mbrojtja e industrive qĂ« janĂ« nĂ« fazĂ«n iniciale tĂ«
       zhvillimit;
       â„ąï‚™â€Ż E arsyeshme edhe sipas GATT/WTO
   â„ąï‚™â€Ż Politika Tregtare Strategjike;
Integrimi rajonal dhe nivelet e
               integrimit [1]

â„ąï‚™â€Ż     Integrimi ekonomik rajonal: marrĂ«veshje mes vendeve nĂ«
        një rajon gjeografik me qëllim të zvoglimit apo eliminimit
        të barierave tarifore dhe jo-tarifore në qarkullimin e
        produkteve, shërbimeve, dhe faktorëve të prodhimit;
â„ąï‚™â€Ż     Nivelet e integrimit rajonal:
      1.    Marveshjet e tregtisĂ« sĂ« lirĂ« (FTA) – eliminon barierat tregtare nĂ«
            mes të vendeve;
            â„ąï‚™â€Ż European Free Trade Association (EFTA). Sot anĂ«tarĂ« Norvegjia,
                Islanda, Lihtenshtajni, dhe Zvicrra.
      2.    Union doganor – vendet heqin barierat tregtare dhe aplikojnĂ«
            politikë tregtare të përbashkët;
            â„ąï‚™â€Ż Pakti i Andeve (Bolivia, Ekuadori, Peru, dhe Kolumbia)
Integrimi rajonal dhe nivelet e
               integrimit [2]

4.     Tregu i pĂ«rbashkĂ«t - vendet heqin barierat tregtare, aplikojnĂ« politikĂ«
       tregtare të përbashkët, dhe lejojnë lëvizjen e lirë të faktorëve të
       prodhimit;
            â„ąï‚™â€Ż   PĂ«r shumĂ« vite BE, ndĂ«rsa tani ka lĂ«vizur nĂ« drejtim tĂ« integrimit edhe mĂ« tĂ« thellĂ«;
            â„ąï‚™â€Ż   MERCOSUR (Argjentina, Brazili, Paraguaji, dhe Uruguaji)

5.     Unioni ekonomik – pĂ«rfshinĂ« lĂ«vizjen e lirĂ« tĂ« faktorĂ«ve tĂ«
       prodhimit, aplikimin e politikës tregtare të përbashkët, si dhe
       valutën e përbashkët, harmonizimin e sistemit tatimor, dhe
       politikë të përbashkër monetare;
      â„ąï‚™â€Ż    Bashkimi European edhe pse shume vende nuk kanĂ« aplikuar valutĂ«n e
             përbashkët, si dhe sistemi tatimor mbetet i ndryshëm në vendet anëtare;
6.     Unioni politik;
      â„ąï‚™â€Ż    BE-ja pjesĂ«risht;
            â„ąï‚™â€Ż Parlamenti European nga 1970.
Faktorët pro dhe kundër
            integrimit rajonal

â„ąï‚™â€Ż Argumentet pro integrimit:
   â„ąï‚™â€Ż Argumentet ekonomike bazohen nĂ« faktin se tregtia e lirĂ« u
       mundëson vendeve të specializohen në prodhimin e
       produkteve dhe shërbimeve në të cilat kanë përparësi
       komparative;
   â„ąï‚™â€Ż Argumentet politike janĂ« tĂ« lidhura me zbutjen e
       animoziteteve në mes të vendeve;

â„ąï‚™â€Ż Argumentet kundĂ«r integrimit:
   â„ąï‚™â€Ż IndustritĂ« mund tĂ« ndikohen negativisht nga tregtia e lirĂ«;
   â„ąï‚™â€Ż Humbja e sovranitetit tĂ« vendit.
Operacionet e bizneseve
   ndërkombëtare

      Biznes Ndërkombëtar
     Fakulteti Ekonomik, UP
Hyrje

â„ąï‚™â€Ż StrategjitĂ« e depĂ«rtimit nĂ« tregjet;
   â„ąï‚™â€Ż Vendimet rreth hyrjes nĂ« tregjet e huaja;
   â„ąï‚™â€Ż Format e depĂ«rtimit nĂ« tregjet e huaja;
   â„ąï‚™â€Ż Aleancat strategjike.
Vendimet kryesore rreth hyrjes
    në tregjet e huaja [1]

1.      NĂ« cilat tregje tĂ« depĂ«rtohet;
      nïźâ€Ż    Varet nga potenciali afatgjatĂ« i atij tregu pĂ«r tĂ« gjeneruar
             fitim;
            â„ąï‚™â€Ż Fitimi Ă«shtĂ« funksion i [a] madhĂ«sisĂ« tĂ« tregut; [b] pasurisĂ« (fuqisĂ«
                blerëse) së konsumatorëve; [c] potenciali i rritjes së kësaj pasurie të
                konsumatorëve (që varet nga rritja ekonomike);
2.      Momenti i hyrjes nĂ« tregun e huaj;
      nïźâ€Ż    Firma qĂ« depĂ«rton si e para nĂ« treg gjeneron pĂ«rfitimet nĂ«
             kuadër të konceptit first-mover advantage;
      nïźâ€Ż    DepĂ«rtimi i hershĂ«m nĂ« treg i ka rreziqet e veta;
            â„ąï‚™â€Ż Shpenzimet fillestare (pioneering costs); kostot pĂ«r tĂ« mĂ«suar ‘rregullat
                e lojĂ«s’, edukimi i konsumatorĂ«ve, etj.
Vendimet kryesore rreth hyrjes
    në tregjet e huaja [2]

3.  NĂ« çfarĂ« shkalle tĂ« depĂ«rtohet nĂ« treg;
   nïźâ€Ż DepĂ«rtim rapid apo i fuqishĂ«m; tregon pĂ«r
       përkushtim strategjik afatgjatë të firmës në atë treg;
      â„ąï‚™â€Ż Firma duhet t’i konsirderojĂ« rreziqet dhe inercionin
          (mungesën e fleksibilitetit) që është e lidhur me
          depërtimin rapid të tregje të huaja;
   nïźâ€Ż DepĂ«rtim nĂ« shakallĂ« tĂ« ultĂ«;
      â„ąï‚™â€Ż Kjo shĂ«rben si fazĂ« para depĂ«rtimit rapid/masiv nĂ« tregun
          e huaj;
      â„ąï‚™â€Ż Kjo qasje i mundĂ«son kompanisĂ« t’i mĂ«sojĂ« ‘teket’ e tregut dhe tĂ«
          informohet mbi të para se të marrë vendime për zgjerim të
          mëtutjeshëm;
Format e depërtimit në tregjet
          e huaja [1]

1.     Eksporti;
      nïźâ€Ż PĂ«rparsitĂ«: [a] kosto e ultĂ« pĂ«r depĂ«rtim nĂ«
          tregun e huaj; [b] rreziku mĂ« i ultĂ« pĂ«r t’u
          ndikuar firma në rast të dështimit;
      nïźâ€Ż MangĂ«sitĂ«: [a] barrierat e ndryshme tarifore dhe
          jo-tarifore prezente; [b] shpenzimet e transportit;
Format e depërtimit në tregjet
           e huaja [2]
2.     Projektet “çelsi n’dorĂ«â€ (turnkey projects) – kontraktori
       obligohet t’i kryej tĂ« gjitha aspektet e projektit pĂ«r klientin,
       përfshirë këtu edhe trajnimin e personelit operues;
          â„ąï‚™â€Ż   MĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« eksportuar teknologjinĂ« e procesit nĂ« vendet e huaja;
          â„ąï‚™â€Ż   Aplikohet nĂ« vendet ku depĂ«rtimi i IJD-ve Ă«shtĂ« i kufizuar;
          â„ąï‚™â€Ż   Prezente nĂ« industritĂ« e rafinimit kimik, naftĂ«s, metalike, farmaceutike,
                industri ku investimet janë të mëdha;
      â„ąï‚™â€Ż PĂ«rparsitĂ«: [a] mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar nga teknologjia e
          procesit; [b] rreziku më i ultë se për IJD-të;
      â„ąï‚™â€Ż MangĂ«sitĂ«: [a] mundĂ«sia qĂ« firma e cila e realizon projektit
          t’ia krijojĂ« vetes konkurencĂ«n; [b] nĂ«se ajo çfarĂ« ofron firma nĂ«
          formĂ« tĂ« ‘turnkey project’ Ă«shtĂ« pĂ«rparĂ«si kompetitive e firmĂ«s
          atëherë kjo do të thotë se është duke ia shitur të njëjtën
          konkurencës.
Format e depërtimit në tregjet
          e huaja [3]

3.     Licencimi – i jepen tĂ« drejtat njĂ« kompanie pĂ«r
       shfrytëzimin e patentit, invencionit, procesit, dizajnit,
       të drejtave autoriale, trademarks, etj.;
      â„ąï‚™â€Ż PĂ«rparsitĂ«: [a] shpenzimet dhe kostot e ulta;
      â„ąï‚™â€Ż MangĂ«sitĂ«: [a] kompania qe e jep licencĂ«n nuk ka
          kontroll të fuqishëm mbi atë që e merr; [b] mund të
          krijojë konkurencë;
Format e depërtimit në
          tregjet e huaja [4]
4.     Franshiza – e ngjashme me licencimin mirĂ«po
       aplikohet në projekte më afatgjata;
          â„ąï‚™â€Ż NĂ« kĂ«tĂ« rast franshizori pĂ«rveç qĂ« ofron atĂ« çfarĂ«
              ofron përmes licencës ajo përcakton edhe mënyrën e
              bërjes së biznesit;
          â„ąï‚™â€Ż Licencimi nĂ« prodhim; franshiza nĂ« shĂ«rbime;
      â„ąï‚™â€Ż PĂ«rparsitĂ« dhe mangĂ«sitĂ« tĂ« ngjashme me licencimin,
          por jo edhe aq te shprehura sa në rastin e licencimit;
Format e depërtimit në tregjet
        e huaja (vazh.)

5.      Investimet e pĂ«rbashkĂ«ta;
      nïźâ€Ż   PĂ«rparsitĂ«: [a] firma investuese pĂ«rfiton nga njohuritĂ« qĂ« ka
            firma vendore për atë treg; [b] shpenzimet ndahen në mes të
            partnerëve;
      nïźâ€Ż   MangĂ«sitĂ«: [a] firma qĂ« investon rrezikon dhĂ«nien e teknologjisĂ«
            të vet; [b] mungësë e kontrollit të mjaftueshëm; [c] konfliktet e
            mundshme në mes të partnerëve rreth qëllimeve dhe prioriteteve
            të firmës;
6.      Investimi 100%;
            â„ąï‚™â€Ż Kjo mund tĂ« realizohet pĂ«rmes: [a] greenfield investment, apo [b] duke
                e blerë një kompani ekzistuese;
      nïźâ€Ż   PĂ«rparsitĂ« janĂ« tĂ« lidhura me kontrollin dhe fitimin, ndĂ«rsa
            mangësitë janë të lidhura me rreziku e madh që në këtë rast
            bartet dhe kostot;
Alenacat strategjike

â„ąï‚™â€Ż Alenacat strategjike kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me marrveshjet qĂ« lidhen
    në mes të konkurentëve ekzistues apo atyre potencial;
   â„ąï‚™â€Ż Suksesi i alencave strategjike varet nga faktorĂ«t nĂ« vijim:
       â„ąï‚™â€Ż Zgjedhja e partnerit me tĂ« cilin duhet ndarĂ« vizionin, tĂ« synojnĂ«
           qëllime të njëjta strategjike, dhe të mos jetë oportunist;
       â„ąï‚™â€Ż Struktura e aleancĂ«s – do tĂ« duhej tĂ« evitonte oportunizmin,
           marrjen e teknologjisë dhe know-how, etj.
       â„ąï‚™â€Ż Menaxhimit i aleancĂ«s – do duhej krijuar raporte interpersonale
           midis menaxhmentit të firmave që hyjnë në raporte të tilla;
   â„ąï‚™â€Ż PĂ«rparsitĂ«: [a] aleancat e tilla mund tĂ« lehtĂ«sojnĂ« depĂ«rtimin nĂ«
       treg; [b] ndarjen e kostove fikse në krijimin e produkteve të reja;
       [c] aleancat mundësojnë komplementaritet në njohuri;
   â„ąï‚™â€Ż MangĂ«sitĂ«: [a] mundĂ«si pĂ«r konkurencĂ«n tĂ« pĂ«rvetĂ«sojĂ«
       teknologjinë dhe tregjet;

MĂĄs contenido relacionado

Was ist angesagt?

BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe pĂ«rgjigje)
BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe pĂ«rgjigje)BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe pĂ«rgjigje)
BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe pĂ«rgjigje)fatonbajrami1
 
Marketingu Nderkombetar - Ali Jakupi
Marketingu Nderkombetar - Ali JakupiMarketingu Nderkombetar - Ali Jakupi
Marketingu Nderkombetar - Ali JakupiMenaxherat
 
menaxhimi i operacioneve - vehbi rama
menaxhimi i operacioneve - vehbi rama menaxhimi i operacioneve - vehbi rama
menaxhimi i operacioneve - vehbi rama drilon emini
 
Menaxhimi i operacioneve all slides vehbi rama
Menaxhimi i operacioneve   all slides vehbi ramaMenaxhimi i operacioneve   all slides vehbi rama
Menaxhimi i operacioneve all slides vehbi ramadrilon emini
 
Studimi dhe parashikimi i mjedisit, analiza konkurruese
Studimi dhe parashikimi i mjedisit, analiza konkurrueseStudimi dhe parashikimi i mjedisit, analiza konkurruese
Studimi dhe parashikimi i mjedisit, analiza konkurrueseAneida Bajraktari Bicja
 
Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3Menaxherat
 
Menaxhment - Permbledhje
Menaxhment - PermbledhjeMenaxhment - Permbledhje
Menaxhment - PermbledhjeJozef Nokaj
 
Menaxhmenti strategjik
Menaxhmenti strategjikMenaxhmenti strategjik
Menaxhmenti strategjikcoupletea
 
Buxhetimi i kapitalit
Buxhetimi i kapitalitBuxhetimi i kapitalit
Buxhetimi i kapitalitLidijeRapaj
 
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabilitetiPyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabilitetiKushtrim Xhemajli
 
Inegrimet Ekononike
Inegrimet EkononikeInegrimet Ekononike
Inegrimet EkononikeMenaxherat
 
Sjellje organizative
Sjellje organizativeSjellje organizative
Sjellje organizativeJozef Nokaj
 
Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes elasticiteti
Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes  elasticitetiElasticiteti i kerkese dhe i ofertes  elasticiteti
Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes elasticitetiMenaxherat
 
7. kostot
7. kostot7. kostot
7. kostotcoupletea
 
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetarguest59df372
 
Oferta e sektorit ne tregun konkurencial
Oferta e sektorit ne tregun konkurencialOferta e sektorit ne tregun konkurencial
Oferta e sektorit ne tregun konkurencialMenaxherat
 
Menaxhment strategjik java-2
Menaxhment strategjik java-2Menaxhment strategjik java-2
Menaxhment strategjik java-2Gazmir Rrahmani
 

Was ist angesagt? (20)

BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe pĂ«rgjigje)
BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe pĂ«rgjigje)BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe pĂ«rgjigje)
BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe pĂ«rgjigje)
 
Marketingu Nderkombetar - Ali Jakupi
Marketingu Nderkombetar - Ali JakupiMarketingu Nderkombetar - Ali Jakupi
Marketingu Nderkombetar - Ali Jakupi
 
menaxhimi i operacioneve - vehbi rama
menaxhimi i operacioneve - vehbi rama menaxhimi i operacioneve - vehbi rama
menaxhimi i operacioneve - vehbi rama
 
Mikroekonomi 1
Mikroekonomi 1Mikroekonomi 1
Mikroekonomi 1
 
Monopoli
MonopoliMonopoli
Monopoli
 
Menaxhimi i operacioneve all slides vehbi rama
Menaxhimi i operacioneve   all slides vehbi ramaMenaxhimi i operacioneve   all slides vehbi rama
Menaxhimi i operacioneve all slides vehbi rama
 
Studimi dhe parashikimi i mjedisit, analiza konkurruese
Studimi dhe parashikimi i mjedisit, analiza konkurrueseStudimi dhe parashikimi i mjedisit, analiza konkurruese
Studimi dhe parashikimi i mjedisit, analiza konkurruese
 
Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3
 
Menaxhment - Permbledhje
Menaxhment - PermbledhjeMenaxhment - Permbledhje
Menaxhment - Permbledhje
 
Menaxhmenti strategjik
Menaxhmenti strategjikMenaxhmenti strategjik
Menaxhmenti strategjik
 
Buxhetimi i kapitalit
Buxhetimi i kapitalitBuxhetimi i kapitalit
Buxhetimi i kapitalit
 
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabilitetiPyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
 
Inegrimet Ekononike
Inegrimet EkononikeInegrimet Ekononike
Inegrimet Ekononike
 
Analiza e Mjedisit te Brendshem
Analiza e Mjedisit te BrendshemAnaliza e Mjedisit te Brendshem
Analiza e Mjedisit te Brendshem
 
Sjellje organizative
Sjellje organizativeSjellje organizative
Sjellje organizative
 
Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes elasticiteti
Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes  elasticitetiElasticiteti i kerkese dhe i ofertes  elasticiteti
Elasticiteti i kerkese dhe i ofertes elasticiteti
 
7. kostot
7. kostot7. kostot
7. kostot
 
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar
 
Oferta e sektorit ne tregun konkurencial
Oferta e sektorit ne tregun konkurencialOferta e sektorit ne tregun konkurencial
Oferta e sektorit ne tregun konkurencial
 
Menaxhment strategjik java-2
Menaxhment strategjik java-2Menaxhment strategjik java-2
Menaxhment strategjik java-2
 

Andere mochten auch

Biznes Nderkombetare - Globalizimi
Biznes Nderkombetare - GlobalizimiBiznes Nderkombetare - Globalizimi
Biznes Nderkombetare - GlobalizimiTo1X
 
Investimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja DirekteInvestimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja DirekteMenaxherat
 
Pyetjet nga provimet
Pyetjet nga provimetPyetjet nga provimet
Pyetjet nga provimetShefket Jakupi
 
Globalizimi 1
Globalizimi 1Globalizimi 1
Globalizimi 1ha 15753
 
Punim seminarik globalizimi dhe - probleme të globalizimit
Punim seminarik globalizimi dhe - probleme të globalizimitPunim seminarik globalizimi dhe - probleme të globalizimit
Punim seminarik globalizimi dhe - probleme të globalizimitShpejtim Rudi
 
Tregtia Nderkombetare dhe Globalizimi
Tregtia Nderkombetare dhe GlobalizimiTregtia Nderkombetare dhe Globalizimi
Tregtia Nderkombetare dhe GlobalizimiGetoarSalihu
 
Globalizimi
GlobalizimiGlobalizimi
Globalizimiguest873eb3
 
Faktoret qe ndikojne ne tregin e jashtme
Faktoret qe ndikojne ne tregin e jashtmeFaktoret qe ndikojne ne tregin e jashtme
Faktoret qe ndikojne ne tregin e jashtmeMenaxherat
 
Hyrje ne Ekonomi - Investimet
Hyrje ne Ekonomi - Investimet Hyrje ne Ekonomi - Investimet
Hyrje ne Ekonomi - Investimet Menaxherat
 
Investimet e huaja direkte bb-
Investimet e huaja direkte  bb-Investimet e huaja direkte  bb-
Investimet e huaja direkte bb-Blerina Boja
 
Tregtia nderkombetare dhe avantazhet relative dhe absolute te bujqesise shqip...
Tregtia nderkombetare dhe avantazhet relative dhe absolute te bujqesise shqip...Tregtia nderkombetare dhe avantazhet relative dhe absolute te bujqesise shqip...
Tregtia nderkombetare dhe avantazhet relative dhe absolute te bujqesise shqip...Kliton Domi
 
INVESTIMET E JASHTME DHE ZHVILLIMI EKONOMIK (Rasti i KOSOVËS)
INVESTIMET E JASHTME DHE  ZHVILLIMI EKONOMIK (Rasti i KOSOVËS)INVESTIMET E JASHTME DHE  ZHVILLIMI EKONOMIK (Rasti i KOSOVËS)
INVESTIMET E JASHTME DHE ZHVILLIMI EKONOMIK (Rasti i KOSOVËS)Fitore ZEQIRI
 
Menaxhimi strategjik në kompaninë Apple Inc
Menaxhimi strategjik në kompaninë Apple IncMenaxhimi strategjik në kompaninë Apple Inc
Menaxhimi strategjik në kompaninë Apple IncNGO Etnika
 
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhiseProdhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhiseMenaxherat
 
Pemetari e pergjithshme (2)
Pemetari e pergjithshme (2)Pemetari e pergjithshme (2)
Pemetari e pergjithshme (2)Menaxherat
 
Perimtaria 1
Perimtaria 1Perimtaria 1
Perimtaria 1Menaxherat
 
Marketingu Global
Marketingu GlobalMarketingu Global
Marketingu GlobalMenaxherat
 
Strategjia e Bizneseve Nderkombetare
Strategjia e Bizneseve NderkombetareStrategjia e Bizneseve Nderkombetare
Strategjia e Bizneseve NderkombetareMenaxherat
 
1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tij1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tijMenaxherat
 

Andere mochten auch (20)

Biznes Nderkombetare - Globalizimi
Biznes Nderkombetare - GlobalizimiBiznes Nderkombetare - Globalizimi
Biznes Nderkombetare - Globalizimi
 
Investimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja DirekteInvestimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja Direkte
 
Pyetjet nga provimet
Pyetjet nga provimetPyetjet nga provimet
Pyetjet nga provimet
 
Globalizimi 1
Globalizimi 1Globalizimi 1
Globalizimi 1
 
Punim seminarik globalizimi dhe - probleme të globalizimit
Punim seminarik globalizimi dhe - probleme të globalizimitPunim seminarik globalizimi dhe - probleme të globalizimit
Punim seminarik globalizimi dhe - probleme të globalizimit
 
Tregtia Nderkombetare dhe Globalizimi
Tregtia Nderkombetare dhe GlobalizimiTregtia Nderkombetare dhe Globalizimi
Tregtia Nderkombetare dhe Globalizimi
 
Globalizimi
GlobalizimiGlobalizimi
Globalizimi
 
Faktoret qe ndikojne ne tregin e jashtme
Faktoret qe ndikojne ne tregin e jashtmeFaktoret qe ndikojne ne tregin e jashtme
Faktoret qe ndikojne ne tregin e jashtme
 
Hyrje ne Ekonomi - Investimet
Hyrje ne Ekonomi - Investimet Hyrje ne Ekonomi - Investimet
Hyrje ne Ekonomi - Investimet
 
Investimet e huaja direkte bb-
Investimet e huaja direkte  bb-Investimet e huaja direkte  bb-
Investimet e huaja direkte bb-
 
Tregtia nderkombetare dhe avantazhet relative dhe absolute te bujqesise shqip...
Tregtia nderkombetare dhe avantazhet relative dhe absolute te bujqesise shqip...Tregtia nderkombetare dhe avantazhet relative dhe absolute te bujqesise shqip...
Tregtia nderkombetare dhe avantazhet relative dhe absolute te bujqesise shqip...
 
INVESTIMET E JASHTME DHE ZHVILLIMI EKONOMIK (Rasti i KOSOVËS)
INVESTIMET E JASHTME DHE  ZHVILLIMI EKONOMIK (Rasti i KOSOVËS)INVESTIMET E JASHTME DHE  ZHVILLIMI EKONOMIK (Rasti i KOSOVËS)
INVESTIMET E JASHTME DHE ZHVILLIMI EKONOMIK (Rasti i KOSOVËS)
 
Menaxhimi strategjik në kompaninë Apple Inc
Menaxhimi strategjik në kompaninë Apple IncMenaxhimi strategjik në kompaninë Apple Inc
Menaxhimi strategjik në kompaninë Apple Inc
 
Globalizmi
GlobalizmiGlobalizmi
Globalizmi
 
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhiseProdhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
 
Pemetari e pergjithshme (2)
Pemetari e pergjithshme (2)Pemetari e pergjithshme (2)
Pemetari e pergjithshme (2)
 
Perimtaria 1
Perimtaria 1Perimtaria 1
Perimtaria 1
 
Marketingu Global
Marketingu GlobalMarketingu Global
Marketingu Global
 
Strategjia e Bizneseve Nderkombetare
Strategjia e Bizneseve NderkombetareStrategjia e Bizneseve Nderkombetare
Strategjia e Bizneseve Nderkombetare
 
1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tij1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tij
 

Ähnlich wie Biznesi Nderkombetar dhe Globalizimi

Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar dushihajdar
 
Punim seminaik (obt) nga lënda ; menaxhimi i resulseve njerzore
Punim seminaik (obt) nga lënda ; menaxhimi i resulseve njerzorePunim seminaik (obt) nga lënda ; menaxhimi i resulseve njerzore
Punim seminaik (obt) nga lënda ; menaxhimi i resulseve njerzorefatlumhashani
 
2[1][1]. biz..
2[1][1]. biz..2[1][1]. biz..
2[1][1]. biz..Menaxherat
 
Roli I Marrëveshjeve të tregtisë se Lirë në zhvillimin ekonomik
Roli I Marrëveshjeve të tregtisë se Lirë në zhvillimin ekonomik Roli I Marrëveshjeve të tregtisë se Lirë në zhvillimin ekonomik
Roli I Marrëveshjeve të tregtisë se Lirë në zhvillimin ekonomik Diana Rama
 
Tregtia nderkombetare dhe e drejta investive
Tregtia  nderkombetare dhe e drejta investiveTregtia  nderkombetare dhe e drejta investive
Tregtia nderkombetare dhe e drejta investiveValmir Istogu
 
Biznes nderkombetar Ligjerata -4
Biznes  nderkombetar Ligjerata -4Biznes  nderkombetar Ligjerata -4
Biznes nderkombetar Ligjerata -4Zana Agushi
 
Biznes nderkombetar Ligjerata-4
Biznes  nderkombetar Ligjerata-4Biznes  nderkombetar Ligjerata-4
Biznes nderkombetar Ligjerata-4Zana Agushi
 
Marketing of the bottom of the pyramid (Rast Studimor)
Marketing of the bottom of the pyramid (Rast Studimor)Marketing of the bottom of the pyramid (Rast Studimor)
Marketing of the bottom of the pyramid (Rast Studimor)Keti Gjipali
 
Investimet e Huaja Direkte IHD
Investimet e Huaja Direkte IHDInvestimet e Huaja Direkte IHD
Investimet e Huaja Direkte IHDAnita Dogani
 
Integrimet Ekonomike Europiane
Integrimet Ekonomike EuropianeIntegrimet Ekonomike Europiane
Integrimet Ekonomike EuropianeMenaxherat
 
5 reformat institucionale ne tranzicion
5 reformat institucionale ne tranzicion5 reformat institucionale ne tranzicion
5 reformat institucionale ne tranzicionValdet Shala
 
MJEDISI EKONOMIK BIZNES
     MJEDISI EKONOMIK BIZNES     MJEDISI EKONOMIK BIZNES
MJEDISI EKONOMIK BIZNESLand Shkalla
 
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosoveValdet Shala
 
Bilanci i pagesave dhe politika makroekonomike në ekonomi të hapur 2015
Bilanci i pagesave dhe politika makroekonomike në ekonomi të hapur 2015Bilanci i pagesave dhe politika makroekonomike në ekonomi të hapur 2015
Bilanci i pagesave dhe politika makroekonomike në ekonomi të hapur 2015Menaxherat
 
Klasifikimi kreditor 7
Klasifikimi kreditor 7Klasifikimi kreditor 7
Klasifikimi kreditor 7Menaxherat
 
2 tranzicioni dhe ndryshimet
2 tranzicioni dhe ndryshimet2 tranzicioni dhe ndryshimet
2 tranzicioni dhe ndryshimetValdet Shala
 
Biznesi nderkombetar
Biznesi nderkombetarBiznesi nderkombetar
Biznesi nderkombetarMenaxherat
 

Ähnlich wie Biznesi Nderkombetar dhe Globalizimi (20)

Tregtia nderkombetare
Tregtia nderkombetareTregtia nderkombetare
Tregtia nderkombetare
 
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar
 
Punim seminaik (obt) nga lënda ; menaxhimi i resulseve njerzore
Punim seminaik (obt) nga lënda ; menaxhimi i resulseve njerzorePunim seminaik (obt) nga lënda ; menaxhimi i resulseve njerzore
Punim seminaik (obt) nga lënda ; menaxhimi i resulseve njerzore
 
Integrimi ekonomik nderkombetare
Integrimi  ekonomik nderkombetareIntegrimi  ekonomik nderkombetare
Integrimi ekonomik nderkombetare
 
2[1][1]. biz..
2[1][1]. biz..2[1][1]. biz..
2[1][1]. biz..
 
Roli I Marrëveshjeve të tregtisë se Lirë në zhvillimin ekonomik
Roli I Marrëveshjeve të tregtisë se Lirë në zhvillimin ekonomik Roli I Marrëveshjeve të tregtisë se Lirë në zhvillimin ekonomik
Roli I Marrëveshjeve të tregtisë se Lirë në zhvillimin ekonomik
 
Tregtia nderkombetare dhe e drejta investive
Tregtia  nderkombetare dhe e drejta investiveTregtia  nderkombetare dhe e drejta investive
Tregtia nderkombetare dhe e drejta investive
 
Biznes nderkombetar Ligjerata -4
Biznes  nderkombetar Ligjerata -4Biznes  nderkombetar Ligjerata -4
Biznes nderkombetar Ligjerata -4
 
Biznes nderkombetar Ligjerata-4
Biznes  nderkombetar Ligjerata-4Biznes  nderkombetar Ligjerata-4
Biznes nderkombetar Ligjerata-4
 
Marketing of the bottom of the pyramid (Rast Studimor)
Marketing of the bottom of the pyramid (Rast Studimor)Marketing of the bottom of the pyramid (Rast Studimor)
Marketing of the bottom of the pyramid (Rast Studimor)
 
L2
L2L2
L2
 
Investimet e Huaja Direkte IHD
Investimet e Huaja Direkte IHDInvestimet e Huaja Direkte IHD
Investimet e Huaja Direkte IHD
 
Integrimet Ekonomike Europiane
Integrimet Ekonomike EuropianeIntegrimet Ekonomike Europiane
Integrimet Ekonomike Europiane
 
5 reformat institucionale ne tranzicion
5 reformat institucionale ne tranzicion5 reformat institucionale ne tranzicion
5 reformat institucionale ne tranzicion
 
MJEDISI EKONOMIK BIZNES
     MJEDISI EKONOMIK BIZNES     MJEDISI EKONOMIK BIZNES
MJEDISI EKONOMIK BIZNES
 
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove
 
Bilanci i pagesave dhe politika makroekonomike në ekonomi të hapur 2015
Bilanci i pagesave dhe politika makroekonomike në ekonomi të hapur 2015Bilanci i pagesave dhe politika makroekonomike në ekonomi të hapur 2015
Bilanci i pagesave dhe politika makroekonomike në ekonomi të hapur 2015
 
Klasifikimi kreditor 7
Klasifikimi kreditor 7Klasifikimi kreditor 7
Klasifikimi kreditor 7
 
2 tranzicioni dhe ndryshimet
2 tranzicioni dhe ndryshimet2 tranzicioni dhe ndryshimet
2 tranzicioni dhe ndryshimet
 
Biznesi nderkombetar
Biznesi nderkombetarBiznesi nderkombetar
Biznesi nderkombetar
 

Mehr von Menaxherat

Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashiStatistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashiMenaxherat
 
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit   ardiana gashiStatistike treguesit e korelacionit   ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashiMenaxherat
 
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluaraStatistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluaraMenaxherat
 
Statistike indekset
Statistike indeksetStatistike indekset
Statistike indeksetMenaxherat
 
Si te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtimSi te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtimMenaxherat
 
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...Menaxherat
 
Sjellja organizative berim ramosaj
Sjellja organizative   berim ramosajSjellja organizative   berim ramosaj
Sjellja organizative berim ramosajMenaxherat
 
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashiStatistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashiMenaxherat
 
Seminar analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar   analiza e tregut te punes ne kosoveSeminar   analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar analiza e tregut te punes ne kosoveMenaxherat
 
Promocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidiPromocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidiMenaxherat
 
Treguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrimeTreguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrimeMenaxherat
 
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...Menaxherat
 
Projektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi RamajProjektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi RamajMenaxherat
 
Politika e produktit nail reshidi
Politika e produktit   nail reshidiPolitika e produktit   nail reshidi
Politika e produktit nail reshidiMenaxherat
 
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqiPermbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqiMenaxherat
 
Politika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidiPolitika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidiMenaxherat
 
Mjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseveMjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseveMenaxherat
 
Menaxhment ymer havolli permbledhje
Menaxhment   ymer havolli permbledhjeMenaxhment   ymer havolli permbledhje
Menaxhment ymer havolli permbledhjeMenaxherat
 
Menaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeveMenaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeveMenaxherat
 
Menaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytjeMenaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytjeMenaxherat
 

Mehr von Menaxherat (20)

Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashiStatistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
 
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit   ardiana gashiStatistike treguesit e korelacionit   ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashi
 
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluaraStatistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
 
Statistike indekset
Statistike indeksetStatistike indekset
Statistike indekset
 
Si te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtimSi te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtim
 
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
 
Sjellja organizative berim ramosaj
Sjellja organizative   berim ramosajSjellja organizative   berim ramosaj
Sjellja organizative berim ramosaj
 
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashiStatistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashi
 
Seminar analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar   analiza e tregut te punes ne kosoveSeminar   analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar analiza e tregut te punes ne kosove
 
Promocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidiPromocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidi
 
Treguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrimeTreguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrime
 
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...
 
Projektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi RamajProjektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi Ramaj
 
Politika e produktit nail reshidi
Politika e produktit   nail reshidiPolitika e produktit   nail reshidi
Politika e produktit nail reshidi
 
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqiPermbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
 
Politika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidiPolitika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidi
 
Mjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseveMjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseve
 
Menaxhment ymer havolli permbledhje
Menaxhment   ymer havolli permbledhjeMenaxhment   ymer havolli permbledhje
Menaxhment ymer havolli permbledhje
 
Menaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeveMenaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeve
 
Menaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytjeMenaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytje
 

Biznesi Nderkombetar dhe Globalizimi

  • 1.       KolegĂ«,  pĂ«r  shkak  tĂ«  vonesĂ«s  me  postimin  e  prezentimeve  nĂ«  web-­‐site  tĂ«  Fakultetit   Ekonomik  (shih  prezentimet  mĂ«  poshtĂ«),  testi  i  parĂ«  nga  lĂ«nga  Biznes   NdĂ«rkombĂ«tar  shtyhet  pĂ«r  ditĂ«n  e  premte  (25  nĂ«ntor  2011).  PĂ«r  detajet  tjera  ju   informoj  tĂ«  mĂ«rkuren  gjatĂ«  mĂ«simit  tĂ«  rregullt.     MĂ«simdhĂ«nĂ«si  i  lĂ«ndĂ«s,     Dr.  Petrit  Gashi        
  • 2. Biznesi  ndĂ«rkombĂ«tar  dhe   globalizimi   Fakulte6  Ekonomik,  UP   Biznes  NdĂ«rkombĂ«tar    
  • 3. PĂ«rmbajtja  e  prezen6mit     }ïœâ€Ż Biznesi  ndĂ«rkombĂ«tar:   }ïœâ€Ż Cili  ështĂ«  objek6  i  studimit  tĂ«  biznesit  ndĂ«rkombĂ«tar?   }ïœâ€Ż Pse  angazhohen Â ïŹrmat  nĂ«  biznesin  ndĂ«rkombĂ«tar?   }ïœâ€Ż CilĂ«t  janĂ«  faktorĂ«t  e  rritjes  sĂ«  biznesit  ndĂ«r.  sot?   }ïœâ€Ż Cilat  janĂ«  mĂ«nyrat  e  angazhimit  nĂ«  biznesin  ndĂ«rkombĂ«tar?   }ïœâ€Ż Globalizimi:   }ïœâ€Ż Koncepte  kyçe;   }ïœâ€Ż Ins6tucionet  globale;   }ïœâ€Ż FaktorĂ«t  nxitĂ«s  tĂ«  globalizimit;   }ïœâ€Ż Argumentet  pĂ«r  dhe  kundĂ«r  globalizimit.     2
  • 4. Objek6  i  biznesit  ndĂ«rkombĂ«tar   }ïœâ€Ż Krijimi  i  tregut  global  apo  globalizimi;   }ïœâ€Ż Rrethina  (poli6ke,  ekonomike,  sociale,   kultura);   }ïœâ€Ż MĂ«nyrat  e  depĂ«r6mit  nĂ«  treg  (ekspor6,  nĂ«n-­‐ kontraktuesit,  inves6met,  licencimi,  franshiza,   aleancat  strategjike,  etj.)   }ïœâ€Ż Çështjet  tjera  brenda Â ïŹrmĂ«s,  si  strategjia,   organizimi,  ak6vitetet,  R&D,  kapitali  human,   etj       3
  • 5. Arsyet  e  angazhimit  tĂ« Â ïŹrmave  nĂ«   biznesin  ndĂ«rkombĂ«tar   }ïœâ€Ż TĂ«  zgjerojnĂ«  shitjet  apo  tregun;   }ïœâ€Ż TĂ«  gjejnĂ«  burime  (kapital  dhe  teknologji);   }ïœâ€Ż TĂ«  diversiïŹkojnĂ«  burimet  pĂ«r  shitjet  dhe   furnizimet;   4
  • 6. FaktorĂ«t  pĂ«rcaktues  tĂ«  rritjes  dhe  mĂ«nyrat   e  angazhimit  nĂ«  biznesit  ndĂ«rkombĂ«tar   }ïœâ€Ż FaktorĂ«t:   }ïœâ€Ż Zhvillimi  teknologjik;   }ïœâ€Ż Liberalizimi  i  tregut  botĂ«ror;   }ïœâ€Ż Zhvillimi  i  ins6tucioneve  pĂ«r  tĂ«  mbĂ«shtetur  dhe  lehtĂ«suar   treg6nĂ«  ndĂ«rkombĂ«tare;   }ïœâ€Ż Rritja  e  konkurencĂ«s  globale.   }ïœâ€Ż MĂ«nyrat:   }ïœâ€Ż Ekspor6,  nĂ«n-­‐kontraktuesit,  inves6met,  licencimi,   franshiza,  aleancat  strategjike,  etj.   5
  • 7. Globalizimi   }ïœâ€Ż Globalizimi  i  referohet  tendencave  drejt  njĂ«   ekonomie  globale  mĂ«  tĂ«  integruar  dhe  tĂ«   ndĂ«rvarur;     Â§ï‚§â€Ż 
ekonomitĂ«  botĂ«rore  po  lĂ«vizin  nga  sistemet  rela6visht  tĂ«   izoluara  nga  kuïŹzimiet/barrierat  nĂ«  treg6  dhe  inves6me,   pastaj  nga  distanca,  zonat  kohore,  gjuha,  si  dhe  dallimet  nĂ«   sistemin  ligjor  e  kulturat  
  nĂ«  ekonomi  tĂ«  hapura  ku   barrierat  nĂ«  treg6  dhe  inves6me  po  zvoglohen;  distanca  po   zvoglohet  si  rezultat  i  zhvillimeve  nĂ«  teknologji;  kultura  po   njĂ«sohet;  dhe  ekonomitĂ«  nacionale  janĂ«  duke  u  shkrirĂ«  nĂ«   ekonomi  tĂ«  ndĂ«rvarura  dhe  integruara,  duke  krijuar  kĂ«shtu   njĂ«  sistem  unik  global.   6
  • 8. Globalizimi  (vazh.)   }ïœâ€Ż Globalizimi  i  tregjeve  →  bashkimi  dhe  uniïŹkimi  i  tregjeve   nacionale  historikisht  tĂ«  ndryshme  nĂ«  njĂ«  treg  tĂ«  madh   global;     Â§ï‚§â€Ż Dallimet  prezente,  edhe  pse  tendencat  drejt  uniïŹkimit  janĂ«   evidente,  si  nĂ«  shije  tĂ«  konsumatorĂ«ve,  kanaleve  tĂ«  distribuimit,   sistemin  e  vlerave  (kulturat  e  ndryshme),  sistemet  nĂ«  tĂ«  cilat   operojnĂ«  bizneset,  e  veçanĂ«risht  sistemin  ligjor.   }ïœâ€Ż Globalizimi  i  prodhimit  →  zhvendosja  e  prodhimit  nĂ«   lokacione  me  kosto  mĂ«  tĂ«  ulĂ«t  dhe  kualitet  mĂ«  tĂ«  lartĂ«  tĂ«   faktorĂ«ve  tĂ«  prodhimit;   Â§ï‚§â€Ż Synim  gjithashtu  edhe  zgjerimi  i  tregut.     7
  • 9. Ins6tucionet  globale   }ïœâ€Ż ↑  e  globalizimit  tĂ«  tregjeve  e  tĂ«  prodhimit  ↑   nevojĂ«n  pĂ«r  ins6tucione  formale  tĂ«  cilat  do  ta   menaxhojnĂ«,  rregullojnĂ«,  mbikqyrin  tregun   global,  si  dhe  tĂ«  promovojnĂ«  marrĂ«veshje   mul6laterale  me  qĂ«llim  tĂ«  funksionimit  tĂ«   sistemit  global  tĂ«  biznesit.   Â§ï‚§â€Ż MarĂ«veshja  e  PĂ«rgjithshme  mbi  Tarifat  dhe   Treg6nĂ«  (GATT);  nga  1994  Organizata  BotĂ«rore  e   Treg6sĂ«  (WTO)   Â§ï‚§â€Ż Funksioni:  mbikqyrja  e  sistemit  botĂ«ror  tĂ«  treg6sĂ«;   Âšï‚šâ€Ż Objek6vĂ«:  ulja  e  barrierave  pĂ«r  treg6  dhe  inves6me.   8
  • 10. Ins6tucionet  globale  (vazh.) Â§ï‚§â€Ż Fondi  Monetar  NdĂ«rkombĂ«tar  (IMF)   Â§ï‚§â€Ż Funksioni:  mbajtja  nĂ«  vijĂ«  e  sitemit  monetar   ndĂ«rkombĂ«tar.   Âšï‚šâ€Ż HuadhĂ«nĂ«s  i  fundit  pĂ«r  qeveritĂ«  nĂ«  telashe  (lender  of   last  resort).   Â§ï‚§â€Ż Banka  BotĂ«rore  (WB)   Â§ï‚§â€Ż Funksioni:  zhvillimi  ekonomik   Âšï‚šâ€Ż HuadhĂ«nie  pĂ«r  projektet  nĂ«  infrastrukturĂ«.     Â§ï‚§â€Ż Kombet  e  Bashkuara  (UN)   Â§ï‚§â€Ż Sigurimi  i  paqĂ«s  pĂ«rmes  bashkĂ«punimit  ndĂ«rkombĂ«tar  si   dhe  sigurisĂ«  kolek6ve.     9
  • 11. FaktorĂ«t  nxitĂ«s  tĂ«  globalizimit   1.  Zvoglimi  i  barrierave  nĂ«  qarkullimin  e  lirĂ«   tĂ«  mallrave,  shĂ«rbimeve  dhe  kapitalit;   Â§ï‚§â€Ż GATT/WTO:  8  runde  negociatash   Â§ï‚§â€Ż Rundi  i  fundit  i  Dohas;   Âšï‚šâ€Ż Agjenda:  ulja  e  tarifave  nĂ«  produkte  industriale,   shĂ«rbime,  dhe  produkte  bujqĂ«sore;  zvoglimi  i   subvencioneve  nĂ«  prod.  bujqĂ«sore,  zvoglimi  i   barrierave  nĂ«  inves6me  (veçanĂ«risht  cross-­‐border),   dhe  limi6mi  i  shfrytezimit  tĂ«  ligjit  an6damping.     2.  Ndryshimet  teknologjike,  sidomos  nĂ«  teknologji   komunikimi,  pĂ«rpunim  informatash,  dhe   teknologji  transpor6;   10
  • 12. FaktorĂ«t  nxitĂ«s  tĂ«  globalizimit  (vazh.)   }ïœâ€Ż Implikimet  nĂ«  prodhimin  global;   Â§ï‚§â€Ż ↓  shpenzimet  transpor6t  →  shpĂ«rndarja  gjeograïŹke  e   prodhimit  u  bĂ«  mĂ«  ekonomike;   Â§ï‚§â€Ż ↑  inovacionet  teknologjike  (tĂ«  pĂ«rfolura  mĂ«  lart),   shpenzimet  reale  tĂ«  informacioneve  ↓,  gjĂ«  qĂ«  mundĂ«soi   krijimin  dhe  menaxhimin  e  lehtĂ«  tĂ«  sistemeve  prodhuese   tĂ«  shpĂ«rndara  gjeograïŹkisht.       }ïœâ€Ż Implikimet  nĂ«  tregun  global;   Â§ï‚§â€Ż ↑  inovacionet  teknologjike  →  rrjete  komunikuese  globale   tĂ«  lira  (psh.   www )  →  tregje  globale  elektronike.   Â§ï‚§â€Ż ↓  shpenzimet  transpor6t  →  kosto  mĂ«  tĂ«  ulta  pĂ«r   transpor6n  e  produkteve/shĂ«rbimeve,  duke  lehtĂ«suar   krijimin  e  tregjeve  globale.   11
  • 13. Deba6  mbi  globalizimin   }ïœâ€Ż Globalizimi  dhe  vendet  e  punĂ«s:   Â§ï‚§â€Ż KundĂ«r:  ↓  i  barrierave  nĂ«  treg6/inves6me  shkakton  ↓  e  vendeve   tĂ«  punĂ«s  nĂ«  sektorin  prodhues  nĂ«  vendet  e  avancuara;   Â§ï‚§â€Ż  ↓  i  barrierave  nĂ«  treg6/inves6me  u  mundĂ«son  kompanive  tĂ«   zhvendosin  ak6vitetet  nĂ«  vende  me  kosto  mĂ«  tĂ«  ulĂ«t  (sidomos   paga  mĂ«  tĂ«  ulta);   Âšï‚šâ€Ż KĂ«to  kompani   eksportojnĂ«  vende  pune ,  duke  rritur   papunĂ«sinĂ«  dhe  ulur  standardin  jetĂ«sor.   Â§ï‚§â€Ż PĂ«r:  Treg6a  e  lirĂ«  (liberalizimi  i  treg6sĂ«)  do  t u  mundĂ«sojĂ«   shteteve  tĂ«  specializohen  nĂ«  prodhimin  produkteve  dhe   shĂ«rbimeve  nĂ«  tĂ«  cilat  kanĂ«  pĂ«rparĂ«si  krahasuese;   Â§ï‚§â€Ż Kur  njĂ«  ekonomi  i  pĂ«rkushtohet  liberalizimit  tĂ«  treg6sĂ«,  me   siguri  se  do  tĂ«  ketĂ«  dislokim  tĂ«  ak6vite6t  ekonomik  qĂ«  nuk  do   t i  pĂ«rgjigjet  sicilit  sektor  tĂ«  ekonomisĂ«  mirĂ«po  ekonomia  nĂ«   tĂ«rĂ«si  do  tĂ«  pĂ«rïŹtojĂ«.     12
  • 14. Deba6  mbi  globalizimin  (vazh.)   }ïœâ€Ż Globalizimi  –  poli6kat  e  punĂ«s  –  ambien6;   Â§ï‚§â€Ż KundĂ«r:  Zhvendosja  e  ak6vite6t  ekonomik  nĂ«  vendet  me  kosto  tĂ«   ulĂ«t  tĂ«  prodhimit  bĂ«het  me  qĂ«llim  tĂ«  pĂ«rïŹ6mit  nga  mungesa/(mos-­‐ zba6mi)  e  ligjit  pĂ«r  tĂ«  mbrojtur  punĂ«torĂ«t  si  dhe  ambien6n;   Â§ï‚§â€Ż Aplikimi  i  standardeve  strikte  tĂ«  punĂ«s  dhe  ruajtja  a  ambien6t  rrit  koston  e   ïŹrmĂ«s.   Â§ï‚§â€Ż PĂ«r:    mbrojtja  e  punĂ«torĂ«ve  dhe  ambien6t  ështĂ«  nĂ«  raport  tĂ«   drejtĂ«  me  zhvillimin  ekonomik  tĂ«  njĂ«  vendi     →  MeqenĂ«se  treg6a  e  lirĂ«  ndikon  pozi6visht  nĂ«  rritjen  ekonomike  tĂ«  njĂ«  vendi   →  Zhvillimi  ekonomik  i  njĂ«  vendi  do  tĂ«  ndikonte  nĂ«  zba6min  e  rregullave  mĂ«  strikte   nĂ«  vendin  e  punĂ«s  dhe  mbrojtjen  e  ambien6t   →  Andaj,  pĂ«rfundimisht,  treg6a  e  lirĂ«  ndikon  nĂ«  mbrojtje  mĂ«  tĂ«  madhe  tĂ«   punĂ«torĂ«ve  si  dhe  ndotje  mĂ«  tĂ«  vogĂ«l  tĂ«  ambien6t.           13
  • 15. Deba6  mbi  globalizimin  (vazh.)   }ïœâ€Ż Humbja  e  sovranite6t  tĂ«  vendit:   Â§ï‚§â€Ż KundĂ«r:  fuqia  e  qeverive  nacionale  po  bie  vazhdimisht  dhe  njĂ«   pjesĂ«  tĂ«  kompetencave  tĂ«  tyre  po  transferohen  tĂ«  organizatat  si   UN,  WTO,  EU,  etj.   Â§ï‚§â€Ż PĂ«r:  kĂ«to  ins6tucione  janĂ«  tĂ«  krijuara  pĂ«r  realizimin  e  interesave   kolek6ve  (pra,  tĂ«  anĂ«tarĂ«ve  tĂ«  tyre);   Â§ï‚§â€Ż Fuqia  e  tyre  ështĂ«  e  limituar  nga  ajo  çfarĂ«  pajtohen  vet  qeveritĂ«   nacionale  tĂ«  vendeve.   →  si  rezultat,  fuqia  qĂ«ndrore  mbetet  me  qeveritĂ«  nacionale  e  jo   me  organizatat  supranacionale.     14
  • 17. Sot
 â„ąï‚™â€ŻTeoritĂ« e tregtisĂ« ndĂ«rkombĂ«tare: â„ąï‚™â€Ż Adam Smith: Teoria e PĂ«rparĂ«sive Absolute; â„ąï‚™â€Ż David Ricardo: Teoria e PĂ«rparĂ«sive Krahasuese; â„ąï‚™â€Ż Teoria Heckscher-Ohlin; â„ąï‚™â€Ż Teoria e bazuar nĂ« Ciklin JetĂ«sor tĂ« Produktit; â„ąï‚™â€Ż Teoria e Re e TregtisĂ«; â„ąï‚™â€Ż Michael Porter: Teoria e PĂ«rparĂ«sive Konkuruese Nacionale
  • 18. Teoria e PĂ«rparĂ«sive Absolute [1] â„ąï‚™â€Ż Adam Smith (Wealth of Nations, 1776): â„ąï‚™â€Ż NjĂ« vend ka pĂ«rparĂ«si absolute nĂ« prodhimin e njĂ« produkti kur Ă«shtĂ« mĂ« efiçient se çdo vend tjetĂ«r i cili e prodhon tĂ« njĂ«jtin produkt; â„ąï‚™â€Ż Vendi duhet tĂ« eksportojĂ« ato produkte nĂ« tĂ« cilat ka pĂ«rparĂ«si absolute e tĂ« importojĂ« ato produkte nĂ« prodhimin e tĂ« cilave Ă«shtĂ« mĂ« pak efiçient se vendet tjera Shembull: SHBA UK Gruri (thasĂ«/orĂ«) 6 1 PĂ«lhura (metra/orĂ«) 4 5
  • 19. Teoria e PĂ«rparĂ«sive Absolute [1] â„ąï‚™â€Ż SHBA-tĂ« pĂ«rparĂ«si absolute dhe specializohen nĂ« prodhimin e grurit; â„ąï‚™â€Ż UK pĂ«rparĂ«si absolute dhe specializohet nĂ« prodhimin e pĂ«lhurĂ«s; â„ąï‚™â€Ż E para teori e bazuar nĂ« tregtinĂ« e lirĂ«; â„ąï‚™â€Ż ‘Dora e fshehur’, e jo qeveria, pĂ«rcakton atĂ« se çfarĂ« importohet dhe eksportohet; â„ąï‚™â€Ż Kjo teori nuk tregon se çfarĂ« do tĂ« ndodhĂ« me vendin i cili ka pĂ«rparĂ«si absolute nĂ« prodhimin e tĂ« gjitha produkteve; â„ąï‚™â€Ż Ky vend nuk do tĂ« pĂ«rfitonte nga tregtia e jashtme; â„ąï‚™â€Ż Teoria e PĂ«rparĂ«sive Komparative e Rikardos dhe ajo Heckscher-Ohlin janĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n vijĂ« me Smithin dhe sqarojnĂ« dilemen e shtruar mĂ« parĂ«;
  • 20. Teoria e PĂ«rparĂ«sive Krahasuese [1] â„ąï‚™â€Ż Rikardo (Principles of Political Economy, 1817): â„ąï‚™â€Ż 
njĂ« vend duhet tĂ« specializohet nĂ« prodhimin e atyre produkteve tĂ« cilat i prodhon me efiçiencĂ«n mĂ« tĂ« madhe dhe tĂ« importojĂ« ato produkte nĂ« prodhimin e tĂ« cilave Ă«shtĂ« mĂ« pak efiçient edhe nĂ«se kjo do tĂ« thotĂ« tĂ« blejĂ« tĂ« mira nga vendet tjera tĂ« cilat do tĂ« mund t’i prodhonte vet nĂ« mĂ«nyrĂ« me efiçente nĂ« krahasim me to. â„ąï‚™â€Ż 
 pĂ«rparĂ«sitĂ« krahasuese arrihen bazuar nĂ« differencat nĂ« nivelin e produktivitetit; â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« logjikĂ«n e tregut tĂ« lirĂ«;
  • 21. Teoria e PĂ«rparĂ«sive Krahasuese [2] Shembull: SHBA UK Gruri (thasĂ«/orĂ«) 6 1 PĂ«lhura (metra/orĂ«) 4 2 â„ąï‚™â€Ż SHBA-tĂ« kanĂ« pĂ«rparĂ«si absolute nĂ« prodhimin e tĂ« dyja produkteve; â„ąï‚™â€Ż SHBA-tĂ« pĂ«rparĂ«si mĂ« tĂ« madhe krahasuese dhe specializohen nĂ« prodhimin e grurit (raporti 6:1 krahasuar me 4:2); â„ąï‚™â€Ż UK-ja disavantazh mĂ« tĂ« vogĂ«l krahasues dhe specializohet nĂ« prodhimin e pĂ«lhurĂ«s (raporti 2:4 krahasuar me 1:6).
  • 22. Heckscher-Ohlin (1919 & 1933): â„ąï‚™â€Ż 
 pĂ«rparĂ«sitĂ« krahasuese tĂ« njĂ« vendi varen nga ajo se sa ai vend Ă«shtĂ« i pasur me faktorĂ« tĂ« prodhimit (veçanĂ«risht me burime natyrore); â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« logjikĂ«n e tregut tĂ« lirĂ«; â„ąï‚™â€Ż Vendi do tĂ« eksportoje produkte intenzive nĂ« ato pasuri tĂ« cilat i posedon dhe importojĂ« ato produkte qĂ« janĂ« intensive nĂ« faktorĂ«t tĂ« cilĂ«t nuk i posedon.
  • 23. TeoritĂ« e tjera tĂ« tregtisĂ« ndĂ«rkombĂ«tare [1] â„ąï‚™â€Ż Raymond Vernon – Cikli JetĂ«sor i Produktit (1966): â„ąï‚™â€Ż 
 heret nĂ« fillim produkti prodhohet dhe eksportohet nga vendi i cili e ka shpikur, dhe kur produkti pranohet ndĂ«rkombĂ«tarisht, prodhimi i tij fillon edhe nĂ« vende tjera. PĂ«rfundimisht, sikur sygjerohet nga teoria, i njĂ«jti produkt mund tĂ« importohet nga vendi ku Ă«shtĂ« shpikur.
  • 24. TeoritĂ« e tjera tĂ« tregtisĂ« ndĂ«rkombĂ«tare [2] â„ąï‚™â€Ż Paul Krugman – Teoria e Re e TregtisĂ« (1970- tat dhe 80-tat): â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« arritjen e ekonomive tĂ« shkallĂ«s nga firmat; â„ąï‚™â€Ż PĂ«rmes ndikimit tĂ« ekonomive tĂ« shkallĂ«s, tregtia mund tĂ« rrisĂ« llojllojshmĂ«rinĂ« e produkteve nĂ« treg dhe uljen e shpenzimeve mesatare tĂ« kĂ«tyre produkteve; â„ąï‚™â€Ż Modelimi i ekonomive jo-konstante tĂ« shkallĂ«s dhe konkurencĂ«s monopolistike nga Stiglitz & Dixit nĂ« 1979;
  • 25. Diamanti i Porter-it si sistem NodhitĂ«  e   rastit STRATEGJIA  E   FIRMËS,   STRUKTURA  &   KONKURENCA PASURITË  NË   KUSHTET  E   KAPITAL  DHE   KËRKESËS FAKTORIN  NJERI INDUSTRITË  E   LIDHURA  DHE   ATO   PËRKRAHËSE Qeveria
  • 26. Diskutim Identifikoni cilĂ«t janĂ« sektorĂ«t tĂ« cilĂ«t kanĂ« potencial pĂ«r eksport nĂ« KosovĂ« dhe pĂ«rshkruani kĂ«mbimet e kĂ«tyre sektorĂ«ve me botĂ«n e jashtme nĂ« kontekst tĂ« teorive tĂ« diskutuara.
  • 28. Hyrje â„ąï‚™â€Ż Dallimet nĂ« biznesin ndĂ«rkombĂ«tar nga ai vendor; â„ąï‚™â€Ż Sistemet politike, ekonomike, dhe legale; â„ąï‚™â€Ż Dallimet nĂ« zhvillimin ekonomik; â„ąï‚™â€Ż Dallimet dhe implikimet e tyre nĂ« BN: pĂ«rfitimet, kostot, dhe risku.
  • 29. Biznesi vendor vs. ndĂ«rkombĂ«tar â„ąï‚™â€Ż Dallimet nĂ« sistemin politik, ekonomik, legal, edhe nĂ« nivelin e zhvillimit ekonomik; â„ąï‚™â€Ż Kompleksitet mĂ« i madh nĂ« zhvillimin e biznesit ndĂ«rkombĂ«tar; â„ąï‚™â€Ż Lokacionin e prodhimit qĂ« siguron minimizimin e kostove dhe maksimizimin e vlerĂ«s sĂ« shtuar; Cilat tregje tĂ« hyjnĂ« e cilat t’i evitojnĂ«; konsiderojnĂ« aspektete etike pĂ«r shfrytĂ«zimin e zbraztirave nĂ« ligj (ambient dhe kushtet e punĂ«s – diskutuar mĂ« parĂ«); tĂ« vendosin mbi formĂ«n e depĂ«rtimit nĂ« treg (tregti apo prodhim); etj. â„ąï‚™â€Ż T’i njohin rregullat me tĂ« cilat udhĂ«hiqen tregtia e jashtme dhe investimet; â„ąï‚™â€Ż TĂ« konsiderohet edhe mundĂ«sia e intervenimit tĂ« qeverisĂ« edhe pse kjo e fundit mund tĂ« jetĂ« e pĂ«rkushtuar pĂ«r liberalizim; â„ąï‚™â€Ż Biznesi realizohet nĂ« vende me valuta tĂ« ndryshme; â„ąï‚™â€Ż TĂ« konsiderohen ndryshimet konstante nĂ« normat e kĂ«mbimit.
  • 30. Sistemet politike [1] â„ąï‚™â€Ż Sistemet politike definohen sipas dy dimensioneve : 1.  Kolektivizmi vs. individualizmi; â„ąï‚™â€Ż Kolektivizmi: nevojat kolektive janĂ« mbi lirinĂ« individuale (Platoni Marksi); â„ąï‚™â€Ż Format: KomunistĂ«t & social demokratĂ«t. â„ąï‚™â€Ż Individualizmi: orientim sipas sĂ« cilit individi duhet tĂ« jetĂ« i lirĂ« nĂ« synimet e tij ekonomike dhe politike (Aristoteli, Mill, Smith); â„ąï‚™â€Ż Indvidualizmi Ă«shtĂ« i ndĂ«rtuar mbi 2 premisa: â„ąï‚™â€Ż Sigurimi i lirive individuale dhe lirisĂ« sĂ« shprehurit; â„ąï‚™â€Ż Niveli mĂ« i lartĂ« i mirĂ«qenies sociale arrihet pĂ«rmes pĂ«rmbushjes sĂ« synimeve individuale nga vetĂ« individi e jo nga ndonjĂ« organ kolektiv (psh. qeveria) e cila do tĂ« diktonte se çfarĂ« Ă«shtĂ« nĂ« interesin e pĂ«rgjithshĂ«m.
  • 31. Sistemet politike [2] â„ąï‚™â€Ż Sistemet politike: 2.  Demokracia vs. totalitatizmit; â„ąï‚™â€Ż Demokracia: qytetarĂ«t janĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ« drejtĂ«pĂ«rdrejtĂ« nĂ« vendimmarrje; â„ąï‚™â€Ż Demokracia ↔ individualizmi; â„ąï‚™â€Ż Totalitarizmi â„ąï‚™â€Ż Totalitarizmi: tĂ« drejtat e garanuara nĂ« demokraci janĂ« inekzistente; â„ąï‚™â€Ż Format: totalitarizmi komunist; totalitarizmi teokratik (Irani & Arabia Saudite); totalitarizmi fisnor (Zimbabve, Tanzania, Uganda); dhe, totalitarizmi djathtist (Gjermania dhe Italia e viteve 30-tĂ« dhe 40-tĂ«).
  • 32. Sistemet ekonomike â„ąï‚™â€Ż Ekonomia e tregut; â„ąï‚™â€Ż Ekonomia e komanduar; â„ąï‚™â€Ż EkonomitĂ« mikste;
  • 33. Zhvillimi ekonomik â„ąï‚™â€Ż Sistemi politik, ekonomik, dhe ai legal zhvillimi ekonomik i njĂ« vendi; â„ąï‚™â€Ż BN analizojnĂ« indikatorĂ«t (shih: World Development Indicators nĂ« www): â„ąï‚™â€Ż GNI (Gross National Income) – tĂ« ardhurat totale tĂ« marra nga banorĂ«t e njĂ« vendi; â„ąï‚™â€Ż GNI nuk llogaritĂ« koston e jetĂ«sĂ«s; â„ąï‚™â€Ż Andaj indikatorĂ«t llogariten sipas PPP (Purchasing Power Parity); â„ąï‚™â€Ż GDP (Gross Domestic Product); â„ąï‚™â€Ż Rritja e indikatorĂ«ve tregon nivelin e zhvillimit potencial tĂ« vendit apo rajonit. â„ąï‚™â€Ż Indeksi i Zhvillimit NjerĂ«zor (Human Development Index)
  • 34. Sistemi ligjor â„ąï‚™â€Ż Sistemi ligjor: korniza ligjore dhe zbatimi i ligjit; â„ąï‚™â€Ż Sistemet/praktikat ligjore: Zakonor (Common Law) (Britani e Madhe dhe ish kolonitĂ« e saj); â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« traditĂ« (apo nĂ« historinĂ« ligjore tĂ« vendit), praktikat e mĂ«parshme (rastet tĂ« cilat janĂ« paraqitur nĂ« gjykata), dhe zakon (çfarĂ« vendimi Ă«shtĂ« marrĂ« nĂ« rastet tĂ« cilat janĂ« paraqitur para gjykatave); â„ąï‚™â€Ż Krijon fleksibilitet tĂ« madh nĂ« vendimmarrje. Civil (Civil Law) (mbi 80 vende nĂ« botĂ«: Franca, Gjermania, Japonia) â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« njĂ« numĂ«r tĂ« madh tĂ« ligjeve tĂ« detajizuara; Teokratik (Theocratic Law) (ligji i bazuar nĂ« mĂ«simet Islame; gjatĂ« shekullit 20 edhe ai Hindu dhe Judaik) â„ąï‚™â€Ż Bazohet nĂ« mĂ«simet fetare.
  • 35. Implikimet e sistemeve tĂ« ndryshme ligjore nĂ« BN [1] â„ąï‚™â€Ż Ligji mbi kontratat: varet nga sistemi ligjor i aplikuar nĂ« vend; â„ąï‚™â€Ż NĂ« sistemin zakonor: shumĂ« i specifikuar; â„ąï‚™â€Ż NĂ« sistemin civil: i shkurtĂ« dhe mĂ« pak i specifikuar; â„ąï‚™â€Ż NĂ« nivel ndĂ«rkombĂ«tar, kur sistemet ligjore janĂ« tĂ« ndryshme, operon CIGS (UN Convention on Contracts for the International Sale of Goods).
  • 36. Implikimet e sistemeve tĂ« ndryshme ligjore nĂ« BN [2] â„ąï‚™â€Ż TĂ« drejtat pronĂ«sore (Property rights): edhe pse ligjet ekzistojnĂ«, ato nuk mbrohen; â„ąï‚™â€Ż 
 u referohen tĂ« drejtave ligjore mbi shfrytĂ«zimin dhe pĂ«rfitimet e caktuara si rezultat i pronĂ«sisĂ« mbi faktorĂ«t e prodhimit; â„ąï‚™â€Ż TĂ« drejtat pronĂ«sore mund tĂ« cenohen nga: â„ąï‚™â€Ż Aksionet private: hajnitĂ«, piratimi, kĂ«rcĂ«nimet, dhe tĂ« ngjajshme nga individĂ«t apo grupet e caktuara; â„ąï‚™â€Ż Aksionet publike dhe korrupsioni (shih Global Corruption Report); â„ąï‚™â€Ż 
kur zyrtarĂ«t (psh. qeveritarĂ«t) pĂ«rfitojnĂ« tĂ« ardhura, resurse, apo pronĂ« nga pronarĂ«t; â„ąï‚™â€Ż 
duke vendosur tatime mĂ« tĂ« larta, kĂ«rkuar licenca tĂ« shtrenjta, nacionalizimi (apo redistribuimi) i aseteve pa kompenzim; â„ąï‚™â€Ż Kjo arrihet pĂ«rmes mjeteve jo-ligjore, korrupsionit, mitos, etj.
  • 37. Implikimet e sistemeve tĂ« ndryshme ligjore nĂ« BN [3] â„ąï‚™â€Ż Mbrojta e pronĂ«s intelektuale (softuerĂ«t kompjuterik, skenari i filmit, kĂ«ngĂ«t, formula kimike pĂ«r njĂ« barnishtĂ«, etj.) â„ąï‚™â€Ż KĂ«to ligje janĂ« stimul pĂ«r inovacione dhe punĂ« kreative; â„ąï‚™â€Ż PatentĂ«t, tĂ« drejtat autoriale (copyrights), dhe marka e produktit (brand) vendosin tĂ« drejtat pronĂ«sore mbi pronĂ«n intelektuale. â„ąï‚™â€Ż BN: nga 1995 TRIPS (Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights) brenda WTO-sĂ«. â„ąï‚™â€Ż Siguria e produktit & detyrimet tjera; â„ąï‚™â€Ż Ligjet mbi sigurinĂ« e produktit dhe detyrimet kur produkti shkakton lĂ«ndime, dĂ«mtime apo vdekje; â„ąï‚™â€Ż EkzistojnĂ« ligji civil (qĂ« kĂ«rkon kompenzim monetar pĂ«r dĂ«mtimin) dhe ai kriminalistik (parasheh pagesĂ« apo edhe burgim pĂ«r dĂ«mtuesit).
  • 38. Dallimet nĂ« sisteme dhe implikimet e tyre nĂ« BN â„ąï‚™â€Ż Sistemi politik, ekonomik, & ligjor kanĂ« ndikim: â„ąï‚™â€Ż NĂ« fitimet, koston, dhe riskun me tĂ« cilin ballafaqohen BN; â„ąï‚™â€Ż NĂ« mĂ«nyrĂ«n se si bizneset nĂ« vende tĂ« ndryshme duhet menaxhuar; dhe, â„ąï‚™â€Ż NĂ« strategjinĂ« tĂ« cilĂ«n duhet ndjekur BN-e. â„ąï‚™â€Ż Sistemi politik, ekonomik, & ligjor pĂ«rcakton edhe nivelin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« atraktivitetit tĂ« njĂ« vendi pĂ«r tĂ« operuar apo investuar (shih World Bank Doing Business in 2012).
  • 39. Dallimet nĂ« KulturĂ« dhe Biznesi NdĂ«rkombĂ«tar Fakulteti Ekonomik, UP Biznes NdĂ«rkombĂ«tar
  • 41. Kultura: specifikat â„ąï‚™â€Ż Kultura – sistem i vlerave dhe normave tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta pĂ«r njĂ« grup njerĂ«zish qĂ« kur tĂ« trajtohen sĂ« bashku paraqesin njĂ« stil/mĂ«nyrĂ« tĂ« caktuar tĂ« jetĂ«s (Hofstede & Namenwirth; Weber); â„ąï‚™â€Ż Vlerat – ide abstrakte mbi atĂ« se çfarĂ« grupi (shoqĂ«ria) mendon se Ă«shtĂ« e mirĂ«, e drejtĂ«, dhe e dĂ«shirueshme; â„ąï‚™â€Ż PĂ«rfshijnĂ« pikĂ«pamjet e shoqĂ«risĂ« mbi liritĂ«, demoracinĂ«, tĂ« vĂ«rtetĂ«n, sinqeritetin, lojalitetin, pĂ«rgjegjĂ«sitĂ« kolektive, gratĂ«, seksin, martesĂ«n, etj. â„ąï‚™â€Ż Normat – rregulla shoqĂ«rore tĂ« cilat pĂ«rcaktojnĂ« njĂ« udhĂ«zues tĂ« sjelljes sĂ« mirĂ« nĂ« shoqĂ«ri. Normat pĂ«rcaktojnĂ« rregullat sociale mbi tĂ« cilat bazohen raportet midis njerĂ«zve. â„ąï‚™â€Ż Mbi bazĂ«n e vlerave pĂ«rcaktohen dhe justifikohen normat. â„ąï‚™â€Ż ShoqĂ«ri – grup individĂ«sh tĂ« cilĂ«t ndajnĂ« vlera dhe norma tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta.
  • 42. Kultura dhe dimensionet e saj [1] Religjioni Struktura   Filozofia   Sociale Politike Kultura,   normat  dhe   TĂ« sistemi  i   diskutuara vlerave nĂ« javĂ«n e GjuhĂ«t Filozofia   kaluar Ekonomike Edukimi
  • 43. Kultura dhe dimensionet e saj [2] â„ąï‚™â€Ż Struktura sociale i referohet formĂ«s sĂ« organizimit shoqĂ«ror tĂ« shoqĂ«risĂ«; â„ąï‚™â€Ż 2 dimensionet e strukturĂ«s sociale: 1.  Shkalla sa favorizohet individi ndaj grupit; â„ąï‚™â€Ż Aty ku favorizohet individi (vendet perendimore) Ă«shtĂ« i sprehur individualizmi dhe ndĂ«rmarrĂ«sia. â„ąï‚™â€Ż Aty ku grupi Ă«shtĂ« fokus (shoqĂ«ria tradicionale Japoneze) suksesi sigurohet nga qĂ«llimi i pĂ«rbashkĂ«t (presioni brenda grupit). 2.  Shkalla se sa Ă«shtĂ« e stratifikuar/’kastifikuar’ shoqĂ«ria; â„ąï‚™â€Ż KĂ«to shtresa pĂ«rcaktohen nĂ« bazĂ« tĂ« tĂ« ardhurave, tĂ« kaluarĂ«s sĂ« familjes, dhe profesionit.
  • 44. Kultura dhe dimensionet e saj [3] â„ąï‚™â€Ż Religjioni pĂ«rcakton sistemin e etikĂ«s (kryesisht); â„ąï‚™â€Ż Etika grup principesh morale apo vlerash mbi tĂ« cilat pĂ«rcaktohen sjelljet; â„ąï‚™â€Ż (shih Barro & McCleary, 2003)
  • 47. Kultura dhe dimensionet e saj [4] â„ąï‚™â€Ż Gjuha ndihmon nĂ« definimin e kulturĂ«s; â„ąï‚™â€Ż Vendet me shumĂ« gjuhĂ« janĂ« vende me shumĂ« kultura; â„ąï‚™â€Ż Gjuha e folur dhe me shenja;
  • 48. Kultura dhe dimensionet e saj [5] â„ąï‚™â€Ż Fakte mbi gjuhĂ«t botĂ«rore (nga National Geographic): â„ąï‚™â€Ż NĂ« vitin 2007 janĂ« folur 6,912 gjuhĂ« tĂ« ndryshme; â„ąï‚™â€Ż 83 gjuhĂ« (pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu gjuhĂ«n mandarine, spanjishtĂ«n, anglishtĂ«n, dhe gjuhĂ«n hindu) dominojnĂ« nĂ« tĂ«rĂ« botĂ«n me 80% tĂ« pupullsisĂ«; â„ąï‚™â€Ż MĂ« tepĂ«r se gjysma e gjuhĂ«ve tĂ« botĂ«s flitet nga mĂ« pak se 1% e popullsisĂ« sĂ« botĂ«s; â„ąï‚™â€Ż MĂ« pak se 3000 vetĂ« e flasin gjuhĂ«n Urarina nĂ« Amazon; Halkomelem flitet nga 200 banorĂ« nĂ« KanadĂ«; Tofa flitet vetĂ«m nga 25 njerĂ«z nĂ« Siberi; â„ąï‚™â€Ż LinguistĂ«t parashohin se deri nĂ« fund tĂ« shek. 21 vetĂ«m gjysma e gjuhĂ«ve qĂ« sot fliten mund tĂ« fliten edhe atĂ«herĂ«; â„ąï‚™â€Ż ShkencĂ«tarĂ«t vlerĂ«sojnĂ« se qĂ« nga viti 1600, nga planeti janĂ« zhdukur rreth 1,200 bimĂ« dhe shtazĂ« tĂ« njohura (qĂ« pĂ«rbĂ«nĂ« 7% tĂ« totalit). â„ąï‚™â€Ż Sot llogatiten 40% tĂ« gjuhĂ«ve nĂ« rrezik tĂ« zhduken si rezultat i globalizimit.
  • 50. Kultura dhe dimensionet e saj [6] â„ąï‚™â€Ż Edukimi determinantĂ« e pĂ«rparĂ«sive krahasuese nacionale (Michael Porter); â„ąï‚™â€Ż Edukimi faktor i rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« zgjedhjen e lokacionit tĂ« biznesit ndĂ«rkombĂ«tar; â„ąï‚™â€Ż Procesi i aglomerimit/lokalizimit/klasterĂ«ve; â„ąï‚™â€Ż Fuqia punĂ«tore e edukuar dhe e koncentruar nĂ« hapsirĂ« tĂ« caktuar. â„ąï‚™â€Ż Edukimi pĂ«rcakton kulturĂ«n nĂ« vendin e punĂ«s;
  • 51. Politika Ekonomike nĂ« TregtinĂ« NdĂ«rkombĂ«tare Biznes NdĂ«rkombĂ«tar Fakulteti Ekonomik, UP
  • 52. Hyrje â„ąï‚™â€ŻKlasikĂ«t dhe roli i qeverisĂ« nĂ« tregtinĂ« ndĂ«rkombĂ«tare; â„ąï‚™â€ŻIntervenimet e qeverisĂ« nĂ« tregtinĂ« ndĂ«rkombĂ«tare; â„ąï‚™â€ŻIntegrimi ekonomik rajonal.
  • 53. Smith, Rikardo, dhe Heckscher-Ohlin: LIBERALIZIMI I TREGTISË
  • 54. Instrumentet e politikĂ«s tregtare [1] â„ąï‚™â€ŻInstumentet tarifore: â„ąï‚™â€Ż Tatimet nĂ« importe; â„ąï‚™â€Ż Llojet: specifike (ngarkesĂ« fikse pĂ«r produktin e importuar) & bazuar nĂ« vlerĂ«; â„ąï‚™â€Ż PĂ«rfituesit: qeveria & prodhuesit; â„ąï‚™â€Ż HumbĂ«sit: konsumatorĂ«t;
  • 55. Instrumentet e politikĂ«s tregtare [2] â„ąï‚™â€ŻInstrumentet jo-tarifore: â„ąï‚™â€ŻDefinimi (Deardorff dhe Stern, 1997, f. 4): VĂ«shtirĂ«sia elementare nĂ« pĂ«rkufizimin e BJT Ă«shtĂ« se ato janĂ« tĂ« definuara me atĂ« çfarĂ« nuk janĂ«. BJT janĂ« pengesa tĂ« natyrĂ«s jo-tarifore. Madje definimi i tyre Ă«shtĂ« edhe mĂ« i pĂ«rgjithshĂ«m se aq, sepse ky term pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« pĂ«rfshirĂ« edhe intervenimet nĂ« politikĂ«n tregtare siç janĂ« subvencionet qĂ« shĂ«rbejnĂ« pĂ«r tĂ« stimuluar dhe jo pĂ«r tĂ« zbrapsur tregtinĂ«, andaj edhe logjikisht nuk mund tĂ« konsiderohen si 'barriera' nĂ« tregti. BJT pĂ«rfshijnĂ« edhe ato politika dĂ«mtuese tĂ« tregtisĂ« siç janĂ« kuotat e importit dhe kufizimet vullnetare tĂ« eksportit. Ato pĂ«rfshijnĂ« gjithashtu njĂ« gamĂ« tĂ« gjerĂ« politikash potenciale, ndoshta edhe ato qĂ« nuk janĂ« aplikuar ende e qĂ« ndikojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« indirekte nĂ« çmimet dhe/apo sasinĂ« e kĂ«mbimit.
  • 56. Instrumentet jo-tarifore tĂ« politikĂ«s tregtare [1] â„ąï‚™â€ŻSubvencionet; â„ąï‚™â€Ż Format: huazime nĂ« kesh, kredi me kushte tĂ« volitshme; lirim nga tatimet, pjesĂ«marrja e qeverisĂ« nĂ« kapitalin e firmĂ«s. â„ąï‚™â€Ż QĂ«llimet: (1) kompanitĂ« e vendit tĂ« jenĂ« konkurentĂ« me kompanitĂ« importuese; dhe, (2) depĂ«rtimi nĂ« tregjet e eksportit. â„ąï‚™â€Ż Politika Tregtare Strategjike; â„ąï‚™â€Ż Subvencionet kanal pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar nga first-mover advantage;
  • 57. Instrumentet jo-tarifore tĂ« politikĂ«s tregtare [2] â„ąï‚™â€Ż Kuotat e importit dhe kufizimet voluntere tĂ« eksportit; â„ąï‚™â€Ż PĂ«rzierja nĂ« mes tĂ« kuotave dhe tatimeve pĂ«r importe; â„ąï‚™â€Ż Komponenta vendore nĂ« pĂ«rmbajtjen e produktit dhe kushtĂ«zimet pĂ«r miks tĂ« produkteve; â„ąï‚™â€Ż Politikat administrative; â„ąï‚™â€Ż Politikat anti-damping.
  • 58. Arsyet pĂ«r intervenimin e qeverisĂ« nĂ« tregtinĂ« ndĂ«rkombĂ«tare â„ąï‚™â€Ż FaktorĂ«t Politik: â„ąï‚™â€Ż Mbrojtja e vendeve tĂ« punĂ«s dhe e industrive; â„ąï‚™â€Ż Siguria nacionale; â„ąï‚™â€Ż KundĂ«rveprimi; â„ąï‚™â€Ż Mbrojtja e konsumatorĂ«ve; â„ąï‚™â€Ż Realizimi i qĂ«llimeve tĂ« politikĂ«s sĂ« jashtme; â„ąï‚™â€Ż Mbrojtja e drejtave tĂ« njeriut â„ąï‚™â€Ż FaktorĂ«t Ekonomik: â„ąï‚™â€Ż Mbrojtja e industrive qĂ« janĂ« nĂ« fazĂ«n iniciale tĂ« zhvillimit; â„ąï‚™â€Ż E arsyeshme edhe sipas GATT/WTO â„ąï‚™â€Ż Politika Tregtare Strategjike;
  • 59. Integrimi rajonal dhe nivelet e integrimit [1] â„ąï‚™â€Ż Integrimi ekonomik rajonal: marrĂ«veshje mes vendeve nĂ« njĂ« rajon gjeografik me qĂ«llim tĂ« zvoglimit apo eliminimit tĂ« barierave tarifore dhe jo-tarifore nĂ« qarkullimin e produkteve, shĂ«rbimeve, dhe faktorĂ«ve tĂ« prodhimit; â„ąï‚™â€Ż Nivelet e integrimit rajonal: 1.  Marveshjet e tregtisĂ« sĂ« lirĂ« (FTA) – eliminon barierat tregtare nĂ« mes tĂ« vendeve; â„ąï‚™â€Ż European Free Trade Association (EFTA). Sot anĂ«tarĂ« Norvegjia, Islanda, Lihtenshtajni, dhe Zvicrra. 2.  Union doganor – vendet heqin barierat tregtare dhe aplikojnĂ« politikĂ« tregtare tĂ« pĂ«rbashkĂ«t; â„ąï‚™â€Ż Pakti i Andeve (Bolivia, Ekuadori, Peru, dhe Kolumbia)
  • 60. Integrimi rajonal dhe nivelet e integrimit [2] 4.  Tregu i pĂ«rbashkĂ«t - vendet heqin barierat tregtare, aplikojnĂ« politikĂ« tregtare tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, dhe lejojnĂ« lĂ«vizjen e lirĂ« tĂ« faktorĂ«ve tĂ« prodhimit; â„ąï‚™â€Ż PĂ«r shumĂ« vite BE, ndĂ«rsa tani ka lĂ«vizur nĂ« drejtim tĂ« integrimit edhe mĂ« tĂ« thellĂ«; â„ąï‚™â€Ż MERCOSUR (Argjentina, Brazili, Paraguaji, dhe Uruguaji) 5.  Unioni ekonomik – pĂ«rfshinĂ« lĂ«vizjen e lirĂ« tĂ« faktorĂ«ve tĂ« prodhimit, aplikimin e politikĂ«s tregtare tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, si dhe valutĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t, harmonizimin e sistemit tatimor, dhe politikĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«r monetare; â„ąï‚™â€Ż Bashkimi European edhe pse shume vende nuk kanĂ« aplikuar valutĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t, si dhe sistemi tatimor mbetet i ndryshĂ«m nĂ« vendet anĂ«tare; 6.  Unioni politik; â„ąï‚™â€Ż BE-ja pjesĂ«risht; â„ąï‚™â€Ż Parlamenti European nga 1970.
  • 61. FaktorĂ«t pro dhe kundĂ«r integrimit rajonal â„ąï‚™â€Ż Argumentet pro integrimit: â„ąï‚™â€Ż Argumentet ekonomike bazohen nĂ« faktin se tregtia e lirĂ« u mundĂ«son vendeve tĂ« specializohen nĂ« prodhimin e produkteve dhe shĂ«rbimeve nĂ« tĂ« cilat kanĂ« pĂ«rparĂ«si komparative; â„ąï‚™â€Ż Argumentet politike janĂ« tĂ« lidhura me zbutjen e animoziteteve nĂ« mes tĂ« vendeve; â„ąï‚™â€Ż Argumentet kundĂ«r integrimit: â„ąï‚™â€Ż IndustritĂ« mund tĂ« ndikohen negativisht nga tregtia e lirĂ«; â„ąï‚™â€Ż Humbja e sovranitetit tĂ« vendit.
  • 62. Operacionet e bizneseve ndĂ«rkombĂ«tare Biznes NdĂ«rkombĂ«tar Fakulteti Ekonomik, UP
  • 63. Hyrje â„ąï‚™â€Ż StrategjitĂ« e depĂ«rtimit nĂ« tregjet; â„ąï‚™â€Ż Vendimet rreth hyrjes nĂ« tregjet e huaja; â„ąï‚™â€Ż Format e depĂ«rtimit nĂ« tregjet e huaja; â„ąï‚™â€Ż Aleancat strategjike.
  • 64. Vendimet kryesore rreth hyrjes nĂ« tregjet e huaja [1] 1.  NĂ« cilat tregje tĂ« depĂ«rtohet; nïźâ€Ż Varet nga potenciali afatgjatĂ« i atij tregu pĂ«r tĂ« gjeneruar fitim; â„ąï‚™â€Ż Fitimi Ă«shtĂ« funksion i [a] madhĂ«sisĂ« tĂ« tregut; [b] pasurisĂ« (fuqisĂ« blerĂ«se) sĂ« konsumatorĂ«ve; [c] potenciali i rritjes sĂ« kĂ«saj pasurie tĂ« konsumatorĂ«ve (qĂ« varet nga rritja ekonomike); 2.  Momenti i hyrjes nĂ« tregun e huaj; nïźâ€Ż Firma qĂ« depĂ«rton si e para nĂ« treg gjeneron pĂ«rfitimet nĂ« kuadĂ«r tĂ« konceptit first-mover advantage; nïźâ€Ż DepĂ«rtimi i hershĂ«m nĂ« treg i ka rreziqet e veta; â„ąï‚™â€Ż Shpenzimet fillestare (pioneering costs); kostot pĂ«r tĂ« mĂ«suar ‘rregullat e lojĂ«s’, edukimi i konsumatorĂ«ve, etj.
  • 65. Vendimet kryesore rreth hyrjes nĂ« tregjet e huaja [2] 3.  NĂ« çfarĂ« shkalle tĂ« depĂ«rtohet nĂ« treg; nïźâ€Ż DepĂ«rtim rapid apo i fuqishĂ«m; tregon pĂ«r pĂ«rkushtim strategjik afatgjatĂ« tĂ« firmĂ«s nĂ« atĂ« treg; â„ąï‚™â€Ż Firma duhet t’i konsirderojĂ« rreziqet dhe inercionin (mungesĂ«n e fleksibilitetit) qĂ« Ă«shtĂ« e lidhur me depĂ«rtimin rapid tĂ« tregje tĂ« huaja; nïźâ€Ż DepĂ«rtim nĂ« shakallĂ« tĂ« ultĂ«; â„ąï‚™â€Ż Kjo shĂ«rben si fazĂ« para depĂ«rtimit rapid/masiv nĂ« tregun e huaj; â„ąï‚™â€Ż Kjo qasje i mundĂ«son kompanisĂ« t’i mĂ«sojĂ« ‘teket’ e tregut dhe tĂ« informohet mbi tĂ« para se tĂ« marrĂ« vendime pĂ«r zgjerim tĂ« mĂ«tutjeshĂ«m;
  • 66. Format e depĂ«rtimit nĂ« tregjet e huaja [1] 1.  Eksporti; nïźâ€Ż PĂ«rparsitĂ«: [a] kosto e ultĂ« pĂ«r depĂ«rtim nĂ« tregun e huaj; [b] rreziku mĂ« i ultĂ« pĂ«r t’u ndikuar firma nĂ« rast tĂ« dĂ«shtimit; nïźâ€Ż MangĂ«sitĂ«: [a] barrierat e ndryshme tarifore dhe jo-tarifore prezente; [b] shpenzimet e transportit;
  • 67. Format e depĂ«rtimit nĂ« tregjet e huaja [2] 2.  Projektet “çelsi n’dorĂ«â€ (turnkey projects) – kontraktori obligohet t’i kryej tĂ« gjitha aspektet e projektit pĂ«r klientin, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu edhe trajnimin e personelit operues; â„ąï‚™â€Ż MĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« eksportuar teknologjinĂ« e procesit nĂ« vendet e huaja; â„ąï‚™â€Ż Aplikohet nĂ« vendet ku depĂ«rtimi i IJD-ve Ă«shtĂ« i kufizuar; â„ąï‚™â€Ż Prezente nĂ« industritĂ« e rafinimit kimik, naftĂ«s, metalike, farmaceutike, industri ku investimet janĂ« tĂ« mĂ«dha; â„ąï‚™â€Ż PĂ«rparsitĂ«: [a] mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar nga teknologjia e procesit; [b] rreziku mĂ« i ultĂ« se pĂ«r IJD-tĂ«; â„ąï‚™â€Ż MangĂ«sitĂ«: [a] mundĂ«sia qĂ« firma e cila e realizon projektit t’ia krijojĂ« vetes konkurencĂ«n; [b] nĂ«se ajo çfarĂ« ofron firma nĂ« formĂ« tĂ« ‘turnkey project’ Ă«shtĂ« pĂ«rparĂ«si kompetitive e firmĂ«s atĂ«herĂ« kjo do tĂ« thotĂ« se Ă«shtĂ« duke ia shitur tĂ« njĂ«jtĂ«n konkurencĂ«s.
  • 68. Format e depĂ«rtimit nĂ« tregjet e huaja [3] 3.  Licencimi – i jepen tĂ« drejtat njĂ« kompanie pĂ«r shfrytĂ«zimin e patentit, invencionit, procesit, dizajnit, tĂ« drejtave autoriale, trademarks, etj.; â„ąï‚™â€Ż PĂ«rparsitĂ«: [a] shpenzimet dhe kostot e ulta; â„ąï‚™â€Ż MangĂ«sitĂ«: [a] kompania qe e jep licencĂ«n nuk ka kontroll tĂ« fuqishĂ«m mbi atĂ« qĂ« e merr; [b] mund tĂ« krijojĂ« konkurencĂ«;
  • 69. Format e depĂ«rtimit nĂ« tregjet e huaja [4] 4.  Franshiza – e ngjashme me licencimin mirĂ«po aplikohet nĂ« projekte mĂ« afatgjata; â„ąï‚™â€Ż NĂ« kĂ«tĂ« rast franshizori pĂ«rveç qĂ« ofron atĂ« çfarĂ« ofron pĂ«rmes licencĂ«s ajo pĂ«rcakton edhe mĂ«nyrĂ«n e bĂ«rjes sĂ« biznesit; â„ąï‚™â€Ż Licencimi nĂ« prodhim; franshiza nĂ« shĂ«rbime; â„ąï‚™â€Ż PĂ«rparsitĂ« dhe mangĂ«sitĂ« tĂ« ngjashme me licencimin, por jo edhe aq te shprehura sa nĂ« rastin e licencimit;
  • 70. Format e depĂ«rtimit nĂ« tregjet e huaja (vazh.) 5.  Investimet e pĂ«rbashkĂ«ta; nïźâ€Ż PĂ«rparsitĂ«: [a] firma investuese pĂ«rfiton nga njohuritĂ« qĂ« ka firma vendore pĂ«r atĂ« treg; [b] shpenzimet ndahen nĂ« mes tĂ« partnerĂ«ve; nïźâ€Ż MangĂ«sitĂ«: [a] firma qĂ« investon rrezikon dhĂ«nien e teknologjisĂ« tĂ« vet; [b] mungĂ«sĂ« e kontrollit tĂ« mjaftueshĂ«m; [c] konfliktet e mundshme nĂ« mes tĂ« partnerĂ«ve rreth qĂ«llimeve dhe prioriteteve tĂ« firmĂ«s; 6.  Investimi 100%; â„ąï‚™â€Ż Kjo mund tĂ« realizohet pĂ«rmes: [a] greenfield investment, apo [b] duke e blerĂ« njĂ« kompani ekzistuese; nïźâ€Ż PĂ«rparsitĂ« janĂ« tĂ« lidhura me kontrollin dhe fitimin, ndĂ«rsa mangĂ«sitĂ« janĂ« tĂ« lidhura me rreziku e madh qĂ« nĂ« kĂ«tĂ« rast bartet dhe kostot;
  • 71. Alenacat strategjike â„ąï‚™â€Ż Alenacat strategjike kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me marrveshjet qĂ« lidhen nĂ« mes tĂ« konkurentĂ«ve ekzistues apo atyre potencial; â„ąï‚™â€Ż Suksesi i alencave strategjike varet nga faktorĂ«t nĂ« vijim: â„ąï‚™â€Ż Zgjedhja e partnerit me tĂ« cilin duhet ndarĂ« vizionin, tĂ« synojnĂ« qĂ«llime tĂ« njĂ«jta strategjike, dhe tĂ« mos jetĂ« oportunist; â„ąï‚™â€Ż Struktura e aleancĂ«s – do tĂ« duhej tĂ« evitonte oportunizmin, marrjen e teknologjisĂ« dhe know-how, etj. â„ąï‚™â€Ż Menaxhimit i aleancĂ«s – do duhej krijuar raporte interpersonale midis menaxhmentit tĂ« firmave qĂ« hyjnĂ« nĂ« raporte tĂ« tilla; â„ąï‚™â€Ż PĂ«rparsitĂ«: [a] aleancat e tilla mund tĂ« lehtĂ«sojnĂ« depĂ«rtimin nĂ« treg; [b] ndarjen e kostove fikse nĂ« krijimin e produkteve tĂ« reja; [c] aleancat mundĂ«sojnĂ« komplementaritet nĂ« njohuri; â„ąï‚™â€Ż MangĂ«sitĂ«: [a] mundĂ«si pĂ«r konkurencĂ«n tĂ« pĂ«rvetĂ«sojĂ« teknologjinĂ« dhe tregjet;