SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 201
Downloaden Sie, um offline zu lesen
Dr. Ibish Mazreku
BAZAT
E
MENAXHIMIT
Dispencë
Prishtinë 2010
1. KUPTIMI DHE RENDESIA E MENAXHMENTIT
1.1. RENDESIA DHE DOMOSDOSHMERIA E MANAXHIMIT
Shoqeria jone nuk do te ekzistonte ashtu sikurse e njohim sot dhe as do zhvillohej me keto
parametra ne pranine e manaxhereve,te cilet drejtojne organizatat e saj. Keshtu theksonte
P.Drucker,per te cilin manaxhimi efektiv eshte,ndoshta burimi kryesor I vendeve te zhvilluara
dhe burimi me I domosdoshem per zhvillimin e metejshem te tyre. Sot mundesite potenciale per
progress jane te lidhura ngushte,vecanerisht ne cilesine e manaxhimit.
Te gjitha organizatat,te vogla apo te medha,private apo publike,te orientuaranga fitimi ose jo e
pavaresisht nga fusha ku e ushtrojne aktivitetin e tyre kane nje gje te perbashket: nevojen per tu
manaxhuar. Secila prej tyre,per arritjen e qellimit final angazhon nje sere burimesh
njerezore,material dhe financiare.
Jane pikerisht manaxheret ata qe procesin e punes bashkojne dhe koordinojne keto burime te
rralla per arritjen e objektivave organizative,qe pranojne riskun e marrin vendime ne nje mjedis
dinamik ku nderthuren e influencojne nje game e gjere faktoresh ekonomik,social e teknik. Jane
ata qe veprojne si novator per prezantimin dhe futjen e produkteve apo sherbimeve te reja,te
teknologjise moder ne e competitive,per persosjen apo perdorimin e formave modern te
organizimit qe kerkon koha,per perballimin me efektivitet te luftes se konkurrences e per te qene
te sukseshem ne treg.
Manaxheret jane keshtu burimi kryesor,me I kushtueshmi dhe me I rendesishmi per cdo
organizate. Praktika ka vertetuar se ne mjaft raste ne suksesin apo deshtimin e biznesit faktori
vendimtar ka qene aftesia apo paaftesia e ekipit manaxherial.
Ne studimet e tij shkencore per natyren e punes manaxheriale, H.Mintzberg ka theksuar se nje
organizate ka nevoje per manaxher :
- Per tu siguruar qe organizata realizon qellimin baze te saj dhe prodhimin eficent te
produkteve dhe sherbimeve,per te projektuar dhe ruajtur stabilitetin e operacioneve te
organizates,
- Per te hartuar strategjine dhe per te adaptuar organizaten ne nje menyre te kontrolluar
kundrejt ndryshimeve te mjedisit,
- Si nje autoritet zyrtar qe manaxhon sistemin organizativ.
Rendesine e manaxhimit dhe te stafit manaxherial,P.Drucker,nje nga studiuesit dhe kontribuesit
kryesore te kesaj shkence,e ka argumentuar duke u bazuar ne tre shembuj domethenes qe kane
hyre tashme ne histori: Ford Motors Company, Siemens dhe Generals Motors.
Ford dhe Siemens ngriten dy nga kompanite me te suksesshme te biznesit ne bote,themelet e te
cilave u tronditen rende dhe shkuan deri ne prag te falimentimit,sepse qe ted y nuk e kuptuan
rendesine dhe domosdoshmerine e manaxhereve ne organizatat e tyre te medha. Sipas tyre,per te
drejtuar me efektivitet biznesin rendesi ka pronari-manaxher me shpirt sipermarresi,I cili ka
nevoje vetem per ndihmesa apo asistente,por jo per manaxhere.
Ardhja ne krye te Ford Motors e H.Ford II,pa experience,por qe solli nje ekip manaxheresh,dhe
nevoja per financim e Siemensit per ti shpetuar falimentimit qe e detyroi kete kompani te
pranonte nje structure manaxhimi dhe manaxhere, ishin faktoret themelore qe sollen ringritjen e
ketyre dy perandorive gjigande te biznesit dhe rifitmin e pozitave dominuese te tyre ne tregun
boterore.
Krejt ndryshe ndodhi me A.Sloan, presidentin e ri te General Motors, i cili e mori ne dore
drejtimin e kesaj kompanie kur ajo ishte ne renie dhe mezi po i bente balle konkurrences.
A.Sloan futi ekipin e manaxhereve ne drejtimin e kompanise dhe pas kesaj,brenda nje periudhe
5 vjecare,kjo kompani fitoi nje vend lidershipi ne industrine e automobilave.
Manaxhimi si shkence eshte relativisht e re, ajo ka marre zhvillim sidomos ne shekullin e XX-
te,por aktualisht,kur organizatat e biznesit veprojne ne kushtet e nje konkurrence te forte,te
brendshme dhe nderkombetare,te ndryshimeve te shpejta cilesore teknologjike e kur rreziku i
deshtimit i ndjek ato hap pas hapi,roli dhe rendesia e manaxhimit eshte rritur mjafte. Eshte rritur
dukshem kerkesa per manaxhere te afte si dhe preokupimi dhe invesitmet e firmave per
pergatitjen e ekipeve manaxheriale. Nga ana tjeter,sot jane me dhjetra dhe qindra shkollat dhe
universitetet kudo ne bote qe ofrojne diploma e kurse specializimi ne kete fushe.
C.S.George ne lidhje me rolin dhe poziten e manaxhimit,ka theksuar. “Nga nje pozite pothuaj e
panjohur ne vitin 1900,manaxhimi sot eshte bere nje aktivitet qendror i epokes dhe ekonomise
sone , nje force e fuqishme dhe novatore ne te cilen mbeshtetet shoqeria jone ne fushen material
dhe mireqenie kombetare”. (C.S.George,1972)
Ndersa P.Drucker,per rendesine dhe pergjegjesine e manaxhmit,pohon se: “Pergjegjesia e
manaxhimit ne shoqerine tone eshte vendimtare jo vetem per vete organizaten, por edhe per
qendrimin publik ndaj manaxhimit ,per suksesin dhe statusin e tij, per te ardhmen e sistemit tone
ekonomike e social dhe per mbijetesen e organizates si nje institucion i pavarur”.
(P.Drucker,1989)
1.2. KUPTIMI I MANAXHIMIT
Termi “manaxhim” ka shume dimensione dhe perkufizime,te cilat varjojne me shume sesa
pershkrimi qe u behet funksioneve te tij. Brech e percakton manaxhimin si “Nje proces social qe
ka pergjegjesi per planifikimin dhe rregullimin efektiv dhe ekonomik te operacioneve te nje
organizate me qellim qe te arrihet nje objektiv apo nje objektivapo nje detyre e dhene. Nje
pergjegjesi e tille perfshine:
a) Vleresimin e gjendjes dhe marrjen e vendimeve per percaktimin e planeve, per
perdorimin e te dhenave per kontrollin e performances dhe te nivelit te progresit
kundrejt planeve.
b) Udheheqjen ,integrimin,motivimin dhe mbikeqyrjen e personelit te organizates,i
cili kryen operacionet e saj” (Brech. E. F. 1975)
Sipas P.Drucker-it,manaxhimi ka tri detyra kryesore :
a) Te realizoje qellimin dhe misionin specifik te organizates.
b) Ta beje punen produktive dhe punetorin ta arrije ate.
c) Te menaxhoje impaktet dhe pergjegjesite sociale (P.Drucker, 1977)
F.Luthanas dhe R.Hodgetts japin nje perkufizim me te thjeshte te manaxhimit: “Manaxhimi
eshte procesi i percaktimit te objektivave dhe e koordinimit te perpjekjeve te punonjesve per ti
arritur ato” (Luthanas & Hodgets, 1992)
Sot ne bote ka ka mjaft autore dhe studjues te manaxhimit dhe secili prej tyre jep nje definicion
te ndryshem nga te tjeret. R.Heller nje autor i njohur ne kete fushe, pohon se cdo perpjekje per
te dhene nje pergjigjje perfundimtare per kete ceshtje eshte e destinuar te mos kete sukses. Ai
thekson se “cdo definicion i manaxhimit eshte i drejte, sepse secili prej tyre ploteson dicka ne
kete fushe amorfe dhe ne ndryshim” (R.Heller, 1972),” por, ne vetvete,ato jane shume te ngushta
apo te paqarta per te dhene nje perkufizim adekuat te manaxhimit” (L.Mullins, 1999).
Megjithate, fakti qe manaxheret pergjithesisht gjykohen jo nga performanca e tyre,por nga
rezultati qe arrijne varesit e tyre,ka bere qe shume studjueste pranojne qe “arritja e rezultateve
nepermjet njerezve te tjere eshte nder definicionet me te perhapura ” te manaxhimit.
(R.Heller,1972)
Ne kete konkluzion arrin edhe studjuesja e mirenjohur e manaxhimit,R.Steëart,kur ne perpjekjet
e saj per te integruar definicionet e ndryshme te manaxhimit thekson se te manaxhosh do te thote
“... te vendosesh se cfare te besh dhe pastaj te vesh njerezit e tjere per ti bere ...” (R.Heller,
1982)
Disa studjues dhe autore bashkohore, e japin perkufizimin e pranuar gjeresisht te manaxhimit ne
nje forme me adekuate, duke mbetur ne te njejten kohe brenda thelbit te tij: “Manaxhimi eshte
procesi i arritjes se objektivave organizative duke punuar me dhe nepermjet njerezve dhe
burimeve te tjera organizative ” (Certo & Certo, 2006)
Ky konceptim i sotem tregon se manaxhimi ka tre karakteristika kryesore :
a) Eshte nje proces qe perfshin ne seri aktivitetesh te vazhdueshme dhe te nderlidhura,
b) Perqendrohet ne arritjen e objektivave organizative, dhe
c) Synon arritjen e ketyre objektivave duke punuar me dhe nepermjet njerzve e
burimeve te tjeraa te organizates.
Termi “manaxhim” ne majft raste ekuivalentohet me termin “administrim”. Fjaloret i trajtojne
keto dy koncepte si te perkembyeshme.keto terma jane perdorur nga autore te ndryshem ne
varesi te nevojave dhe qellimeve te tyre. Historikisht, nje nga arsyet kryesore te ketij konfuzioni
eshte e lidhur me perkthimin e H.Fayol-it “Administration industrielle et genereale” ne versionin
anglez, ku fjala administrim u zevendesua me manaxhim.
Ky term perdoret akoma edhe sot per tju referuar nivelit me te larte te manaxhimit i cili
percakton synimet dhe politikat per organizaten si nje e tere. Pergjithsisht, administrimi perdoret
per organizatat e sektorit publik, por edhe ketu termi “manaxhim” po merr perdorim gjithnje e
me gjer.Ndersa, ne kuptimin e tij me te ngusht, administrimi i refuzohet kontrollit te drejtimit te
perditshem te ndermarrjes, Pra administrimi eshte pjese e procesit te menaxhimit qe ka te beje
me projektimin e sistemeve dhe procedurave me qellim qe te arrihen objektivat e vendosura. Me
fjale te tjera, ne qoftese manaxhimi eshte nje e tere, administrimi eshte vetem nje pjese perberse
e tij.
Ekzistion nje debat i vazhdueshem nese manaxhimi eshte art apo shkence. Pikpamja ma e drejte
do te ishte, qe manaxhimi te trajtohet si shkence dhe si art. Ne manaxhim gjithnje do te jete i
nevojshem gjykimi personal, prandaj si praktik ai eshte art. Nga ana tjeter, qdo manaxher per
nxjerrjen e konkluzioneve te drejta duhet te mbeshtetet edhe ne parimet fondamentale te
manaxhimit si shkenc e ne venien ne jete te teknikave e mjeshterive specifike te tij.
Duhet theksuar, gjithashtu, se menaxhimi nuk eshte nje talent qe lind bashke me njeriun, por nje
mjeshtri qe mesohet. Edhe kur nje njeri ka disa cilesi te brendshme te tij qe perbejne nje mundesi
potenciale per tu bere manaxher, keto aftesi dhe ky talent duhet stimuluar e zhvilluar nepermjet
arsimit, trajnimit e eksperiences praktike.
1.3. HIERARIKA E MANAXHIMIT
Te gjithe manaxheret e nje kompanie kryejne pak a shume te njejtat funksione baze e luajne te
njejtat role, por fusha dhe natyra e aktiviteteve te tyre ndryshon ne varesi te pozites qe ata zene
ne hierarkine drejtuese. Keshtu për shembull, funksionimi i planifikimit apo i organizimit varjon
ne vartësi të pozitës manaxheriale.
Manaxhimi i një kompanie mund të ndahet ne tri kategori: niveli i lartë i manaxhimit, niveli i
mesëm i manaxhimit, niveli i manaxhimit dhe niveli i ulët(mbikqyrës) i manaxhimit.
1.3.1 Niveli i lartë i manaxhimit
Është niveli më i lartë i hierarkisë manaxheriale. Manaxherët e këtij niveli kanë përgjegjësi për
hartimin e planeve te karakterit afatgjate, për marrjen e vendimeve apo formulimin e politikave
që ndikojnë mbi të gjitha aspektet e organizatës. Firmat e vogla të biznesit, të cilat janë
karakteristike në këtë periudhë në vendin tonë, kanë një organizim shumë të thjeshte. Ato
zakonisht kanë një pronar-manaxher dhe një ose dy ndihmës-manaxhë. Të gjtha vendimet për
operacionet e biznesit merren nga pronari-manaxher.
Ndersa kompanitë e mëdha kanë një strukturë manaxheriake komplekse dhe manaxhimi kryesor
mund të përfshij një numër relativisht të ndjeshëm njerëzish, të cilët marrin vendime që ndikojnë
mbi gjithë kompaninë.
1.3.2 Niveli i mesëm i manaxhimit
Në këtë nivel manaxhimi përfshin të gjitë managjerët, të cilët qëndrojn nën nivelin e lartë ku
përcaktohet politika e përgjithshme e kompanisë, por që janë përgjegjës për hartimin e planeve të
detajuara dhe të procedurave për realizimin e planeve të përgjithshme të projektuara nga
manaxherët kryesorë. Ata janë të angazhuar më shumë se eproren e tyre në operacionet e
brendshme të kompanisë. Në një kompani prodhimi, një pozitë të tillë e ka për shembull
manaxheri i departamentit të prodhimit, në një spital shefi i kardiologjisë, në një universitet
dekanët e fakulteteve etj.
1.3.3 Niveli i ulët (mbikqyrës) i manaxhimit
Manaxherët e këtij niveli, ose quhen ndryshe manaxherët e nivelit të parë, përbëjnë bazën e
piramidës së manaxhimit, Këta persona manaxhojnë punën e punëtorëve, të cilët kryejnë
operacionet bazë të biznesit. Personeli mbikqyrës është direkt përgjegjës për detajimin e punës
tek punëtorët e veqantë dhe për kontrollin e rezultateve të punës së tyre. Ata janë në kontakt
direkt e të vazhdueshëm me punëtorët. Duke qenë se manaxherët mbikqyrës janë nën trysninë e
manaxherëve eprorë dhe të punëtorëve, ekziston mendimi se ata kanë punën më të vështirë në
manaxhim. Ne nje kompani prodhimi nje pozite te tille manaxheriale e kane mbikqyresi i
prodhimit,manaxheri i shitjeve etj.
Ne hierarkine e manaxhimit,niveli me i larte eshte epror per manaxheret qe kane pozita drejtuese
me te uleta. Keshtu per shebull,manaxheri i departamentit te prodhimit varet nga presidenti i
kompanise,por ushtron autoritetin e tij mbi manaxherin e prodhimit e te mirembajtjes. Ne nje
spital, shefi i klinikes varet nga drejtori i spitalit,por mbikqyr shefin e sherbimit. Ndersa ne nje
universitet,dekani eshte nen varesine e rektorit,por ka nen juridiksionin e tij shefat e
departamentave.
Ne figuren 1.1 eshte paraqitur skematikisht hierarkia manaxheriale.
Fig.1.1 Hierarkia manaxheriale e nje organizate biznesi
Duke qene se ne vendin tone mbizoteron biznesi i vogel,zakonisht firmat shqiptare jane te
strukturuara me nje nivel manaxhimi,ku shpesh pronari i biznesit eshte edhe manaxheri i saj.
Vendim – marrja ne firmat me nje hierarki te tille te kufizuar manaxhimi eshte relativisht e
shpejte,shkalla e formalizimit eshte e vogel dhe komunikimi epror – vartes paraqitet i lehte e pa
pagesa.
1.4. FUNKSIONET MANAXHERIALE
Per aktivitetin manaxherial kane shkuar mjaft autore,por edhe ketu nuk ka ndonje definicion te
funksioneve te manaxhimit te pranuar nga te gjithe. Megjithate,ishte H.Fayol, i cili qysh ne vitin
1916 dha definicionin e meposhtem: “Te manaxhosh do te thote te parashikosh dhe te
planifikosh,te organizosh,te komandosh,te koordinosh dhe te kontrollosh” , i cili mbetet i
vlefshem edhe sot dhe eshte adaptuar nga autoret e periudhave te mevonshme. Keshtu, Brech
theksonte: “Manaxhimi.....konsistone ne.....planifikimin,kontrollin,koordinimin dhe motivimin “.
Diferencat qe vihen re tek ky autor apo edhe tek autoret e tjere te mevonshem me perkufizimin e
dhene nga Fayol-i nuk tregojne per ndryshime thelbesore,por per gjera anesore apo qe diktohen
nga kushtet e reja ekonomiko – sociale. Tashme nuk flitet me per komandim sikurse pohonte
Fayol-i, por per udheheqje dhe motivim te punonjesve. Brech,gjithashtu, nuk e perdorte termin
organizim por e nenkuptonte ate tek planifikimi dhe koordinimi.
Ka rendesi te theksohet fakti se pergjithesisht autoret pranojne se pavaresisht nga tipi i firmes,
per arritjen e objektivave te saj, te gjithe manaxheret kryejne kater funksione baze: planifikim,
organizim, udheheqje dhe kontroll. Manaxheret, te cilet konsiderohen te suksesshem i realizojne
keto kater funksione me eficence dhe efektivitet.
Ne figuren 1.2 duket, qe pavaresisht se keto funksione mund te trajnohen vec e vec, ne fakt ato
jane te lidhura ngusht midis tyre dhe varet nga manaxheri menyra se si di ti koordinoje ato per
arritjen e objektivave te organizates.
Keto funksione jane te gjera dhe perfshijne detyra specifike te tilla si
koordinimi,komunikimi,zgjedhja e stafit etj. Secili prej funksioneve te pershkruara me larte do te
trajtohen gjeresisht ne kreret e ardhshem. Ne menyre te permbledhur,karakteristikat dhe detyrat
kryesore te cdo funksioni jane:
Planifikimi
Eshte funksioni baze i manaxhimit,sepse te gjitha funksionet e tjera (organizimi,udheheqja dhe
kontrolli) zbatojne vendimet e marra ne momentin e planifikimit. Gjate procesit te planifikimit
percaktohen objektivat e pergjithshme e specifike si dhe programet,politikat dhe strategjite qe
duhen ndjekur per arritjen e tyre.
Organizimi
Mbasi jane planifikuar aktivitetet e domosdoshme per arritjen e objektivave,hapi i dyte eshte
gjetja e menyres me efektive per realizimin e tyre. Pra ,nepermjet organizimit manaxheret bejne
ndarjen e detyrave ndermjet grupeve te punonjesve,percaktimin e manaxherit pergjegjes per cdo
grup,te autoritetit dhe te pergjegjesise per cdo pozite,percaktojne diapazonin e
manaxhimit,numrin e niveleve te hierarkise dhe menyren me te pershtatshme te
departamentizimit etj. Ky funksion i rendesishem,zakonisht kryhet nga manaxheret e nivelit te
larte.
Udheheqje – motivim
Procesi i influencimit tek njerezit per te ralizuar objektivat specifike si edhe njohja e nevojave e
motiveve te punonjesve jane dy nga momentet me te rendesishme te detyrave manaxheriale. Per
te qene efektiv ne punen e tij manaxheri duhet te kuptoje sjelljen e individit dhe te grupit, te
njohe e te aplikoje me efikasitet teknikat e motivimit dhe stilet e lidershipit. Lidershipi efektiv
eshte thelbi i manaxhimit efektiv. Manaxheret e nivelit te mesem dhe te nivelit mbikqyres
perfshihen me shume ne procesin e udheheqjes/motivimit sesa manaxheret e nivelit te larte.
Kontrolli
Gjate funksionit te kontrolit manaxheret ne menyre sistematike bejne krahasimin e performances
se organizates me objektivat e planifikuara,dhe ne qofte se konstatohen devijime,ndermerren
veprimet e duhura korrektuese, te cilat mund te kerkojne aranzhim te planeve,riorganizime te
tjera,kualifikim te stafit apo zevendesime te pjesshme te tij,permiresim te cilesise se lendes se
pare te materialeve etj. Kontrolli eshte funksion i cdo manaxheri,qe nga presidenti e deri tek
manaxheri me i fundit. Megjithese fusha e kontrollit varjon sipas niveleve te manaxhimit,ai eshte
nje funksion esencial per secilin manaxher e per cdo nivel drejtimi.
Theksuam se te gjithe manaxheret i kryejne keto funksione manaxheriale,por koha qe harxhon
cdo manaxher per secilin funksion varet nga pozita hierarkike e tij. Keshtu, manaxheret e nivelit
te larte harxhojne me shume kohe per funksionin e planifikimit dhe te organizimit sesa
manaxheret e niveleve te tjera. Koha e harxhuar per kontroll ndryshon pak nga njeri nivel ne
tjetrin,ndersa per udheheqjen shpenzimi i kohes eshte me i madh sidomos tek manaxheret e
nivelit te pare ku edhe kontaktet me vartesit jane te shpeshta.
Ne menyre skematike koha e shpenzuar nga manaxheret per cdo funksion ne varesi te nivelit te
tyre hierarkik,jepet ne figuren 1.3.
.
1.5. ROLET DHE AFTESITE E MANAXHERIT
Ne procesin e punes se tyre manaxheret duhet te luajne nje game gjre rolesh dhe te zoterojne nje
sere cilesish te domosdoshme per te realizuar me sukses rolet e tij.
1.5.1. Rolet e manaxherit
Ne kete fushe jane kryer studime nga mjaft autore te manaxhimit, por kuntributi kryesor i takon
H.Mintzberg-ut i cili ne librin e tij “The Nature of Managerial Work”, thekson se manaxheret
kryejne dhjete role, te cilat ai i klasifikoi ne tri grupe te medha: Rolet nderpersonale, rolet
informuese dhe rolet vendimore.
Manaxheret kane pozita te ndryshme ne hierarkine manaxheriale, pozite nga e cila buron nje
autotitet dhe status i caktuar, ku zene fill rolet e paraqitura ne figuren 1.4
I. Rolet nderpersonale
Tre jane rolet nderpersonale te manaxherit :
Figure qendrore. Ne kete rol ai bashkevepron me te tjeret dhe kryen detyrat ceremoniale,si per
shembull, pret vizitoret, merr pjese ne ngjarje te rendesishme si nenshkrimi i kontratave,
inagurimi i nje uzine, dalja e nje punonjesi ne pension etj. Disa nga detyrat e ketij roli jane
kryesisht ceremoniale, disa te tjera jane me te rendesishme,por ne asnjeren prej tyre nuk kemi
marrje vendimesh te rendesishme.
Lider. Ky rol ka rendesi te vecante dhe shfaqet ne marredheniet midis manaxherit dhe vartesve te
tij. Manaxheri merr ne pune,kualifikon,motivon vartesit, i ngre ne pergjegjesi ata dhe sipas rastit,
pushon edhe nga puna individ te ndryshem.
Nderlidhes. Ne kete rol te trete manaxheri vepron si nderlidhes midis njesise se tij dhe njesive te
tjera brenda kompanise,si edhe ndermjet kompanise dhe te tjerve jashte saj si me
furnitoret,klientet etj.,lidhje keto qe i realizon nepermjet konferencave,evenimenteve sociale etj.
Lidhjet qe ai vendos i shfrytezon ne interes te kompanise. Keshtu per shembull,nese ai ka
marredhenie te mira me nje zyrtar te bashkise, ai mund te shpetoje punen proceduriale te
perpunimit te dokumentacionit qe atij i nevojitet me urgjence.
II. Rolet informuese
Ky grup rolesh eshte e lidhur me marrjen dhe transmetimin e informacionit. Ketu kemi te bejme
me rolin e :
Monitorit (vrojtues). Manaxheri vrojton ne menyre te kujdesshme se cfare ndodh perreth
organizates se tij dhe mbledh informacionin qe eshte i rendesishem per organizaten e tij nga
gazetat,revistat,publikimet dhe burimet e tjera te informacionit.
Shperndaresit te informacionit. Eshte e kunderta e rolit te mesiperm. Ne kete rol,manaxheri
shperndan informacionin e mbledhur nga burime te ndryshme tek individet apo njesite e
organizates,per te cilet ky informacion eshte i vlefshem.
Zedhenesit. Manaxheri, ne kete rol, perfaqeson organizaten perpara grupeve te ndryshme te cilat
mund te jene organet e shtypit, institucionet qeveritare, publiku i gjere, organizata tregtare etj. Ai
jep informacion dhe iu pergjigjet pyetjeve te ndryshme ne emer te kompanise. Keshtu,per
shembull,ne rastin e nje aksidenti i cili ndodh ne nje kompani jo per faj te saj, ka rendesi qe
presidenti i saj te japi konference shtypi perpara gazetareve per te sqaruar situaten dhe pozicionin
e kompanise me qellim qe reputacioni i saj mos te cenohet.
III. Rolet vendimore
Grupin e trete te roleve manaxheri e perdor kur merr vendime per ceshtje apo situata te
ndryshme. Konkretisht,kemi te bejme me rolin e:
Sipermarresit,ne te cilin manaxheri analizon dhe percakton oportunitetet qe i ofrohen kompanise
dhe e udheheq ne ate drejtim. Ne kete rol manaxheri ndermerr apo hedh vazhdimisht ide te reja.
Keshtu,nje manaxher qe harton nje projekt te ri teknologjik,qe ofron nje skeme te re te struktures
organizative apo qe permireson sistemet ekzistuese te shperblimit, themi qe e kryen sic duhet
rolin e sipermarresit.
Trajtuesit te shqetesimeve te ndryshme. Ne kuadrin e ketij roli manaxheri merret me zgjidhjen e
konflikteve te ndryshme brenda organizates sikurse mund te jene konfliktet midis individeve,
grupeve, midis organizates dhe sindikates etj, si edhe me zgjidhjen e konflikteve midis
organizates dhe elementeve te mjedisit te jashtem,si me klientet,furnitoret,organizatat e tjera,me
publikun etj.
Perndaresit (alokatorit) te burimeve. Ne kete rol manaxheri merr vendimet per menyren e
shperndarjes se burimeve midis departamenteve,sektoreve apo fushave te ndryshme te
organizates. Pra, ketu ai vendos per te ceshtjet qe kane te bejne me shperndarjen e burimet
njerezore,materiale dhe financiare.
Negociatorit. Gjate permbushjes se ketij roli manaxheri merret me hartimin e kontratave apo
marreveshjeve te kompanise duke mbrojtur interesat e saj. Te tilla kontrata mund te jene kontrata
per blerje apo shitje produktesh,kontratat e punes me sindikatat etj.
Ky model i roleve manaxheriale te H.Mintzberg-ut, eshte paraqitur pas studimit qe ai kreu per 5
manaxher mbi menyren e kryerjes se punes e te shpenzimit te kohes se punes manaxheriale.
Pavaresisht nga arritjet pozitive,ne lidhje me keto role ka nje sere kritikash. Keshtu H.Koontz &
H.Weihrich ne librin e tyre “Management – A Global Perspective” theksojne se:
- Se pari,pikerisht numri prej 5 manaxheresh i marre ne studim eshte mjaft i vogel per
te nxjerre konkluzione te sakta.
- Se dyti, te gjithe manaxheret gjate kohes se punes kryejne edhe pune qe nuk jane
manaxheriale.
- Se treti, shume aktivitete qe zbuloi Mintzberg-u,nuk jane gje tjeter vecse nje
evidentim i funksioneve manaxheriale. Keshtu per shembull,perndarja (alokimi) e
burimeve apo roli i sipermarresit jane elemente te planifikimit.
Nga ana tjeter,rolet qe ka dhene Mintzberg-u nuk jane te plota,pasi aty nuk pasqyrohen aspekte
te tilla si strukturimi organizativ,zgjedhja dhe vleresimi i manaxhereve etj. (H.Koontz &
H.Weihrich,1993)
Megjithate,modeli i roleve manaxheriale te dhena nga Mintzberg-u eshte nje kontribut i
rendesishem per nje klasifikim efektiv te aktiviteteve manaxheriale.
1.5.2. Aftesite e manaxherit
Efektiviteti i realizimit te roleve manaxheriale varet ne nje mase te konsiderueshme nga niveli ne
te cilen manaxheri zoteron cilesite apo aftesite e duhura manaxheriale.
R.Katz ne studimet e tij shkencore aftesite manaxheriale i klasifikoi ne tri kategori: aftesi
teknike, aftesi nderpersonale (apo humane) dhe aftesi konceptuale. Sipas tij,te trija keto lloj
aftesish jane esenciale per nje manaxhim efektiv,por qe shkalla e rendesise se tyre eshte e lidhur
me poziten drejtuese te manaxherit. Nga ana tjeter,nje manaxher i mire dallohet nga nje
manaxher tjeter nga menyra me te cilin ai i zbaton keto aftesi.
Aftesite teknike
Jane ato aftesi qe i duhen manaxherit per te kryer detyra te specializuara brenda organizates se
tij. Keshtu nje manaxher prodhimi duhet te dije mire proceset e punes qe realizohen ne njesite e
tij dhe te jete ne gjendje ti kryeje edhe vete ato. Ne nje klinike mjeksore aftesite teknike jane ato
aftesi qe zoterojne mjeket,infermieret,radiologet etj.
Keto lloj aftesish jane me te rendesishme per manaxheret e nivelit te ulet,sepse manaxheret
mbikqyres duhet te trajnojne vartesit e tyre per perdorimin efektiv te makinerive dhe pajisjeve.
Fakti qe ata pjesen dermuese te kohes e harxhojne duke punuar me punetoret,do te thote qe ata
duhet te njohin shume mire punen e tyre.
Keto aftesi jane me pak te nevojshme per manaxheret e dy niveleve me te larta. Shkalla e
rendesise se tyre bie gradualisht duke u ngjitur drejt majes se piramides manaxheriale.
Aftesite nderpersonale (ose humane)
Jane ato aftesi qe i duhen manaxherit per te bere nje pune me te vertet efektive me njerezit.
Zoterimi i ketyre aftesive presupozon qe manaxheri te njohe,te dije ti motivoj e te udheheqe
njerezit, te komunikoje me efektivitet me ata dhe te zgjidhe ne menyre racionale konfliktet.
Keto lloj aftesish jane me te rendesishme per nivelin e ulet dhe te mesem te manaxhimit,sepse
ata shpenzojne me shume kohe me vartesit. Rendesia e tyre eshte me e vogel ne nivelin e larte
manaxherial.
Aftesite konceptuale
Jane ato aftesi qe i duhen manaxherit per ta pare organizaten si nje te tere ,qe ai te jete ne gjendje
te kuptoje marredheniet midis forcave te ndryshme e te njohe menyren e nderveprimit te
faktoreve qe ndikojne mbi organizaten. Aftesite konceptuale jane aftesite intelektuale te
manaxherit per te koordinuar dhe integruar te gjitha aktivitetet e organizates,sidomos ne
vendimet afatgjata e qe kane influence mbi te gjithe organizaten.
Keto lloj aftesish jane me te rendesishme ne planifikimin strategjik, pra jane me te rendesishme
per manaxheret e nivelit te larte,dhe me pak te rendesishme per nivelin e mesem dhe te ulet.Ne
figuren 1.6 paraqiten skematikisht aftesite manaxheriale sipas nivelit te drejtimit
Autore te tjere te mevonshem japin edhe lloje te tjera aftesish te domosdoshme per manaxheret.
Nje lloj tjeter aftesish presupozohet te jene edhe:
Aftesia diagnostikuese
Jane ato lloj aftesish qe i nevojiten manaxherit per te indentifikuar dhe kuptuar situatat. Te dy
keto aspekte trajtohen si te nje rendesie te barabart. Keshtu,nje manaxher veren se cilesia e nje
produkti te kompanise eshte nen standardet e kerkuara. Pra,fillimisht ai ka identifikuar problemin
qe ekziston. Pastaj ai duhet te percaktoj shkakun i cili mund te jete, per shembull, cilesia e ulet e
lendes se pare. Mbi kete baze ai percakton edhe masat perkatese per eleminimin e ketij fenomeni
negativ.
Keto lloj aftesish, jane me te rendesishme per manaxheret e nivelit te larte. Me uljen e nivelit, bie
edhe rendesia e tyre.
1.5.3. Kendeveshtrimi bashkekohor mbi aftesite e manaxherit
Ndryshimet ne mjedisin ne cilin operon biznesi kerkojne nga manaxheri kryerjen e nje sere
aktivitetesh te ridimensionuara nen nje kendeveshtrim bashkohor. Ne kete sens,edhe teresia e
aftesive qe duhet te zoteroje nje manaxher eshte e lidhur ngusht me percaktimin e sakte te
aktiviteteve kryesore qe kryen nje manaxher. Per rrjedhoje,aftesite qe duhet te zoteroje
manaxheri duhen trajtuar ne funksion te ketyre aktiviteteve.
Pergjithesisht sot aktivitetet kryesore qe realizon nje manaxher klasifikohen ne tre grupe te
medha:
- Aktivitete te lidhurame detyren, te cilat percaktohen si perpjekjet e manaxhimit me
qellim qe te realizoje detyrat manaxheriale ne organizate. Te tilla detyra perfshijne
planifikimin afatshkurter, qartesimin e objektivave te puneve ne organizate si dhe
monitorimin e operacioneve dhe te performances.
- Aktivitete te lidhura me njerezit.Percaktohen si perpjekjet e menaxhimit per te
menaxhuar njerzit brenda kuadrin te organiztes.Ne keto aktivitete hyjne mbeshtetja dhe
nxitja e vartseve, vlersimi i perpjekve dhe arritjve te tyre, zhvillimi i aftesive dhe
konfidences tek antaret e organizates, kunsoltimi gjate procesit te vendim-marrjes dhe
dhenja e
- kompetetencave per zgjithjen e problemve te ndryshme.
- Aktivitetet qe lidhen me ndryshim. Jane perpjeket e menaxhimit per modifikimin e
komponeneteve organizative. Keto aktivitete jan monitorim i mjedisit te jashtem te
organizates, propozimi i stratigjive dhe i vizionit te ri, stimulimi i mendimit novator si
edhe marrja e riskut per realizimin e ndryshimit te nevojshem.
Sigurisht qe keto aktivitete jane orintuese per nje percaktim te qart dhe te detajuar te aftesive qe
duhet te zotroje menaxheri i biznesit . Ketu esht rasti te pohjme se vlera e aftesive te menaxherit
varjojne si nga njeri menaxher tek tjetri, ashtu edhe nga konteksti organizativ e mjedisi ku
operon biznesi. Por ne te njejten kohe, theksojn se kendveshtrimi klasik dhe ai bashkohor mbi
aftesite e menaxherit na ofron nje konceptim me te gjere adekuat per kete ceshtje.
1.6. EFIQENCA DHE EFEKTIVITETI
1.6.1. Efiqenca
Efiqence do te thote arritje e rezultateve cilesisht te larta, me perdorim minimal te burimeve e ne
kohen me te vogel te mundshme.Efiqenca, pra, nenkupton qe te vraposh ne nje menyre te tille, qe
te moskeqperdoresh burimet. Nje manaxher eshte efiqent ne punen e tij kur investon fondet e e
teperta dhe nuk i le pa pune apo me nje interes te vogel ne banke; kur ka gjithmone gati planet
per te vene ne pune njerzit ne qdo situate, apo qe perdor racionalisht ate informacion per te cilin
ka shpenzuar burimet te caktuara.
Le te spjegojme me thjesht. Nje firme qe merre 1000 000 leke te ardhura per 250.000 leke
shpenzime marketingu eshte me efiqente sesa nje firme qe arrin te njejtat rezultate shitjeje nga
shpenzimet e marketingut prej 300 000 leke. Meqense efiqenca lidhet me raportin e
outputevendaj inputeve, efiqenca respektive Eshte
1000 000/250 000 = 4 dhe 1000 000/300 000 = 3.33.
1.6.2. Efektiviteti
Efektiviteti eshte aftesia per te zgjedhur objektivat e pershtatshme dhe mjetet e duhura per arritjet
e tyre. Efektivitet do te thote te besh gjerat qe duhen ne menyren e duhur ne kohen e duhur.
Ducker-i, per efektivitetin ka theksuar se “Qeshtja eshte jo qe te besh gjerat drejt, por se si te
gjesh gjerat e duhura per te bere dhe pastaj te perqendrosh forcat dhe mjetet ne to”
Dukeperdorur shembullin e melartem, te ardhurat e deshiruara nga shitja mund te kene qene 900
000 leke per periudhen e kohes ne shqyrtim; ne kete rast performanca eshte e dukshme qe eshte
efektive. Sidoqofte, nese kostot per arritjen e ketij rezultati ishin 300 000 leke ne krahasim me ate
te parashikuar qe ishte 250 000 leke, atehere mund te themi se performanca eshte ineficente. Per
me teper, neqofte se tregu eshte ne rritje dhe shifra prej 9000 000 leke perfaqesojn nje vleresim
prej 10% te pjeses se tregut, por te ardhurat nga shitja prej 1000 000 leke perfaqesojne nje pjese
tregu prej 8%(per shkak se ritmi i rritjes se tregut nuk eshte parashikuar sakte), atehere kjo mund
te perfaqesoje nje nivel inefektiv te performances.
Por, cili eshte raporti qe ekziston ndermjet efiqences dhe efektivitetit? Fillimisht e sqarojme
grafikisht raportin ndermjet tyre me anen e skemes nr.1.7.
Sikurse tregohet ne figure ekziston ndermjet efiqences dhe efektivitetie? Fillimisht e sqarojme
grafikisht raportin ndermjet tyre me anen e skemes nr, 1,7,
Sikurse tregohet ne figure ekzistojne 4 rezultate logjike qe marrin ne considerate efektivietetin
dhe efiqences dhe ekeftivitetit. Ne kuadrin 1 te dyja jane positive, kjo eshte nje e kuadratin 3
niveli I efiqences eshte I mire por niveli I efektivitetit eshte I varfer dhe e kunderta ne kuadrin 2.
Interpretimi I ketyre mundesive logjike, varet nga rendesia relative qe I jepet efiqences dhe
efektivitetit.
E thene thjesht, efektiviteti I referohet berjes se gjerave qe duhet, ndersa efiqenca I referohet
berjes se gjerave siq duhet. Nuk ka dyshim se efektiviteti eshte shume me I rendesishem sesa
efiqenca, pavarsisht se te dyja keto jane te deshirueshme. Ne qofte se kjo pranohet, shihet se
kuadrati 2 (efektiv, por inefiqenc) ne figure eshte nje vend me I mire se kuadrati 3 (eficent, por
joefektiv).. Sa me me afiqenc ti perdore burimet disponibel organizatat e biznesit ne perpjektje
per te qene efektive, aq me me fitim do te jete ajo.
Ne raportin efiqence-efektivitet predominues pa dyshim eshte efektiviteti. Keshtu, je kompani
mund te jete shume efiqente ne prodhimin e nje produkti, por nga tregu ka kerkesa te pakta per
ted he kerkesa te larta per nje product tjeter qe prodhon nje kompani tjeter, por qe prodhimi I tij
nuk eshte shum efiqent. Ne kete situate manaxheret e kompanise se pare nuk jane efektive ne
punen e tyre dhe kjo gje do te pasqyrohet ne bilancin e shitjeve te saja e do te jape nje varg
pasojash te tjera negative.
Thenia e Drucker-it qe “megjithse efiqenca eshte e rendesishme, efektiviteti eshte vital” , eshte
komenti perfundimtar qe mund ti behet kesaj qeshtjeje.
1.7. MANAXHERI SOT
Sipas shume studjuesve te njohur te manaxhimit, sot mbi te gjitha, eshte koha kur pritet nje
performance e larte. Njekohesisht, ndryshimi konceptohet si menyra e jetes dhe kudo prej
punonjesve kerkohen menyra te reja per te arritur produktivitet te larte ne kushte te reja
dinamike. Prej tyre pritet qe te jene me te angazhuar, te marrin pjee ne menyre me te plote ne
qeshtjet qe preokupojne organizaten, te demostrojne kreativitet dhe perkushtim te madh ne pune.
Gjith keto tendenca si edhe trajtimet e reja per manaxhimin dhe rolin e tij, kerkojne nje menyre
te re te menduari nga individet qe aspirojne dhe punojne ne nje organizate dhe ne kete kontekst,
veqanerisht te larta jane kerkesat ndaj manaxhereve. Jemi ne shekullin XXI dhe manaxheret me
te mire po konsiderohen ata qe njihen me teper si “ndihmues dhe supportive” sesa “direktiv-
dhenes dhe urdher-dhenes”.
Edhe ne kete epoke te predominimit te teknologjise se avancuar dhe te makinerive
“intelegjente”, burimet njerzore jane te pazevendezueshme. Perdorimi I plote I burimeve
njerzore, gjithnje e me teper, po nenkupton ndryshimin e menyrave, ne te cilen jane kryer
tradicionalisht punet ne organizate duke e transferuar vendim-marrjen deri ne piken ku ekziston
informacioni me mir e me I plote-pra drejt punetoreve operues. Punet, ne vendet e reja te punes,
nuk kane me nje ndarje te dallueshme ne menyre te qart nga njera-tjetra dhe nje theks I veqant
vihet mbi pune dhe frymen e ekipit. Madje edhe titulli manaxher po zevendesohet ne kartat
organizative nga termat coordinator apo udheheqes ekipi.
Ne kete kontekst evoluimesh, koncepti I “piramides se permbysur” eshte mjaft domethenes dhe
pasyron shume mire ndryshimin e natyres se punes manaxheriale ne organizate. Keshtu, ne krey
te kesaj pirmide jane punetoret, te cilet ndihmohen ne perpjekjet e tyre nga manaxheret. Keta te
fundit , ne dallim nga trajtimi tradicional, nuk jane thjesht urdher-dhenes, por ne rradhet te pare
ata ndihmojne te tjeret ne organizate qe ti sherbejne sa me mire klienteve (figura 1.8).
Pra, puna e manaxherit sot eshte mjaft e veshtire dhe komplekse, dhe kerkesat jane shume te larta
dhe me nje orientim gjithnje e ma I madh nga njerezit, proceset sociale dhe teknologjia e
sofistikuar. Kjo, jo thjesht ne kuptimin se saj klasik, por sidomos ne treajtimin e marredhenjeve
me njerzit,. Ketyre duhet ti shtojme edhe dimensioned e reja ten je mjedisi dinamik qe shpeshe
eshte e veshtire te parashikohet sesi do te ndryshoje, qofte edhe per nje periudhe relativisht te
shkurter kohe. Me tej akoma, manaxheretndodhen nen trysnin e vazhdueshme ten je konkurrence
te ashper dhe te qendrimit gjithnje e me kritik te opinionit public e te legjistacionit qeveritar, qka
I ben ata qe te jene me teper pergjegjes nga pikpamja sociale.
Prej tyre kerkohet qdo dite e me teper competence profesionale, aftesi me te larta per te
kualifikuar e motivuar njererizt ne pune, te dine tu pershtaten me efektivitet ndryshimive, te
menaxhojne dhe te perdorin sisteme te sofistikuara informacioni, e veqanerisht te jene me
fleksibil e te adaptueshem ne nje mjedis ku klima sociale po behet gjithnje e me teper e
pranishme.
Ne librin e tyre te mirenjohur “In Search of Excellence”T.Peters dhe R. Waterman (1982),
studjuar 43 kompani te cilat ishin mjaft productive dhe competitive ne tregun boteror si
McDonalldes, IBM dhe Kodak. Nga ky studim ata konkluduan se keto kompani me performance
te jashtzakonshme kishin te perbashket 8 karakteristika baze :
1. Ishin te prirura ndaj veprimit
2. Njihnin sipermarrjen dhe automine e manaxhereve
3. Nxisnin sipermarrjen dhe autonomin e manaxhereve
4. Rritni produktivitetin duje I kushtuar vemendje te veqante nevojave te stafit te tyre.
5. Inkurajohesh (nxitesh) nga filizofia e udheheqesve te organizates se tyre.
6. Perqendroheshin ne ate biznes qe njihnin me mire
7. Kishin nje structure organizative me numer optimal njerezish e nivelesh.
8. Ishin te organizuara ne menyre te centralizuar apo te decentralizuar ne perputhje me ate
qka ishte e pershtatshme per to.
Eshte e qarte per te gjithe se keto cilsi jane karakteristika te aktiviteteve manaxheriale, aftesi dhe
funksione qe jane te domosdoshme per te manaxhuar kompanine ne manyre competitive ne
kushtet e sotme dhe ne prespektive.
2. ZHVILLIMI HISTORIK I MENAXHMENTIT
2.1. LINDJA E SHKOLLAVE TE MANAXHIMIT
Ndertimi i piramidave te faraoneve egjiptian apo qeverisja e perandorive gjigande te Romes e
Babilonise nuk mund te konceptohen pa nje perdorim efektiv te parimeve dhe teknikave te
manaxhimit.
Dokumenetet e e vjetra te zbuluara ne vendet ku kane ekzistuar qytet – shtetet antike tregojne se
ndonese manaxhimi si disipline shkencore ka nje jete gati 100 vjecare,shembuj praktike te
perdorimit te tij kane nje histori mijevjecare. Keshtu, ne vitet 3000 – 1000 p.e.sone egjiptianet
ndertojne piramidat duke perdorur parimet e manaxhimit,babilonasit dhe kinezet ne kufijte
kohore te viteve 2700 – 500 p.e.sone perdoren elemente te manaxhimit ne qeverisjen e vendit.
Shembuj nga antikiteti vazhdojne ne menyre konsistente deri ne vitin 900 te eres sone,kur
Alfarabi diskutonte per lidershipin e me tej venecianet e perdoren manaxhimit ne tregtine e tyre
detare.
Megjithese pervoja praktike e manaxhimit eshte e gjate, si shkence ai paraqiste pak interes dhe
njohu zhvillim vetem gjate shekullit XX. Ne fundin e viteve 1800 dominues ne ekonomi ishin
biznismenet e vegjel. Kjo situate,me kalimin e viteve, filloi te ndryshonte dhe detyrat e tyre po I
merrnin persiper tipe te ndryshme ndermarrjesh te specializuara. Nderkohe teknologjia
avanconte me ritme te shpejta. U shpik anija dhe lokomotiva me avull, elektriciteti e telegrafi,
dhe u perhapen gjeresisht hekurudhat. Nga ana tjeter, ekspansioni ekonomik dhe specializimi I
bizneseve rriti dukshem numrin e firmave te biznesit ne ekonomi.
Ekzistenca e bizneseve te medha shtroi problemin e rritjes se eficences dhe efektivitetit per
rritjen e fitimeve, e per rrjedhoje kerkoi dhe rriti klasen e manaxhereve, te cilet nuk kishin lidhje
pronesore me biznesin.
Ishte koha e Revolucionit Industrial, gjate se cilit u shfaqen fabrikat,te cilat duke bashkuar ne nje
vend nje numer te konsiderueshem punetoresh, krijuan kushte per nje prodhim masiv te
mallrave. Metodat e reja te prodhimit shtruan para manaxhereve problem te cilat kerkonin
zgjidhje te pranueshme per epoken e re.
Te paret qe u ndeshen me keto ceshtje qe nxori epoka e Revolucionit Industrial ishin dy
teoriciene britanike: R.Owen dhe Ch.Babbage :
R.Owen (1771 –1858),
Nje biznesmen i suksesshem ishte industrialist qe zoteronte
nje fabrike pambuku. Ai cilesohet si nje reformator social.
Owen permiresoi kushtet e punes ne fabriken e tij,reduktoi
oret e punes etj. Ai u quajt radikal sepse u perpoq per
vendosjen e nje ligji per moshen minimale te punetorevete mitur, gje qe e aplikoi ne fabriken e
tij. Owen nuk mundi qe idete e tij ti transmetonte ne mbare shoqerine, por sidoqofte puna e tij
ishte pararendese e nje sere ndryshimesh te mevonshme.
Ch.Babbage (1792 – 1871),
Professor matematike ne Universitetin e Kembrixhit, shpiku te paren kalkulatrice mekanike dhe
formuloi konceptet baze te kompjuterit. Gjate kesaj kohe ai filloi te interesohej edhe per
manaxhimin ku nenvizoi rendesine e eficences dhe te njeriut ne vendin e punes. Nje manaxher
theksonte ai duhet te studjoje operacionet e punes me qellim qe te gjejne rruget e duhura per
persosjen e eficences.
Keshtu, gjate kesaj periudhe u krijuan kushte per nje trajtim me sistematik te manaxhimit.
Shkencetare te ndryshem u perqendruan ne aspekte te ndryshme te fenomeneve komplekse
manaxheriale. Keto perpjekje te tyre u kristalizuan ne krijimin e tre shkollave te manaxhimit:
shkolla klasike,shkolla e sjelljes dhe shkolla kuantitative (sasiore). Kohet e fundit kemi daljen
edhe te teorive modern te manaxhimit.
Ne menyre skematike historia e zhvillimit te manaxhimit dhe shkollat respektive te tij,jepen ne
figuren 2.1.
2.2 SHKOLLA KLASIKE
Kjo shkolle manaxhimi u shfaq qe ne fillim te shekullit XX duke u perqendruar ne dy drejtime
kryesore: Ne manaxhimin shkencor, i cili ka si objekt te tij punen e individit dhe ne manaxhimin
administrativ, i cili perqendrohet ne organizaten si nje e tere.
2.2.1. Manaxhimi shkencor
Kerkesat e reja, produkt i ndryshimeve ekonomike, teknologjike dhe sociale sherbyen si nxitje qe
shkencetaret te studjonin shkaqet e inefikasitetit dhe te perpiqeshin te gjenin metoda efektive dhe
procedura per kontrollin. Si rrjedhoje e ketyre perpjekjeve kemi lindjen e rrymes se manaxhimit
shkencor.
Synimi i manaxhimit shkencor ishte te gjendej metoda me eficente per kryerjen e puneve, me
qellim qe te maksimizohej prodhimi dhe pastaj te trajnoheshin punetoret sipas asaj metode.
Perfaqesuesi kryesor i kesaj rryme ishte F.Taylor.
F.W.Taylor (1856 – 1915).
Konsiderohet si themeluesi i manaxhimit shkencor per shkak te kontributit te vecante qe ai dha
ne zhvillimin e kesaj rryme. Ne punen e tij si inxhinier ne Midvale Steel Company te Filadelfias
ai verejti se punetoret punonin me nje ritem te ngadalte, prandaj e studjoi nga afer kete fenomen
duke menduar se ekziston nje metode me e mire per kryerjen e cdo pune. Nisur nga ky synim, ai
u perpoq te zbatonte kete “best way” me anen e punes eksperimentale, duke besuar se metoda
shkencore do te zevendesonte ate empirike. Ai studjoi vete cdo pune,percaktoi menyren me
eficente te kryerjes se tyre dhe vendosi sistemin e pages me cope..
Qe puna te realizohej me sukses,sipas Taylor-it, secili punetore duhet te kete nje detyre ditore te
percaktuar qarte dhe ti sigurohen kushtet e domosdoshme te punes. Gjithashtu, duhej te perdorej
sistemi i pages me cope ku punetoreve me te mire tu jepej shperblimi me i larte, ndersa per ata
punetore qe nuk arrinin te realizonin detyren e dhene,si denim,paga duhej te zvogelohej ne
masen e mosrealizimit.
Taylor, ne dy veprat e tij kryesore, “Shop Management” (1903) dhe “Principles of Scientific
Mangement” (1911), dha keto parime baze :
1) Studimi ne menyre shkencore i cdo elementi te punes, gje qe duhej te
zevendesonte metoden empirike.
2) Perzgjedhja shkencore dhe pastaj trainimi, mesimi dhe zhvillimi i punetorit. Ne te
kaluaren punetoret e zgjidhnin vete punen e tyre dhe kualifikoheshin po vete sipas
mundesive qe ata kishin.
3) Kooperimi i ngushte me punetoret per tu siguruar se e gjithe puna kryhej ne
perputhje me parimet shkencore.
4) Puna shperndahej pothuajse ne menyre te barabarte midis manaxhereve dhe
punetoreve. Manaxheret marrin persiper ate pune qe ata e bejne me mire se
punetoret. Ne te kaluaren pothuajse e gjithe puna dhe pjesa me e madhe e
pergjegjesise u ngarkohej punetoreve.
Puna e Taylor-it dha rezultate te larta jo vetem ne kompanine e tij, por edhe ne kompanite e tjera
ku me vone ai punoi si konsulent i pavarur. Krahas Taylor-it, ne fushen e manaxhimit shkencor
kane dhene kontribut edhe nje sere studjuesish te tjere,ku nder me te spikaturit jane:
H.Gantt (1861 – 1919)
Bashkekohes dhe bashkepunetore i Taylor-it. Kontributi i tij kryesor ka qene ne dy drejtime
themelore:
- Projektimi i nje sistemi page me cope dhe shperblim. Ne dallim nga Taylor-it ai per here
te pare kete menyre shperblimi e aplikoi jo vetem tek punetoret por edhe tek mbikqyresit
e tyre.
- Projektimi i asaj qe njihet “Diagrama Gantt-it” per skedulimin e punes duke u bazuar ne
kohen e kryerjes se saj. Kjo metode,qe perdoret akoma edhe sot perben themelin mbi te
cilin ishte ngritur teknika PERT.
F.Gilbreth (1868 – 1924 & L.Gilbreth (1878 – 1972),
F.Gilbreth dhe bashkeshortja e tij L.Gilbreth te cilet kontribuan ne studimin e kohes dhe
levizjeve te punes. Metoda qe ata perdoren beri qe te reduktoheshin levizjet e teperta dhe te
kryheshin ne menyre racionale levizjet e domosdoshme te punes. E zbatuar ne prodhimin e
tullave, metoda e tyre e rriti produktivitetin e punes gati 3 here. Merite tjeter e tyre eshte studimi
mbi lodhjen i dhe efektin e saj mbi produktivitetin, gje qe hodhi bazat e zhvillimit te shkences se
ergonomise.
2.2.2 Managjimi administrativ
Ndersa perkrahesit e rrymes se manaxhimit shkencor, duke perdorur metoda kerkimore
shkencore per arritjen e eficences, u perqendruan kryesisht tek punetori individual, manaxhimi
administrativ, e spostoi vemendjen e tij tek disa probleme me te gjera, ne ceshtjen se si duhet te
strukturohen organizatat. Perfaqesuesit kryesore te kesaj rryme jane H.Fayol dhe M.Weber.
H.Fayol (1841 – 1925)
Eshte padyshim perfaqesuesi kryesor dhe me i shquar i kesaj rryme. E filloi karrieren si inxhinier
minierash ne nje moshe fare te re dhe e kaloi gjithe jeten e tij deri sa doli ne pension ne nje
kompani franceze. U be drejtor i saj ne moshen 47-vjecare kur ajo ishte ne prag te falimentimit.
Nen drejtimin e tij, per nje periudhe gati 30-vjecare,kompania njohu vetem suksese. Pervoja e
gjate ne punen manaxheriale u misherua ne vepren e tij te njohur “Administration industrielle et
generale” te botuar ne vitin 1916. Per kontributin e tij te vecante ai konsiderohet sot si
themeluesi i teorise moderne te manaxhimit.
Fayol-i i klasifikoi gjithe aktivitetet e organizitave te biznesit ne 6 grupe funksionale
funksionale:
1) Teknike (prodhimi,perpunimi)
2) Komerciale (blerja,shitja,shkembimi)
3) Financiare (gjetja dhe perdorimi sa me i mire i kapitalit)
4) Te sigurimit (mbrojtja e prones dhe e individit)
5) Kontabiliste (bilanci,inventarizimi,kosto,statistikat)
6) Manaxheriale.
Te gjithe keto grupe aktivitetesh duhet te punojne ne menyre te bashkerenduar per arritjen e
objektivave te organizates. Eshte detyre e aktiviteteve manaxheriale, te cilat jane me te
rendesishmit ne organizate qe te bejne harmonizimin e punes se tyre.
Sipas Fayol-it, pese jane funksionet baze manaxheriale: planifikimi, organizimi,
komandimi,koordinimi dhe kontrolli,percaktim qe e ruan vleren e tij edhe sot pas afro tete
dekadash pune, eksperience dhe studimi ne fushen e manaxhimit.
Kontributi me i madh i Fayol-it jane 14 parimet e manaxhimit te pergjithshem. Ai theksonte se
parimet e tij ishin universale dhe te aplikushme jo vetem ne biznes por edhe ne politike,besim
fetar,ushtri apo filantropi. Nga ana tjeter, ai pohonte se parimet e manaxhimit nuk jane te ngurta
por fleksibile dhe se nuk ekziston ndonje kufi limit per numrin e parimeve te manaxhimit qe
mund te ndikjojne ne permiresimin e punes se nje organizate.
Parimet e Fayol-it
1) Ndarja e punes – Specializimi, i cili rrit eficencen dhe produktivitetin nuk mund te
realizohen pa bere ndarjen e punes.
2) Autoriteti dhe pergjegjesia – Keto te drejta dhe detyra rrjedhin nga pozita qe ze
manaxheri ne hierarkine e drejtimit dhe duhet te jene ne nje mase te barabarte midis
tyre.
3) Disiplina – Fayol e shikonte disiplinen si nje element te rendesishem qe nxit tek
punonjesit e organizates,bindjen,zellin,energjite dhe respektimin e rregullave te
vendosura. Cdo shmangie nga marreveshjet midis punonjesve dhe firmes duhet
denuar sipas nje hierarkie masash te percaktuar qysh me pare.
4) Uniteti i komandes – Asnje vartes nuk duhet te marre udhezime dhe te raportoje te
me shume se nje epror, sepse nje gje e tille shkakton konfuzion, dobeson disiplinen
dhe cenon parimin e autoritetit.
5) Uniteti i drejtimit – Sipas ketij pranimi te gjitha aktivitetet qe kane nje objektiv te
perbashket duhet te kene nje manaxher dhe te perfshihen ne te njejtin plan.
6) Vartesia e interesit individual ndaj interesit te pergjithshem – Interesi i pergjithshem
i organizates eshte me i rendesishem se interesi i cdo punonjesi apo grupi
punonjesish. Atje dhe atehere ku ka konflikte te tilla, manaxheri duhet te perpiqet te
gjeje menyren e duhur per harmonizimin e tyre.
7) Shperblimi – Ne percaktimin e shperblimit duhet te ndiqet parimi i drejtesise dhe
paanshmerise. Ai duhet te jete ne nje mase te tille, qe sipas mundesive konkrete, te
kenaqe sa me shume interesin vetiak te punonjesve.
8) Centralizimi – Cdo manaxher, ne cdo nivel manaxhimi, duhet te percaktoje se cfare
duhet te perqendroje ne duart e tij e cfare te delegoje tek vartesit. Ndersa manaxheret
kane pergjegjesi perfundimtare per njesine e tyre,vartesit pergjigje perpara eprorit te
tyre per autoritetin e deleguar.
9) Zinxhiri skalar – ose ndryshe, zinxhiri i komandes,presupozon linjen e manaxhereve
nga kreu deri ne fund te organizates,zinxhir gjate te cilit leviz gjithe fluksi i
urdherave, kerkesave apo direktivave. Kjo hierarki duhet te ndiqet me rigorozitet dhe
mund te neglizhohet vetem ne raste te vacanta.
10) Rregulli – nje vend per cdo gje dhe cdo gje ne vendin e vet.
11) Barazia – Manaxheret duhet te trajtojne vartesit e tyre me dashamiresi dhe drejtesi.
12) Stabiliteti i personelit – Manaxheret duhet te kujdesen vazhdimisht qe te kene nje
personel sa me stabel ne organizate. Largimet apo zevendesimet e shpeshta jane me
rrezik dhe kosto per arritjen e objektivave te vendosura.
13) Iniciativa – Fayol-i e percaktonte niciativen si aftesi per te projektuar dhe zbatuar nje
plan veprimesh. Eshte detyre e manaxhereve qe te nxitin stafin e tyre per te shfaqur
niciativen,me qellim qe ata ta ndiejne veten pjese aktive e organizates. Keshtu ata do
te kontribuojne me shume ne realizmin e objektivave.
14) “Esprit de corps” – Uniteti dhe harmonia jane nje force e madhe per cdo organizate.
Ky parim, eshte zgjerim i parimit te unitetit te komandes duke e vene theksin tek puna
ne ekip dhe ne rendesin e komunikimit.
Sipas Fayol-it per te realizuar me sukses aktivitetet manaxheriale, cdo manaxher duhet te kete
disa cilesi te caktuara. Keshtu, sa me poshte ne hierarki,aq me shume puna e tij varet nga aftesite
teknike dhe per manaxheret e nivelit te larte kane me shume rendesi njohurite ne fushen e
administrimit.
Fayol-i ishte inxhinier nga profesioni, por pervoja e gjate ne punen manaxheriale e bindi se
manaxhimi i organizatave kerkonte njohuri te tjera nga ato qe kishte mesuar ai. Ai gjithashtu
pohonte se manaxhimi nuk eshte nje talent i lindur por nje mjeshteri qe duhet mesuar.
M.Weber (1864 – 1920),
Weber-i, ndryshe nga Fayol-i dhe Taylor-i nuk ishte as inxhinier dhe as manaxher praktike,por
nje sociolog, i cili zhvilloi nje teori te re,teorine e burokracise. Modelin e e tij te organizimit
burokratik ai e perpunoi duke u mbeshtetur tek institucione te tilla si agjensite qeveritare,kishat
dhe ushtria.
Weber-i theksonte se organizatat e medha dhe komplekse kane nevoje per nje forme burokratike
organizimi te cilen e quante jo vetem te domosdoshme per to por edhe si forma me eficiente e
organizimit. Kjo forme organizimi ka si karakteristike nje hierarki te percaktuar mire te
autoritetit, ndarjen e punes qe bazohet ne specializimin funksional dhe ne nje sistem rregullash
dhe procedurash te formuluara qart. Ndersa perzgjedhja dhe promocioni i punonjesve behet
sipas aftesive te tyre teknike.
Parimet e Weber-it ishin te ngjashme me 14 parimet e Fayol-it por,ndersa per Weber-in modeli
burokratik ishte ideal dhe cdo shmangie prej modelit te dhene prej tij do te conte patjeter ne
ineficence,Fayol-i eshte me elastik,pranonte qe parimet e tij nuk ishtin te ngurta,por fleksibel.
Idete e tij per modelin burokratik te organizimit Weber-i paraqiti ne vepren e tij “Theory of
Social and Economic Organization”, e cila u be e njohur per teoricientet e manaxhimit sidomos
mbas perkthimit te origjinalit gjermanisht ne gjuhen angleze ne vitin 1974.
Te tjere studjues qe kane kontribuar ne zhvillimin e manaxhimit administrativ jane Ch.Barnard
(1886 – 1961) dhe M.P.Follet (1868 – 1933).
Puna e Ch.Barnard-it u perqendrua ne fushen e autoritetit dhe te pergjegjesise. Ne vitin 1938 ai
botoi nje nga librat me te mirenjohur ne fushen e manaxhimit,te titulluar “The Functions of the
Executive”. Ai e trajtoi manaxherin nga kendeveshtrimi i sistemeve sociale me qellim qe te
analizonte ne menyre racionale funksionet e ekzekutuesit. Puna e tij ne kete fushe beri qe ai te
cilesohet si ideator i konceptit te sistemeve te manaxhimit.
Ndersa M.P.Follet punoi per percaktimin e synimeve te organizates dhe per zgjidhjen e
konflikteve ne menyre te tille qe te perfitonin te gjithe te organizates. Puna e M.P.Follet ka
rendesi te vecante sepse sherben si nje ure lidhjeje midis shkolles klasike dhe asaj te sjelljes. Ajo
pohonte se autoriteti nuk duhet perdorur per te dominuar mbi te tjeret apo thjesht per te dhene
komanda. Per nje lidership efektiv manaxheret duhet ta vene theksin tek kooperimi dhe jo tek
detyrimi. Ajo e kuptoi rendesine potenciale te njeriut ne vendin e punes per arritjen e objektivave
organizative.
Teoricientet e shkolles klasike te manaxhimit, me punen e tyre,kontribuan qe manaxhimi te
trajtohej si nje disipline e rendesishme shkencore. Por kjo shkolle duke synuar eficencen e la pas
dore punonjesin. Trajtimi i tij si objekt e jo si subjekt sherbeu si nxitje per lindjen e nje shkolle te
re ne fushen manaxheriale, te shkolles se sjelljes.
2.3. SHKOLLA E SJELLJES
Lindja dhe zhvillimi i shkolles klasike te manaxhimit u shoqerua me nje sere ndryshimesh
politike, ekonomike dhe sociale. Rritja e mekanizimit nga njera ane,dhe rritja e popullsise nga
ana tjeter, u shoqeruan me zgjerimin e levizjeve sindikaliste, me greva dhe me ndryshimin e
qendrimit te punonjesve. Ishte koha kur qeverite po beheshin me te interesuara per ceshtjet
ekonomike e te kufizonin ekseset e mekanizmave te tregut.
Parimi “laissez-faire” u lekund dhe po shembej ne vitet e Depresionit te Madh 1929 – 1933.
Nderkohe, ekonomisti i shquar J.M.Keynes nxori teorine e tij,qe predikonte nderhyrjen
qeveritare ne ekonomi. (Teoria e tij u pasqyrua ne vepren e tij madhore “The general theory of
Employment,Interest and Money”). Keto ndryshime dramatike u reflektuan edhe ne teorine e tij
te re qe i trajtonte organizatat si nje sistem kooperues,ishin pararendese te shkolles se sjelljes.
Viti 1912, shenoi lindjen e psikologjise industriale,si shkence me vete me publikimin po ne kete
vit te librit “Psychology and Industrial Efficiency” te psikologut gjerman H.Muntsberg. Puna e
Muntsberg-ut u plotesua me tej nga L.Gilbreth, e cila ne librin e saj “Pcychology of
Management”, te botuarne vitin 1914, u perpoq te aplikonte konceptet psikologjike ne praktiken
e manaxhimit shkencor.
Por ajo cka shenoi perfundimisht lindjen e shkolles se sjelljes ishin nje sere studimesh shkencore
ne uzinen e Hawthorn-it te Western Electric Company e te njohura me emrin Studimet e
Hawthorn-it.
2.3.1 Studimet e Hawthorn-it
Keto studime lidhen me emrin e E.Mayou-s (1880 – 1949),i cili udhehoqi ekipin e studjuesve
me nje sere eksperimentesh shkencore. Qellimi i tyre ishte te vezhgonin lidhjen qe ekzistonte
midis kushteve te punes dhe faktoreve te tjere dhe produktivitetit.
Ne teresine e eksperimenteve te kryera,dy prej tyre ishin me rendesi te vecante:
a) Ne eksperimentin e pare u vecuan nje grup prej 6 punetoresh dhe u ndryshua ndricimi ne
vendin e punes, dhe rezultatet e punes se tyre u krahasuan me ato te punetoreve te tjere te
cilet vazhdonin punen ne kushte normale. Duke konstatuar rritje te produktivitetit,edhe
gjate ndryshimit (ulje apo rritje) te ndricimit,shkencetaret ishin gati ta quanin
eksperimentin si te deshtuar por duke pare ne te diqka te vecante,ata vazhduan punen
kerkimore.
b) Ne eksperimentimin e dyte, objekt i studimit eshte nje grup prej 9 punetoresh ndaj te
cileve u aplikua sistemi i pages me cope me pretendimin, qe ata me qellim qe te rrisin te
ardhurat do te nxiteshin te prodhonin sa me shume.
Por edhe ketu rezultatet ishin te papritura. Ndryshimet e ndodhura nuk shpjegoheshin dot nga
forma e pageses se perdorur. Shkencetaret vune re se pas nje fare kohe,grupi vendosi nje kufi
prodhimi te pranueshem per te gjithe duke nxitur te punonin me shume per arritjen e ketij niveli
punetoret qe ngeleshin mbrapa dhe duke u bere presion per te prodhuar me pak atyre qe
tejkalonin kufirin e vendosur bashkarisht.
Nga keto eksperimente, si edhe nga ato te tjerat te zhvilluara ne kete kuader,studjuesit arriten ne
konkluzionin se ekzistonin te tjere faktore, te karakterit social, te cilet ishin te panjohur nga
manaxheret por qe kane rendesi te vecante. Faktore te tille ishin morali,marredheniet midis
anetareve te grupit si dhe manaxhimi efektiv,ai manaxhim qe e kupton sjelljen njerezore,
sidomos ate te nje grupi njerezish dhe punon ne menyre te tille qe ti motivoje, udheheqe e
komunikoje ne menyre te tille me ta qe te arrije rezultatet e deshiruara.
Ky fenomen, reagim i punetoreve, i zbuluar ne eksperimentet e Hawthorn-it quhet efekti
Hawthorn. Ajo cka zbuloi E.Mayo me studimet e tij eshte,para se gjithash,domosdoshmeria qe te
njihen me shume e me mire aspektet sociale dhe te sjelljes ne manaxhim.
2.3.2 Marredheniet njerezore
Studimet e Hawthorn-it nxiten lindjen dhe zhvillimin e nje menyre te re te menduari per
punetoret,qe njihet me emrin levizja e marredhenieve njerezore. E.Mayo,qe konsiderohet si
themeluesi i kesaj levizje,duke pohuar se njeriu si nje qenie sociale ka nevojat dhe motivet e tij te
vecanta,te cilat i sjell me vete ne vendin e tij te punes, e ve theksin tek domosdoshmeria e
strategjive manaxheriale te cilat te sigurojne nja angazhim prioritar te organizates ndaj
punonjesve.
Numri i studjuesve qe ndoqen rrugen E.Mayo-s duke studjuar teknikat e motivimit,stilet e
lidershipit apo aspekte te tjera humane ose te sjelljes organizative, per vete rendesine qe paraqiti
kjo fushe shkencore, eshte mjaft i gjate. Autoret me te njohur te marredhenieve njerezore, apo sic
quhen sot shkencetaret e sjelljes,jane A.Maslow me teorine e tij te hierarkise se nevojave
njerezore,D.McGregory me teorine X dhe Y mbi natyren e punonjesve,R.Likert me teorine e tij
te lidershipit,F.Hertzberg me teorine e tij te motivimit etj.
Pikepamjet e parashtruara nga shkencetaret e pare te marredhenieve njerezore,me gjithe
rendesine e tyre,ishin disi te thjeshtezuara dhe naive. Kritiket e tyre nuk besonin se ekzistenca e
nje mbikqyrje suportive nga manaxheret dhe marredheniet e mira njerezore do te ngrinin
automatikisht moralin e punonjesve e per pasoje dhe produktivitetin e tyre.
Shkencetaret bashkekohor te sjelljes kane nje pikepamje me komplekse mbi sjelljen njerezore
pasi jane nje teresi procesesh individuale dhe shoqerore,qe te gjitha se bashku,jane percaktues
dhe pasoja te sjelljes njerezore. Sot studjuesit perqendrohen per nje njohje sa me shkencore te
sjelljes njerezore ne kuadrin organizativ.
2.4 SHKOLLA SASIORE
Perdorimi i metodave sasiore, per zgjidhjen e problemeve te ndryshme, ka ekzistuar shume kohe
perpara zhvillimit te shkolles se manaxhimit shkencor, por ishte F.Taylor-i i cili i perdori ato
nisur nga nje kendeveshtrim shkencor i manaxhimit. Ndersa gjate Luftes se II Boterore,vendet
perendimore si SHBA dhe Britania e Madhe u ballafaquan me shume probleme komplekse ne
fushen ushtarake, te cilat nuk mund te zgjidheshin me metodat e meparshme. Keto nevoja nxiten
daljen e shume teknikave sasiore dhe lindjen e shkolles kuantitative. Idete dhe teorite e
perpunuara nga kjo shkolle,pas luftes u aplikuan ne fushen e biznesit,ne procesin e planifikimit,
te marrjes se vendimeve dhe te kontrollit. Nder teknikat me te rendesishme sasiore mund te
permendim programin linear,teorine e rradhes,simulimi,analizen e rrjetave etj.
Duke perdorur keto metoda e teknika te sofistikuara matematikore e statistikore, manaxheri eshte
ne gjendje qe te marre vendime me cilesi te larte per probleme komplekse e te rendesishme per
mbijetesen ne aspektin afatgjate. Konkretisht ,nepermjet aplikimit te metodave dhe teknikave te
kesaj shkolle mund te zgjidhen probleme te tilla si per shembull, cila do te jete madhesia
optimale e nje uzine te re dhe ku duhet te jete vendndodhja e saj,sa rezerva materiale duhet te
kete kompania qe te vazhdoje normalisht prodhimin e qe ne te njejten kohe imobilizimi i mjeteve
monetare te jete minimal etj.
Progresi i madh ne kete fushe eshte i lidhur ngusht me zhvillimin e kompjuterit dhe te mjeteve te
tjera elektronike te perpunimit te informacionit, te cilat aktualisht ofrojne mundesi potenciale te
medha, qe manaxheri jo vetem te jete ne gjendje te perpunoje brenda nje kohe te shkurter nje
informacion shume te madh, por edhe ta marre ate nga burime te ndryshme brenda apo jashte
organizates se tij atehere kur i duhet atij.
Keshtu per shembull,ne kompanite e medha,perdorimi i sistemeve te informacionit te
manaxhimit (M.I.S), ben te mundur qe cdo manaxher mund te hyje ne kete sistem dhe te marre te
dhenat e duhura per punen e tij nga fusha e marketingut, e finances,prodhimit,te burimeve
njerezore etj.
Kjo shkolle ndahet ne tre degezime kryesore:
a) Shkenca e manaxhimit;
b) Manaxhimi i operacioneve;
c) Sistemet e informacionit te manaxhimit(MIS).
2.5 TEORITE MODERNE TE MANAXHIMIT
Kohet e fundit studimi i manaxhimit po dominohet nga dy perspektiva te reja: teoria e sistemeve
dhe ajo e situacioneve,te cilat megjithese nuk e kane arritur akoma statusin e shkollave te
manaxhimit, u ofrojne drejtuesve mundesi e teknika te tilla qe te trajtojne variablat organizative
ne lidhje e vartesi reciproke midis tyre.
2.5.1 Teoria e sistemeve
Ch.Barnard cilesohet si ideatori i konceptit te sistemeve ta manaxhimit. Ne vepren e tij klasike
“The Functions of the Executive” ai i cilesonte te gjitha organizatat si sisteme kooperuese. Sipas
tij, “sistemi kooperues eshte nje kompleks elementesh fizike,biologjike,personale dhe sociale,te
cilet kane nje marredhenie specifike sistematike me anen e kooperimit te dy a me shume
personash per nje apo disa qellime te caktuara”.
Ne pergjithesi, sistemi eshte nje teresi elementesh ne lidhje dhe vartesi reciproke qe veprojne si
nje e tere per arritjen e nje qellimi te perbashket. Me anen e teorise se sistemeve behet i mundur
studimi i elementeve thelbesore te organizates ne kushtet e nderveprimit me njeri-tjetrin dhe me
mjedisin e jashtem. Pra, sjellja e organizates parashikohet apo spjegohet ne nje kuader
shumedimensional duke studjuar njekohesisht njerezit,strukturen,teknologjine dhe mjedisin.Me
poshte po japim ne menyre te permbledhur disa karakteristika te sistemeve.
Sistemet klasifikohen ne te hapura dhe te mbyllura.
i. Sistemet e mbyllura jane ato sisteme qe nuk veprojne me mjedisin e
jashtem por jane veterregullues.
ii. Sisteme te hapura jane ato sisteme qe bashkeveprojne me mjedisin,tek i
cili mbeshteten per te marre inputet dhe per shperndarjen e outputeve.
Organizatat, si sisteme sociale jane sisteme te hapura,sikurse jane edhe sistemet biologjike dhe
ato informative.
Nje organizate e trajtuar nga kendeveshtrimi sistemor,ne nje forme te thjeshtezuar,te mund te
paraqitet si ne figuren 2.2.
Inputet e nje organizate jane: burimet njerezore,fizike,financiare dhe informative,ndersa
Outputet pergjithesisht jane produktet dhe sherbimet e ndryshme.
Feedback-u ka te beje me kalimin e informacionit nga nje pike e sistemit ne nje pike tjeter te
meparshme me qellim qe te modifikohet sjellja e ardhshme e tij.
Ne varesi te shkalles se parashikimit te sjelljes se tyre,sistemet,mund te kategorizohen ne:
i. Sisteme deterministe,ku sjellja e tyre mund te percaktohet plotesisht ne
cdo moment te dhene kohe.
ii. Sisteme stokastike ose probabiliste,ku sjellja e tyre mund te percaktohet
vetem ne menyre probabilitare.
Shumica e sistemeve mund te ndahen ne nensisteme. Keshtu,sistemi i ekonomise se nje vendi
ndahet ne nensistemin e industrise,te bujqesise,transportit,tregtise etj. Ndersa, ne nje organizate
biznesi disa nga nensistemet e mundshme jane nensistemi i prodhimit, i marketingut,i finances,i
burimeve njerezore etj.
Ndarja ne nensisteme eshte relative. Keshtu nje nensistem mund te jete i tille per nje sistem te
nje shkalle me te larte,por ai mund te jete ne te njejten kohe nje sistem qe perfshine disa
nensisteme te tjera. Keshtu, ne shembujt e dhene me larte,organizata e biznesit eshte nensistem
per sistemin e ekonomise kombetar dhe sistem qe perfshine teresine e nensistemeve te
marketingut,prodhimit etj. Ka rendesi te theksojme qe sistemi baze duhet te delegoje nje
autoritet te mjaftueshem tek pjeset e tij dhe te ekzistoje nje rrjet efektiv komunikimi midis tyre.
Trajtimi sistemor nuk e lejon manaxherin te lere jashte vemendjes aspektet e brendshme apo te
jashtme te mjedisit organizativ. Keshtu,per prodhimin e nje produkti te ri manaxheri duhet te
marre ne konsiderate burimet qe ka ne dispozicion,nivelin e teknologjise si edhe te studjoje
tregun per te percaktuar tendencat e tij.
Analiza sistemore e organizates do te thote qe manaxheri ne marrjen e vendimeve duhet te
trajtoje organizaten si nje teresi unike dhe jo si nje bashkim mekanik pjesesh,nisur nga parimi qe
“ne duhet te pushojme se menduari sikur natyra eshte e ndare ne disiplina si ato te universitetit”
(R.Ackoff, 1960), por si nje njesi ku ndryshimet e ndodhura ne nje pjese te saj e japin ndikimin
dhe ne pjeset apo elementet e tjere te organizates.
Nga ana tjeter, trajtimi i organizates si nje njesi unike e si pjese e nje sistemi me te madh e
afteson manaxherin per nje konceptim e zbatim me efektiv te funksioneve qe ai kryen gjate
permbushjes se detyrave te tij manaxheriale
Teoria e sistemeve eshte akoma ne zhvillim, por ne te ardhmen ajo do te luaje nje rol gjithnje e
me te madh ne teorine dhe praktiken e manaxhimit.
2.5.2 Teoria situacionale
Eshte nje tjeter perspektive moderne e manaxhimit, qe perpiqet te largohet nga konceptet
universale te manaxhimit drejt nje trajtimi situacional jo se “trajtimet universale te manaxhimit
ishin te gabuara,por thjesht se ato nuk ishin adekuate”. Ndersa teorite e tjera te manaxhimit
kerkonin pergjigjje universale per problemet e tij,kjo teori thekson se nuk ka nje “best way”
manaxhimi qe ti pershtatet cdo situate, sepse kompleksiteti i sistemeve siciale (organizatat) dhe i
sjelljes njerezore e bejne cdo situate qe te jete disi e vecante nga situatat tjera. Teoria situacionale
nuk u kundervihet trajtimeve te meparshme, por perpiqet qe idete e dhena nga shkollat e
ndryshme te manaxhimit te aplikoje ne praktiken konkrete te veprimtarise se organizatave.
Keshtu per shembull, ne nje departament largimet e punetoreve (ose treguesi i qarkullimit te
punetoreve) eshte ne kufijte me te larte se mesatarja e organizates, atehere sipas kesaj teorie
manaxheri do te vepronte si ne figurenn 2.3.
Pra, manaxheri, sikurse duket ne edhe ne figure,pasi shqyrton te gjithe faktoret e mundshem
mund te qojne ne rritjen e treguesit te qarkullimit te punetoreve, zgjedh ate alternative apo
kombinim alternativash qe e zgjidh me mire problemin e dhene.
Pare nga pikepamja historike, trajtimi situacional nuk eshte i ri , pasi qysh ne fillim te ketij
shekulli Taylor-i theksoi rendesine e manaxherit qe ti pershtatej me mire cdo situate,kurse Fayol-
i pohonte se parimet e tij te manaxhimit nuk jane diqka e ngurte, por jane parime fleksibile.
3. PLANIFIKIMI SI FUNKSION I MENAXHMENTIT
Njeriu, si qenie e vetëdijshme, para se të fillojë ndonjë aktivitet, duhet t’ia caktojë vetes një
qëllim se ku dëshiron të arrijë. Me të përcaktuar qëllimin, ai duhet të mendojë edhe se në
c’mënyrë do ta arrijë, me c’mjete, në cfare afati kohor, me ndihmën e kujt, e kështu me radhë.
Kjo mënyrë e të menduarit të njeriut në fakt paraqet planifikimin, si pjesë përbërëse e cdo
veprimtarie të tij te vetëdijshme. Pra, nga kjo rrjedh se planifikimi është një aktivitet (process),
në të cilin përfshihet vendosja e qëllimit dhe mënyra e relaizimit të tyre.
Planifikimi paraqet proces që ka të bëjë me parashikimin e ardhmërisë. Me ndihmën e
planifikimit, menaxherët mundohen ta parashikojnë ardhmërinë, ta anticipojnë dhe të përgaditen
për rastësitë dhe goditjet eventuale që vijnë nga ndryshimet e rrethinës, si dhe të përcaktojnë
vazhdimësinë e kryerjes së aktiviteteve për realizimin e qëllimeve. Se sa është një organizatë e
suskesshme varet nga ajo se sa i suksesshëm është funksioni i planifikimit, edhe atë në ydo nivel
të organizatës.
Ndryshimet në organizatë ndodhin vazhdimisht, kështu që edhe planifikimi duhet të jetë i
vazhdueshëm. Planifikimi realizohet në cikle. Cikli i planifikimit fillon me parashikimin e
trendëve të zhvillimit të organizatës, vazhdon me ndërmarrjen e aksioneve të caktuara dhe
përfundon me ndjekjen dhe vlerësimin e efekteve nga aksionet e ndërmarra.
3.1. Përkufizimi i planifikimit
Njeriu, si qenie e vetëdijshme, para se të fillojë ndonjë aktivitet, duhet t’ia caktojë vetes një
qëllim se ku dëshiron të arrijë. Me të përcaktuar qëllimin, ai duhet të mendojë edhe se në
c’mënyrë do ta arrijë, me c’mjete, në cfare afati kohor, me ndihmën e kujt, e kështu me radhë.
Kjo mënyrë e të menduarit të njeriut në fakt paraqet planifikimin, si pjesë përbërëse e cdo
veprimtarie të tij te vetëdijshme. Pra, nga kjo rrjedh se planifikimi është një aktivitet (process),
në të cilin përfshihet vendosja e qëllimit dhe mënyra e relaizimit të tyre.
Lidhur me përkufizimin e planifikimit ekzistojnë qasje të ndryshme:
- Planifikimi paraqet procesin e përcaktimit të aktiviteteve, lidhur me pyetjet: Cka?, si,
kush dhe kur, para se të ndërmerren aksione menaxheriale.
- Planifikimi përkufizohet si një process që përfshin një spektër të gjerë të fazave të
radhituranë këtë mënyrë: formulimi i qëllimeve dhe i misionit, objektivat, strategjitë,
politikat, procedurat, rregullat, programet dhe buxhetet për arritjen e tyre, ku si rezultat i
këtij procesin janë planet.
- Planifikimi është sistem i vendosjes, ku në bazë të parashikimit të situatave të
mundshme në rrethinë, kërkohet ai kombinim i resurseve të disponuara dhe të pritura, me
të cilat mund të realizohet rritja e shpejtë e organizates së biznesit.
- Planifikimi është përshtatja e aktiviteteve afariste ndaj ndryshimeve me c’rast mund t’iu
ikë të gjitha rreziqeve dhe në mënyrë efikase t’i shfrytëzojë mundësitë e dhëna.
- Planifikimi si proces apo aktivitet mental paraqet procesin e të menduarit, parashikimin e
organizuar të misionit, bazuar në fakte dhe përvojë, të cilat janë të nevojshme për të
ndërmarrë ndonjë aktivitet të vetëdijshëm. Planifikimi paraqet process intelektual,
paradispozitë mentale për t’i bërë gjërat ashtu si duhet, për të menduar para se të veprojë,
të veprojë në dritën e fakteve e jo me të qëlluar.
- Planifikimi është funksion i menaxhmentit, në të cilin zgjidhet drejtimi efikas i
aksioneve, me qëllim të sigurimit, shfrytëzimit, vendosjes apo zëvendësimit të resurseve
të organizatës.
- Planifikimi përkufizohet si aktivitet mental ose si process i gjykimit, i parashikimit të
organizuar të së ardhmes, bazuar në faktet dhe përvojat qe janë të nevojshme për aksione
të mencura.
Duke pasur parasysh konceptet e paraqitura dhe të shqyrtuara më lart, planifikimi mund të
definohet si aktivitet mental i menaxhmentit në përcaktimin e qëllimeve, strategjive, politikave
dhe planeve, duke përdorur teknikat ndihmëse të parashikimit të rrethinës së jashtme dhe të
brendshme të organizatës.
Nga ky përkufizim mund të shihen qartë se cilat janë elementet e planifikimit, edhe atë:
qëllimet, strategjitë, politikat, procedurat, rregullat, programet, buxheti dhe planet. Qëllimet
tregojnë se Cfarë duhet të realizohet për një afat të caktuar kohor. Strategjitë përcaktohen si
programe të gjera të aktiviteteve, të cilat janë të nevojshme për arritjen e qëllimeve të vendosura.
Politikat bazë paraqesin udhërrëfyesin për atë se si dhe pse duhet diyka të realizohet. Ato
shërbejnë si një guidë për të orientuar njerëzit në procesin e marrjes së vendimeve. Politikat
shprehin mënyrat nëpërmjet të cilave do të arrihen qëllimet e organizatës. Ato marrin formën e
akteve të cilat janë udhërrëfyes për punonjësit se si duhet të veprojnë për realizimin e qëllimeve.
Procedurat janë plane që pasqyrojnë politikën dhe japin metodën e kryerjes së aktiviteteve të
ardhshme. Rregullat janë udhëheqje për veprim, duke mos e përcaktuar kohën kur duhen kryer
veprimet e caktuara.
3.1.1. Programet
Janë plane të hartuara për arritjen e një qëllimi apo objektivi, i cili përfshin një diapason të gjerë
aktivitetesh. Rendom programet zbërthehen në projekte për realizimin e tyre. Buxhetet
përfshijnë plane që pasqyrojnë burimet e domosdoshme për realizimin e aktiviteteve të një
programi apo projekti dhe shprehen nëpërmjet treguesve financiarë dhe materialë (orët e punës,
makineritë, etj.).
Duke analizuar kontributin e Fajol-it në konceptin e qeverisjes, i cili menaxhmentin e kuptonte si
process, si anticipim (të bërit e diykaje para kohe), gjegjësisht shikim përpara. Maksima
“menaging do të thotë të shikosh përpara”. Nga ky përkufizim i menaxhmentit mund të shihet
vendi dhe roli i planifikimit në procesin e menaxhmentit.
Planifikimi paraqet proces që ka të bëjë me parashikimin e ardhmërisë. Me ndihmën e
planifikimit, menaxherët mundohen ta parashikojnë ardhmërinë, ta anticipojnë dhe të përgaditen
për rastësitë dhe goditjet eventuale që vijnë nga ndryshimet e rrethinës, si dhe të përcaktojnë
vazhdimësinë e kryerjes së aktiviteteve për realizimin e qëllimeve. Se sa është një organizatë e
suskesshme varet nga ajo se sa i suksesshëm është funksioni i planifikimit, edhe atë në ydo nivel
të organizatës.
Ndryshimet në organizatë ndodhin vazhdimisht, kështu që edhe planifikimi duhet të jetë i
vazhdueshëm. Planifikimi realizohet në cikle. Cikli i planifikimit fillon me parashikimin e
trendëve të zhvillimit të organizatës, vazhdon me ndërmarrjen e aksioneve të caktuara dhe
përfundon me ndjekjen dhe vlerësimin e efekteve nga aksionet e ndërmarra.
Vazhdimësia e procesit të planifikimit është paraqitur në ilustrimin.1.1.
Nëse dështohet në planifikim, atëherë kjo nënkupton që menaxheri ka planifikuar të dështojë.
Përderisa aktivitetet nuk planifikohen ato do të jenë joracionale, të parealizueshme, të astësishme
dhe nuk do të jenë të orientuara kah qëllimet.
Sa rritet rëndësia e planifikimit po aq bëhet i dukshëm edhe ekspansioni i tij afarist, si rezultat i
ndryshimeve të shpejta teknologjike në të gjitha degët industriale, si rezultat i dinamizmit dhe
jostabilitetit të rrethinës, ndërlikueshmërisë së punës, rritjes së konkurrencës, rritjes së
ndërlikueshmërisë së rrethinës në të cilën veprojmë etj.
3.2. Nevoja pëe planifikim
Menaxherët kanë nevojë për planifikim për shkak se “ai jep drejtim zvogëlon goditjet nga
ndryshimet në rrethinë, zvogëlon humbjet dhe vendos standarde për përmirësimin e kontrollit.
Planifikimi mundëson koordinimin e përpjekjeve (për të bërë dicka). Kur të gjithë të interesuarit
e dinë se në cfarë drejtimi shkon organizata dhe cfarë kontributi duhet të japin për arritjen e
qëllimit, ata fillojnë t’i koordinojnë aktivitetet e veta, të kooperojnë me njëri-tjetrin dhe të
punojnë në ekipe. Mungesa e planifikimit mund t’i ushqejë “zig-zag lëvizjet” dhe ta pengojë
organizatën në realizimin efikas të qëllimeve.
Planifikimi zvogëlon pasigurinë me anticipimin e ndryshimeve. Ai është process që i shtyn
menaxherët të shikojnë përpara, të mendojnë për goditjet që vijnë nga ndryshimet dhe të
përgatisin përgjigje adekuate. Përderisa ne nuk e dimë se cfarë duhet të arrijmë, atëherë do të
ecim verbërisht përmes problemeve dhe dilemave dhe pa i parë ato. Nëpërmes planifikimit
menazherët parashtrojnë dhe formulojnë qëllimet, ndërsa nëpërmjet kontrollit ata e krahasojnë
arritjen e qëllimeve, identifikojnë devijimet dhe ndërmarrin aksion korrigjues.
Planifikimi ka një rëndësi të madhe në rritjen e fitimit të organizatës. Ekzistojnë shumë arsye se
pse planifikimi ndikon në rritjen e fitimit të organizatës. Planifikimi është proces që ndihmon në
koordinimin e aktiviteteve; ndihmon në motivimin e fuqisë punëtore për të ndërmarrë aksione të
reja; planifikimi mundëson marrjen e vendimeve me cilësore dhe të mbështetura në informata
thelbësore. Planifikimi mundëson një model realist të matjes së rezultateve.
Në vazhdim do t’ju paraqesim arsyet se pse organizata ka nevojë për të planifikuar, dhe këto
nevoja janë :
- nevoja për lidhjen e më shumë aktiviteteve që kryhen nga stile të ndryshme të
menaxhmentit;
- nevoja për mbrojtjen e interesave të formuluara, përkundër kërcënimeve që vijnë nga
ndryshimet;
- nevoja për përgjigje të shpejtë ndaj ndryshimeve në rrethinë;
- nevoja për rritje sistematike dhe ndjenjë për orientim të unfikuar;
- nevoja për system më të mirë të kontrollit;
- nevoja për rritje rapide (të shpejtë);
- nevoja për përkrahjen e iniciativës (nismës) nëpërmjet anticipimit të situatave të reja e
jo me reagimin ndaj tyre;
- nevoja për përcaktimin e kohës së ndryshimeve të shpejta etj.
Planifikimi është faza e parë e procesit të menaxhmentit dhe baza e të gjitha fazave të tjera të tij.
Kjo është paraqitur në ilustrimin 1.2 :
Ilustrimi 1.2. Planifikimi si percaktim i gjendjes se re te sistemit.
3.3. Rëndësia e planifikimit
Pa planifikim vendimet afariste do të ishin të rastësishme, ad-hoc. Pa planifikim nuk do të mund
të kryheshin as funksionet e tjera të menaxhmentit; pa parashtrim të qëllimeve nuk do të kishim
organizim të mirëfilltë të punëve, pa standarde nuk do të kishim kontrollim, pa planifikim të
detyrave nuk do të kishim koordinim të tyre dhe ghithashtu nuk do të kishim as motivim të
punëtorëve për t’i realizuar detyrat e dhëna.
Rëndësia e planifikimit si proces kryesor, si proces bazë për zhvillimin e funksioneve të tjera
qëndron në:
1) Zhvillim të afiniteteve menaxheriale. Për nga natyra e vet, planifikimi i mëson
menaxherët të mendojnë për të ardhmen. Planifikimi bën që menazherët të jenë njerëz sa
më aktivë, të cilët bëjnë që gjërat të ndodhin. Procesi i planifikimit i mëson menaxherët të
analizojnë dhe të mendojnë për të ardhmen dhe ta kuptojnë më tërësisht rolin e tyre kritik
në ndryshimet që mund të ndodhin.
2) Rritja e sigurisë për sukses. Hulumtimet fuqimisht e përkrahin propozimin se
planifikimi është ngushtë I lidhur me suksesin e kompanive. Kompanitë me system të
planifikimit kanë bindshëm rezultate më të mira financiare. Planifikimi ndihmon
përkufizimin e standardeve për veprim, të cilët më vonë shfrytëzohen për matjen e
realizimit real. Pa process të planifikimit këto standarde janë subjective dhe jo racionale.
3) Koordinimi i përpjekjeve ndërmjet njësive. Përderisa ndërmarrjet nuk kanë plane, ato
janë të detyruara të reagojnë ndaj ndodhive ditore. Nga ana tjetër, me anë të planeve,
menaxherët janë në gjendje të koncentrohen në qëllimet e dëshiruara dhe aksionet e
duhura për t’i arritur ato. Kështu, duke punuar rreth qëllimeve të planifikuara, punët e
individëve dhe grupeve do të kenë një koordinim më efikas.
4) Përgatitja për ndryshime. Ndryshimet e shpejta janë pjesë e përditshmërisë sonë.
Nëdryshimet po shpejtohen dhe lufta kundër ndryshimeve paraqet një ndër sfidat
kryesore me të cilat ballafaqohen menaxherët. Planifikimi paraqet mjetin më kritik në
luftën kundër ndryshimeve. Menaxheri, i cili bën planifikimin efikas dhe anticipon
ndryshimet do të ketë më tepër kontroll, për dallim nga menaxheri që nuk i planifikon.
5) Përqëndrimi i vëmendjes kah qëllimet. Planifikimi është drejtpërdrejt i orientuar kah
arritja, relaizimi i qëllimeve të kompanisë. Cdo hap i planifikimit përqendron vëmendjen
kah qëllimet.
6) Operacionet i bën më ekonomike. Planifikimi i minimizon shpenzimet për shkak se
thekson efikasitetin dhe konsistencën e operacioneve.
7) Ndihmon kontrollimin. Menaxheri nuk mund ta kontrollojë realizimin e vartësve të tij,
nëse nuk ka qëllime të planifikuara, në bazë të të cilëve do ta matë realizimin.
3.4. PROCESI I PLANIFIKIMIT
3.4.1. Procesi i planifikimit
Procesi i planifikimit paraqet seri te fazave të lidhura me njëra-tjetrën dhe të zhvilluara sipas një
rendi logjik. Cdo organizatë biznesi, pavarësisht nga madhësia dhe biznesi që e realizon ajo,
duhet të bëjë planifikimin nëpërmes procesit të planifikimit (ilustrimi 1.3.). Procesi i planifikimit
është mjaft i ndërlikuar dhe përfshin këto faza:
1) Analizë të mjedisit të jashtëm dhe të brendshëm organizativ;
2) Përcaktimi i drejtë i objektivave;
3) Identifikimi i alternativave të mundshme;
4) Vlerësimi dhe zgjedhja e alternativës më të mirë;
5) Hartimi i planeve suportuese;
6) Buxhetimi i planeve dhe
7) Zbatimi dhe kontrolli periodic i tyre.
Procesi dhe hapat eplanifikimit, analizuar në bazë të niveleve të menaxhmentit, tregojnë qartë se
disa nivele të menaxhmentit kanë qasje të ndryshme në procesin e planifikimit. Analizuar në
bazë të hierarkisë menaxheriale kur zbresim në piramindën menaxheriale aktivitetet planifikiuese
zvogëlohen. Lidhja midis hapave të planifikmit dhe hierarkisë menaxheriale është paraqitur në
ilustrimin 1.4. Nga ky ilustrim mund të shihet se sipas nivelit hierarkik, në procesin e
planifikimit janë të përfshirë të gjitha nivelet menaxherike.
Mirëpo përgjegjeësinë kryesore në procesin e planifikimit e ka niveli i lartë dhe niveli i mesëm,
pasi ato vendosin qëllime dhe zhvillojnë plane në bazë të parashikimeve. Kurse niveli i ulët i
menaxhmentit ndihmon në përpilimin e planeve të njësive.
Ilustrimi 1.3. Procesi i planifikimit
Ilustrimi 1.4. Hapat e planifikimit ne hierarkine menaxheriale
3.4.2. Përkufizimi i msionit
Misioni është një formë e ngushtë e shprehjes së qëllimit dhe është i vecantë për cdo organizatë
biznesi. Misioni i organizatës përkufizohet si rrugë të cilën e zgjedhin menaxherët për realizim të
qëllimeve. Misioni i organizatës e shprehë qëllimin, ose shkakun e ekzistencës së kompanisë,
d.m.th. sqarojmë kush jemi ne dhe cfarë bëjmë. Misioni paraqet një deklaratë të shkurtër të
arsyeve të ekzistencës së organizatës, funksioneve që ajo kryen dhe metodave që i përdor për
realizimin e qëllimeve.
Misioni i cdo organizate përcakton se pse ekziston organizata dhe cfarë duhet të bëjë ajo.
Përkufizimi i misionit të organizatës ka një rëndësi shumë të madhe, sepse pohon qartë se përse
ekziston organizata dhe u jep menaxherëve dhe punëtorëve një sens të përbashkët të drejtimit kah
realizimi i qëllimeve të orgnizatës dhe marrjes së vendimeve të drejta.
Misioni i organizatës përcakton: pse organizata ekziston, cfarë funksionesh ajo do të kryejë, për
cilin dhe si do t’i kryejë.
Misioni i organizatës përmban pyetjet kyce:
- cfarë(që nënkupton përkufizimin e nevojave që organizata do t’i plotësojë);
- cili (që përfshin tregun, apo segmentin e tregut qe do t’i arrijë qëllimet, cfarë teknologjije
do të përdorë ajo).
- Aspekti i katërt ka të bëjë me atë se pse ekziston organizata dhe cili do të jetë roli i saj në
shoqëri.
Misioni paraqet një deklaratë të shkruar dhe duke përmbajtur përshkrim të: prodhimeve dhe
shërbimeve kryesore të ofruara nga organizata e biznesit; segmentit të tregut që do të dominohet;
vlerës që do t’u ofrohet klientëve etj.
Nga e gjithë kjo që theksuam deri më tani mund të themi se misioni paraqet një deklaratë të
shkruar për qëllimet e organizatës, e cila definon aktivitetet bazë, prodhimet dhe shërbimet,
tregun dhe atë që ua ofron konsumatorëve.
Misioni është shumë i rëndësishëm për organizatën, sepse siguron një komunikim me të gjithë
pretendentët, duke iu ofruar informacione për prodhimet dhe shërbimet. Misioni është shumë i
rëndësishëm, spese e shpreh vizionin e menaxhmentit të lartë dhe është gjithashtu i rëndësishëm
për formulimin e qëllimeve dhe strategjive në organizatë.
3.5. PERKUFIZIMI I QELLIMEVE
3.5.1. Përkufizimi i qëllimeve
Qëllimi i një organizate paraqet arsyeshmërinë e ekzistimit të saj. Organizatat e ndryshme kanë
edhe qëllime të ndryshme, p.sh. organizatat e biznesit krijojnë prodhime apo shërbime për treg:
subjektet shkollore bëjnë arsimimin gjegjësisht hulumtime kërkimore shkencore. Qëllimet e
organizatës janë gjendja ku ajo dëshironë të arrijë në të ardhmen dhe kah e cila janë të orientuara
aktivitetet e planifikuara. Realizimi i qëllimeve të organizatës mundëson realizimin e misionit të
organizatës. Vendosja e qëllimeve është faza e parë e procesit të planifikimit, prej nga rrjedhin
aksionet menaxheriale. Qëllimet janë gjendje e dëshiruar e organizatës, kah e cila janë të
orientuara sjelljet e individëve drejt plotësimit të tyre. Qëllimet paraqesin rezultatin përfundimtar
që duhet të arrihet me plan në korniza kohore të caktuara.
Mënyra e formulimit të qëllimeve përfshin aktivitetet e menaxherëve që të bëhet dicka, duke
përfshirë aktivitete të rëndësishme që shprehen me dëshirën për të bërë dicka ose me dëshirën
për të punuar e poseduar një gjë. Të posedohet dicka do të thotë që të arrihet ndonjë qëllim,
gjegjësisht në qoftë se keni një veturë, kjo do të thotë se mund të transportoni dicka, mund të jeni
më mobil.
Në vendosjen e qëllimeve të organizatës ndikojnë shumë faktorë të jashtëm sic janë: faktorët
ekonomikë, politico-shoqërorë, teknologjikë, mjedisi i industrisë në të cilën operon organizata.
Si faktorë të brendshëm që ndikojnë në përcaktimin e qëllimeve janë: madhësia e organizatës,
resurset, kultura e organizatës dhe motivimi i menaxhmentit të lartë.
Në procesin e përcaktimit të qëllimeve duhet të respektohen faktorët kyc të realizimit të
qëllimeve që ato të jenë të mencura duke përshkruara qartë qëllimet (caqet) e organizatës duke
respektuar SMART-in që do të thotë se qëllimet duhet të jenë: specifike (spevific), të matshme
(mesurable), të arritshme (achievable), realistike (realist) dhe në korniza kohore (time-bound).
3.5.2. Rëndësia e qëllimeve
Formulimi i qëllimeve mundëson koordinimin e aktiviteteve të organizatës dhe paraqet orientime
kah janë drejtuar aktivitetet e të gjithë të punësuarve. Kjo rëndësi e qëllimeve
është paraqitur në ilustrimin 1.5. Vlerësimi i qëllimeve është shumë i rëndësishëm dhe i vlefshëm
nëse ato janë:
1. Burimi i motivimit, kjo arrihet kur punonjësit marrin pjesë në formulimin e tyre, sepse ata
në këtë mënyrë identifikohen me vetë organizatën.
2. Udhërrëfyes i aksioneve të ardhshme. Ato duhet të jenë udhërrëfyes i të gjitha aksioneve
menaxheriale, të sigurojnë ndjenjë të orientimit të të gjitha përpjekjeve të fuqisë punëtore
kah realizimi i rezultateve.
3. Bazë për matjen e rezultateve, qëllimet janë standard për matjen e rezultateve dhe
kontrollin e efikasitetit dhe paraqesin standarde për vlerësim.
4. Bazë e drejtimit të qeverisjes. Procesi i drejtimit fillon me formulimin e qëllimeve. Ato
janë fillimi i procesit të drejtimit, porn ë të njejtën kohë edhe rezultat i pritur
përfundimtar i tij. Qëllimet janë standard për kontrollin e efikasitetit në punë.
5. Bazë për vendime racionale. Vendosja e qëllimeve imponon nevojën e marrjes së
vendimeve për politikën afariste, planet etj.
Organizatat e biznesit,përmes formulimit të qëllimeve, më mirë e përcaktojnë pozicionin e
ndërmarrjes në rrethin ku vepron, i koordinojnë aktivitetet, sigurojnë realizimin e standardeve,
mundësojnë kontrollin etj. Ato janë bazë për përpunimin ose sjelljen e politikave dhe planeve.
Ilustrimi 1.5. Rendesia e qellimeve
3.5.3. Llojet e qëllimeve
Qëllimet e organizatës shpesh herë janë pikënisje për menaxhment të suksesshëm,pasi që ato
janë bazë për ndërtimin e strategjive, politikave, planeveetj. Qëllimet e organizatës mund të
ndahen në tri grupe, për realizimin e të cilëve marrin përgjegjësi nivelet e ndryshme të
menaxhmentit. Qëllimet zyrtare për të cilat është përgjegjes menaxhmenti i mesëm dhe qllimet
ekzekutive, për të cilat përgjigjet niveli më i ulët i menaxhmentit. Llojet e qëllimeve organizative
ne hierarkinë menaxheriale është paraqitur në ilustrimin 1.6.
Ilustrimi 1.6. Qellimet organizative ne hierarkine menaxheriale
Qëllimet zyrtare janë qëllime më abstrakte dhe afatgjate këto janë në formë dokumentesh të
vecanta, apo raportesh për politikën afariste. Këto qëllime shprehin aspiratat dhe misionin e
organizatës. Ato nuk janë të matshme dhe janë abstrakte. Të tilla janë: rritja e fitimit të
aksioneve, zhvillimi i brendshëm dhe i jashtëm i organizatës, avancimi i punës së organizatës etj.
Qëllimet operative janë më konkrete se qëllimet zyrtare dhe shpesh vendosen ne afat prej një viti.
Vendosja e këtyre qëllimeve bëhët në bazë të informative të rezultateve të vitit paraprak, në bazë
të parashikimeve dhe trendit të zhvillimit të organizatës. Peter Drucker definoi tetë lloje të
qëllimeve operative, të cilat mund të hasen në shumë organizata, edhe atë :
1) Qëllime të marketingut: dominim i tregut, kënaqja e kërkesave të konsumatorëve, rritja e
shitjeve;
2) Qëllimet innovative janë të orientuara kah zhvillimi i prodhimeve të reja, proceseve të
reja të prodhimit etj;
3) Qëllimet e profitabilitetit nënkuptojnë qëllime të kthimit të kapitalit të investuar, rritjes së
fitimit të pastër;
4) Qëllimet e resurseve financiare paraqesin qëllime të sigurimit të kapitalit për përkrahje të
proceseve organizacionale;
5) Qëllimet e resurseve fizike, paraqesin qëllime të sigurimit të nivelit të kënaqshem të
fasiliteteve fizike në organizatë , pajisjet, stoqet, pasuria e organizatës etj;
6) Qëllimet e resurseve njerëzore kanë të bëjnë me punësimin, zhvillimin dhe formimin e të
punësurave në organizatë;
7) Qëllimet e produktivitetit kanë të bëjnë me mbatjen e llogarise për rezultatet e angazhimit
të cdo punëtori;
8) Përgjegjësia shoqërore ka të bëjë me qëllimet që vë organizata lidhur me përgjegjësinë e
sjelljes duke respektuar principet dhe standardet morale dhe etike në qeverisje.
Qëllimet ekzekutive janë qëllime konkrete dhe afatshkurtëra. Këto qëllime rrjedhin nga qëllimet
operative. Këto qëllime ndërtohen në bazë të standardeve të sjelljes, kriteeve të realizimit dhe
plotësimit të kohës së punës. Këto qëllime realizohen nga mbikqyrësit dhe puntorët e linjës së
parë. Në ilustrimin 1.7. shihet që nëse qëllimi operativ është rritja e prodhimit A, ky qëllim mund
të konkretizohet me rritjen e shitjes së peodhimit A për 10 % në vitin 2006, përmes hapjes së 3
dyqaneve në Tetovë qe paraqet qëllim ekzekutiv.
Ilustrimi 1.7. Hierarkia e qellimeve
Përvec kësaj ndarjeje mund të identifikohen edhe tri lloje qellimesh:
a) Qëllimet ekonomike-zhvillim, rritje, profit dhe ekzistencë;
b) Qëllimet shërbyese-krijimin i dobishmërisë për shoqërinë;
c) Qëllimet personale-qëllimet individuale ose grupore në organizatë.
Po të analizohen qëllimet sipas hierarkisë organizative do të shohim se hierarkia e qëllimeve
përcaktohet në bazë të marrëdhënieve që ekzistojnë midis qëllimeve individuale dhe atyre të
përgjithshme, si dhe qëllimeve të niveleve të ulëta, të mësme dhe të larta të organizatave.
Hierarkia e qëllimeve mundëson integrimin e qëllimeve, koordinimin dhe shmangien e
mosmarrëveshjeve eventuale dhe mundëson përcaktimin e një rendi duke pasur parasysh
qëllimet zyrtare të organizatës.
Këto marrëdhënie mund të shihen në ilustrimin 1.8.
Ilustrimi 1.8. Qellimet dhe hierarkia organizative
3.6. MENAXHMENTI PERMES QELLIMEVE -MBO-së
Menaxhimi me ndihmën e qëllimeve (management by objectives), paraqet një filozofi të
menaxhmentit e cila thekson një veprim të harmonizuar të menaxherëve kryesorë dhe të tjerëve
në përdorimin e qëllimeve, si një bazë primare motivuese, evaluimi dhe kontrolli. MBO paraqet
mënyrën të të menduarit, e cila është e përqendruar në realizimin e rezultateve të organizatës.
Themeluesi i menaxhimit përmes objektivave është Peter Drucker, i cili, në vitin 1954, e
publikoi në librin e tij “The Practice of Menagement”.
Autori nxjerr vlerën e formimit të qëllimeve të organizatës në përgjithësi, që do të thotë
participimin e menaxherëve të cdo niveli gjatë formimit të qëllimeve të organizatës. Ajo është
njëra nga teknikat e menaxhmentit, e cila fitoi një peshë të madhe në tridhjetë vitet e fundit.
Menaxhimi përmes qëllimeve është filozofi e menaxhmentit, e cila thekson kornizën e
harmonizuar për menaxherët e nivelit të lartë dhe menaxherët e tjerë në formulimin e qëllimeve
si faktorë kryesor të motivimit, evaluimit dhe kontrollit.
Celësi i suksesit të MBO-së është shkallë e lartë e participimit, inkuadrimit të menaxherëve të
përcaktuar në secilin nivel të organizatës në formulimin e qëllimeve. MBO thekson arritjen e
rezultateve të matshme dhe mundëson përparimin e suksesit organizativ dhe individual. Qasja
varet nga pjesëmarrja active në suaza të qëllimeve në të gjitha nivelet e menaxhmentit.
Druker ka vërtetuar se ligji i parë i mennaxhmentit në cdo organizatë biznesi është “qeverisja në
bazë të qëllimeve dhe vetëkontrollit”. Sipas tij sistemi MBO është i konceptuar ashtu që të
plotësojë tri nevoja menaxheriale:
E para, MBO duhet të krijojë bazën për planifikim të mirë dhe efikas me qëllim që mos të
lëshojë që punët të ecin vetvetiu, por menaxherët të kycen në procesin e përgjithshëm të
planifikimit.
E dyta, MBO mundëson një komunikim më të mirë, duke kërkuar që menaxherët dhe të
punëauarit të komunikojnë më mirë dhe të diskutojnë për cdo mosmarrëveshje.
E treta, implementimi i MBO sistemit mundëson pjesëmarrje në procesin e formulimit të
qëllimeve nga ana e menaxherëve dhe punëtorëve duke zhvilluar kuptimin për gjerësinë e
qëllimeve të organizatës.
Ato qëllime duhet të jenë konsistente midis tyre. Të punësuarit duhet të përqendrohen në
realizimin e qëllimeve të qarta, e jo në punën prej dite në ditë. Në MBO cdo menaxher prej
nivelit më të lartë deri tek ai më i ulëti duhet të kenë qëllime të qarta. Realizimi i qëllimeve duhet
të jetë prej interesit primar të menaxhmentit. MBO bën që menaxhmenti të përqendrojë kujdesin
e vet në qëllimet dhe rezultatet përfundimtare.
Qëllimet themelore të MBO-së janë qëllime konkrete, të cilat janë reale dhe domethënëse për
aktivitetet e përditshme në ndërmarrje. MBO ndërhyn në koordinimin e punëve të
njerëzve, të cilët kontribuojnë kah realizimi i qëllimeve. MBO si filozofi e menaxhmentit I
integron të gjitha nivelet e menaxhmentit në procesin e :
1. Formimit të qëllimeve të qarta dhe koncize,
2. Përpunimit të planit për aksion,
3. Mbikqyrjes dhe matjes sistematike të realizimeve dhe
4. Marrjes së aksioneve korrigjuese.
Procesi i MBO sistemit përbëhet nga hapat e paraqitura në ilustrimin 1.9.
a) Hapi i parë, MBO si system efikas kërkon angazhim dhe përkrahje të menaxhmentit të
lartë, por vetëm me dhënien e urdhrave dhe direktivave, por nëpërmjet të participimit në
vetë procesin.
b) Hapi i dytë, MBO është vendosja e qëllimeve afatgjate dhe planeve, duke u bazuar në
misionin e vetë organizatës.
c) Hapi i tretë, MBO është formulimi i qëllimeve të vecanta afatshkurtëra. Pas përcaktimit
të qëllimeveafatgjate menaxherët duhet të formulojnë qellimet specifike, të cilat mund të
realizohen në afat të shkurtër.
d) Hapi i katërt, ka të bëjë me formulimin e qëllimeve individuale, performancave dhe
standardeve, e cila është e njohur si plan i aksionit i cili përfshin detyrat, kohën e
realizimit dhe bartësit e aktiviteteve.
e) Hapi i pestë i procesit të MBO-së, është matja dhe vlerësimi i rezultateve rrjedhëse për të
analizuar progresin kah realizimi i qëllimeve të vendosura.
f) Hapi i gjashtë i procesit të MBO-së është ndërmarrja e masave korrigjuese kur rezultatet
nuk përputhen me planet e vendosura.
MBO paraqet modelin që na ndihmon për të udhëhequr me ato forca, të cilat e rrezikojnë tërësinë
organizative të ndërmarrjes. Esenca e këtij modeli qëndron në përkufizimin e saktë të detyrave të
udhëheqësve dhe raportit të tij ndaj qëllimeve të përgjithshme të ndërmarrjes. Përmes këtij
sistemi shprehen dëshirat dhe mundësitë për aktivitete, creative punuese, shtohet motivimi i
udhëheqësve dhe zhvillohet besnikëria e firmës.
Në realizimin e MBO-së duhet të ketë punë ekipore dhe bashkëpunim midis menaxherëve dhe
sektorëve, me qëllim të realizimit të qëllimeve të vendosura. Duhet të vendosen qëllime ekipore
për realizimin e të cilave secili punonjës i organizatës duhet të sakrifikojë interesin personal.
4.6.1. Përparësitë dhe dobësite e MBO-së
Po të analixohen përparësitë e MBO-së do të shohim se ato janë:
a) Lehtësojnë punën për vendosjen e objektivave dhe ndihmon në koordinimin e tyre;
b) Të punësuarit e përqendrojnë vëmendjen në rezultatet e dëshiruara;
c) Mundëson rritjen e shkallës së komunikimit dhe efikasitetit të tij;
d) Mundëson mënyrën për vlerësim efikas të rezultateve dhe shpërblimin e
punonjësve;
e) Mundëson rritjen e sasisë dhe cilësisë në realizimin e detyrave;
f) Mundëson lidhjen vertikale midis qëllimeve të ndryshme në hierarkin e
menaxhmentit;
g) Mundëson një kontroll efektiv.
MBO, krahas avantazheve, përcillet edhe me disa dobësi sic janë:
a) MBO-së shpesh i mungon përkrahja nga menaxhmenti i lartë;
b) Qëllimet vështirë formulohen;
c) Mbivlerësimi i objektivave afatshkurtëra;
d) Rritja e madhe e vëllimit të punëve;
e) Realizimi i qëllimeve përcillet me formalizma të tepruara;
f) Shpesh ndodh që qëllimet të vendosen në mënyrë arbitrare etj.
Ilustrimi 1.9. Procesi i MBO-se
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit

Más contenido relacionado

Was ist angesagt?

SJELLJA ORGANIZATIVE - Dr. Berim Ramosaj (Pyetjet e provimeve)
SJELLJA ORGANIZATIVE - Dr. Berim Ramosaj (Pyetjet e provimeve)SJELLJA ORGANIZATIVE - Dr. Berim Ramosaj (Pyetjet e provimeve)
SJELLJA ORGANIZATIVE - Dr. Berim Ramosaj (Pyetjet e provimeve)fatonbajrami1
 
MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE - Dr. Ymer Havolli (Pyetje dhe përgjigje)
MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE - Dr. Ymer Havolli (Pyetje dhe përgjigje)MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE - Dr. Ymer Havolli (Pyetje dhe përgjigje)
MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE - Dr. Ymer Havolli (Pyetje dhe përgjigje)fatonbajrami1
 
Menaxhimi i Resurseve Njerëzore
Menaxhimi i Resurseve NjerëzoreMenaxhimi i Resurseve Njerëzore
Menaxhimi i Resurseve NjerëzoreTaulant Zeqiri
 
Menaxhment - Permbledhje
Menaxhment - PermbledhjeMenaxhment - Permbledhje
Menaxhment - PermbledhjeJozef Nokaj
 
Menaxhment strategjik java-5
Menaxhment strategjik java-5Menaxhment strategjik java-5
Menaxhment strategjik java-5Gazmir Rrahmani
 
Planifikimi Strategjik
Planifikimi StrategjikPlanifikimi Strategjik
Planifikimi StrategjikMenaxherat
 
Menaxhmenti - Pyetje dhe pergjigje
Menaxhmenti - Pyetje dhe pergjigjeMenaxhmenti - Pyetje dhe pergjigje
Menaxhmenti - Pyetje dhe pergjigjeJozef Nokaj
 
Menaxhim i projekteteve
Menaxhim i projekteteveMenaxhim i projekteteve
Menaxhim i projekteteveArdiBucaj
 
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)fatonbajrami1
 
Vendimmarrja Menaxheriale- pyetje dhe pergjegjje
Vendimmarrja Menaxheriale- pyetje dhe pergjegjjeVendimmarrja Menaxheriale- pyetje dhe pergjegjje
Vendimmarrja Menaxheriale- pyetje dhe pergjegjjeValmir Nuredini
 
MENAXHMENTI - Dr. Ymer Havolli (Sllajdet e ligjëratave)
MENAXHMENTI - Dr. Ymer Havolli (Sllajdet e ligjëratave)MENAXHMENTI - Dr. Ymer Havolli (Sllajdet e ligjëratave)
MENAXHMENTI - Dr. Ymer Havolli (Sllajdet e ligjëratave)fatonbajrami1
 
Menaxhmenti Hyrje
Menaxhmenti HyrjeMenaxhmenti Hyrje
Menaxhmenti HyrjeMenaxherat
 
Bazat E Menaxhimit Sfidat
Bazat E Menaxhimit SfidatBazat E Menaxhimit Sfidat
Bazat E Menaxhimit SfidatVeton Sopjani
 
Qeverisja e Korporatave (TEZË DIPLOME Bachelor)
Qeverisja e Korporatave (TEZË DIPLOME Bachelor)Qeverisja e Korporatave (TEZË DIPLOME Bachelor)
Qeverisja e Korporatave (TEZË DIPLOME Bachelor)KetiGjipali
 
Menaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimitMenaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimitShpejtim Rudi
 
Menaxhim i projekteve pytje dhe pergjigje
Menaxhim i projekteve pytje dhe pergjigje  Menaxhim i projekteve pytje dhe pergjigje
Menaxhim i projekteve pytje dhe pergjigje Festim Dullaj
 

Was ist angesagt? (20)

SJELLJA ORGANIZATIVE - Dr. Berim Ramosaj (Pyetjet e provimeve)
SJELLJA ORGANIZATIVE - Dr. Berim Ramosaj (Pyetjet e provimeve)SJELLJA ORGANIZATIVE - Dr. Berim Ramosaj (Pyetjet e provimeve)
SJELLJA ORGANIZATIVE - Dr. Berim Ramosaj (Pyetjet e provimeve)
 
MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE - Dr. Ymer Havolli (Pyetje dhe përgjigje)
MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE - Dr. Ymer Havolli (Pyetje dhe përgjigje)MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE - Dr. Ymer Havolli (Pyetje dhe përgjigje)
MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE - Dr. Ymer Havolli (Pyetje dhe përgjigje)
 
Menaxhimi i Resurseve Njerëzore
Menaxhimi i Resurseve NjerëzoreMenaxhimi i Resurseve Njerëzore
Menaxhimi i Resurseve Njerëzore
 
7. kostot
7. kostot7. kostot
7. kostot
 
Menaxhment - Permbledhje
Menaxhment - PermbledhjeMenaxhment - Permbledhje
Menaxhment - Permbledhje
 
Menaxhment strategjik java-5
Menaxhment strategjik java-5Menaxhment strategjik java-5
Menaxhment strategjik java-5
 
Planifikimi Strategjik
Planifikimi StrategjikPlanifikimi Strategjik
Planifikimi Strategjik
 
Menaxhmenti - Pyetje dhe pergjigje
Menaxhmenti - Pyetje dhe pergjigjeMenaxhmenti - Pyetje dhe pergjigje
Menaxhmenti - Pyetje dhe pergjigje
 
Sipermarres?! Menaxher?! Lider?!
Sipermarres?! Menaxher?! Lider?!Sipermarres?! Menaxher?! Lider?!
Sipermarres?! Menaxher?! Lider?!
 
Menaxhim i projekteteve
Menaxhim i projekteteveMenaxhim i projekteteve
Menaxhim i projekteteve
 
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)
 
Vendimmarrja Menaxheriale- pyetje dhe pergjegjje
Vendimmarrja Menaxheriale- pyetje dhe pergjegjjeVendimmarrja Menaxheriale- pyetje dhe pergjegjje
Vendimmarrja Menaxheriale- pyetje dhe pergjegjje
 
Menaxheri dhe Lideri
Menaxheri dhe LideriMenaxheri dhe Lideri
Menaxheri dhe Lideri
 
MENAXHMENTI - Dr. Ymer Havolli (Sllajdet e ligjëratave)
MENAXHMENTI - Dr. Ymer Havolli (Sllajdet e ligjëratave)MENAXHMENTI - Dr. Ymer Havolli (Sllajdet e ligjëratave)
MENAXHMENTI - Dr. Ymer Havolli (Sllajdet e ligjëratave)
 
Menaxhimi i projekteve
Menaxhimi i projekteveMenaxhimi i projekteve
Menaxhimi i projekteve
 
Menaxhmenti Hyrje
Menaxhmenti HyrjeMenaxhmenti Hyrje
Menaxhmenti Hyrje
 
Bazat E Menaxhimit Sfidat
Bazat E Menaxhimit SfidatBazat E Menaxhimit Sfidat
Bazat E Menaxhimit Sfidat
 
Qeverisja e Korporatave (TEZË DIPLOME Bachelor)
Qeverisja e Korporatave (TEZË DIPLOME Bachelor)Qeverisja e Korporatave (TEZË DIPLOME Bachelor)
Qeverisja e Korporatave (TEZË DIPLOME Bachelor)
 
Menaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimitMenaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimit
 
Menaxhim i projekteve pytje dhe pergjigje
Menaxhim i projekteve pytje dhe pergjigje  Menaxhim i projekteve pytje dhe pergjigje
Menaxhim i projekteve pytje dhe pergjigje
 

Ähnlich wie Bazat e menaxhimit

Bazet e menaxhimit
Bazet e menaxhimitBazet e menaxhimit
Bazet e menaxhimitkulla 2010
 
Menaxhimi i burimeve njerezore,struktura dhe funksionimi në kompaninë VODAFON
Menaxhimi i burimeve njerezore,struktura dhe funksionimi në kompaninë VODAFONMenaxhimi i burimeve njerezore,struktura dhe funksionimi në kompaninë VODAFON
Menaxhimi i burimeve njerezore,struktura dhe funksionimi në kompaninë VODAFON#MesueseAurela Elezaj
 
Menaxhimi i resureseve njerzore1111
Menaxhimi i resureseve njerzore1111Menaxhimi i resureseve njerzore1111
Menaxhimi i resureseve njerzore1111kulla 2010
 
Menaxhimi tradicional dhe ai modern
Menaxhimi tradicional dhe ai modernMenaxhimi tradicional dhe ai modern
Menaxhimi tradicional dhe ai modernMerdian Nimani
 
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...Shpejtim Rudi
 
Lenda menaxhment berim ramosaj code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.
Lenda menaxhment berim ramosaj  code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.Lenda menaxhment berim ramosaj  code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.
Lenda menaxhment berim ramosaj code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.pranvera123
 
Lidershipi dhe aftesite Negociuese
Lidershipi dhe aftesite NegociueseLidershipi dhe aftesite Negociuese
Lidershipi dhe aftesite NegociueseMenaxherat
 
Menaxhmenti dje dhe sot
Menaxhmenti dje dhe sotMenaxhmenti dje dhe sot
Menaxhmenti dje dhe sotMenaxherat
 
2.kuptimi_dhe_definimi_i_menaxhmentit (1).pptx
2.kuptimi_dhe_definimi_i_menaxhmentit (1).pptx2.kuptimi_dhe_definimi_i_menaxhmentit (1).pptx
2.kuptimi_dhe_definimi_i_menaxhmentit (1).pptxhbrovina231573
 
1 2 3. njohuri per menaxhim arti
1 2 3. njohuri per menaxhim arti1 2 3. njohuri per menaxhim arti
1 2 3. njohuri per menaxhim artiHysen Rama
 
Menaxhimi i vetvetes alma dimo(qemalli) mpa 11
Menaxhimi i vetvetes  alma dimo(qemalli) mpa 11Menaxhimi i vetvetes  alma dimo(qemalli) mpa 11
Menaxhimi i vetvetes alma dimo(qemalli) mpa 11Alma Dimo
 
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humane
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humanePyetje nga menaxhimi i resurseve humane
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humanesamel123456
 
Kritikë mbi menaxhmentin strategjik
Kritikë mbi menaxhmentin strategjikKritikë mbi menaxhmentin strategjik
Kritikë mbi menaxhmentin strategjikShpejtim Rudi
 
Punim Seminarik - Menaxhment
Punim Seminarik - MenaxhmentPunim Seminarik - Menaxhment
Punim Seminarik - MenaxhmentAdoo Bajjra
 
Menaxhimi i Resurseve Humane - Dr. Enver Kutllovci (Pyetje dhe përgjigje)
Menaxhimi i Resurseve Humane - Dr. Enver Kutllovci (Pyetje dhe përgjigje)Menaxhimi i Resurseve Humane - Dr. Enver Kutllovci (Pyetje dhe përgjigje)
Menaxhimi i Resurseve Humane - Dr. Enver Kutllovci (Pyetje dhe përgjigje)fatonbajrami1
 
ZHVILLIMI HISTORIK I MENAXHHIMIT TE RESURESEVE NJERZORE
ZHVILLIMI HISTORIK I MENAXHHIMIT TE RESURESEVE NJERZORE ZHVILLIMI HISTORIK I MENAXHHIMIT TE RESURESEVE NJERZORE
ZHVILLIMI HISTORIK I MENAXHHIMIT TE RESURESEVE NJERZORE drilon emini
 
Qverisja dhe udhëheqja në arsim
Qverisja dhe udhëheqja në arsimQverisja dhe udhëheqja në arsim
Qverisja dhe udhëheqja në arsimVlora Osmani
 

Ähnlich wie Bazat e menaxhimit (20)

Bazet e menaxhimit
Bazet e menaxhimitBazet e menaxhimit
Bazet e menaxhimit
 
Menaxhimi i burimeve njerezore,struktura dhe funksionimi në kompaninë VODAFON
Menaxhimi i burimeve njerezore,struktura dhe funksionimi në kompaninë VODAFONMenaxhimi i burimeve njerezore,struktura dhe funksionimi në kompaninë VODAFON
Menaxhimi i burimeve njerezore,struktura dhe funksionimi në kompaninë VODAFON
 
Menaxhimi i resureseve njerzore1111
Menaxhimi i resureseve njerzore1111Menaxhimi i resureseve njerzore1111
Menaxhimi i resureseve njerzore1111
 
Menaxhimi tradicional dhe ai modern
Menaxhimi tradicional dhe ai modernMenaxhimi tradicional dhe ai modern
Menaxhimi tradicional dhe ai modern
 
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...
 
Lenda menaxhment berim ramosaj code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.
Lenda menaxhment berim ramosaj  code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.Lenda menaxhment berim ramosaj  code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.
Lenda menaxhment berim ramosaj code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.
 
Lidershipi dhe aftesite Negociuese
Lidershipi dhe aftesite NegociueseLidershipi dhe aftesite Negociuese
Lidershipi dhe aftesite Negociuese
 
Menaxhmenti dje dhe sot
Menaxhmenti dje dhe sotMenaxhmenti dje dhe sot
Menaxhmenti dje dhe sot
 
2.kuptimi_dhe_definimi_i_menaxhmentit (1).pptx
2.kuptimi_dhe_definimi_i_menaxhmentit (1).pptx2.kuptimi_dhe_definimi_i_menaxhmentit (1).pptx
2.kuptimi_dhe_definimi_i_menaxhmentit (1).pptx
 
1 2 3. njohuri per menaxhim arti
1 2 3. njohuri per menaxhim arti1 2 3. njohuri per menaxhim arti
1 2 3. njohuri per menaxhim arti
 
Menaxhment
MenaxhmentMenaxhment
Menaxhment
 
Menaxhimi i vetvetes alma dimo(qemalli) mpa 11
Menaxhimi i vetvetes  alma dimo(qemalli) mpa 11Menaxhimi i vetvetes  alma dimo(qemalli) mpa 11
Menaxhimi i vetvetes alma dimo(qemalli) mpa 11
 
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humane
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humanePyetje nga menaxhimi i resurseve humane
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humane
 
1
11
1
 
Kritikë mbi menaxhmentin strategjik
Kritikë mbi menaxhmentin strategjikKritikë mbi menaxhmentin strategjik
Kritikë mbi menaxhmentin strategjik
 
Punim Seminarik - Menaxhment
Punim Seminarik - MenaxhmentPunim Seminarik - Menaxhment
Punim Seminarik - Menaxhment
 
Menaxhimi i Resurseve Humane - Dr. Enver Kutllovci (Pyetje dhe përgjigje)
Menaxhimi i Resurseve Humane - Dr. Enver Kutllovci (Pyetje dhe përgjigje)Menaxhimi i Resurseve Humane - Dr. Enver Kutllovci (Pyetje dhe përgjigje)
Menaxhimi i Resurseve Humane - Dr. Enver Kutllovci (Pyetje dhe përgjigje)
 
ZHVILLIMI HISTORIK I MENAXHHIMIT TE RESURESEVE NJERZORE
ZHVILLIMI HISTORIK I MENAXHHIMIT TE RESURESEVE NJERZORE ZHVILLIMI HISTORIK I MENAXHHIMIT TE RESURESEVE NJERZORE
ZHVILLIMI HISTORIK I MENAXHHIMIT TE RESURESEVE NJERZORE
 
Qverisja dhe udhëheqja në arsim
Qverisja dhe udhëheqja në arsimQverisja dhe udhëheqja në arsim
Qverisja dhe udhëheqja në arsim
 
Management
ManagementManagement
Management
 

Mehr von Menaxherat

Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashiStatistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashiMenaxherat
 
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit   ardiana gashiStatistike treguesit e korelacionit   ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashiMenaxherat
 
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluaraStatistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluaraMenaxherat
 
Statistike indekset
Statistike indeksetStatistike indekset
Statistike indeksetMenaxherat
 
Si te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtimSi te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtimMenaxherat
 
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...Menaxherat
 
Sjellja organizative berim ramosaj
Sjellja organizative   berim ramosajSjellja organizative   berim ramosaj
Sjellja organizative berim ramosajMenaxherat
 
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashiStatistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashiMenaxherat
 
Seminar analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar   analiza e tregut te punes ne kosoveSeminar   analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar analiza e tregut te punes ne kosoveMenaxherat
 
Promocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidiPromocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidiMenaxherat
 
Treguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrimeTreguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrimeMenaxherat
 
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...Menaxherat
 
Projektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi RamajProjektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi RamajMenaxherat
 
Politika e produktit nail reshidi
Politika e produktit   nail reshidiPolitika e produktit   nail reshidi
Politika e produktit nail reshidiMenaxherat
 
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqiPermbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqiMenaxherat
 
Politika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidiPolitika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidiMenaxherat
 
Mjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseveMjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseveMenaxherat
 
Menaxhment ymer havolli permbledhje
Menaxhment   ymer havolli permbledhjeMenaxhment   ymer havolli permbledhje
Menaxhment ymer havolli permbledhjeMenaxherat
 
Menaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeveMenaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeveMenaxherat
 
Menaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytjeMenaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytjeMenaxherat
 

Mehr von Menaxherat (20)

Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashiStatistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
 
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit   ardiana gashiStatistike treguesit e korelacionit   ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashi
 
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluaraStatistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
 
Statistike indekset
Statistike indeksetStatistike indekset
Statistike indekset
 
Si te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtimSi te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtim
 
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
 
Sjellja organizative berim ramosaj
Sjellja organizative   berim ramosajSjellja organizative   berim ramosaj
Sjellja organizative berim ramosaj
 
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashiStatistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashi
 
Seminar analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar   analiza e tregut te punes ne kosoveSeminar   analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar analiza e tregut te punes ne kosove
 
Promocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidiPromocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidi
 
Treguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrimeTreguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrime
 
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...
 
Projektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi RamajProjektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi Ramaj
 
Politika e produktit nail reshidi
Politika e produktit   nail reshidiPolitika e produktit   nail reshidi
Politika e produktit nail reshidi
 
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqiPermbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
 
Politika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidiPolitika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidi
 
Mjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseveMjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseve
 
Menaxhment ymer havolli permbledhje
Menaxhment   ymer havolli permbledhjeMenaxhment   ymer havolli permbledhje
Menaxhment ymer havolli permbledhje
 
Menaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeveMenaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeve
 
Menaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytjeMenaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytje
 

Bazat e menaxhimit

  • 3. 1. KUPTIMI DHE RENDESIA E MENAXHMENTIT 1.1. RENDESIA DHE DOMOSDOSHMERIA E MANAXHIMIT Shoqeria jone nuk do te ekzistonte ashtu sikurse e njohim sot dhe as do zhvillohej me keto parametra ne pranine e manaxhereve,te cilet drejtojne organizatat e saj. Keshtu theksonte P.Drucker,per te cilin manaxhimi efektiv eshte,ndoshta burimi kryesor I vendeve te zhvilluara dhe burimi me I domosdoshem per zhvillimin e metejshem te tyre. Sot mundesite potenciale per progress jane te lidhura ngushte,vecanerisht ne cilesine e manaxhimit. Te gjitha organizatat,te vogla apo te medha,private apo publike,te orientuaranga fitimi ose jo e pavaresisht nga fusha ku e ushtrojne aktivitetin e tyre kane nje gje te perbashket: nevojen per tu manaxhuar. Secila prej tyre,per arritjen e qellimit final angazhon nje sere burimesh njerezore,material dhe financiare. Jane pikerisht manaxheret ata qe procesin e punes bashkojne dhe koordinojne keto burime te rralla per arritjen e objektivave organizative,qe pranojne riskun e marrin vendime ne nje mjedis dinamik ku nderthuren e influencojne nje game e gjere faktoresh ekonomik,social e teknik. Jane ata qe veprojne si novator per prezantimin dhe futjen e produkteve apo sherbimeve te reja,te teknologjise moder ne e competitive,per persosjen apo perdorimin e formave modern te organizimit qe kerkon koha,per perballimin me efektivitet te luftes se konkurrences e per te qene te sukseshem ne treg. Manaxheret jane keshtu burimi kryesor,me I kushtueshmi dhe me I rendesishmi per cdo organizate. Praktika ka vertetuar se ne mjaft raste ne suksesin apo deshtimin e biznesit faktori vendimtar ka qene aftesia apo paaftesia e ekipit manaxherial. Ne studimet e tij shkencore per natyren e punes manaxheriale, H.Mintzberg ka theksuar se nje organizate ka nevoje per manaxher : - Per tu siguruar qe organizata realizon qellimin baze te saj dhe prodhimin eficent te produkteve dhe sherbimeve,per te projektuar dhe ruajtur stabilitetin e operacioneve te organizates, - Per te hartuar strategjine dhe per te adaptuar organizaten ne nje menyre te kontrolluar kundrejt ndryshimeve te mjedisit, - Si nje autoritet zyrtar qe manaxhon sistemin organizativ. Rendesine e manaxhimit dhe te stafit manaxherial,P.Drucker,nje nga studiuesit dhe kontribuesit kryesore te kesaj shkence,e ka argumentuar duke u bazuar ne tre shembuj domethenes qe kane hyre tashme ne histori: Ford Motors Company, Siemens dhe Generals Motors.
  • 4. Ford dhe Siemens ngriten dy nga kompanite me te suksesshme te biznesit ne bote,themelet e te cilave u tronditen rende dhe shkuan deri ne prag te falimentimit,sepse qe ted y nuk e kuptuan rendesine dhe domosdoshmerine e manaxhereve ne organizatat e tyre te medha. Sipas tyre,per te drejtuar me efektivitet biznesin rendesi ka pronari-manaxher me shpirt sipermarresi,I cili ka nevoje vetem per ndihmesa apo asistente,por jo per manaxhere. Ardhja ne krye te Ford Motors e H.Ford II,pa experience,por qe solli nje ekip manaxheresh,dhe nevoja per financim e Siemensit per ti shpetuar falimentimit qe e detyroi kete kompani te pranonte nje structure manaxhimi dhe manaxhere, ishin faktoret themelore qe sollen ringritjen e ketyre dy perandorive gjigande te biznesit dhe rifitmin e pozitave dominuese te tyre ne tregun boterore. Krejt ndryshe ndodhi me A.Sloan, presidentin e ri te General Motors, i cili e mori ne dore drejtimin e kesaj kompanie kur ajo ishte ne renie dhe mezi po i bente balle konkurrences. A.Sloan futi ekipin e manaxhereve ne drejtimin e kompanise dhe pas kesaj,brenda nje periudhe 5 vjecare,kjo kompani fitoi nje vend lidershipi ne industrine e automobilave. Manaxhimi si shkence eshte relativisht e re, ajo ka marre zhvillim sidomos ne shekullin e XX- te,por aktualisht,kur organizatat e biznesit veprojne ne kushtet e nje konkurrence te forte,te brendshme dhe nderkombetare,te ndryshimeve te shpejta cilesore teknologjike e kur rreziku i deshtimit i ndjek ato hap pas hapi,roli dhe rendesia e manaxhimit eshte rritur mjafte. Eshte rritur dukshem kerkesa per manaxhere te afte si dhe preokupimi dhe invesitmet e firmave per pergatitjen e ekipeve manaxheriale. Nga ana tjeter,sot jane me dhjetra dhe qindra shkollat dhe universitetet kudo ne bote qe ofrojne diploma e kurse specializimi ne kete fushe. C.S.George ne lidhje me rolin dhe poziten e manaxhimit,ka theksuar. “Nga nje pozite pothuaj e panjohur ne vitin 1900,manaxhimi sot eshte bere nje aktivitet qendror i epokes dhe ekonomise sone , nje force e fuqishme dhe novatore ne te cilen mbeshtetet shoqeria jone ne fushen material dhe mireqenie kombetare”. (C.S.George,1972) Ndersa P.Drucker,per rendesine dhe pergjegjesine e manaxhmit,pohon se: “Pergjegjesia e manaxhimit ne shoqerine tone eshte vendimtare jo vetem per vete organizaten, por edhe per qendrimin publik ndaj manaxhimit ,per suksesin dhe statusin e tij, per te ardhmen e sistemit tone ekonomike e social dhe per mbijetesen e organizates si nje institucion i pavarur”. (P.Drucker,1989) 1.2. KUPTIMI I MANAXHIMIT Termi “manaxhim” ka shume dimensione dhe perkufizime,te cilat varjojne me shume sesa pershkrimi qe u behet funksioneve te tij. Brech e percakton manaxhimin si “Nje proces social qe ka pergjegjesi per planifikimin dhe rregullimin efektiv dhe ekonomik te operacioneve te nje organizate me qellim qe te arrihet nje objektiv apo nje objektivapo nje detyre e dhene. Nje pergjegjesi e tille perfshine:
  • 5. a) Vleresimin e gjendjes dhe marrjen e vendimeve per percaktimin e planeve, per perdorimin e te dhenave per kontrollin e performances dhe te nivelit te progresit kundrejt planeve. b) Udheheqjen ,integrimin,motivimin dhe mbikeqyrjen e personelit te organizates,i cili kryen operacionet e saj” (Brech. E. F. 1975) Sipas P.Drucker-it,manaxhimi ka tri detyra kryesore : a) Te realizoje qellimin dhe misionin specifik te organizates. b) Ta beje punen produktive dhe punetorin ta arrije ate. c) Te menaxhoje impaktet dhe pergjegjesite sociale (P.Drucker, 1977) F.Luthanas dhe R.Hodgetts japin nje perkufizim me te thjeshte te manaxhimit: “Manaxhimi eshte procesi i percaktimit te objektivave dhe e koordinimit te perpjekjeve te punonjesve per ti arritur ato” (Luthanas & Hodgets, 1992) Sot ne bote ka ka mjaft autore dhe studjues te manaxhimit dhe secili prej tyre jep nje definicion te ndryshem nga te tjeret. R.Heller nje autor i njohur ne kete fushe, pohon se cdo perpjekje per te dhene nje pergjigjje perfundimtare per kete ceshtje eshte e destinuar te mos kete sukses. Ai thekson se “cdo definicion i manaxhimit eshte i drejte, sepse secili prej tyre ploteson dicka ne kete fushe amorfe dhe ne ndryshim” (R.Heller, 1972),” por, ne vetvete,ato jane shume te ngushta apo te paqarta per te dhene nje perkufizim adekuat te manaxhimit” (L.Mullins, 1999). Megjithate, fakti qe manaxheret pergjithesisht gjykohen jo nga performanca e tyre,por nga rezultati qe arrijne varesit e tyre,ka bere qe shume studjueste pranojne qe “arritja e rezultateve nepermjet njerezve te tjere eshte nder definicionet me te perhapura ” te manaxhimit. (R.Heller,1972) Ne kete konkluzion arrin edhe studjuesja e mirenjohur e manaxhimit,R.Steëart,kur ne perpjekjet e saj per te integruar definicionet e ndryshme te manaxhimit thekson se te manaxhosh do te thote “... te vendosesh se cfare te besh dhe pastaj te vesh njerezit e tjere per ti bere ...” (R.Heller, 1982) Disa studjues dhe autore bashkohore, e japin perkufizimin e pranuar gjeresisht te manaxhimit ne nje forme me adekuate, duke mbetur ne te njejten kohe brenda thelbit te tij: “Manaxhimi eshte procesi i arritjes se objektivave organizative duke punuar me dhe nepermjet njerezve dhe burimeve te tjera organizative ” (Certo & Certo, 2006) Ky konceptim i sotem tregon se manaxhimi ka tre karakteristika kryesore : a) Eshte nje proces qe perfshin ne seri aktivitetesh te vazhdueshme dhe te nderlidhura, b) Perqendrohet ne arritjen e objektivave organizative, dhe
  • 6. c) Synon arritjen e ketyre objektivave duke punuar me dhe nepermjet njerzve e burimeve te tjeraa te organizates. Termi “manaxhim” ne majft raste ekuivalentohet me termin “administrim”. Fjaloret i trajtojne keto dy koncepte si te perkembyeshme.keto terma jane perdorur nga autore te ndryshem ne varesi te nevojave dhe qellimeve te tyre. Historikisht, nje nga arsyet kryesore te ketij konfuzioni eshte e lidhur me perkthimin e H.Fayol-it “Administration industrielle et genereale” ne versionin anglez, ku fjala administrim u zevendesua me manaxhim. Ky term perdoret akoma edhe sot per tju referuar nivelit me te larte te manaxhimit i cili percakton synimet dhe politikat per organizaten si nje e tere. Pergjithsisht, administrimi perdoret per organizatat e sektorit publik, por edhe ketu termi “manaxhim” po merr perdorim gjithnje e me gjer.Ndersa, ne kuptimin e tij me te ngusht, administrimi i refuzohet kontrollit te drejtimit te perditshem te ndermarrjes, Pra administrimi eshte pjese e procesit te menaxhimit qe ka te beje me projektimin e sistemeve dhe procedurave me qellim qe te arrihen objektivat e vendosura. Me fjale te tjera, ne qoftese manaxhimi eshte nje e tere, administrimi eshte vetem nje pjese perberse e tij. Ekzistion nje debat i vazhdueshem nese manaxhimi eshte art apo shkence. Pikpamja ma e drejte do te ishte, qe manaxhimi te trajtohet si shkence dhe si art. Ne manaxhim gjithnje do te jete i nevojshem gjykimi personal, prandaj si praktik ai eshte art. Nga ana tjeter, qdo manaxher per nxjerrjen e konkluzioneve te drejta duhet te mbeshtetet edhe ne parimet fondamentale te manaxhimit si shkenc e ne venien ne jete te teknikave e mjeshterive specifike te tij. Duhet theksuar, gjithashtu, se menaxhimi nuk eshte nje talent qe lind bashke me njeriun, por nje mjeshtri qe mesohet. Edhe kur nje njeri ka disa cilesi te brendshme te tij qe perbejne nje mundesi potenciale per tu bere manaxher, keto aftesi dhe ky talent duhet stimuluar e zhvilluar nepermjet arsimit, trajnimit e eksperiences praktike. 1.3. HIERARIKA E MANAXHIMIT Te gjithe manaxheret e nje kompanie kryejne pak a shume te njejtat funksione baze e luajne te njejtat role, por fusha dhe natyra e aktiviteteve te tyre ndryshon ne varesi te pozites qe ata zene ne hierarkine drejtuese. Keshtu për shembull, funksionimi i planifikimit apo i organizimit varjon ne vartësi të pozitës manaxheriale. Manaxhimi i një kompanie mund të ndahet ne tri kategori: niveli i lartë i manaxhimit, niveli i mesëm i manaxhimit, niveli i manaxhimit dhe niveli i ulët(mbikqyrës) i manaxhimit. 1.3.1 Niveli i lartë i manaxhimit Është niveli më i lartë i hierarkisë manaxheriale. Manaxherët e këtij niveli kanë përgjegjësi për hartimin e planeve te karakterit afatgjate, për marrjen e vendimeve apo formulimin e politikave që ndikojnë mbi të gjitha aspektet e organizatës. Firmat e vogla të biznesit, të cilat janë
  • 7. karakteristike në këtë periudhë në vendin tonë, kanë një organizim shumë të thjeshte. Ato zakonisht kanë një pronar-manaxher dhe një ose dy ndihmës-manaxhë. Të gjtha vendimet për operacionet e biznesit merren nga pronari-manaxher. Ndersa kompanitë e mëdha kanë një strukturë manaxheriake komplekse dhe manaxhimi kryesor mund të përfshij një numër relativisht të ndjeshëm njerëzish, të cilët marrin vendime që ndikojnë mbi gjithë kompaninë. 1.3.2 Niveli i mesëm i manaxhimit Në këtë nivel manaxhimi përfshin të gjitë managjerët, të cilët qëndrojn nën nivelin e lartë ku përcaktohet politika e përgjithshme e kompanisë, por që janë përgjegjës për hartimin e planeve të detajuara dhe të procedurave për realizimin e planeve të përgjithshme të projektuara nga manaxherët kryesorë. Ata janë të angazhuar më shumë se eproren e tyre në operacionet e brendshme të kompanisë. Në një kompani prodhimi, një pozitë të tillë e ka për shembull manaxheri i departamentit të prodhimit, në një spital shefi i kardiologjisë, në një universitet dekanët e fakulteteve etj. 1.3.3 Niveli i ulët (mbikqyrës) i manaxhimit Manaxherët e këtij niveli, ose quhen ndryshe manaxherët e nivelit të parë, përbëjnë bazën e piramidës së manaxhimit, Këta persona manaxhojnë punën e punëtorëve, të cilët kryejnë operacionet bazë të biznesit. Personeli mbikqyrës është direkt përgjegjës për detajimin e punës tek punëtorët e veqantë dhe për kontrollin e rezultateve të punës së tyre. Ata janë në kontakt direkt e të vazhdueshëm me punëtorët. Duke qenë se manaxherët mbikqyrës janë nën trysninë e manaxherëve eprorë dhe të punëtorëve, ekziston mendimi se ata kanë punën më të vështirë në manaxhim. Ne nje kompani prodhimi nje pozite te tille manaxheriale e kane mbikqyresi i prodhimit,manaxheri i shitjeve etj. Ne hierarkine e manaxhimit,niveli me i larte eshte epror per manaxheret qe kane pozita drejtuese me te uleta. Keshtu per shebull,manaxheri i departamentit te prodhimit varet nga presidenti i kompanise,por ushtron autoritetin e tij mbi manaxherin e prodhimit e te mirembajtjes. Ne nje spital, shefi i klinikes varet nga drejtori i spitalit,por mbikqyr shefin e sherbimit. Ndersa ne nje universitet,dekani eshte nen varesine e rektorit,por ka nen juridiksionin e tij shefat e departamentave.
  • 8. Ne figuren 1.1 eshte paraqitur skematikisht hierarkia manaxheriale. Fig.1.1 Hierarkia manaxheriale e nje organizate biznesi Duke qene se ne vendin tone mbizoteron biznesi i vogel,zakonisht firmat shqiptare jane te strukturuara me nje nivel manaxhimi,ku shpesh pronari i biznesit eshte edhe manaxheri i saj. Vendim – marrja ne firmat me nje hierarki te tille te kufizuar manaxhimi eshte relativisht e shpejte,shkalla e formalizimit eshte e vogel dhe komunikimi epror – vartes paraqitet i lehte e pa pagesa. 1.4. FUNKSIONET MANAXHERIALE Per aktivitetin manaxherial kane shkuar mjaft autore,por edhe ketu nuk ka ndonje definicion te funksioneve te manaxhimit te pranuar nga te gjithe. Megjithate,ishte H.Fayol, i cili qysh ne vitin
  • 9. 1916 dha definicionin e meposhtem: “Te manaxhosh do te thote te parashikosh dhe te planifikosh,te organizosh,te komandosh,te koordinosh dhe te kontrollosh” , i cili mbetet i vlefshem edhe sot dhe eshte adaptuar nga autoret e periudhave te mevonshme. Keshtu, Brech theksonte: “Manaxhimi.....konsistone ne.....planifikimin,kontrollin,koordinimin dhe motivimin “. Diferencat qe vihen re tek ky autor apo edhe tek autoret e tjere te mevonshem me perkufizimin e dhene nga Fayol-i nuk tregojne per ndryshime thelbesore,por per gjera anesore apo qe diktohen nga kushtet e reja ekonomiko – sociale. Tashme nuk flitet me per komandim sikurse pohonte Fayol-i, por per udheheqje dhe motivim te punonjesve. Brech,gjithashtu, nuk e perdorte termin organizim por e nenkuptonte ate tek planifikimi dhe koordinimi. Ka rendesi te theksohet fakti se pergjithesisht autoret pranojne se pavaresisht nga tipi i firmes, per arritjen e objektivave te saj, te gjithe manaxheret kryejne kater funksione baze: planifikim, organizim, udheheqje dhe kontroll. Manaxheret, te cilet konsiderohen te suksesshem i realizojne keto kater funksione me eficence dhe efektivitet. Ne figuren 1.2 duket, qe pavaresisht se keto funksione mund te trajnohen vec e vec, ne fakt ato jane te lidhura ngusht midis tyre dhe varet nga manaxheri menyra se si di ti koordinoje ato per arritjen e objektivave te organizates.
  • 10. Keto funksione jane te gjera dhe perfshijne detyra specifike te tilla si koordinimi,komunikimi,zgjedhja e stafit etj. Secili prej funksioneve te pershkruara me larte do te trajtohen gjeresisht ne kreret e ardhshem. Ne menyre te permbledhur,karakteristikat dhe detyrat kryesore te cdo funksioni jane: Planifikimi Eshte funksioni baze i manaxhimit,sepse te gjitha funksionet e tjera (organizimi,udheheqja dhe kontrolli) zbatojne vendimet e marra ne momentin e planifikimit. Gjate procesit te planifikimit percaktohen objektivat e pergjithshme e specifike si dhe programet,politikat dhe strategjite qe duhen ndjekur per arritjen e tyre. Organizimi
  • 11. Mbasi jane planifikuar aktivitetet e domosdoshme per arritjen e objektivave,hapi i dyte eshte gjetja e menyres me efektive per realizimin e tyre. Pra ,nepermjet organizimit manaxheret bejne ndarjen e detyrave ndermjet grupeve te punonjesve,percaktimin e manaxherit pergjegjes per cdo grup,te autoritetit dhe te pergjegjesise per cdo pozite,percaktojne diapazonin e manaxhimit,numrin e niveleve te hierarkise dhe menyren me te pershtatshme te departamentizimit etj. Ky funksion i rendesishem,zakonisht kryhet nga manaxheret e nivelit te larte. Udheheqje – motivim Procesi i influencimit tek njerezit per te ralizuar objektivat specifike si edhe njohja e nevojave e motiveve te punonjesve jane dy nga momentet me te rendesishme te detyrave manaxheriale. Per te qene efektiv ne punen e tij manaxheri duhet te kuptoje sjelljen e individit dhe te grupit, te njohe e te aplikoje me efikasitet teknikat e motivimit dhe stilet e lidershipit. Lidershipi efektiv eshte thelbi i manaxhimit efektiv. Manaxheret e nivelit te mesem dhe te nivelit mbikqyres perfshihen me shume ne procesin e udheheqjes/motivimit sesa manaxheret e nivelit te larte. Kontrolli Gjate funksionit te kontrolit manaxheret ne menyre sistematike bejne krahasimin e performances se organizates me objektivat e planifikuara,dhe ne qofte se konstatohen devijime,ndermerren veprimet e duhura korrektuese, te cilat mund te kerkojne aranzhim te planeve,riorganizime te tjera,kualifikim te stafit apo zevendesime te pjesshme te tij,permiresim te cilesise se lendes se pare te materialeve etj. Kontrolli eshte funksion i cdo manaxheri,qe nga presidenti e deri tek manaxheri me i fundit. Megjithese fusha e kontrollit varjon sipas niveleve te manaxhimit,ai eshte nje funksion esencial per secilin manaxher e per cdo nivel drejtimi. Theksuam se te gjithe manaxheret i kryejne keto funksione manaxheriale,por koha qe harxhon cdo manaxher per secilin funksion varet nga pozita hierarkike e tij. Keshtu, manaxheret e nivelit te larte harxhojne me shume kohe per funksionin e planifikimit dhe te organizimit sesa manaxheret e niveleve te tjera. Koha e harxhuar per kontroll ndryshon pak nga njeri nivel ne tjetrin,ndersa per udheheqjen shpenzimi i kohes eshte me i madh sidomos tek manaxheret e nivelit te pare ku edhe kontaktet me vartesit jane te shpeshta. Ne menyre skematike koha e shpenzuar nga manaxheret per cdo funksion ne varesi te nivelit te tyre hierarkik,jepet ne figuren 1.3.
  • 12. . 1.5. ROLET DHE AFTESITE E MANAXHERIT Ne procesin e punes se tyre manaxheret duhet te luajne nje game gjre rolesh dhe te zoterojne nje sere cilesish te domosdoshme per te realizuar me sukses rolet e tij. 1.5.1. Rolet e manaxherit Ne kete fushe jane kryer studime nga mjaft autore te manaxhimit, por kuntributi kryesor i takon H.Mintzberg-ut i cili ne librin e tij “The Nature of Managerial Work”, thekson se manaxheret
  • 13. kryejne dhjete role, te cilat ai i klasifikoi ne tri grupe te medha: Rolet nderpersonale, rolet informuese dhe rolet vendimore. Manaxheret kane pozita te ndryshme ne hierarkine manaxheriale, pozite nga e cila buron nje autotitet dhe status i caktuar, ku zene fill rolet e paraqitura ne figuren 1.4 I. Rolet nderpersonale Tre jane rolet nderpersonale te manaxherit : Figure qendrore. Ne kete rol ai bashkevepron me te tjeret dhe kryen detyrat ceremoniale,si per shembull, pret vizitoret, merr pjese ne ngjarje te rendesishme si nenshkrimi i kontratave, inagurimi i nje uzine, dalja e nje punonjesi ne pension etj. Disa nga detyrat e ketij roli jane kryesisht ceremoniale, disa te tjera jane me te rendesishme,por ne asnjeren prej tyre nuk kemi marrje vendimesh te rendesishme. Lider. Ky rol ka rendesi te vecante dhe shfaqet ne marredheniet midis manaxherit dhe vartesve te tij. Manaxheri merr ne pune,kualifikon,motivon vartesit, i ngre ne pergjegjesi ata dhe sipas rastit, pushon edhe nga puna individ te ndryshem. Nderlidhes. Ne kete rol te trete manaxheri vepron si nderlidhes midis njesise se tij dhe njesive te tjera brenda kompanise,si edhe ndermjet kompanise dhe te tjerve jashte saj si me furnitoret,klientet etj.,lidhje keto qe i realizon nepermjet konferencave,evenimenteve sociale etj. Lidhjet qe ai vendos i shfrytezon ne interes te kompanise. Keshtu per shembull,nese ai ka
  • 14. marredhenie te mira me nje zyrtar te bashkise, ai mund te shpetoje punen proceduriale te perpunimit te dokumentacionit qe atij i nevojitet me urgjence. II. Rolet informuese Ky grup rolesh eshte e lidhur me marrjen dhe transmetimin e informacionit. Ketu kemi te bejme me rolin e : Monitorit (vrojtues). Manaxheri vrojton ne menyre te kujdesshme se cfare ndodh perreth organizates se tij dhe mbledh informacionin qe eshte i rendesishem per organizaten e tij nga gazetat,revistat,publikimet dhe burimet e tjera te informacionit. Shperndaresit te informacionit. Eshte e kunderta e rolit te mesiperm. Ne kete rol,manaxheri shperndan informacionin e mbledhur nga burime te ndryshme tek individet apo njesite e organizates,per te cilet ky informacion eshte i vlefshem. Zedhenesit. Manaxheri, ne kete rol, perfaqeson organizaten perpara grupeve te ndryshme te cilat mund te jene organet e shtypit, institucionet qeveritare, publiku i gjere, organizata tregtare etj. Ai jep informacion dhe iu pergjigjet pyetjeve te ndryshme ne emer te kompanise. Keshtu,per shembull,ne rastin e nje aksidenti i cili ndodh ne nje kompani jo per faj te saj, ka rendesi qe presidenti i saj te japi konference shtypi perpara gazetareve per te sqaruar situaten dhe pozicionin e kompanise me qellim qe reputacioni i saj mos te cenohet. III. Rolet vendimore Grupin e trete te roleve manaxheri e perdor kur merr vendime per ceshtje apo situata te ndryshme. Konkretisht,kemi te bejme me rolin e: Sipermarresit,ne te cilin manaxheri analizon dhe percakton oportunitetet qe i ofrohen kompanise dhe e udheheq ne ate drejtim. Ne kete rol manaxheri ndermerr apo hedh vazhdimisht ide te reja. Keshtu,nje manaxher qe harton nje projekt te ri teknologjik,qe ofron nje skeme te re te struktures organizative apo qe permireson sistemet ekzistuese te shperblimit, themi qe e kryen sic duhet rolin e sipermarresit. Trajtuesit te shqetesimeve te ndryshme. Ne kuadrin e ketij roli manaxheri merret me zgjidhjen e konflikteve te ndryshme brenda organizates sikurse mund te jene konfliktet midis individeve, grupeve, midis organizates dhe sindikates etj, si edhe me zgjidhjen e konflikteve midis organizates dhe elementeve te mjedisit te jashtem,si me klientet,furnitoret,organizatat e tjera,me publikun etj. Perndaresit (alokatorit) te burimeve. Ne kete rol manaxheri merr vendimet per menyren e shperndarjes se burimeve midis departamenteve,sektoreve apo fushave te ndryshme te
  • 15. organizates. Pra, ketu ai vendos per te ceshtjet qe kane te bejne me shperndarjen e burimet njerezore,materiale dhe financiare. Negociatorit. Gjate permbushjes se ketij roli manaxheri merret me hartimin e kontratave apo marreveshjeve te kompanise duke mbrojtur interesat e saj. Te tilla kontrata mund te jene kontrata per blerje apo shitje produktesh,kontratat e punes me sindikatat etj. Ky model i roleve manaxheriale te H.Mintzberg-ut, eshte paraqitur pas studimit qe ai kreu per 5 manaxher mbi menyren e kryerjes se punes e te shpenzimit te kohes se punes manaxheriale. Pavaresisht nga arritjet pozitive,ne lidhje me keto role ka nje sere kritikash. Keshtu H.Koontz & H.Weihrich ne librin e tyre “Management – A Global Perspective” theksojne se: - Se pari,pikerisht numri prej 5 manaxheresh i marre ne studim eshte mjaft i vogel per te nxjerre konkluzione te sakta. - Se dyti, te gjithe manaxheret gjate kohes se punes kryejne edhe pune qe nuk jane manaxheriale. - Se treti, shume aktivitete qe zbuloi Mintzberg-u,nuk jane gje tjeter vecse nje evidentim i funksioneve manaxheriale. Keshtu per shembull,perndarja (alokimi) e burimeve apo roli i sipermarresit jane elemente te planifikimit. Nga ana tjeter,rolet qe ka dhene Mintzberg-u nuk jane te plota,pasi aty nuk pasqyrohen aspekte te tilla si strukturimi organizativ,zgjedhja dhe vleresimi i manaxhereve etj. (H.Koontz & H.Weihrich,1993) Megjithate,modeli i roleve manaxheriale te dhena nga Mintzberg-u eshte nje kontribut i rendesishem per nje klasifikim efektiv te aktiviteteve manaxheriale. 1.5.2. Aftesite e manaxherit Efektiviteti i realizimit te roleve manaxheriale varet ne nje mase te konsiderueshme nga niveli ne te cilen manaxheri zoteron cilesite apo aftesite e duhura manaxheriale. R.Katz ne studimet e tij shkencore aftesite manaxheriale i klasifikoi ne tri kategori: aftesi teknike, aftesi nderpersonale (apo humane) dhe aftesi konceptuale. Sipas tij,te trija keto lloj aftesish jane esenciale per nje manaxhim efektiv,por qe shkalla e rendesise se tyre eshte e lidhur me poziten drejtuese te manaxherit. Nga ana tjeter,nje manaxher i mire dallohet nga nje manaxher tjeter nga menyra me te cilin ai i zbaton keto aftesi. Aftesite teknike Jane ato aftesi qe i duhen manaxherit per te kryer detyra te specializuara brenda organizates se tij. Keshtu nje manaxher prodhimi duhet te dije mire proceset e punes qe realizohen ne njesite e tij dhe te jete ne gjendje ti kryeje edhe vete ato. Ne nje klinike mjeksore aftesite teknike jane ato aftesi qe zoterojne mjeket,infermieret,radiologet etj.
  • 16. Keto lloj aftesish jane me te rendesishme per manaxheret e nivelit te ulet,sepse manaxheret mbikqyres duhet te trajnojne vartesit e tyre per perdorimin efektiv te makinerive dhe pajisjeve. Fakti qe ata pjesen dermuese te kohes e harxhojne duke punuar me punetoret,do te thote qe ata duhet te njohin shume mire punen e tyre. Keto aftesi jane me pak te nevojshme per manaxheret e dy niveleve me te larta. Shkalla e rendesise se tyre bie gradualisht duke u ngjitur drejt majes se piramides manaxheriale. Aftesite nderpersonale (ose humane) Jane ato aftesi qe i duhen manaxherit per te bere nje pune me te vertet efektive me njerezit. Zoterimi i ketyre aftesive presupozon qe manaxheri te njohe,te dije ti motivoj e te udheheqe njerezit, te komunikoje me efektivitet me ata dhe te zgjidhe ne menyre racionale konfliktet. Keto lloj aftesish jane me te rendesishme per nivelin e ulet dhe te mesem te manaxhimit,sepse ata shpenzojne me shume kohe me vartesit. Rendesia e tyre eshte me e vogel ne nivelin e larte manaxherial. Aftesite konceptuale Jane ato aftesi qe i duhen manaxherit per ta pare organizaten si nje te tere ,qe ai te jete ne gjendje te kuptoje marredheniet midis forcave te ndryshme e te njohe menyren e nderveprimit te faktoreve qe ndikojne mbi organizaten. Aftesite konceptuale jane aftesite intelektuale te manaxherit per te koordinuar dhe integruar te gjitha aktivitetet e organizates,sidomos ne vendimet afatgjata e qe kane influence mbi te gjithe organizaten. Keto lloj aftesish jane me te rendesishme ne planifikimin strategjik, pra jane me te rendesishme per manaxheret e nivelit te larte,dhe me pak te rendesishme per nivelin e mesem dhe te ulet.Ne figuren 1.6 paraqiten skematikisht aftesite manaxheriale sipas nivelit te drejtimit
  • 17. Autore te tjere te mevonshem japin edhe lloje te tjera aftesish te domosdoshme per manaxheret. Nje lloj tjeter aftesish presupozohet te jene edhe: Aftesia diagnostikuese Jane ato lloj aftesish qe i nevojiten manaxherit per te indentifikuar dhe kuptuar situatat. Te dy keto aspekte trajtohen si te nje rendesie te barabart. Keshtu,nje manaxher veren se cilesia e nje produkti te kompanise eshte nen standardet e kerkuara. Pra,fillimisht ai ka identifikuar problemin qe ekziston. Pastaj ai duhet te percaktoj shkakun i cili mund te jete, per shembull, cilesia e ulet e lendes se pare. Mbi kete baze ai percakton edhe masat perkatese per eleminimin e ketij fenomeni negativ. Keto lloj aftesish, jane me te rendesishme per manaxheret e nivelit te larte. Me uljen e nivelit, bie edhe rendesia e tyre.
  • 18. 1.5.3. Kendeveshtrimi bashkekohor mbi aftesite e manaxherit Ndryshimet ne mjedisin ne cilin operon biznesi kerkojne nga manaxheri kryerjen e nje sere aktivitetesh te ridimensionuara nen nje kendeveshtrim bashkohor. Ne kete sens,edhe teresia e aftesive qe duhet te zoteroje nje manaxher eshte e lidhur ngusht me percaktimin e sakte te aktiviteteve kryesore qe kryen nje manaxher. Per rrjedhoje,aftesite qe duhet te zoteroje manaxheri duhen trajtuar ne funksion te ketyre aktiviteteve. Pergjithesisht sot aktivitetet kryesore qe realizon nje manaxher klasifikohen ne tre grupe te medha: - Aktivitete te lidhurame detyren, te cilat percaktohen si perpjekjet e manaxhimit me qellim qe te realizoje detyrat manaxheriale ne organizate. Te tilla detyra perfshijne planifikimin afatshkurter, qartesimin e objektivave te puneve ne organizate si dhe monitorimin e operacioneve dhe te performances. - Aktivitete te lidhura me njerezit.Percaktohen si perpjekjet e menaxhimit per te menaxhuar njerzit brenda kuadrin te organiztes.Ne keto aktivitete hyjne mbeshtetja dhe nxitja e vartseve, vlersimi i perpjekve dhe arritjve te tyre, zhvillimi i aftesive dhe konfidences tek antaret e organizates, kunsoltimi gjate procesit te vendim-marrjes dhe dhenja e - kompetetencave per zgjithjen e problemve te ndryshme. - Aktivitetet qe lidhen me ndryshim. Jane perpjeket e menaxhimit per modifikimin e komponeneteve organizative. Keto aktivitete jan monitorim i mjedisit te jashtem te organizates, propozimi i stratigjive dhe i vizionit te ri, stimulimi i mendimit novator si edhe marrja e riskut per realizimin e ndryshimit te nevojshem. Sigurisht qe keto aktivitete jane orintuese per nje percaktim te qart dhe te detajuar te aftesive qe duhet te zotroje menaxheri i biznesit . Ketu esht rasti te pohjme se vlera e aftesive te menaxherit varjojne si nga njeri menaxher tek tjetri, ashtu edhe nga konteksti organizativ e mjedisi ku operon biznesi. Por ne te njejten kohe, theksojn se kendveshtrimi klasik dhe ai bashkohor mbi aftesite e menaxherit na ofron nje konceptim me te gjere adekuat per kete ceshtje. 1.6. EFIQENCA DHE EFEKTIVITETI 1.6.1. Efiqenca Efiqence do te thote arritje e rezultateve cilesisht te larta, me perdorim minimal te burimeve e ne kohen me te vogel te mundshme.Efiqenca, pra, nenkupton qe te vraposh ne nje menyre te tille, qe te moskeqperdoresh burimet. Nje manaxher eshte efiqent ne punen e tij kur investon fondet e e teperta dhe nuk i le pa pune apo me nje interes te vogel ne banke; kur ka gjithmone gati planet per te vene ne pune njerzit ne qdo situate, apo qe perdor racionalisht ate informacion per te cilin ka shpenzuar burimet te caktuara.
  • 19. Le te spjegojme me thjesht. Nje firme qe merre 1000 000 leke te ardhura per 250.000 leke shpenzime marketingu eshte me efiqente sesa nje firme qe arrin te njejtat rezultate shitjeje nga shpenzimet e marketingut prej 300 000 leke. Meqense efiqenca lidhet me raportin e outputevendaj inputeve, efiqenca respektive Eshte 1000 000/250 000 = 4 dhe 1000 000/300 000 = 3.33. 1.6.2. Efektiviteti Efektiviteti eshte aftesia per te zgjedhur objektivat e pershtatshme dhe mjetet e duhura per arritjet e tyre. Efektivitet do te thote te besh gjerat qe duhen ne menyren e duhur ne kohen e duhur. Ducker-i, per efektivitetin ka theksuar se “Qeshtja eshte jo qe te besh gjerat drejt, por se si te gjesh gjerat e duhura per te bere dhe pastaj te perqendrosh forcat dhe mjetet ne to” Dukeperdorur shembullin e melartem, te ardhurat e deshiruara nga shitja mund te kene qene 900 000 leke per periudhen e kohes ne shqyrtim; ne kete rast performanca eshte e dukshme qe eshte efektive. Sidoqofte, nese kostot per arritjen e ketij rezultati ishin 300 000 leke ne krahasim me ate te parashikuar qe ishte 250 000 leke, atehere mund te themi se performanca eshte ineficente. Per me teper, neqofte se tregu eshte ne rritje dhe shifra prej 9000 000 leke perfaqesojn nje vleresim prej 10% te pjeses se tregut, por te ardhurat nga shitja prej 1000 000 leke perfaqesojne nje pjese tregu prej 8%(per shkak se ritmi i rritjes se tregut nuk eshte parashikuar sakte), atehere kjo mund te perfaqesoje nje nivel inefektiv te performances. Por, cili eshte raporti qe ekziston ndermjet efiqences dhe efektivitetit? Fillimisht e sqarojme grafikisht raportin ndermjet tyre me anen e skemes nr.1.7. Sikurse tregohet ne figure ekziston ndermjet efiqences dhe efektivitetie? Fillimisht e sqarojme grafikisht raportin ndermjet tyre me anen e skemes nr, 1,7, Sikurse tregohet ne figure ekzistojne 4 rezultate logjike qe marrin ne considerate efektivietetin dhe efiqences dhe ekeftivitetit. Ne kuadrin 1 te dyja jane positive, kjo eshte nje e kuadratin 3 niveli I efiqences eshte I mire por niveli I efektivitetit eshte I varfer dhe e kunderta ne kuadrin 2. Interpretimi I ketyre mundesive logjike, varet nga rendesia relative qe I jepet efiqences dhe efektivitetit.
  • 20. E thene thjesht, efektiviteti I referohet berjes se gjerave qe duhet, ndersa efiqenca I referohet berjes se gjerave siq duhet. Nuk ka dyshim se efektiviteti eshte shume me I rendesishem sesa efiqenca, pavarsisht se te dyja keto jane te deshirueshme. Ne qofte se kjo pranohet, shihet se kuadrati 2 (efektiv, por inefiqenc) ne figure eshte nje vend me I mire se kuadrati 3 (eficent, por joefektiv).. Sa me me afiqenc ti perdore burimet disponibel organizatat e biznesit ne perpjektje per te qene efektive, aq me me fitim do te jete ajo. Ne raportin efiqence-efektivitet predominues pa dyshim eshte efektiviteti. Keshtu, je kompani mund te jete shume efiqente ne prodhimin e nje produkti, por nga tregu ka kerkesa te pakta per ted he kerkesa te larta per nje product tjeter qe prodhon nje kompani tjeter, por qe prodhimi I tij nuk eshte shum efiqent. Ne kete situate manaxheret e kompanise se pare nuk jane efektive ne punen e tyre dhe kjo gje do te pasqyrohet ne bilancin e shitjeve te saja e do te jape nje varg pasojash te tjera negative. Thenia e Drucker-it qe “megjithse efiqenca eshte e rendesishme, efektiviteti eshte vital” , eshte komenti perfundimtar qe mund ti behet kesaj qeshtjeje.
  • 21. 1.7. MANAXHERI SOT Sipas shume studjuesve te njohur te manaxhimit, sot mbi te gjitha, eshte koha kur pritet nje performance e larte. Njekohesisht, ndryshimi konceptohet si menyra e jetes dhe kudo prej punonjesve kerkohen menyra te reja per te arritur produktivitet te larte ne kushte te reja dinamike. Prej tyre pritet qe te jene me te angazhuar, te marrin pjee ne menyre me te plote ne qeshtjet qe preokupojne organizaten, te demostrojne kreativitet dhe perkushtim te madh ne pune. Gjith keto tendenca si edhe trajtimet e reja per manaxhimin dhe rolin e tij, kerkojne nje menyre te re te menduari nga individet qe aspirojne dhe punojne ne nje organizate dhe ne kete kontekst, veqanerisht te larta jane kerkesat ndaj manaxhereve. Jemi ne shekullin XXI dhe manaxheret me te mire po konsiderohen ata qe njihen me teper si “ndihmues dhe supportive” sesa “direktiv- dhenes dhe urdher-dhenes”. Edhe ne kete epoke te predominimit te teknologjise se avancuar dhe te makinerive “intelegjente”, burimet njerzore jane te pazevendezueshme. Perdorimi I plote I burimeve njerzore, gjithnje e me teper, po nenkupton ndryshimin e menyrave, ne te cilen jane kryer tradicionalisht punet ne organizate duke e transferuar vendim-marrjen deri ne piken ku ekziston informacioni me mir e me I plote-pra drejt punetoreve operues. Punet, ne vendet e reja te punes, nuk kane me nje ndarje te dallueshme ne menyre te qart nga njera-tjetra dhe nje theks I veqant vihet mbi pune dhe frymen e ekipit. Madje edhe titulli manaxher po zevendesohet ne kartat organizative nga termat coordinator apo udheheqes ekipi. Ne kete kontekst evoluimesh, koncepti I “piramides se permbysur” eshte mjaft domethenes dhe pasyron shume mire ndryshimin e natyres se punes manaxheriale ne organizate. Keshtu, ne krey te kesaj pirmide jane punetoret, te cilet ndihmohen ne perpjekjet e tyre nga manaxheret. Keta te fundit , ne dallim nga trajtimi tradicional, nuk jane thjesht urdher-dhenes, por ne rradhet te pare ata ndihmojne te tjeret ne organizate qe ti sherbejne sa me mire klienteve (figura 1.8).
  • 22. Pra, puna e manaxherit sot eshte mjaft e veshtire dhe komplekse, dhe kerkesat jane shume te larta dhe me nje orientim gjithnje e ma I madh nga njerezit, proceset sociale dhe teknologjia e sofistikuar. Kjo, jo thjesht ne kuptimin se saj klasik, por sidomos ne treajtimin e marredhenjeve me njerzit,. Ketyre duhet ti shtojme edhe dimensioned e reja ten je mjedisi dinamik qe shpeshe eshte e veshtire te parashikohet sesi do te ndryshoje, qofte edhe per nje periudhe relativisht te shkurter kohe. Me tej akoma, manaxheretndodhen nen trysnin e vazhdueshme ten je konkurrence te ashper dhe te qendrimit gjithnje e me kritik te opinionit public e te legjistacionit qeveritar, qka I ben ata qe te jene me teper pergjegjes nga pikpamja sociale. Prej tyre kerkohet qdo dite e me teper competence profesionale, aftesi me te larta per te kualifikuar e motivuar njererizt ne pune, te dine tu pershtaten me efektivitet ndryshimive, te menaxhojne dhe te perdorin sisteme te sofistikuara informacioni, e veqanerisht te jene me fleksibil e te adaptueshem ne nje mjedis ku klima sociale po behet gjithnje e me teper e pranishme. Ne librin e tyre te mirenjohur “In Search of Excellence”T.Peters dhe R. Waterman (1982), studjuar 43 kompani te cilat ishin mjaft productive dhe competitive ne tregun boteror si McDonalldes, IBM dhe Kodak. Nga ky studim ata konkluduan se keto kompani me performance te jashtzakonshme kishin te perbashket 8 karakteristika baze : 1. Ishin te prirura ndaj veprimit
  • 23. 2. Njihnin sipermarrjen dhe automine e manaxhereve 3. Nxisnin sipermarrjen dhe autonomin e manaxhereve 4. Rritni produktivitetin duje I kushtuar vemendje te veqante nevojave te stafit te tyre. 5. Inkurajohesh (nxitesh) nga filizofia e udheheqesve te organizates se tyre. 6. Perqendroheshin ne ate biznes qe njihnin me mire 7. Kishin nje structure organizative me numer optimal njerezish e nivelesh. 8. Ishin te organizuara ne menyre te centralizuar apo te decentralizuar ne perputhje me ate qka ishte e pershtatshme per to. Eshte e qarte per te gjithe se keto cilsi jane karakteristika te aktiviteteve manaxheriale, aftesi dhe funksione qe jane te domosdoshme per te manaxhuar kompanine ne manyre competitive ne kushtet e sotme dhe ne prespektive.
  • 24. 2. ZHVILLIMI HISTORIK I MENAXHMENTIT 2.1. LINDJA E SHKOLLAVE TE MANAXHIMIT Ndertimi i piramidave te faraoneve egjiptian apo qeverisja e perandorive gjigande te Romes e Babilonise nuk mund te konceptohen pa nje perdorim efektiv te parimeve dhe teknikave te manaxhimit. Dokumenetet e e vjetra te zbuluara ne vendet ku kane ekzistuar qytet – shtetet antike tregojne se ndonese manaxhimi si disipline shkencore ka nje jete gati 100 vjecare,shembuj praktike te perdorimit te tij kane nje histori mijevjecare. Keshtu, ne vitet 3000 – 1000 p.e.sone egjiptianet ndertojne piramidat duke perdorur parimet e manaxhimit,babilonasit dhe kinezet ne kufijte kohore te viteve 2700 – 500 p.e.sone perdoren elemente te manaxhimit ne qeverisjen e vendit. Shembuj nga antikiteti vazhdojne ne menyre konsistente deri ne vitin 900 te eres sone,kur Alfarabi diskutonte per lidershipin e me tej venecianet e perdoren manaxhimit ne tregtine e tyre detare. Megjithese pervoja praktike e manaxhimit eshte e gjate, si shkence ai paraqiste pak interes dhe njohu zhvillim vetem gjate shekullit XX. Ne fundin e viteve 1800 dominues ne ekonomi ishin biznismenet e vegjel. Kjo situate,me kalimin e viteve, filloi te ndryshonte dhe detyrat e tyre po I merrnin persiper tipe te ndryshme ndermarrjesh te specializuara. Nderkohe teknologjia avanconte me ritme te shpejta. U shpik anija dhe lokomotiva me avull, elektriciteti e telegrafi, dhe u perhapen gjeresisht hekurudhat. Nga ana tjeter, ekspansioni ekonomik dhe specializimi I bizneseve rriti dukshem numrin e firmave te biznesit ne ekonomi. Ekzistenca e bizneseve te medha shtroi problemin e rritjes se eficences dhe efektivitetit per rritjen e fitimeve, e per rrjedhoje kerkoi dhe rriti klasen e manaxhereve, te cilet nuk kishin lidhje pronesore me biznesin. Ishte koha e Revolucionit Industrial, gjate se cilit u shfaqen fabrikat,te cilat duke bashkuar ne nje vend nje numer te konsiderueshem punetoresh, krijuan kushte per nje prodhim masiv te mallrave. Metodat e reja te prodhimit shtruan para manaxhereve problem te cilat kerkonin zgjidhje te pranueshme per epoken e re. Te paret qe u ndeshen me keto ceshtje qe nxori epoka e Revolucionit Industrial ishin dy teoriciene britanike: R.Owen dhe Ch.Babbage : R.Owen (1771 –1858), Nje biznesmen i suksesshem ishte industrialist qe zoteronte nje fabrike pambuku. Ai cilesohet si nje reformator social. Owen permiresoi kushtet e punes ne fabriken e tij,reduktoi oret e punes etj. Ai u quajt radikal sepse u perpoq per
  • 25. vendosjen e nje ligji per moshen minimale te punetorevete mitur, gje qe e aplikoi ne fabriken e tij. Owen nuk mundi qe idete e tij ti transmetonte ne mbare shoqerine, por sidoqofte puna e tij ishte pararendese e nje sere ndryshimesh te mevonshme. Ch.Babbage (1792 – 1871), Professor matematike ne Universitetin e Kembrixhit, shpiku te paren kalkulatrice mekanike dhe formuloi konceptet baze te kompjuterit. Gjate kesaj kohe ai filloi te interesohej edhe per manaxhimin ku nenvizoi rendesine e eficences dhe te njeriut ne vendin e punes. Nje manaxher theksonte ai duhet te studjoje operacionet e punes me qellim qe te gjejne rruget e duhura per persosjen e eficences. Keshtu, gjate kesaj periudhe u krijuan kushte per nje trajtim me sistematik te manaxhimit. Shkencetare te ndryshem u perqendruan ne aspekte te ndryshme te fenomeneve komplekse manaxheriale. Keto perpjekje te tyre u kristalizuan ne krijimin e tre shkollave te manaxhimit: shkolla klasike,shkolla e sjelljes dhe shkolla kuantitative (sasiore). Kohet e fundit kemi daljen edhe te teorive modern te manaxhimit. Ne menyre skematike historia e zhvillimit te manaxhimit dhe shkollat respektive te tij,jepen ne figuren 2.1.
  • 26. 2.2 SHKOLLA KLASIKE Kjo shkolle manaxhimi u shfaq qe ne fillim te shekullit XX duke u perqendruar ne dy drejtime kryesore: Ne manaxhimin shkencor, i cili ka si objekt te tij punen e individit dhe ne manaxhimin administrativ, i cili perqendrohet ne organizaten si nje e tere. 2.2.1. Manaxhimi shkencor Kerkesat e reja, produkt i ndryshimeve ekonomike, teknologjike dhe sociale sherbyen si nxitje qe shkencetaret te studjonin shkaqet e inefikasitetit dhe te perpiqeshin te gjenin metoda efektive dhe procedura per kontrollin. Si rrjedhoje e ketyre perpjekjeve kemi lindjen e rrymes se manaxhimit shkencor.
  • 27. Synimi i manaxhimit shkencor ishte te gjendej metoda me eficente per kryerjen e puneve, me qellim qe te maksimizohej prodhimi dhe pastaj te trajnoheshin punetoret sipas asaj metode. Perfaqesuesi kryesor i kesaj rryme ishte F.Taylor. F.W.Taylor (1856 – 1915). Konsiderohet si themeluesi i manaxhimit shkencor per shkak te kontributit te vecante qe ai dha ne zhvillimin e kesaj rryme. Ne punen e tij si inxhinier ne Midvale Steel Company te Filadelfias ai verejti se punetoret punonin me nje ritem te ngadalte, prandaj e studjoi nga afer kete fenomen duke menduar se ekziston nje metode me e mire per kryerjen e cdo pune. Nisur nga ky synim, ai u perpoq te zbatonte kete “best way” me anen e punes eksperimentale, duke besuar se metoda shkencore do te zevendesonte ate empirike. Ai studjoi vete cdo pune,percaktoi menyren me eficente te kryerjes se tyre dhe vendosi sistemin e pages me cope.. Qe puna te realizohej me sukses,sipas Taylor-it, secili punetore duhet te kete nje detyre ditore te percaktuar qarte dhe ti sigurohen kushtet e domosdoshme te punes. Gjithashtu, duhej te perdorej sistemi i pages me cope ku punetoreve me te mire tu jepej shperblimi me i larte, ndersa per ata punetore qe nuk arrinin te realizonin detyren e dhene,si denim,paga duhej te zvogelohej ne masen e mosrealizimit. Taylor, ne dy veprat e tij kryesore, “Shop Management” (1903) dhe “Principles of Scientific Mangement” (1911), dha keto parime baze : 1) Studimi ne menyre shkencore i cdo elementi te punes, gje qe duhej te zevendesonte metoden empirike. 2) Perzgjedhja shkencore dhe pastaj trainimi, mesimi dhe zhvillimi i punetorit. Ne te kaluaren punetoret e zgjidhnin vete punen e tyre dhe kualifikoheshin po vete sipas mundesive qe ata kishin. 3) Kooperimi i ngushte me punetoret per tu siguruar se e gjithe puna kryhej ne perputhje me parimet shkencore.
  • 28. 4) Puna shperndahej pothuajse ne menyre te barabarte midis manaxhereve dhe punetoreve. Manaxheret marrin persiper ate pune qe ata e bejne me mire se punetoret. Ne te kaluaren pothuajse e gjithe puna dhe pjesa me e madhe e pergjegjesise u ngarkohej punetoreve. Puna e Taylor-it dha rezultate te larta jo vetem ne kompanine e tij, por edhe ne kompanite e tjera ku me vone ai punoi si konsulent i pavarur. Krahas Taylor-it, ne fushen e manaxhimit shkencor kane dhene kontribut edhe nje sere studjuesish te tjere,ku nder me te spikaturit jane: H.Gantt (1861 – 1919) Bashkekohes dhe bashkepunetore i Taylor-it. Kontributi i tij kryesor ka qene ne dy drejtime themelore: - Projektimi i nje sistemi page me cope dhe shperblim. Ne dallim nga Taylor-it ai per here te pare kete menyre shperblimi e aplikoi jo vetem tek punetoret por edhe tek mbikqyresit e tyre. - Projektimi i asaj qe njihet “Diagrama Gantt-it” per skedulimin e punes duke u bazuar ne kohen e kryerjes se saj. Kjo metode,qe perdoret akoma edhe sot perben themelin mbi te cilin ishte ngritur teknika PERT. F.Gilbreth (1868 – 1924 & L.Gilbreth (1878 – 1972), F.Gilbreth dhe bashkeshortja e tij L.Gilbreth te cilet kontribuan ne studimin e kohes dhe levizjeve te punes. Metoda qe ata perdoren beri qe te reduktoheshin levizjet e teperta dhe te
  • 29. kryheshin ne menyre racionale levizjet e domosdoshme te punes. E zbatuar ne prodhimin e tullave, metoda e tyre e rriti produktivitetin e punes gati 3 here. Merite tjeter e tyre eshte studimi mbi lodhjen i dhe efektin e saj mbi produktivitetin, gje qe hodhi bazat e zhvillimit te shkences se ergonomise. 2.2.2 Managjimi administrativ Ndersa perkrahesit e rrymes se manaxhimit shkencor, duke perdorur metoda kerkimore shkencore per arritjen e eficences, u perqendruan kryesisht tek punetori individual, manaxhimi administrativ, e spostoi vemendjen e tij tek disa probleme me te gjera, ne ceshtjen se si duhet te strukturohen organizatat. Perfaqesuesit kryesore te kesaj rryme jane H.Fayol dhe M.Weber. H.Fayol (1841 – 1925) Eshte padyshim perfaqesuesi kryesor dhe me i shquar i kesaj rryme. E filloi karrieren si inxhinier minierash ne nje moshe fare te re dhe e kaloi gjithe jeten e tij deri sa doli ne pension ne nje kompani franceze. U be drejtor i saj ne moshen 47-vjecare kur ajo ishte ne prag te falimentimit. Nen drejtimin e tij, per nje periudhe gati 30-vjecare,kompania njohu vetem suksese. Pervoja e gjate ne punen manaxheriale u misherua ne vepren e tij te njohur “Administration industrielle et generale” te botuar ne vitin 1916. Per kontributin e tij te vecante ai konsiderohet sot si themeluesi i teorise moderne te manaxhimit. Fayol-i i klasifikoi gjithe aktivitetet e organizitave te biznesit ne 6 grupe funksionale funksionale: 1) Teknike (prodhimi,perpunimi) 2) Komerciale (blerja,shitja,shkembimi) 3) Financiare (gjetja dhe perdorimi sa me i mire i kapitalit) 4) Te sigurimit (mbrojtja e prones dhe e individit) 5) Kontabiliste (bilanci,inventarizimi,kosto,statistikat) 6) Manaxheriale.
  • 30. Te gjithe keto grupe aktivitetesh duhet te punojne ne menyre te bashkerenduar per arritjen e objektivave te organizates. Eshte detyre e aktiviteteve manaxheriale, te cilat jane me te rendesishmit ne organizate qe te bejne harmonizimin e punes se tyre. Sipas Fayol-it, pese jane funksionet baze manaxheriale: planifikimi, organizimi, komandimi,koordinimi dhe kontrolli,percaktim qe e ruan vleren e tij edhe sot pas afro tete dekadash pune, eksperience dhe studimi ne fushen e manaxhimit. Kontributi me i madh i Fayol-it jane 14 parimet e manaxhimit te pergjithshem. Ai theksonte se parimet e tij ishin universale dhe te aplikushme jo vetem ne biznes por edhe ne politike,besim fetar,ushtri apo filantropi. Nga ana tjeter, ai pohonte se parimet e manaxhimit nuk jane te ngurta por fleksibile dhe se nuk ekziston ndonje kufi limit per numrin e parimeve te manaxhimit qe mund te ndikjojne ne permiresimin e punes se nje organizate. Parimet e Fayol-it 1) Ndarja e punes – Specializimi, i cili rrit eficencen dhe produktivitetin nuk mund te realizohen pa bere ndarjen e punes. 2) Autoriteti dhe pergjegjesia – Keto te drejta dhe detyra rrjedhin nga pozita qe ze manaxheri ne hierarkine e drejtimit dhe duhet te jene ne nje mase te barabarte midis tyre. 3) Disiplina – Fayol e shikonte disiplinen si nje element te rendesishem qe nxit tek punonjesit e organizates,bindjen,zellin,energjite dhe respektimin e rregullave te vendosura. Cdo shmangie nga marreveshjet midis punonjesve dhe firmes duhet denuar sipas nje hierarkie masash te percaktuar qysh me pare. 4) Uniteti i komandes – Asnje vartes nuk duhet te marre udhezime dhe te raportoje te me shume se nje epror, sepse nje gje e tille shkakton konfuzion, dobeson disiplinen dhe cenon parimin e autoritetit. 5) Uniteti i drejtimit – Sipas ketij pranimi te gjitha aktivitetet qe kane nje objektiv te perbashket duhet te kene nje manaxher dhe te perfshihen ne te njejtin plan. 6) Vartesia e interesit individual ndaj interesit te pergjithshem – Interesi i pergjithshem i organizates eshte me i rendesishem se interesi i cdo punonjesi apo grupi punonjesish. Atje dhe atehere ku ka konflikte te tilla, manaxheri duhet te perpiqet te gjeje menyren e duhur per harmonizimin e tyre. 7) Shperblimi – Ne percaktimin e shperblimit duhet te ndiqet parimi i drejtesise dhe paanshmerise. Ai duhet te jete ne nje mase te tille, qe sipas mundesive konkrete, te kenaqe sa me shume interesin vetiak te punonjesve. 8) Centralizimi – Cdo manaxher, ne cdo nivel manaxhimi, duhet te percaktoje se cfare duhet te perqendroje ne duart e tij e cfare te delegoje tek vartesit. Ndersa manaxheret kane pergjegjesi perfundimtare per njesine e tyre,vartesit pergjigje perpara eprorit te tyre per autoritetin e deleguar.
  • 31. 9) Zinxhiri skalar – ose ndryshe, zinxhiri i komandes,presupozon linjen e manaxhereve nga kreu deri ne fund te organizates,zinxhir gjate te cilit leviz gjithe fluksi i urdherave, kerkesave apo direktivave. Kjo hierarki duhet te ndiqet me rigorozitet dhe mund te neglizhohet vetem ne raste te vacanta. 10) Rregulli – nje vend per cdo gje dhe cdo gje ne vendin e vet. 11) Barazia – Manaxheret duhet te trajtojne vartesit e tyre me dashamiresi dhe drejtesi. 12) Stabiliteti i personelit – Manaxheret duhet te kujdesen vazhdimisht qe te kene nje personel sa me stabel ne organizate. Largimet apo zevendesimet e shpeshta jane me rrezik dhe kosto per arritjen e objektivave te vendosura. 13) Iniciativa – Fayol-i e percaktonte niciativen si aftesi per te projektuar dhe zbatuar nje plan veprimesh. Eshte detyre e manaxhereve qe te nxitin stafin e tyre per te shfaqur niciativen,me qellim qe ata ta ndiejne veten pjese aktive e organizates. Keshtu ata do te kontribuojne me shume ne realizmin e objektivave. 14) “Esprit de corps” – Uniteti dhe harmonia jane nje force e madhe per cdo organizate. Ky parim, eshte zgjerim i parimit te unitetit te komandes duke e vene theksin tek puna ne ekip dhe ne rendesin e komunikimit. Sipas Fayol-it per te realizuar me sukses aktivitetet manaxheriale, cdo manaxher duhet te kete disa cilesi te caktuara. Keshtu, sa me poshte ne hierarki,aq me shume puna e tij varet nga aftesite teknike dhe per manaxheret e nivelit te larte kane me shume rendesi njohurite ne fushen e administrimit. Fayol-i ishte inxhinier nga profesioni, por pervoja e gjate ne punen manaxheriale e bindi se manaxhimi i organizatave kerkonte njohuri te tjera nga ato qe kishte mesuar ai. Ai gjithashtu pohonte se manaxhimi nuk eshte nje talent i lindur por nje mjeshteri qe duhet mesuar. M.Weber (1864 – 1920), Weber-i, ndryshe nga Fayol-i dhe Taylor-i nuk ishte as inxhinier dhe as manaxher praktike,por nje sociolog, i cili zhvilloi nje teori te re,teorine e burokracise. Modelin e e tij te organizimit burokratik ai e perpunoi duke u mbeshtetur tek institucione te tilla si agjensite qeveritare,kishat dhe ushtria.
  • 32. Weber-i theksonte se organizatat e medha dhe komplekse kane nevoje per nje forme burokratike organizimi te cilen e quante jo vetem te domosdoshme per to por edhe si forma me eficiente e organizimit. Kjo forme organizimi ka si karakteristike nje hierarki te percaktuar mire te autoritetit, ndarjen e punes qe bazohet ne specializimin funksional dhe ne nje sistem rregullash dhe procedurash te formuluara qart. Ndersa perzgjedhja dhe promocioni i punonjesve behet sipas aftesive te tyre teknike. Parimet e Weber-it ishin te ngjashme me 14 parimet e Fayol-it por,ndersa per Weber-in modeli burokratik ishte ideal dhe cdo shmangie prej modelit te dhene prej tij do te conte patjeter ne ineficence,Fayol-i eshte me elastik,pranonte qe parimet e tij nuk ishtin te ngurta,por fleksibel. Idete e tij per modelin burokratik te organizimit Weber-i paraqiti ne vepren e tij “Theory of Social and Economic Organization”, e cila u be e njohur per teoricientet e manaxhimit sidomos mbas perkthimit te origjinalit gjermanisht ne gjuhen angleze ne vitin 1974. Te tjere studjues qe kane kontribuar ne zhvillimin e manaxhimit administrativ jane Ch.Barnard (1886 – 1961) dhe M.P.Follet (1868 – 1933). Puna e Ch.Barnard-it u perqendrua ne fushen e autoritetit dhe te pergjegjesise. Ne vitin 1938 ai botoi nje nga librat me te mirenjohur ne fushen e manaxhimit,te titulluar “The Functions of the Executive”. Ai e trajtoi manaxherin nga kendeveshtrimi i sistemeve sociale me qellim qe te analizonte ne menyre racionale funksionet e ekzekutuesit. Puna e tij ne kete fushe beri qe ai te cilesohet si ideator i konceptit te sistemeve te manaxhimit. Ndersa M.P.Follet punoi per percaktimin e synimeve te organizates dhe per zgjidhjen e konflikteve ne menyre te tille qe te perfitonin te gjithe te organizates. Puna e M.P.Follet ka rendesi te vecante sepse sherben si nje ure lidhjeje midis shkolles klasike dhe asaj te sjelljes. Ajo pohonte se autoriteti nuk duhet perdorur per te dominuar mbi te tjeret apo thjesht per te dhene komanda. Per nje lidership efektiv manaxheret duhet ta vene theksin tek kooperimi dhe jo tek detyrimi. Ajo e kuptoi rendesine potenciale te njeriut ne vendin e punes per arritjen e objektivave organizative. Teoricientet e shkolles klasike te manaxhimit, me punen e tyre,kontribuan qe manaxhimi te trajtohej si nje disipline e rendesishme shkencore. Por kjo shkolle duke synuar eficencen e la pas dore punonjesin. Trajtimi i tij si objekt e jo si subjekt sherbeu si nxitje per lindjen e nje shkolle te re ne fushen manaxheriale, te shkolles se sjelljes. 2.3. SHKOLLA E SJELLJES Lindja dhe zhvillimi i shkolles klasike te manaxhimit u shoqerua me nje sere ndryshimesh politike, ekonomike dhe sociale. Rritja e mekanizimit nga njera ane,dhe rritja e popullsise nga ana tjeter, u shoqeruan me zgjerimin e levizjeve sindikaliste, me greva dhe me ndryshimin e qendrimit te punonjesve. Ishte koha kur qeverite po beheshin me te interesuara per ceshtjet ekonomike e te kufizonin ekseset e mekanizmave te tregut.
  • 33. Parimi “laissez-faire” u lekund dhe po shembej ne vitet e Depresionit te Madh 1929 – 1933. Nderkohe, ekonomisti i shquar J.M.Keynes nxori teorine e tij,qe predikonte nderhyrjen qeveritare ne ekonomi. (Teoria e tij u pasqyrua ne vepren e tij madhore “The general theory of Employment,Interest and Money”). Keto ndryshime dramatike u reflektuan edhe ne teorine e tij te re qe i trajtonte organizatat si nje sistem kooperues,ishin pararendese te shkolles se sjelljes. Viti 1912, shenoi lindjen e psikologjise industriale,si shkence me vete me publikimin po ne kete vit te librit “Psychology and Industrial Efficiency” te psikologut gjerman H.Muntsberg. Puna e Muntsberg-ut u plotesua me tej nga L.Gilbreth, e cila ne librin e saj “Pcychology of Management”, te botuarne vitin 1914, u perpoq te aplikonte konceptet psikologjike ne praktiken e manaxhimit shkencor. Por ajo cka shenoi perfundimisht lindjen e shkolles se sjelljes ishin nje sere studimesh shkencore ne uzinen e Hawthorn-it te Western Electric Company e te njohura me emrin Studimet e Hawthorn-it. 2.3.1 Studimet e Hawthorn-it Keto studime lidhen me emrin e E.Mayou-s (1880 – 1949),i cili udhehoqi ekipin e studjuesve me nje sere eksperimentesh shkencore. Qellimi i tyre ishte te vezhgonin lidhjen qe ekzistonte midis kushteve te punes dhe faktoreve te tjere dhe produktivitetit. Ne teresine e eksperimenteve te kryera,dy prej tyre ishin me rendesi te vecante: a) Ne eksperimentin e pare u vecuan nje grup prej 6 punetoresh dhe u ndryshua ndricimi ne vendin e punes, dhe rezultatet e punes se tyre u krahasuan me ato te punetoreve te tjere te cilet vazhdonin punen ne kushte normale. Duke konstatuar rritje te produktivitetit,edhe gjate ndryshimit (ulje apo rritje) te ndricimit,shkencetaret ishin gati ta quanin eksperimentin si te deshtuar por duke pare ne te diqka te vecante,ata vazhduan punen kerkimore. b) Ne eksperimentimin e dyte, objekt i studimit eshte nje grup prej 9 punetoresh ndaj te cileve u aplikua sistemi i pages me cope me pretendimin, qe ata me qellim qe te rrisin te ardhurat do te nxiteshin te prodhonin sa me shume. Por edhe ketu rezultatet ishin te papritura. Ndryshimet e ndodhura nuk shpjegoheshin dot nga forma e pageses se perdorur. Shkencetaret vune re se pas nje fare kohe,grupi vendosi nje kufi prodhimi te pranueshem per te gjithe duke nxitur te punonin me shume per arritjen e ketij niveli punetoret qe ngeleshin mbrapa dhe duke u bere presion per te prodhuar me pak atyre qe tejkalonin kufirin e vendosur bashkarisht. Nga keto eksperimente, si edhe nga ato te tjerat te zhvilluara ne kete kuader,studjuesit arriten ne konkluzionin se ekzistonin te tjere faktore, te karakterit social, te cilet ishin te panjohur nga manaxheret por qe kane rendesi te vecante. Faktore te tille ishin morali,marredheniet midis anetareve te grupit si dhe manaxhimi efektiv,ai manaxhim qe e kupton sjelljen njerezore, sidomos ate te nje grupi njerezish dhe punon ne menyre te tille qe ti motivoje, udheheqe e komunikoje ne menyre te tille me ta qe te arrije rezultatet e deshiruara.
  • 34. Ky fenomen, reagim i punetoreve, i zbuluar ne eksperimentet e Hawthorn-it quhet efekti Hawthorn. Ajo cka zbuloi E.Mayo me studimet e tij eshte,para se gjithash,domosdoshmeria qe te njihen me shume e me mire aspektet sociale dhe te sjelljes ne manaxhim. 2.3.2 Marredheniet njerezore Studimet e Hawthorn-it nxiten lindjen dhe zhvillimin e nje menyre te re te menduari per punetoret,qe njihet me emrin levizja e marredhenieve njerezore. E.Mayo,qe konsiderohet si themeluesi i kesaj levizje,duke pohuar se njeriu si nje qenie sociale ka nevojat dhe motivet e tij te vecanta,te cilat i sjell me vete ne vendin e tij te punes, e ve theksin tek domosdoshmeria e strategjive manaxheriale te cilat te sigurojne nja angazhim prioritar te organizates ndaj punonjesve. Numri i studjuesve qe ndoqen rrugen E.Mayo-s duke studjuar teknikat e motivimit,stilet e lidershipit apo aspekte te tjera humane ose te sjelljes organizative, per vete rendesine qe paraqiti kjo fushe shkencore, eshte mjaft i gjate. Autoret me te njohur te marredhenieve njerezore, apo sic quhen sot shkencetaret e sjelljes,jane A.Maslow me teorine e tij te hierarkise se nevojave njerezore,D.McGregory me teorine X dhe Y mbi natyren e punonjesve,R.Likert me teorine e tij te lidershipit,F.Hertzberg me teorine e tij te motivimit etj. Pikepamjet e parashtruara nga shkencetaret e pare te marredhenieve njerezore,me gjithe rendesine e tyre,ishin disi te thjeshtezuara dhe naive. Kritiket e tyre nuk besonin se ekzistenca e nje mbikqyrje suportive nga manaxheret dhe marredheniet e mira njerezore do te ngrinin automatikisht moralin e punonjesve e per pasoje dhe produktivitetin e tyre. Shkencetaret bashkekohor te sjelljes kane nje pikepamje me komplekse mbi sjelljen njerezore pasi jane nje teresi procesesh individuale dhe shoqerore,qe te gjitha se bashku,jane percaktues dhe pasoja te sjelljes njerezore. Sot studjuesit perqendrohen per nje njohje sa me shkencore te sjelljes njerezore ne kuadrin organizativ. 2.4 SHKOLLA SASIORE Perdorimi i metodave sasiore, per zgjidhjen e problemeve te ndryshme, ka ekzistuar shume kohe perpara zhvillimit te shkolles se manaxhimit shkencor, por ishte F.Taylor-i i cili i perdori ato nisur nga nje kendeveshtrim shkencor i manaxhimit. Ndersa gjate Luftes se II Boterore,vendet perendimore si SHBA dhe Britania e Madhe u ballafaquan me shume probleme komplekse ne fushen ushtarake, te cilat nuk mund te zgjidheshin me metodat e meparshme. Keto nevoja nxiten daljen e shume teknikave sasiore dhe lindjen e shkolles kuantitative. Idete dhe teorite e perpunuara nga kjo shkolle,pas luftes u aplikuan ne fushen e biznesit,ne procesin e planifikimit, te marrjes se vendimeve dhe te kontrollit. Nder teknikat me te rendesishme sasiore mund te permendim programin linear,teorine e rradhes,simulimi,analizen e rrjetave etj.
  • 35. Duke perdorur keto metoda e teknika te sofistikuara matematikore e statistikore, manaxheri eshte ne gjendje qe te marre vendime me cilesi te larte per probleme komplekse e te rendesishme per mbijetesen ne aspektin afatgjate. Konkretisht ,nepermjet aplikimit te metodave dhe teknikave te kesaj shkolle mund te zgjidhen probleme te tilla si per shembull, cila do te jete madhesia optimale e nje uzine te re dhe ku duhet te jete vendndodhja e saj,sa rezerva materiale duhet te kete kompania qe te vazhdoje normalisht prodhimin e qe ne te njejten kohe imobilizimi i mjeteve monetare te jete minimal etj. Progresi i madh ne kete fushe eshte i lidhur ngusht me zhvillimin e kompjuterit dhe te mjeteve te tjera elektronike te perpunimit te informacionit, te cilat aktualisht ofrojne mundesi potenciale te medha, qe manaxheri jo vetem te jete ne gjendje te perpunoje brenda nje kohe te shkurter nje informacion shume te madh, por edhe ta marre ate nga burime te ndryshme brenda apo jashte organizates se tij atehere kur i duhet atij. Keshtu per shembull,ne kompanite e medha,perdorimi i sistemeve te informacionit te manaxhimit (M.I.S), ben te mundur qe cdo manaxher mund te hyje ne kete sistem dhe te marre te dhenat e duhura per punen e tij nga fusha e marketingut, e finances,prodhimit,te burimeve njerezore etj. Kjo shkolle ndahet ne tre degezime kryesore: a) Shkenca e manaxhimit; b) Manaxhimi i operacioneve; c) Sistemet e informacionit te manaxhimit(MIS). 2.5 TEORITE MODERNE TE MANAXHIMIT Kohet e fundit studimi i manaxhimit po dominohet nga dy perspektiva te reja: teoria e sistemeve dhe ajo e situacioneve,te cilat megjithese nuk e kane arritur akoma statusin e shkollave te manaxhimit, u ofrojne drejtuesve mundesi e teknika te tilla qe te trajtojne variablat organizative ne lidhje e vartesi reciproke midis tyre. 2.5.1 Teoria e sistemeve Ch.Barnard cilesohet si ideatori i konceptit te sistemeve ta manaxhimit. Ne vepren e tij klasike “The Functions of the Executive” ai i cilesonte te gjitha organizatat si sisteme kooperuese. Sipas tij, “sistemi kooperues eshte nje kompleks elementesh fizike,biologjike,personale dhe sociale,te cilet kane nje marredhenie specifike sistematike me anen e kooperimit te dy a me shume personash per nje apo disa qellime te caktuara”. Ne pergjithesi, sistemi eshte nje teresi elementesh ne lidhje dhe vartesi reciproke qe veprojne si nje e tere per arritjen e nje qellimi te perbashket. Me anen e teorise se sistemeve behet i mundur studimi i elementeve thelbesore te organizates ne kushtet e nderveprimit me njeri-tjetrin dhe me
  • 36. mjedisin e jashtem. Pra, sjellja e organizates parashikohet apo spjegohet ne nje kuader shumedimensional duke studjuar njekohesisht njerezit,strukturen,teknologjine dhe mjedisin.Me poshte po japim ne menyre te permbledhur disa karakteristika te sistemeve. Sistemet klasifikohen ne te hapura dhe te mbyllura. i. Sistemet e mbyllura jane ato sisteme qe nuk veprojne me mjedisin e jashtem por jane veterregullues. ii. Sisteme te hapura jane ato sisteme qe bashkeveprojne me mjedisin,tek i cili mbeshteten per te marre inputet dhe per shperndarjen e outputeve. Organizatat, si sisteme sociale jane sisteme te hapura,sikurse jane edhe sistemet biologjike dhe ato informative. Nje organizate e trajtuar nga kendeveshtrimi sistemor,ne nje forme te thjeshtezuar,te mund te paraqitet si ne figuren 2.2. Inputet e nje organizate jane: burimet njerezore,fizike,financiare dhe informative,ndersa Outputet pergjithesisht jane produktet dhe sherbimet e ndryshme. Feedback-u ka te beje me kalimin e informacionit nga nje pike e sistemit ne nje pike tjeter te meparshme me qellim qe te modifikohet sjellja e ardhshme e tij. Ne varesi te shkalles se parashikimit te sjelljes se tyre,sistemet,mund te kategorizohen ne: i. Sisteme deterministe,ku sjellja e tyre mund te percaktohet plotesisht ne cdo moment te dhene kohe. ii. Sisteme stokastike ose probabiliste,ku sjellja e tyre mund te percaktohet vetem ne menyre probabilitare. Shumica e sistemeve mund te ndahen ne nensisteme. Keshtu,sistemi i ekonomise se nje vendi ndahet ne nensistemin e industrise,te bujqesise,transportit,tregtise etj. Ndersa, ne nje organizate
  • 37. biznesi disa nga nensistemet e mundshme jane nensistemi i prodhimit, i marketingut,i finances,i burimeve njerezore etj. Ndarja ne nensisteme eshte relative. Keshtu nje nensistem mund te jete i tille per nje sistem te nje shkalle me te larte,por ai mund te jete ne te njejten kohe nje sistem qe perfshine disa nensisteme te tjera. Keshtu, ne shembujt e dhene me larte,organizata e biznesit eshte nensistem per sistemin e ekonomise kombetar dhe sistem qe perfshine teresine e nensistemeve te marketingut,prodhimit etj. Ka rendesi te theksojme qe sistemi baze duhet te delegoje nje autoritet te mjaftueshem tek pjeset e tij dhe te ekzistoje nje rrjet efektiv komunikimi midis tyre. Trajtimi sistemor nuk e lejon manaxherin te lere jashte vemendjes aspektet e brendshme apo te jashtme te mjedisit organizativ. Keshtu,per prodhimin e nje produkti te ri manaxheri duhet te marre ne konsiderate burimet qe ka ne dispozicion,nivelin e teknologjise si edhe te studjoje tregun per te percaktuar tendencat e tij. Analiza sistemore e organizates do te thote qe manaxheri ne marrjen e vendimeve duhet te trajtoje organizaten si nje teresi unike dhe jo si nje bashkim mekanik pjesesh,nisur nga parimi qe “ne duhet te pushojme se menduari sikur natyra eshte e ndare ne disiplina si ato te universitetit” (R.Ackoff, 1960), por si nje njesi ku ndryshimet e ndodhura ne nje pjese te saj e japin ndikimin dhe ne pjeset apo elementet e tjere te organizates. Nga ana tjeter, trajtimi i organizates si nje njesi unike e si pjese e nje sistemi me te madh e afteson manaxherin per nje konceptim e zbatim me efektiv te funksioneve qe ai kryen gjate permbushjes se detyrave te tij manaxheriale Teoria e sistemeve eshte akoma ne zhvillim, por ne te ardhmen ajo do te luaje nje rol gjithnje e me te madh ne teorine dhe praktiken e manaxhimit. 2.5.2 Teoria situacionale Eshte nje tjeter perspektive moderne e manaxhimit, qe perpiqet te largohet nga konceptet universale te manaxhimit drejt nje trajtimi situacional jo se “trajtimet universale te manaxhimit ishin te gabuara,por thjesht se ato nuk ishin adekuate”. Ndersa teorite e tjera te manaxhimit kerkonin pergjigjje universale per problemet e tij,kjo teori thekson se nuk ka nje “best way” manaxhimi qe ti pershtatet cdo situate, sepse kompleksiteti i sistemeve siciale (organizatat) dhe i sjelljes njerezore e bejne cdo situate qe te jete disi e vecante nga situatat tjera. Teoria situacionale nuk u kundervihet trajtimeve te meparshme, por perpiqet qe idete e dhena nga shkollat e ndryshme te manaxhimit te aplikoje ne praktiken konkrete te veprimtarise se organizatave. Keshtu per shembull, ne nje departament largimet e punetoreve (ose treguesi i qarkullimit te punetoreve) eshte ne kufijte me te larte se mesatarja e organizates, atehere sipas kesaj teorie manaxheri do te vepronte si ne figurenn 2.3.
  • 38. Pra, manaxheri, sikurse duket ne edhe ne figure,pasi shqyrton te gjithe faktoret e mundshem mund te qojne ne rritjen e treguesit te qarkullimit te punetoreve, zgjedh ate alternative apo kombinim alternativash qe e zgjidh me mire problemin e dhene. Pare nga pikepamja historike, trajtimi situacional nuk eshte i ri , pasi qysh ne fillim te ketij shekulli Taylor-i theksoi rendesine e manaxherit qe ti pershtatej me mire cdo situate,kurse Fayol- i pohonte se parimet e tij te manaxhimit nuk jane diqka e ngurte, por jane parime fleksibile.
  • 39. 3. PLANIFIKIMI SI FUNKSION I MENAXHMENTIT Njeriu, si qenie e vetëdijshme, para se të fillojë ndonjë aktivitet, duhet t’ia caktojë vetes një qëllim se ku dëshiron të arrijë. Me të përcaktuar qëllimin, ai duhet të mendojë edhe se në c’mënyrë do ta arrijë, me c’mjete, në cfare afati kohor, me ndihmën e kujt, e kështu me radhë. Kjo mënyrë e të menduarit të njeriut në fakt paraqet planifikimin, si pjesë përbërëse e cdo veprimtarie të tij te vetëdijshme. Pra, nga kjo rrjedh se planifikimi është një aktivitet (process), në të cilin përfshihet vendosja e qëllimit dhe mënyra e relaizimit të tyre. Planifikimi paraqet proces që ka të bëjë me parashikimin e ardhmërisë. Me ndihmën e planifikimit, menaxherët mundohen ta parashikojnë ardhmërinë, ta anticipojnë dhe të përgaditen për rastësitë dhe goditjet eventuale që vijnë nga ndryshimet e rrethinës, si dhe të përcaktojnë vazhdimësinë e kryerjes së aktiviteteve për realizimin e qëllimeve. Se sa është një organizatë e suskesshme varet nga ajo se sa i suksesshëm është funksioni i planifikimit, edhe atë në ydo nivel të organizatës. Ndryshimet në organizatë ndodhin vazhdimisht, kështu që edhe planifikimi duhet të jetë i vazhdueshëm. Planifikimi realizohet në cikle. Cikli i planifikimit fillon me parashikimin e trendëve të zhvillimit të organizatës, vazhdon me ndërmarrjen e aksioneve të caktuara dhe përfundon me ndjekjen dhe vlerësimin e efekteve nga aksionet e ndërmarra. 3.1. Përkufizimi i planifikimit Njeriu, si qenie e vetëdijshme, para se të fillojë ndonjë aktivitet, duhet t’ia caktojë vetes një qëllim se ku dëshiron të arrijë. Me të përcaktuar qëllimin, ai duhet të mendojë edhe se në c’mënyrë do ta arrijë, me c’mjete, në cfare afati kohor, me ndihmën e kujt, e kështu me radhë. Kjo mënyrë e të menduarit të njeriut në fakt paraqet planifikimin, si pjesë përbërëse e cdo veprimtarie të tij te vetëdijshme. Pra, nga kjo rrjedh se planifikimi është një aktivitet (process), në të cilin përfshihet vendosja e qëllimit dhe mënyra e relaizimit të tyre. Lidhur me përkufizimin e planifikimit ekzistojnë qasje të ndryshme: - Planifikimi paraqet procesin e përcaktimit të aktiviteteve, lidhur me pyetjet: Cka?, si, kush dhe kur, para se të ndërmerren aksione menaxheriale. - Planifikimi përkufizohet si një process që përfshin një spektër të gjerë të fazave të radhituranë këtë mënyrë: formulimi i qëllimeve dhe i misionit, objektivat, strategjitë, politikat, procedurat, rregullat, programet dhe buxhetet për arritjen e tyre, ku si rezultat i këtij procesin janë planet. - Planifikimi është sistem i vendosjes, ku në bazë të parashikimit të situatave të mundshme në rrethinë, kërkohet ai kombinim i resurseve të disponuara dhe të pritura, me të cilat mund të realizohet rritja e shpejtë e organizates së biznesit.
  • 40. - Planifikimi është përshtatja e aktiviteteve afariste ndaj ndryshimeve me c’rast mund t’iu ikë të gjitha rreziqeve dhe në mënyrë efikase t’i shfrytëzojë mundësitë e dhëna. - Planifikimi si proces apo aktivitet mental paraqet procesin e të menduarit, parashikimin e organizuar të misionit, bazuar në fakte dhe përvojë, të cilat janë të nevojshme për të ndërmarrë ndonjë aktivitet të vetëdijshëm. Planifikimi paraqet process intelektual, paradispozitë mentale për t’i bërë gjërat ashtu si duhet, për të menduar para se të veprojë, të veprojë në dritën e fakteve e jo me të qëlluar. - Planifikimi është funksion i menaxhmentit, në të cilin zgjidhet drejtimi efikas i aksioneve, me qëllim të sigurimit, shfrytëzimit, vendosjes apo zëvendësimit të resurseve të organizatës. - Planifikimi përkufizohet si aktivitet mental ose si process i gjykimit, i parashikimit të organizuar të së ardhmes, bazuar në faktet dhe përvojat qe janë të nevojshme për aksione të mencura. Duke pasur parasysh konceptet e paraqitura dhe të shqyrtuara më lart, planifikimi mund të definohet si aktivitet mental i menaxhmentit në përcaktimin e qëllimeve, strategjive, politikave dhe planeve, duke përdorur teknikat ndihmëse të parashikimit të rrethinës së jashtme dhe të brendshme të organizatës. Nga ky përkufizim mund të shihen qartë se cilat janë elementet e planifikimit, edhe atë: qëllimet, strategjitë, politikat, procedurat, rregullat, programet, buxheti dhe planet. Qëllimet tregojnë se Cfarë duhet të realizohet për një afat të caktuar kohor. Strategjitë përcaktohen si programe të gjera të aktiviteteve, të cilat janë të nevojshme për arritjen e qëllimeve të vendosura. Politikat bazë paraqesin udhërrëfyesin për atë se si dhe pse duhet diyka të realizohet. Ato shërbejnë si një guidë për të orientuar njerëzit në procesin e marrjes së vendimeve. Politikat shprehin mënyrat nëpërmjet të cilave do të arrihen qëllimet e organizatës. Ato marrin formën e akteve të cilat janë udhërrëfyes për punonjësit se si duhet të veprojnë për realizimin e qëllimeve. Procedurat janë plane që pasqyrojnë politikën dhe japin metodën e kryerjes së aktiviteteve të ardhshme. Rregullat janë udhëheqje për veprim, duke mos e përcaktuar kohën kur duhen kryer veprimet e caktuara. 3.1.1. Programet Janë plane të hartuara për arritjen e një qëllimi apo objektivi, i cili përfshin një diapason të gjerë aktivitetesh. Rendom programet zbërthehen në projekte për realizimin e tyre. Buxhetet përfshijnë plane që pasqyrojnë burimet e domosdoshme për realizimin e aktiviteteve të një programi apo projekti dhe shprehen nëpërmjet treguesve financiarë dhe materialë (orët e punës, makineritë, etj.). Duke analizuar kontributin e Fajol-it në konceptin e qeverisjes, i cili menaxhmentin e kuptonte si process, si anticipim (të bërit e diykaje para kohe), gjegjësisht shikim përpara. Maksima “menaging do të thotë të shikosh përpara”. Nga ky përkufizim i menaxhmentit mund të shihet vendi dhe roli i planifikimit në procesin e menaxhmentit. Planifikimi paraqet proces që ka të bëjë me parashikimin e ardhmërisë. Me ndihmën e planifikimit, menaxherët mundohen ta parashikojnë ardhmërinë, ta anticipojnë dhe të përgaditen për rastësitë dhe goditjet eventuale që vijnë nga ndryshimet e rrethinës, si dhe të përcaktojnë
  • 41. vazhdimësinë e kryerjes së aktiviteteve për realizimin e qëllimeve. Se sa është një organizatë e suskesshme varet nga ajo se sa i suksesshëm është funksioni i planifikimit, edhe atë në ydo nivel të organizatës. Ndryshimet në organizatë ndodhin vazhdimisht, kështu që edhe planifikimi duhet të jetë i vazhdueshëm. Planifikimi realizohet në cikle. Cikli i planifikimit fillon me parashikimin e trendëve të zhvillimit të organizatës, vazhdon me ndërmarrjen e aksioneve të caktuara dhe përfundon me ndjekjen dhe vlerësimin e efekteve nga aksionet e ndërmarra. Vazhdimësia e procesit të planifikimit është paraqitur në ilustrimin.1.1. Nëse dështohet në planifikim, atëherë kjo nënkupton që menaxheri ka planifikuar të dështojë. Përderisa aktivitetet nuk planifikohen ato do të jenë joracionale, të parealizueshme, të astësishme dhe nuk do të jenë të orientuara kah qëllimet. Sa rritet rëndësia e planifikimit po aq bëhet i dukshëm edhe ekspansioni i tij afarist, si rezultat i ndryshimeve të shpejta teknologjike në të gjitha degët industriale, si rezultat i dinamizmit dhe jostabilitetit të rrethinës, ndërlikueshmërisë së punës, rritjes së konkurrencës, rritjes së ndërlikueshmërisë së rrethinës në të cilën veprojmë etj. 3.2. Nevoja pëe planifikim Menaxherët kanë nevojë për planifikim për shkak se “ai jep drejtim zvogëlon goditjet nga ndryshimet në rrethinë, zvogëlon humbjet dhe vendos standarde për përmirësimin e kontrollit. Planifikimi mundëson koordinimin e përpjekjeve (për të bërë dicka). Kur të gjithë të interesuarit e dinë se në cfarë drejtimi shkon organizata dhe cfarë kontributi duhet të japin për arritjen e qëllimit, ata fillojnë t’i koordinojnë aktivitetet e veta, të kooperojnë me njëri-tjetrin dhe të punojnë në ekipe. Mungesa e planifikimit mund t’i ushqejë “zig-zag lëvizjet” dhe ta pengojë organizatën në realizimin efikas të qëllimeve.
  • 42. Planifikimi zvogëlon pasigurinë me anticipimin e ndryshimeve. Ai është process që i shtyn menaxherët të shikojnë përpara, të mendojnë për goditjet që vijnë nga ndryshimet dhe të përgatisin përgjigje adekuate. Përderisa ne nuk e dimë se cfarë duhet të arrijmë, atëherë do të ecim verbërisht përmes problemeve dhe dilemave dhe pa i parë ato. Nëpërmes planifikimit menazherët parashtrojnë dhe formulojnë qëllimet, ndërsa nëpërmjet kontrollit ata e krahasojnë arritjen e qëllimeve, identifikojnë devijimet dhe ndërmarrin aksion korrigjues. Planifikimi ka një rëndësi të madhe në rritjen e fitimit të organizatës. Ekzistojnë shumë arsye se pse planifikimi ndikon në rritjen e fitimit të organizatës. Planifikimi është proces që ndihmon në koordinimin e aktiviteteve; ndihmon në motivimin e fuqisë punëtore për të ndërmarrë aksione të reja; planifikimi mundëson marrjen e vendimeve me cilësore dhe të mbështetura në informata thelbësore. Planifikimi mundëson një model realist të matjes së rezultateve. Në vazhdim do t’ju paraqesim arsyet se pse organizata ka nevojë për të planifikuar, dhe këto nevoja janë : - nevoja për lidhjen e më shumë aktiviteteve që kryhen nga stile të ndryshme të menaxhmentit; - nevoja për mbrojtjen e interesave të formuluara, përkundër kërcënimeve që vijnë nga ndryshimet; - nevoja për përgjigje të shpejtë ndaj ndryshimeve në rrethinë; - nevoja për rritje sistematike dhe ndjenjë për orientim të unfikuar; - nevoja për system më të mirë të kontrollit; - nevoja për rritje rapide (të shpejtë); - nevoja për përkrahjen e iniciativës (nismës) nëpërmjet anticipimit të situatave të reja e jo me reagimin ndaj tyre; - nevoja për përcaktimin e kohës së ndryshimeve të shpejta etj. Planifikimi është faza e parë e procesit të menaxhmentit dhe baza e të gjitha fazave të tjera të tij. Kjo është paraqitur në ilustrimin 1.2 : Ilustrimi 1.2. Planifikimi si percaktim i gjendjes se re te sistemit.
  • 43. 3.3. Rëndësia e planifikimit Pa planifikim vendimet afariste do të ishin të rastësishme, ad-hoc. Pa planifikim nuk do të mund të kryheshin as funksionet e tjera të menaxhmentit; pa parashtrim të qëllimeve nuk do të kishim organizim të mirëfilltë të punëve, pa standarde nuk do të kishim kontrollim, pa planifikim të detyrave nuk do të kishim koordinim të tyre dhe ghithashtu nuk do të kishim as motivim të punëtorëve për t’i realizuar detyrat e dhëna. Rëndësia e planifikimit si proces kryesor, si proces bazë për zhvillimin e funksioneve të tjera qëndron në: 1) Zhvillim të afiniteteve menaxheriale. Për nga natyra e vet, planifikimi i mëson menaxherët të mendojnë për të ardhmen. Planifikimi bën që menazherët të jenë njerëz sa më aktivë, të cilët bëjnë që gjërat të ndodhin. Procesi i planifikimit i mëson menaxherët të analizojnë dhe të mendojnë për të ardhmen dhe ta kuptojnë më tërësisht rolin e tyre kritik në ndryshimet që mund të ndodhin. 2) Rritja e sigurisë për sukses. Hulumtimet fuqimisht e përkrahin propozimin se planifikimi është ngushtë I lidhur me suksesin e kompanive. Kompanitë me system të
  • 44. planifikimit kanë bindshëm rezultate më të mira financiare. Planifikimi ndihmon përkufizimin e standardeve për veprim, të cilët më vonë shfrytëzohen për matjen e realizimit real. Pa process të planifikimit këto standarde janë subjective dhe jo racionale. 3) Koordinimi i përpjekjeve ndërmjet njësive. Përderisa ndërmarrjet nuk kanë plane, ato janë të detyruara të reagojnë ndaj ndodhive ditore. Nga ana tjetër, me anë të planeve, menaxherët janë në gjendje të koncentrohen në qëllimet e dëshiruara dhe aksionet e duhura për t’i arritur ato. Kështu, duke punuar rreth qëllimeve të planifikuara, punët e individëve dhe grupeve do të kenë një koordinim më efikas. 4) Përgatitja për ndryshime. Ndryshimet e shpejta janë pjesë e përditshmërisë sonë. Nëdryshimet po shpejtohen dhe lufta kundër ndryshimeve paraqet një ndër sfidat kryesore me të cilat ballafaqohen menaxherët. Planifikimi paraqet mjetin më kritik në luftën kundër ndryshimeve. Menaxheri, i cili bën planifikimin efikas dhe anticipon ndryshimet do të ketë më tepër kontroll, për dallim nga menaxheri që nuk i planifikon. 5) Përqëndrimi i vëmendjes kah qëllimet. Planifikimi është drejtpërdrejt i orientuar kah arritja, relaizimi i qëllimeve të kompanisë. Cdo hap i planifikimit përqendron vëmendjen kah qëllimet. 6) Operacionet i bën më ekonomike. Planifikimi i minimizon shpenzimet për shkak se thekson efikasitetin dhe konsistencën e operacioneve. 7) Ndihmon kontrollimin. Menaxheri nuk mund ta kontrollojë realizimin e vartësve të tij, nëse nuk ka qëllime të planifikuara, në bazë të të cilëve do ta matë realizimin.
  • 45. 3.4. PROCESI I PLANIFIKIMIT 3.4.1. Procesi i planifikimit Procesi i planifikimit paraqet seri te fazave të lidhura me njëra-tjetrën dhe të zhvilluara sipas një rendi logjik. Cdo organizatë biznesi, pavarësisht nga madhësia dhe biznesi që e realizon ajo, duhet të bëjë planifikimin nëpërmes procesit të planifikimit (ilustrimi 1.3.). Procesi i planifikimit është mjaft i ndërlikuar dhe përfshin këto faza: 1) Analizë të mjedisit të jashtëm dhe të brendshëm organizativ; 2) Përcaktimi i drejtë i objektivave; 3) Identifikimi i alternativave të mundshme; 4) Vlerësimi dhe zgjedhja e alternativës më të mirë; 5) Hartimi i planeve suportuese; 6) Buxhetimi i planeve dhe 7) Zbatimi dhe kontrolli periodic i tyre. Procesi dhe hapat eplanifikimit, analizuar në bazë të niveleve të menaxhmentit, tregojnë qartë se disa nivele të menaxhmentit kanë qasje të ndryshme në procesin e planifikimit. Analizuar në bazë të hierarkisë menaxheriale kur zbresim në piramindën menaxheriale aktivitetet planifikiuese zvogëlohen. Lidhja midis hapave të planifikmit dhe hierarkisë menaxheriale është paraqitur në ilustrimin 1.4. Nga ky ilustrim mund të shihet se sipas nivelit hierarkik, në procesin e planifikimit janë të përfshirë të gjitha nivelet menaxherike. Mirëpo përgjegjeësinë kryesore në procesin e planifikimit e ka niveli i lartë dhe niveli i mesëm, pasi ato vendosin qëllime dhe zhvillojnë plane në bazë të parashikimeve. Kurse niveli i ulët i menaxhmentit ndihmon në përpilimin e planeve të njësive. Ilustrimi 1.3. Procesi i planifikimit
  • 46. Ilustrimi 1.4. Hapat e planifikimit ne hierarkine menaxheriale
  • 47. 3.4.2. Përkufizimi i msionit Misioni është një formë e ngushtë e shprehjes së qëllimit dhe është i vecantë për cdo organizatë biznesi. Misioni i organizatës përkufizohet si rrugë të cilën e zgjedhin menaxherët për realizim të qëllimeve. Misioni i organizatës e shprehë qëllimin, ose shkakun e ekzistencës së kompanisë, d.m.th. sqarojmë kush jemi ne dhe cfarë bëjmë. Misioni paraqet një deklaratë të shkurtër të arsyeve të ekzistencës së organizatës, funksioneve që ajo kryen dhe metodave që i përdor për realizimin e qëllimeve. Misioni i cdo organizate përcakton se pse ekziston organizata dhe cfarë duhet të bëjë ajo. Përkufizimi i misionit të organizatës ka një rëndësi shumë të madhe, sepse pohon qartë se përse ekziston organizata dhe u jep menaxherëve dhe punëtorëve një sens të përbashkët të drejtimit kah realizimi i qëllimeve të orgnizatës dhe marrjes së vendimeve të drejta. Misioni i organizatës përcakton: pse organizata ekziston, cfarë funksionesh ajo do të kryejë, për cilin dhe si do t’i kryejë. Misioni i organizatës përmban pyetjet kyce: - cfarë(që nënkupton përkufizimin e nevojave që organizata do t’i plotësojë); - cili (që përfshin tregun, apo segmentin e tregut qe do t’i arrijë qëllimet, cfarë teknologjije do të përdorë ajo). - Aspekti i katërt ka të bëjë me atë se pse ekziston organizata dhe cili do të jetë roli i saj në shoqëri.
  • 48. Misioni paraqet një deklaratë të shkruar dhe duke përmbajtur përshkrim të: prodhimeve dhe shërbimeve kryesore të ofruara nga organizata e biznesit; segmentit të tregut që do të dominohet; vlerës që do t’u ofrohet klientëve etj. Nga e gjithë kjo që theksuam deri më tani mund të themi se misioni paraqet një deklaratë të shkruar për qëllimet e organizatës, e cila definon aktivitetet bazë, prodhimet dhe shërbimet, tregun dhe atë që ua ofron konsumatorëve. Misioni është shumë i rëndësishëm për organizatën, sepse siguron një komunikim me të gjithë pretendentët, duke iu ofruar informacione për prodhimet dhe shërbimet. Misioni është shumë i rëndësishëm, spese e shpreh vizionin e menaxhmentit të lartë dhe është gjithashtu i rëndësishëm për formulimin e qëllimeve dhe strategjive në organizatë. 3.5. PERKUFIZIMI I QELLIMEVE 3.5.1. Përkufizimi i qëllimeve Qëllimi i një organizate paraqet arsyeshmërinë e ekzistimit të saj. Organizatat e ndryshme kanë edhe qëllime të ndryshme, p.sh. organizatat e biznesit krijojnë prodhime apo shërbime për treg: subjektet shkollore bëjnë arsimimin gjegjësisht hulumtime kërkimore shkencore. Qëllimet e organizatës janë gjendja ku ajo dëshironë të arrijë në të ardhmen dhe kah e cila janë të orientuara aktivitetet e planifikuara. Realizimi i qëllimeve të organizatës mundëson realizimin e misionit të organizatës. Vendosja e qëllimeve është faza e parë e procesit të planifikimit, prej nga rrjedhin aksionet menaxheriale. Qëllimet janë gjendje e dëshiruar e organizatës, kah e cila janë të orientuara sjelljet e individëve drejt plotësimit të tyre. Qëllimet paraqesin rezultatin përfundimtar që duhet të arrihet me plan në korniza kohore të caktuara. Mënyra e formulimit të qëllimeve përfshin aktivitetet e menaxherëve që të bëhet dicka, duke përfshirë aktivitete të rëndësishme që shprehen me dëshirën për të bërë dicka ose me dëshirën për të punuar e poseduar një gjë. Të posedohet dicka do të thotë që të arrihet ndonjë qëllim, gjegjësisht në qoftë se keni një veturë, kjo do të thotë se mund të transportoni dicka, mund të jeni më mobil. Në vendosjen e qëllimeve të organizatës ndikojnë shumë faktorë të jashtëm sic janë: faktorët ekonomikë, politico-shoqërorë, teknologjikë, mjedisi i industrisë në të cilën operon organizata. Si faktorë të brendshëm që ndikojnë në përcaktimin e qëllimeve janë: madhësia e organizatës, resurset, kultura e organizatës dhe motivimi i menaxhmentit të lartë. Në procesin e përcaktimit të qëllimeve duhet të respektohen faktorët kyc të realizimit të qëllimeve që ato të jenë të mencura duke përshkruara qartë qëllimet (caqet) e organizatës duke respektuar SMART-in që do të thotë se qëllimet duhet të jenë: specifike (spevific), të matshme (mesurable), të arritshme (achievable), realistike (realist) dhe në korniza kohore (time-bound).
  • 49. 3.5.2. Rëndësia e qëllimeve Formulimi i qëllimeve mundëson koordinimin e aktiviteteve të organizatës dhe paraqet orientime kah janë drejtuar aktivitetet e të gjithë të punësuarve. Kjo rëndësi e qëllimeve është paraqitur në ilustrimin 1.5. Vlerësimi i qëllimeve është shumë i rëndësishëm dhe i vlefshëm nëse ato janë: 1. Burimi i motivimit, kjo arrihet kur punonjësit marrin pjesë në formulimin e tyre, sepse ata në këtë mënyrë identifikohen me vetë organizatën. 2. Udhërrëfyes i aksioneve të ardhshme. Ato duhet të jenë udhërrëfyes i të gjitha aksioneve menaxheriale, të sigurojnë ndjenjë të orientimit të të gjitha përpjekjeve të fuqisë punëtore kah realizimi i rezultateve. 3. Bazë për matjen e rezultateve, qëllimet janë standard për matjen e rezultateve dhe kontrollin e efikasitetit dhe paraqesin standarde për vlerësim. 4. Bazë e drejtimit të qeverisjes. Procesi i drejtimit fillon me formulimin e qëllimeve. Ato janë fillimi i procesit të drejtimit, porn ë të njejtën kohë edhe rezultat i pritur përfundimtar i tij. Qëllimet janë standard për kontrollin e efikasitetit në punë. 5. Bazë për vendime racionale. Vendosja e qëllimeve imponon nevojën e marrjes së vendimeve për politikën afariste, planet etj. Organizatat e biznesit,përmes formulimit të qëllimeve, më mirë e përcaktojnë pozicionin e ndërmarrjes në rrethin ku vepron, i koordinojnë aktivitetet, sigurojnë realizimin e standardeve, mundësojnë kontrollin etj. Ato janë bazë për përpunimin ose sjelljen e politikave dhe planeve. Ilustrimi 1.5. Rendesia e qellimeve
  • 50. 3.5.3. Llojet e qëllimeve Qëllimet e organizatës shpesh herë janë pikënisje për menaxhment të suksesshëm,pasi që ato janë bazë për ndërtimin e strategjive, politikave, planeveetj. Qëllimet e organizatës mund të ndahen në tri grupe, për realizimin e të cilëve marrin përgjegjësi nivelet e ndryshme të menaxhmentit. Qëllimet zyrtare për të cilat është përgjegjes menaxhmenti i mesëm dhe qllimet ekzekutive, për të cilat përgjigjet niveli më i ulët i menaxhmentit. Llojet e qëllimeve organizative ne hierarkinë menaxheriale është paraqitur në ilustrimin 1.6. Ilustrimi 1.6. Qellimet organizative ne hierarkine menaxheriale
  • 51. Qëllimet zyrtare janë qëllime më abstrakte dhe afatgjate këto janë në formë dokumentesh të vecanta, apo raportesh për politikën afariste. Këto qëllime shprehin aspiratat dhe misionin e organizatës. Ato nuk janë të matshme dhe janë abstrakte. Të tilla janë: rritja e fitimit të aksioneve, zhvillimi i brendshëm dhe i jashtëm i organizatës, avancimi i punës së organizatës etj. Qëllimet operative janë më konkrete se qëllimet zyrtare dhe shpesh vendosen ne afat prej një viti. Vendosja e këtyre qëllimeve bëhët në bazë të informative të rezultateve të vitit paraprak, në bazë të parashikimeve dhe trendit të zhvillimit të organizatës. Peter Drucker definoi tetë lloje të qëllimeve operative, të cilat mund të hasen në shumë organizata, edhe atë : 1) Qëllime të marketingut: dominim i tregut, kënaqja e kërkesave të konsumatorëve, rritja e shitjeve; 2) Qëllimet innovative janë të orientuara kah zhvillimi i prodhimeve të reja, proceseve të reja të prodhimit etj; 3) Qëllimet e profitabilitetit nënkuptojnë qëllime të kthimit të kapitalit të investuar, rritjes së fitimit të pastër; 4) Qëllimet e resurseve financiare paraqesin qëllime të sigurimit të kapitalit për përkrahje të proceseve organizacionale; 5) Qëllimet e resurseve fizike, paraqesin qëllime të sigurimit të nivelit të kënaqshem të fasiliteteve fizike në organizatë , pajisjet, stoqet, pasuria e organizatës etj; 6) Qëllimet e resurseve njerëzore kanë të bëjnë me punësimin, zhvillimin dhe formimin e të punësurave në organizatë; 7) Qëllimet e produktivitetit kanë të bëjnë me mbatjen e llogarise për rezultatet e angazhimit të cdo punëtori; 8) Përgjegjësia shoqërore ka të bëjë me qëllimet që vë organizata lidhur me përgjegjësinë e sjelljes duke respektuar principet dhe standardet morale dhe etike në qeverisje. Qëllimet ekzekutive janë qëllime konkrete dhe afatshkurtëra. Këto qëllime rrjedhin nga qëllimet operative. Këto qëllime ndërtohen në bazë të standardeve të sjelljes, kriteeve të realizimit dhe plotësimit të kohës së punës. Këto qëllime realizohen nga mbikqyrësit dhe puntorët e linjës së parë. Në ilustrimin 1.7. shihet që nëse qëllimi operativ është rritja e prodhimit A, ky qëllim mund të konkretizohet me rritjen e shitjes së peodhimit A për 10 % në vitin 2006, përmes hapjes së 3 dyqaneve në Tetovë qe paraqet qëllim ekzekutiv.
  • 52. Ilustrimi 1.7. Hierarkia e qellimeve Përvec kësaj ndarjeje mund të identifikohen edhe tri lloje qellimesh: a) Qëllimet ekonomike-zhvillim, rritje, profit dhe ekzistencë; b) Qëllimet shërbyese-krijimin i dobishmërisë për shoqërinë; c) Qëllimet personale-qëllimet individuale ose grupore në organizatë. Po të analizohen qëllimet sipas hierarkisë organizative do të shohim se hierarkia e qëllimeve përcaktohet në bazë të marrëdhënieve që ekzistojnë midis qëllimeve individuale dhe atyre të përgjithshme, si dhe qëllimeve të niveleve të ulëta, të mësme dhe të larta të organizatave. Hierarkia e qëllimeve mundëson integrimin e qëllimeve, koordinimin dhe shmangien e mosmarrëveshjeve eventuale dhe mundëson përcaktimin e një rendi duke pasur parasysh qëllimet zyrtare të organizatës.
  • 53. Këto marrëdhënie mund të shihen në ilustrimin 1.8. Ilustrimi 1.8. Qellimet dhe hierarkia organizative 3.6. MENAXHMENTI PERMES QELLIMEVE -MBO-së Menaxhimi me ndihmën e qëllimeve (management by objectives), paraqet një filozofi të menaxhmentit e cila thekson një veprim të harmonizuar të menaxherëve kryesorë dhe të tjerëve në përdorimin e qëllimeve, si një bazë primare motivuese, evaluimi dhe kontrolli. MBO paraqet mënyrën të të menduarit, e cila është e përqendruar në realizimin e rezultateve të organizatës. Themeluesi i menaxhimit përmes objektivave është Peter Drucker, i cili, në vitin 1954, e publikoi në librin e tij “The Practice of Menagement”. Autori nxjerr vlerën e formimit të qëllimeve të organizatës në përgjithësi, që do të thotë participimin e menaxherëve të cdo niveli gjatë formimit të qëllimeve të organizatës. Ajo është njëra nga teknikat e menaxhmentit, e cila fitoi një peshë të madhe në tridhjetë vitet e fundit. Menaxhimi përmes qëllimeve është filozofi e menaxhmentit, e cila thekson kornizën e
  • 54. harmonizuar për menaxherët e nivelit të lartë dhe menaxherët e tjerë në formulimin e qëllimeve si faktorë kryesor të motivimit, evaluimit dhe kontrollit. Celësi i suksesit të MBO-së është shkallë e lartë e participimit, inkuadrimit të menaxherëve të përcaktuar në secilin nivel të organizatës në formulimin e qëllimeve. MBO thekson arritjen e rezultateve të matshme dhe mundëson përparimin e suksesit organizativ dhe individual. Qasja varet nga pjesëmarrja active në suaza të qëllimeve në të gjitha nivelet e menaxhmentit. Druker ka vërtetuar se ligji i parë i mennaxhmentit në cdo organizatë biznesi është “qeverisja në bazë të qëllimeve dhe vetëkontrollit”. Sipas tij sistemi MBO është i konceptuar ashtu që të plotësojë tri nevoja menaxheriale: E para, MBO duhet të krijojë bazën për planifikim të mirë dhe efikas me qëllim që mos të lëshojë që punët të ecin vetvetiu, por menaxherët të kycen në procesin e përgjithshëm të planifikimit. E dyta, MBO mundëson një komunikim më të mirë, duke kërkuar që menaxherët dhe të punëauarit të komunikojnë më mirë dhe të diskutojnë për cdo mosmarrëveshje. E treta, implementimi i MBO sistemit mundëson pjesëmarrje në procesin e formulimit të qëllimeve nga ana e menaxherëve dhe punëtorëve duke zhvilluar kuptimin për gjerësinë e qëllimeve të organizatës. Ato qëllime duhet të jenë konsistente midis tyre. Të punësuarit duhet të përqendrohen në realizimin e qëllimeve të qarta, e jo në punën prej dite në ditë. Në MBO cdo menaxher prej nivelit më të lartë deri tek ai më i ulëti duhet të kenë qëllime të qarta. Realizimi i qëllimeve duhet të jetë prej interesit primar të menaxhmentit. MBO bën që menaxhmenti të përqendrojë kujdesin e vet në qëllimet dhe rezultatet përfundimtare. Qëllimet themelore të MBO-së janë qëllime konkrete, të cilat janë reale dhe domethënëse për aktivitetet e përditshme në ndërmarrje. MBO ndërhyn në koordinimin e punëve të njerëzve, të cilët kontribuojnë kah realizimi i qëllimeve. MBO si filozofi e menaxhmentit I integron të gjitha nivelet e menaxhmentit në procesin e : 1. Formimit të qëllimeve të qarta dhe koncize, 2. Përpunimit të planit për aksion, 3. Mbikqyrjes dhe matjes sistematike të realizimeve dhe 4. Marrjes së aksioneve korrigjuese. Procesi i MBO sistemit përbëhet nga hapat e paraqitura në ilustrimin 1.9. a) Hapi i parë, MBO si system efikas kërkon angazhim dhe përkrahje të menaxhmentit të lartë, por vetëm me dhënien e urdhrave dhe direktivave, por nëpërmjet të participimit në vetë procesin. b) Hapi i dytë, MBO është vendosja e qëllimeve afatgjate dhe planeve, duke u bazuar në misionin e vetë organizatës.
  • 55. c) Hapi i tretë, MBO është formulimi i qëllimeve të vecanta afatshkurtëra. Pas përcaktimit të qëllimeveafatgjate menaxherët duhet të formulojnë qellimet specifike, të cilat mund të realizohen në afat të shkurtër. d) Hapi i katërt, ka të bëjë me formulimin e qëllimeve individuale, performancave dhe standardeve, e cila është e njohur si plan i aksionit i cili përfshin detyrat, kohën e realizimit dhe bartësit e aktiviteteve. e) Hapi i pestë i procesit të MBO-së, është matja dhe vlerësimi i rezultateve rrjedhëse për të analizuar progresin kah realizimi i qëllimeve të vendosura. f) Hapi i gjashtë i procesit të MBO-së është ndërmarrja e masave korrigjuese kur rezultatet nuk përputhen me planet e vendosura. MBO paraqet modelin që na ndihmon për të udhëhequr me ato forca, të cilat e rrezikojnë tërësinë organizative të ndërmarrjes. Esenca e këtij modeli qëndron në përkufizimin e saktë të detyrave të udhëheqësve dhe raportit të tij ndaj qëllimeve të përgjithshme të ndërmarrjes. Përmes këtij sistemi shprehen dëshirat dhe mundësitë për aktivitete, creative punuese, shtohet motivimi i udhëheqësve dhe zhvillohet besnikëria e firmës. Në realizimin e MBO-së duhet të ketë punë ekipore dhe bashkëpunim midis menaxherëve dhe sektorëve, me qëllim të realizimit të qëllimeve të vendosura. Duhet të vendosen qëllime ekipore për realizimin e të cilave secili punonjës i organizatës duhet të sakrifikojë interesin personal. 4.6.1. Përparësitë dhe dobësite e MBO-së Po të analixohen përparësitë e MBO-së do të shohim se ato janë: a) Lehtësojnë punën për vendosjen e objektivave dhe ndihmon në koordinimin e tyre; b) Të punësuarit e përqendrojnë vëmendjen në rezultatet e dëshiruara; c) Mundëson rritjen e shkallës së komunikimit dhe efikasitetit të tij; d) Mundëson mënyrën për vlerësim efikas të rezultateve dhe shpërblimin e punonjësve; e) Mundëson rritjen e sasisë dhe cilësisë në realizimin e detyrave; f) Mundëson lidhjen vertikale midis qëllimeve të ndryshme në hierarkin e menaxhmentit; g) Mundëson një kontroll efektiv. MBO, krahas avantazheve, përcillet edhe me disa dobësi sic janë: a) MBO-së shpesh i mungon përkrahja nga menaxhmenti i lartë; b) Qëllimet vështirë formulohen; c) Mbivlerësimi i objektivave afatshkurtëra; d) Rritja e madhe e vëllimit të punëve; e) Realizimi i qëllimeve përcillet me formalizma të tepruara; f) Shpesh ndodh që qëllimet të vendosen në mënyrë arbitrare etj.