SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 19
Downloaden Sie, um offline zu lesen
Menaxhimi i Burimeve

Menaxhimi i Burimeve Financiare




                           !   !   "#   $
Permbajtja
1. Hyrje                                        3
2. Planifikimi                                  3
       Çfare eshte planifikimi                  3
       Objektivat ne procesin e planifikimit    4
       Si te planifikojme                       5
3. Buxheti                                     10
       Pse duhet buxheti                       10
       Permbajtja e llogarive ne buxhet        11
4. Kontabiliteti                               13
5. Monitorimi I Buxhetit                       15
6. Llogarite dhe Raportet Vjetore              17
7. Vleresimi dhe performance e menaxhimit      18




                                      %         !   !   "#   $
Hyrje                                                   Planifikimi
   Qellimi i ketij materiali eshte te jape parimet      Hyrje – çfare eshte planifikimi?
bazete sistemit te Manaxhimit te financave              Planifikimi eshte nje instrument per manaxhimin
publikePermbajtja e tij lidhet me te gjithe ciklin      dhe kontrollin e veprimtarise – per te
e manaxhimit duke filluar nga planifikimi dhe           parashikuar dhe percaktuar te ardhmen. Ne
manaxhimi, tek implementimi dhe zbatimi i               nje plan ne mund te shikojme se çfare
objektivave te planit dhe buxhetit, monitorimi          objektivash ne duma te arrijme, rezultatet qe
dhe vleresimi i performancave.                          duam te kemi, çfare veprimatrish duhet te
                                                        realizohen, çfare medodash duhet te perdoren, si
    Procesi i manaxhimit financiar duhet te             duhet te ehet organizimi i punes, çfare burimesh
shihet si nje cikel i vetem, perderisa te gjitha        te punes, monetare dhe materiale nevojiten; si do
fazat e tij jane te lidhura dhe te ndervarura nga       te jene kompetencat e pergjegjesive dhe vendim
njera tjetar dh çdo njera nga to luan nje rol te        marrjes. Me tej vete planifikimi lejon
rendesishem ne arritjen e objektivave te                monitorimin, kontrollin dhe vleresimin e
veprimatrise te çdo subjekti apo institucioni, ne       veprimtarise dhe sherben si baze per
menyre eficente dhe efektive. Me poashte ju             vazhdimesine e procesit te planifikimit.
mund te shihni nje skeme te thjeshte te ciklit te       Planifikimi eshte nje veprimtari qe kryhet nag ne
Manaxhimit financiar. Me tej do te trajtohen ne         dita ne dite, ne çdo jave, muaj, vite, bile edhe ne
menyre te permbledhur disa aspekte te veçanta           nje periudhe shume vjeçare. Ai shtrihet ne te
si rendesia ndertimit te nje buxhti te                  gjitha aktivitetet apo pjese te veçanta te tyre, si
argumentuar dhe permbajtja e raportet dhe               psh per personelin, investimet, projektet
llogarive vjetore.                                      specifike, etj



                                               Planifikimi




                         Performanca                               Buxhetimi




                          Monitorimi                             Kontabilizimi




                                                         Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                            !       !   "#     $
                                                                                                                    &
Se pari eshte e rendesishme qe çdo
     Procesi i planifikimit normalisht perfshin       institucion te kuptoje prioritete e qeverise apo te
vendim marrjen ne aspektin e kompetencave dhe         “klienteve” te tjere me t ecilet ky institucion
nevojave te persosjes se tyre, i cili perben          lidhet. Se dyti eshte e rendesishme te njihet dhe
gjithashtu nje aspect t eveçante dhe te               vlereohet eksperinca e periudhave te kaluara, Se
rendesishem te tij.                                   fundi eshte e domosdoshme qe ambicjet positive
     Normalisht palnifikimi behet mbi baza            te stafit te gjejne shprehjen e tyre ne procesin e
vjetore. Forma e paraqitje se tij nga viti ne vit     planifikimit.
mun dt ejete e njejte, por permbajtja e tij varet         Procesi i planifikimt nuk mund t’i shpetoje
mjaft nga ndikimi dhe ndryshimi i faktoreve te        konflikteve. Deshirat, ambicjet dhe kerkesat
jashtem apo situatave te brendeshme, nga              midis institucioneve, sektoreve apo edhe
objektivat dhe proioritetet qe jane vendosur.         kolegeve mund te jene te ndryshme. Procesi i
     Nje nga qellimet kryesore te planifikimit        planifikimt nga ana tjeter balafaqohet me burime
eshte ndryshimi dhe persosja e veprimtarise, ne       te limituara, per kete arsye eshte e nevojshme qe
te gjitha aspektet e saj. Kjo lidhet me ate i         te pranohet nje nivel i caktuar i plotesimit te
planifikimit nuk perfundon me hartimin dhe            kerkesave te gjithe secilit dhe ne fund te bihet
zbatimin e planit, por ai shtrihet dhe gjate          dakort per objektivat e vendosura ne plan.
realizimit t etij. Ne kete drejtim ky process i
sherben evidentimit te problemeve aktuale dhe         Objektivat ne procesin e planifikimt
marrjes se masave per eleminimin e ndikimit te        Qellimi dhe dhe permbajtja e procesit te
tyre ne t eardhmen.                                   planifikimt ndryshon ne menyre te
     Sidoqofte duhet te themi se te gjitha            konsiderueshme midis institucioneve te
ndryshimet nuk mund te behen brenda kornizave         ndryshme. Nga ana tjeter disa institucine mund
dhe procesit te planifikimit, apo se ato jane t       te ndryshojen shpesh objektivat e tyre. Kjo psh
elidhura me te. Vendim marrjet e rendesishme          ne projektet e ndryshme te cilat miratohen nga
dhe ndryshime te konsiderueshme normalisht            autoritetet locale. Nga ana tjeter ne disa raste
realizohen ne kushte dhe sisteme te tjere             disa institucine e kane me te qendrusheshme
veprimtarie. Bile ne keto raste palnifikimi mund      veprimtarine etyre, bile ato mund te
t eshihet si pasoje apo rezultat i ketyre             kontrollohen ne menyre te detajuar nga organet
ndryshimeve.                                          eprore, pra kane nje veprimatri me te percaktuar.
     Objektivat kryesore te planifikimit mund te           Pra percaktimi i obektivave te planifikimt
ndryshoje gjithashtu nga viti ne vit. Psh. ne nje     qendojne ne vete specifikat e tij sipas
vit me largime te konsiderueshme te satfit per        institucioneve te ndryshem. Nga ana tjeter
arsye te caktuara (pensione, etj.) apo me rritje te   procesi i planifikit mbeshtete ne informacionin e
tij, problemet e ri-shikimit te kompetencave          mbledhur, ne eksperiencen ekzistuese, ne
marrin nje rol m ete madh se sa ne nje periudhe       percaktimin e qellimeve dhe prioriteteve, etj.
tjeter.                                               Mbi kete baze behet dhe percaktimi i nevojave, i
     Ne planin vjetor si objektivat e peiudhes afat   investimeve i burimeve materiale e njerezore,
shkurter ashtu edhe te asaj afat gjate jane te        etj.
detajuara dhe te percaktuara. Ne kete                      Gjata zbatimit te palnit disa kushte dhe
kendveshtrim plani duhet te shihet si nje             objektiva te percaktuara me pare mund te
instrument qe do t andihmoje organizaten apo          ndryshojne. Atehere eshte e domosdoshme qe te
institucionin per shpendarjen e nevojshme te          nxiren konkluzione te reja dhe te behen
burime per arritjen e objektivave te caktuara. Pa     devijimet e nevojshme nga plani i miratuar. Kjo
planifikim eshte e veshtire ne fakt qe kjo gje te     nuk do te thote se procesi i planifikit nuk ka
kryhet.                                               kuptim. Ne te vertete keto devijimi japin nje
     Cilet jane impulset apo indikacionet nga te      kuptim me te plote vete procesit te planifikimit.
cilat duhet te nisemi ne procesin e hartimit te       Ne fakt palni duhet te kete karakter direktiv, pra
planit?                                               te jete i detyrueshem per t’u zbatuar, por kjo nuk


                                                       Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                          !       !   "#     $
                                                                                                                  '
do te thote se ai nuk mund te korrigjohet apo         • Çfare ndryshimesh jane te mundeshme te
korrektohet gjate zbatimit sa here qe kushtet e          behen duke u nisur nga gjendja ekzistuese?
kerkojne kete. Psh ç’fare duhet te bejme ne qofte     • A mund t endryshoje struktura e stafit?
se numri i pacienteve ne spital ne ne nje             • A mund te behet nje rishperndarje e
periudhe te caktuar rritet jasht parashikit apo          personelit midis sektoreve apo veprimtarive
numri i mjekeve te specializuar ne nje rreth bie         te ndryshme?
ndjeshem? Nje gje e tille do te kerkoje               • A mund te rriten kompetencat?
domosdoshmerisht edhe rishikimin ne                   • A ka vend per investime teknike?
shperndarjen e mjekeve ne kete zone, apo              • A eshte vendi actual per realizimin e
kryerjene investimeve te reja, etj. Po keshtu            aktivitetit te desheruar?
edhe per sistemin arsimor, etj.
                                                     Pergjigja e ketyre pyetjeve eshte ne pergjithesi
Si te planifikojme
                                                     “pjeserisht”. Situata ideale “duhet te jete –
                                                     keshtu” nuk mund te realizohet asnjehere ne
Fillo me konceptin “duhet te jete -keshtu”
Ne procesin e planifikimt shpesh here flitet per     menyre te plote. Por do te jete e mjaftueshme
kalimin nga gjendja apo situata “eshte -keshtu”      neqoftese ne perfundim planifikimi do te
ne situaten “duhet te jete -keshtu”.                 parashikoje qofte edhe disa ndryshime positive
    Situata e percaktuar ne termin “eshte -          ne drejtimin e duhur.
keshtu” pershkruan gjendjen aktuale,                     Duke perdorur kete model planifikim
veprimtarine e cila kryhet aktualisht, gjnedjen e    drejtuesit e institucioneve kane me shume
ekzistuese te personelit, te paisjeve etj.           shanse per te kryer ndryshime progressive dhe te
    Situata “duhet te jete -keshtu” eshte nje        mundeshme. Situata aktuale e stafit psh. mund te
                                                     jete e tille qe ajo duhet te ndryshohet gjate
situate ideale e cila mund te zgjidhet nga dikush
i cili mund te jete i lire te filloje gjithçka nga   procesit te planifikimt. Ne kete drejtim mund te
fillimi pa u shqetesur per situaten ekzistuese.      perdoren psh vendet e reja te lira te punes qe
                                                     ekzistojne apo qe mund te krijohen. Ne kete
    Ne qofte se planifikimi fillon me gjendjen
”eshte –keshtu” atehere mund te rezikohemi te        menyre mund te realizohen ndryshimet ne
jemi te kufizuar nga situata aktuale dhe             kompetenca duke kryer pershtatjet e
problemet qe ajo mund te mbarte. Deshirat per        nevojeshme.
ndryshim mund te jene te rezikuara nga fakti se
                                                     Spektri i procesit te planifikimit
njerezit mund t emendojne se ato jane t epa
                                                     Ne vartesi te formave te ndrsyhme te
realizuaeshme.
                                                     veprimtarise te çdo institucioni, shtrirja e
    Por ne qofte se nisemi nga situata e
                                                     procesit te planifikimit eshte e ndryshme.
percaktuar si “duhet te jete -keshtu” atehere
                                                     Sidoqofte ekzistojne disa forma te pranuara te
imagjinata dhe idete kreative lindin dhe
                                                     planifikit disa vjeçar, siç jane ato 3 apo 5 vjeçar.
diskutimet per ndryshim gjallerohen. Ky kend
                                                     Planifikimi afat gjate ka nje natyre tjeter nga ai i
veshtrim mund te jete pozitivv edhe ne qofte se
                                                     planeve vjetore. Ne nje perspektive afat gjate
nje institucion nuk muund te vendose per shume
                                                     eshte e natyrsme t ediskutohet m eshume per
per ndryshimin e metodes se punes apo
                                                     ndryshim edhe objektiva prioritare apo per
allokcionin e burimeve qe ai disponon.
                                                     tendenca te ndryshimit te cilat mund t endikojne
                                                     ne veprimtarine apo burimet qe do te nevoiten
Situata “eshte –keshtu”
                                                     ne t eardhmen. Keto mund te jene psh.
Pasi te jemi nisur nga ananliza e gjendjes
                                                     ndryshimet demografike, te zhvillimit te
“se si duhet te jete”, hapi tjeter eshte te          teknollogjise, te ndotjes se ambjentit, etj. Te
knfrontojme, ballafaqojme, pamjen e kesaj            cilat mund te kerkojne ndryshime te caktura ne
situate me situaten “keshtu –eshte”. Atehere         perspective.
eshte me vlere t’i bejme vehtes pyetjet:                 Planifikimi vjetor duhet te fokusohet me
                                                     shume ne permbajtjen e veprimtarise ne


                                                      Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                         !       !   "#     $
                                                                                                                 (
departamente apo sektore t endryshem, ne             Permbajtja e procesit te planifikimit
metoden e punes, ne ristrukturimin e personelit,     Nje institucion normalisht fillimisht harton nje
ne perdorimin efektiv te burimeve, ne zbatimin e     plan perspektiv 3 apo 5 vjeçar. Palnifikimi afat
investimeve, etj.                                    mesem sot konsiderohet me shume ai 3vjeçar.
                                                     Me tej plani 3 vjeçar zberthehet dhe
Direktivat dhe fleksibiliteti                        konkretizohet ne planin vjetor. Permbajtja e
Ne vartesi te institucionit niveli i vendim          procesit te planifikimt normalisht ndjek klete
marrjes eshte i ndryshem. Ne shumicen e rasteve      skeme:
burimet financiare mund te jepen per                   • Pike nisja: analiza e burimeve, rezultateve
institucione t eveçanta t edetajuara sipas zerave         dhe e perspectives.
te veçante t ebuxhetit si psh. per paga,               • Hartimi i direktivave:
investime, qera, shpenzime adminsitartive, etj.          o    Allokimii i burimeve sipas institucioneve
Institucionet ne keto raste nuk kane te drejte te             dhe departamenteve te ndryshme.
bejne ri-allokime te fondeve, psh nga pagat e            o    Percaktimi i veprimtarive kryesore
stafit tek qerate, etj. Keto rishperndrje duhet te            (projekteve, invetsimeve, sherbimevem, etj)
aprovohen nga qeveria apo parlameti pas                  o    Kooperimi midis institucioneve dhe
justifikimeve te nevojshme dhe nje procesi te                 departamenteve ne nivele te ndryshme
caktuar.                                              • Percaktimi i objektivave te veprimatrise.
    Nje model tjeter eshte ai kur institucionet       • Hartimi i palnit disa vjeçar (3/5 vjet)
marrin nje grant te caktuar ne bllok nga qeveria,     • Hartimi i planit dhe buxhetit per vitin e
dhe vete institucionet mund ta perdorin ate siaps        ardheshem:
nevojave te tyre duke e alokuar psh per paga,            o    Percaktimi i nivelit te prodhimit,
paisje dhe shpenzime t etjera operative. Kjo                  sherbimeve, aktivitetit, etj.
                                                         o    Shpernadrja e burimeve per shpenzime
menyre shperndarje eshte e lidhur keshtu me
                                                              personeli, shpenzime administrative,
objektivat qe ka çdo institucion dhe jo aq shume              investime dhe ndertime.
me zerat e kostos, duke krijuar nje kuptim me te         o    Shperndarja e burimeve siaps fushave te
qarte per efektivitetin dhe rendimentin ne                    veprimtarise.
arritjen e rezultateve. Ne vendin tone nje menyre        o    Formulimi i menyres se organizimit te
e tille planifikim kerkohet psh sot nga sistemi i             institucionit per vitin e ardheshem.
arsimit te larte, kur univeristetet kerkojne me
shume pamvaresi ne manaxhimin e fondeve t               Pamvaresisht nga akjo paraqitje e
eakorduar nga Minsitra e Arsimit dhe e               pergjitheshme çdo institucion apo departament
Shkences.                                            normalisht ka veçorite e tija ne procesin e
                                                     planifikimt. E rendesishme eshte qe planifikimi
                                                     te mos konceptohet se behet vetem nga
                                                     drejtuesit. Ai eshte nje process qe duhet te
                                                     perfshije te gjithe stafin, ne te gjithe nivelet e tij.




                                                      Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                         !       !   "#     $
                                                                                                                 )
Me poshte paraqitet nje model i thjeshte i procesit te
                             planifikimit qe pershkruam:




ANALIZA E REZULTATEVE                                  ANALIZA E FAKTOREVE
Konkluzionet nga eksperineca e                               JASHTEM
           kaluar.                                          Konluzionet



                          QELLIMET/OBJEKTIVAT
                           Fokusimi i veprimtarise




                            ANALIZA E BURIMEVE
                            Mundesite dhe kufizimet




                     PLANI DHE BUXHETI I DETAJUAR




             Figura 2: Komponentet kryesore te procesit te planifikimt.




                                             Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                !       !   "#     $
                                                                                                        *
Analiza e rezultateve - performanca                      Ne analizen e burimeve duhet te perfshihen
Palnifikimi ndertohet mbi bazen e experiences –      gjithashtu edhe direktivat e percaktuara nga
analizen e treguesve te arritur. Mbeshtetur ne       organi epror, marredhenijet me institucionet e
eksperiencen dhe informacionin e mbledhur per        tjera, si dhe fokusi i veprimtarise per te
ate qe ka ndodhur si dhe kryerjes se analizes, ne    ardhmen.
planifikojme per te ardhmen. Ps ne qofte se ne           Rezultatet e analizes do te pasqyrohen psh ne
nje zohe vihet re nje rritje e konsiderueshme e      planet per rekrutimin e ri te stafit apo trainimet
numrit t ete ardhurve nga zonat e tjere ategere      dhe kualifikimet e nevojshme. Nje tjeter
duhet rishikuar ne tersi edhe planikimi i            pasqyrim i ketyre rezultateve do te jete edhe
sherbimeve publike ne teresi per kete zohe, si       buxheti te cilin do ta tra jtojme me poshte.
psh i shkollave . sherbimit shendetesor, etj.
    Nga ana tjeter eshte e nevojeshme te             Kufizimet e burimeve –nivelet “tavan’ per ato
perfshihen “klientet” ne procesin e planifikimit.        Se bashku me planifikimin disa vjeçar, çdo
Ne rastin psh te te ardhurve ne nje zone te dhene    institucion duhet te marre nga organet eprore
eshte e nevojshme te njihen prioritetet e tyre,      edhe treguesit orientues per allokimin e
çfare mendojne ata per sherbimet n eperiudhen e      burimeve per vitet e ardheshme. Keto tregues
kaluar, cili eshte mendimi i tyre per manaxhimin     indikativ jepen normalisht ne forme te kufijve
e fondeve nga administrata publike, etj.             ”tavan” te cilet nuk mund t etejkalohen,
                                                     megjithese ato jane vetem ne forme orintuese.
Analiza per periudhen e ardheshme                    Gjithesesi ne disa raste eshte e mundur qe vete
Gjithashtu planifikimi duhet te bazohet edhe ne      institucioni te mund te beje nje rishperndarje te
ate se çfare do te arrihet ne te ardhmen –analiza    disa burime. Kjo mund te realizohet psh ne
e periudhes se ardheshme. Keshtu psh per             rastin e granteve, apo perqindjes se fondeve te
autoritetet locale eshte e nevojshme te analizohet   lena per vete –administrim (institucionet
se çfare ndryshimet demografike do te kemi ne        kerkimore – shkencore, arsimore etj.), apo
te ardhmen, çfare ndertimesh jane te                 kursimeve per vitin e ardheshem nga vete
parashikuara te kryhen, etj.                         institucioni (kjo ne qoftese eshte e lejueshme).
    Me tej duhet te mbahet parasysh se çfare             Ne sistemin Suedes psh, kufizimi i burimeve
kane percaktuar organet eprore (parlamenti,          te dhena nga Qeveria per çdo Ministri apo
qeveria, etj.) per zhvillimin perspektiv te          institucion te saj, parimisht ka te beje me
veprimtarise tev institucionit perkates.             shumen totale qe mund t edisponoje Minsitra
Gjithashtu eshte e nevojeshme te mbahen              apo institucioni. Drejtuesit e ministries perkatese
parasysh ndryshimet eventuale qe mund te             apo institucionit mund te mabjne nje pjese te
ndodhin ne fushen e legjislacionit, perderisa ato    veçate nga ky fond si reserve per kaperximin e
mund te ndikojne ne veprimtarine apo                 situatave te paparashikuara.
kompetencat perkatese te institucionit.                  Me tej, ne kete system eshte kompetence e
                                                     çdo institucioni te beje shperndarjen sipas
Analiza e burimeve                                   departamenteve te tij, te cilat nga ana e tyre kane
Analiza e burimeve perfshin te gjitha llojet e       te drejte perseri te parashikojne nje pjese te
tyre, materiale, financiare, njerezore dhe           fondeve per reserve sigurie.
organizative. Institucioni apo nje departament i         Ne planifikimin e shperndarjes se burimeve,
veçante i tij duhet t enjohe mire burimet qe ai do   kjo shpernadarje behet sipas sektoreve. Ne qofte
te mund t edisponoje ne periudhen e ardheshme        se kjo nuk kryhet atehere eshte e nevojeshme nje
dhe masen e kufizimit te tyre. Siç u tregua ketu     shperndarje ne kuader te institucionit sipas çdo
duhet patur kujdes jo vetem me ane fizike t          individi apo posti pune. Pra gjithnje eshte e
eketyre burimeve por edhe me aspektin e              nevojeshme qe shperndarja e burimeve te
kompetencave qe do t’i delegohen organit per         detajohet ne menyre te hollesishme,
ndryshimet e nevojshme organizative apo              pamvaresisht nga shperndarja e tyre sipas zerave
vendim marrjen ne pergjithesi.                       (eshte e detajuar apo fleksibel).


                                                      Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                         !       !   "#     $
                                                                                                                 +
Kerkesa per sherbime                                 Diferenca midis planifikimit “te mire” –
Objektivat dhe fokusi i veprimtarise se çdo          rezultativ dhe atij “te keq” –jo rezultiv
institucioni percaktohet nda disa faktore. Nje       Procesi i planifikimit eshte nje process llogjik e
nga keto dhe ndoshta me kryesore eshte ai i          teresor, i bazuar ne analizen dhe caktimin e
kerkeses per sherbime. Planifikimi do t ekete        prioriteteve te veprimtarise ne çdo periudhe
kuptim nese ai do te mbeshtetet n eradhe te pare     kohe. Ne kete kuptim mund te dallojme
ne kerkesen per sherbime te ndryshme. Kjo            planifikimn rezultativ qe i sherben arritjes se
kerkese do te percaktoje dhe drejtimin kryesor       objektivave te desheruara me ate formal, qe nuk
se ku duhet te perqendrihen fondet per te            sjell asnje gje positive ne veprimtari, perkudrazi
ardhmen. Ng aana tjeter plani do t ejete efektif     ndikon negativisht ne rezultatet e saj. Per te
vetem nese ai do te arrije te kuptoje drejt
nevojen dhe kerkesen per sherbime te veçanta.
Ketu duhet mbajtur parasysh se ne sherbimin
publik shpesh mund te ndodhe qe kerkesa per
nje sherbim t ecaktuar megjithese mund te
ekzistoje realisht, nuk eshte e evidentuar. Psh
megjithese nevojat per punesim mund te jene te
konsiderueshem, mund te ndodhe qe ato si
rezultat i mungeses se zyrave te punes, te mos
jene evidentuar realisht. Pra eshte nje detyre e
procesit te planifikimit dhe analizes per zbulimin                                             !
e kerkeses per sherbime te veçnata.
    Nje aspekt tjeter qe lidhet me kerkesen per
sherbime eshte njohja e saj edhe per periudha t
eveçanta gjate vitit, ne veçanti kur ajo do te                                                 !
arrije pikun e saj. Nuk eshte llogjike psh qe
mirembajtrja dhe restaurimii shkollave te kryhet
ne fillimin e vitit shkollor kur eshte dhe kerkesa
m ee madhe per to.
                                                          "                        "
Planifikimi operativ                                          !
Ne veshtrimin afat shkurter, apo ndryshe ne           "              #
aspektin operativ, planifikimi normalisht kryhet
ne nivele te njesive baze. Ky planifikim ka t
ebeje me veprimtarine eperditeshme, me
plotesimin e kerkesave per sherbime, apo
ndryshe me mbarevajtjen e puneve ditore te çdo
institucioni. Megjithe ate ai eshte po aq i
rendesishm sa edhe planifikimi startegjik apo ai
afat gjate. Ne nje institucion shendetesor psh ai                                  $   !
ka te beje me vendim marrjen per realizimin e                                                      !
sherbime ditore ndaj pacienteve, organizimin e
ketyre sherbimeve ne reaprte te veçanta,                                                                   !
shperndarjen e personelit sipas rasteve me
emergjente, etj.                                                    !




                                                      Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                           !           !   "#   $
                                                                                                                    ,
treguar diferencen midis ketyre dy koncepteve            variant tjeret B i cili do t ezbatohet
me poshte kemi krahasuar elemnetet qe mund               neqoftese kushtete specifike do te kerkojne
tekarakterizojne planifikimin “pozitiv” me ate           ndryshimin e objektivave apo menyren e
qe nuk i sherben veprimtarise te institucionit.          shpendarjes se fondeve.
Eshte marre si shembull rasti i planifikimt per       • Ndoshta eshte e nevojshme qe ne plan te
zhvillimin e arsimit te mesem. Siç kemi                  vendosenm edhe disa “pika kontrolli” per te
theksuar, nga vete permbajtja e tij, procesi i           verifikuar zbatimin e palanit dhe te
planifikimt eshte shume i gjere dhe kompleks,            buxhetit, per te konstatuar diferencat dhe
por ne kete kompleksitet kemi marre vetem                per te percaktuar pastaj kerkimet e
aspektin e tarjtimit llogjik te disa problemeve.         nevojshme.

Disa mendime perfundimtare rreth                     Buxheti
procesit te planifikimit
 • “Planifikimi s’ eshte asgje, planifikimi eshte    Pse duhet buxheti?
    gjithçka“. Kjo thenije kontradiktore lidhet      Buxheti eshte plani i veprimtarise i “perkthyer”
    me vete konceptimin mbi procesin e               ne terma ekonomike. Buxheti mund t ehartohet
    planifikimit. Ai nuk perben vetem                per nje veprimtari, nje project, nje product, per
    dukumentin final te quajtur “plan”, vlera e      nje shpenzim te caktuar (paga, trainime, etj.)
    tij e vertete lidhet me vete procesin e          Shpesh ai eshte nje kombinim i te gjitha ketyre
    planifikimit ne teresine e tij, megjithese       elementeve.
    dokumenti ku ai pasqyrohet eshte gjithesesi          Buxheti permban prioritetet baze,
    i rendesishem pasi ai perben nje guide per       allokacionin apo shpernadrjen e burimeveper te
    mbarevajtjen, ecurine dhe vleresimin e           arrituar objektivat e caktuara, ai gjithashtu
    punes ne te ardhmen. E rendesishme ne            perben edhe bazen per monitorimin e rezultateve
    planifikim eshte vete procesi i planifikimt,     gjate raelizimit te planit vjetor.
    kjo do te thote se rendesi kane sidomos
    diskutimet gjate hartimit te planit, marrja e    Kufizimet “tavan” te buxhetit –kuotat
    vendimeve per te ardhmen, korektimi i            (limitet)
    devijimeve, etj. Nje process me permbajtje i     Kuotat apo kufizimet “tavan” te buxhetit
    hartimit te planit siguron ate qe te gjithe      normalisht jepen nga organet qendrore per ato
    punonjesit e stafit te ecin ne t enjijtin        vartese. Eshte detyre e organeve qendrore te
    drejtim, te kene nje vision te perbashket per    percaktojne keto kuota per çdo institucionb ne
    ate se çafre do te arrihet, pse dhe si do te     vartesi te prioriteteve dhe mundesive per
    realizohet ajo.                                  realizimin e tyre.
 • Metej, planifikimi eshte aq i mire sa i mire do       Çdo njesi administrative kryhen perllogaritjet
    te jete realizimi i tij. Mund te ndertojme nje   e saj se si duhet te perdore keto burime te
    plan te mire, por neqofte se nuk do ta           kufizuara per te realizuar veprimtarin e saj,
    shfrytezojme ate, nuk do t’a shohim si           mbulimin e shpenzimeve per paga, shpenzimeve
    instrument per per veprimtarine e                administrative, etj. Me tej organi drejtues duhet t
    perditeshme, per te monitoruar dhe               ekontrolloje kete menyre perllogaritje dhe t
    vleresuar kete veprimtari, atehere ai do te      epercaktoje perfundimisht nevojat relale per te
    kthehet vetem nje nje document pa shume          gjithe strukturen qe ai mbulon.
    vlere.
 • Ne vartesi te natyres se institucionit apo        Delegimi i kompetencave dhe direktivat
    veprimtarise se tij, planifikimi mund te         Shkalla e delegimit te kompetencave brenda nje
    behet edhe ne disa skenare. Kjo do te thote      institucioni, dmth. midis stafit drejtues,
    se ne kemi parasysh se si do te veprojme ne      departamenteve apo sektoreve eshte nje problem
    situata dhe kushte te caktuara. Psh krahas       qe lidhet me shkallen e fleksibilitetit qe do t’i
    variantit A ne mund t endertojme nje             lihet ketyre niveleve. Avantazhet e rritjes se


                                                      Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                         !       !   "#     $
                                                                                                                 -.
kompetencave lidhen me rritjen e shkalles se               do te kete vend per rritjen etyre apo duhet te
pergjegjesise te njesise perkatese si dhe me               ulen?
masen e vetveprimit qe u lihet atyre per te arritur   2.   Perllogaritja e reduktimit te kostove te
objektivat e dhena. Disavantazhet lidhen me                personelit si rezulultat i daljeve ne pension,
rritjen e kostove te monitorimit nga organet me            apo largimeve te tjera.
te larta si dhe me mungesen e nje drejtime me te      3.   Perllogaritja e shtesave te domosdoshme per
centralizuar te puneve. Ne kete aspek, ne                  vendet e lira te punes.
pergjithesi decentarlizimi dhe dhenija e me           4.   Perllogaritja e shpenzimeve te tjera te
shume kompetencave organeve me te ulta mund                domosdoshme si psh per qera, karburant,
te behet atehere kur korektimet n eperdorimin e            paisje, mirembajtje, etj.
burimeve gjate vitit kane me shume sens dhe           5.   Krahasimi i shpenzimeve totale sipas pikave
monitorimi i perdorimit te tyre mund te behet ne           2-4 me buxhetin e miratuar.
menyre me sensibile, te thjeshte.                     6.   Ne qofte se kemi nje diference positive
    Delegimi i kompetencave duhet te                       (teprice) mund te perllogarisim menyren e
pasqyrohet ne buxhet. Ne veçanti duhet te                  tyre te perdorimit ne drejtim te zgjerimit te
tregohet se kusht eshte personi i autorizuar per te        veprimtarise. Ketu nevojiten metoda te
kryer nje pagese te dhene per nje ze te caktuar            caktuara te cilat mund te argumentojne
ne buxhet.                                                 alternativat e mundeshme te zgjerimit te
                                                           personelit, te investimeve, te shtese ne
Vleresimi i lirise per veprim                              paisje, etj. Shkalla e lirise ne kete rast do te
Kur hartojme buxhetin ne duhet te analizojme               jete me e madhe. Ne kete aspect mund te
dy komponentet e meposhtem:                                veprohet ne menyre me active ne drejtim te
  • Kufizimet e buxhetit sipas direktivave te              pasqyrimit ne buxhet, ne terma ekonomike,
     planit.                                               te situates “keshtu duhet te jete”. Ne qofte se
  • Kostot ekzistuese apo ato qe jane                      kemi nje defiçt, duhet analizuar se ku mund
     parashikuarte kryhen.                                 te bejme kursime dhe se çfare efekti do te
    Disa shpenzime jane te percaktuara ne nje              kene ato ne veprimtarine e ardheshme. Ne
periudhe afat shkurter apo afat mesme, si psh.             qofte se kjo duket e pamundur duhet te
Ato per qera, per paga, etj. (ne pergjithesi               sinjalizohet ne menyre te drejtperdrejte dhe
shpenzimet per te cilat eshte nenshkruar nje               te argumentuar stafi drejtues (epror).
kontrate). Ne punen per hartimin e buxhetit           7.   Duhet te vendosen prioritete e investimeve
eshte e rekomandueshme qe keto shpenzime te                apo te parashikimeve per vendet e reja te
merren parasysh dhe t ekrahasohen me kufijte               punes, neqofte se gjate realizimit te buxhetit
limit tye buxhetit. Ky krahasim do te jape nje ide         do te dalin shpenzime te reja te pa
paraprake per mundesite qe do te kete subjekti             parashikuara.
per te vepruar, ne se do t ekete vend psh per
rekrutime t ereja te stafit, per investime, blerje    Permbajtja e llogaritjeve ne buxhet
paisjesh, apo nese keto duhet te shkurtohen.          Disa nga shpenzimet kryesore qe duhet te
                                                      perllogariten ne buxhet jane:
Fazat ne procesin e hartimit te buchetit
Pas njohjes me limitet e percaktuara ne buxhet        Shpenzimet e stafit
institucioni duhet te duhet te analizoje keto          • Paga baze siaps kategorive te ndryshme te
limite me objketivat qe synon te arrije ne te             stafit.
ardhmen dhe shpenzimet tashme te percaktuara           • Kompensimet per punen jasht orarit
(te nenshkruara) per ty kryer. Disa nga hapat e        • Shpenzimet e tjera per paga te personelit (psh
kesaj analize mund te jene:                               per udhetime e dijeta)
1. Krahasimi i limiteve te dhena ne buxhet me          • Kompesime te tjera qe perfshihen ne fondin e
     shpenzimet e pritura gjate vitit te dhene. A         pagave (psh per pjesemarrje ne projekte te
                                                          caktuara, etj).


                                                       Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                          !       !   "#     $
                                                                                                                  --
madhe absolute (70-80%). Per kete eshte e
   Ne pergjithesi keto shpenzime jane ato qe         rendesishme qe perllogaritja e ketyre
sherbejne si pikenisje ne hartimin e buxhetit,       shpenzimeve te behet ne menyre te
pasi normalisht jane me pak fleksibilet dhe me te    kujdeseshme. Shpenzimet e stafit duhet te
detajuarat.                                          fillojne nga gjendja aktuale e pagave ne
                                                     periudhen kur hartohetbuxheti. Normalisht ketu
Shpenzimet e tjera administrative                    mund te llogaritet edhe nje rritje eventuale e
(Shpenzime te cilat nuk kane mundesi te              mundeshme duke marre parasysh nivelin e
detajohen dheprandaj paraqiten te grupuara ne        parashikuar te inflacionit (nga 75% - 100%). Kjo
buxhet)                                              rritje duhet te percaktohet ne buxhet edhe ne
Ketu mund te perfshihen:                             aspektin kohor, dmth ne çfare muaji mendohet te
  • Shpenzimet e ruajtjes se objekteve               behet rritja e pages.
  • Shpenzime udhetimi                                   Buxheti i fondit te pagave bazohet ne listen e
  • Shpenzime trainimi dhe kualifikimi               punonjesve te institucionit perkates. Kjo liste
  • Shpenzime komunikimi: poste, telefoni,           duhet te perpunohet ne menyre te tille ku te
     interneti, etj.                                 dalin ne pah:
  • Shpenzime per karburante                           • Daljet ne pension
  • Shpenzime qeraje                                   • Largimet nga puna
                                                       • Punesimet e reja
    Edhe keto shpenzime jane te domosdoshme              Per çdo punonjes duhet te behet vleresimi per
dhe praktikisht nuk varijojne shume nga viti ne      zerat e meposhtem:
vit.
                                                     Paga baze
Investime                                            + Rritja e parashikuar (sipas periudhes)
Percaktimi i nivelit te investimeve ne pergjithesi   + Pagesa per pagat shtese
percaktohet nga organet qendrore. Por sidoqofte      + Rritjet e tjera te pages (shperblime, etj)
argumentimin per kete miratim e ben organi           - Reduktimi fondit te pages (si rezultat i
zbatues. Baza per nivelin e investimeve mund te
                                                       raporteve shedetesore, lejeve te lindjes,
merret nga gjendja e asseteve disponuese,
vjetersia e tyre, shkalla e perdorimit, konsumi        largimit per kualifikeme, etj.)
moral etj. Ketu nje rol te veçante luan edhe plani   - Pakesime te tjera (per fatekeqesi,
i hartuar per investime.                             semundje, etj.)
Çfare mund te perfshihet psh ne planin e             __________________________________________________
investimeve per sherbimin shendetesor:               + Shpenzimet e paguara nga institucioni per
 • Investimet perautomjetet (ambulanca, etj.)        sigurime shoqerore e shendetesore te cilat
 • Paisje te tjera te nevojeshme (aparatura per      nuk influencojne ne fondin e pages te tij
     rreze -x, paisje laboratorike, personal         (parashikimi i tyre per te ardhmen)
     kompjuter, etj)                                 __________________________________________________
 • Investime te tjera (mobilje e orendi, paisje      = Shpenzimet totale per paga
     zyre, etj.)
                                                     Ne zerin e shpenzimeve te fondit te pagave
Ne kalkulimet ne buxhet, institucioni duhet te       duhet te perfshihen edhe:
mbaje parasysh edhe nivelin e parashikueshem          • Shperblimet per bordin drejtues
te çmimeve per keto investime ne periudhen e          • Shperblime te tjera
ardheshme.
                                                      • Shperblime per konsulence
Perllogaritja e shpenzimeve per stafin
Shpenzimet per stafin ne pergjithesi, ne totalin e
shpenzimeve operative, zene peshen me te

                                                      Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                         !       !   "#     $
                                                                                                                 -/
Kontabiliteti                                         permbajtje pasqyrohet nepermejt kodeve te
                                                      ndryshme qe perdoren per çdo transaksion.
Pse duhet kontabiliteti?                              Menyra e kodimit mund te jete specifike sipas
Veprimtarite e ndryshme qe kryhen gjate nje           kerkesave qe ka stafi drejtues i institucionit per
periudhe te caktuar regjistrohen ne aspektin e        te marre nje informacion te klasifikuar. Keshtu
tyre vleror nepermjet kontabilitetit financia.        kodimi i rregjistrimit mund te behet siaps zerave
Qelimi i ketij rregjistrimi eshte te siguroje         te shpenzimeve, sipas departamenteve, etj. Por
informacionin e nevojshem rreth te ardhurave          ne fund te fundit eshte pranuar nje sistem i
dhe shpenzimeve dhe menyres se perdorimit te          caktuar baze i klasifikimit te çdo rregjistrimi, i
burimeve. Ne kete menyre kontabiliteti i sherben      cili eshte miratuar edhe ne sistemin e llogarive
drejte perdrejte analizes se efektivitetit dhe        kontabel te çdo vendi dhe ne ligjin e tij per
eficences se shpenzimeve. Pa sistemin e               kontabilitetin. Thelbi i tij qendron ne paqyrimin
llogarive kontabel asnje nuk mund ta dije se sa       sa me te qarte te te ardhurave dhe shpenzimeve
burime nga buxheti i percaktuar jane shpenzuar        te çdo subjekti si dhe te gjendjes se tij
dhe se sa mbesin per te ardhmen. Gjithashtu ai        financiare.
eshte i padiskutueshem per te pare se si i kemi           Baza e ketij sistemi eshte klasifikimi i
likujduar edtyrimet financiare, psh per paga,         llogarive ne klasa te veçanta. Me tej çdo
kundrejt furnitoreve te ndryshem, etj.                institucion mund te perdore klasifikime te
Kontabiliteti dhe me tej auditimi kontabel na         metejshm eper nje analize me te detajuar te
lejon te njohim edhe se sa jane perdorur              veprimtarise. Keshtu klasat kryesore te llogarive
fundetne sherbim te qellimeve per te cilin ato        klasike qe perdoren edhe per institucionet
jane miratuar.                                        publike jaen ato te bilancit (aktivit dhe pasivit)
                                                      dhe te shpenzimeve (sipas zerave). Por çdo
Sistemi kontabel                                      institucion mund te perdore nje klasifikim me te
Sistemi kontabel mund te jete i kompjuterizuar        detajuar per te ndjekur me qarte jo vetem
apo manual. Aktualisht sot perdoret sistemi           ecurine e tij financiare por edhe menyren e
kompjuterik. Sot behen perpjekje qe ne sistemin       realizimit te objektivave ne buxhet, keshtu ai
kontabel te komjuterizuar te perfshihen apo te        mund te detajoje klasifikimin sipas qendrave te
integrohen edhe elemente te tjere qe lidhen me        kostos, sipas projekteve te ndryshme,
veprimarine e institucioni, duke synuar               klasifikimeve ne buxhet, etj. Marrim nje
standartizimin, krijimin e nje baze te gjere te       shembull: Supozojme s eduam te rregjistrojme,
dhenash dhe efektivitet me te mire te punes ne te     te kontabilizojme nje fature shpenzimesh qe
gjithe sektoret.                                      lidhet me shpenzime per konsulence per nje
    Ideja themelore eshte qe sistemi financiar dhe    studim te caktuar makroekonomik. Supozojme
te dhenat e tij te mund te shfrytezohen per           se ky studim do te kryhet nga nje departament i
qellime te ndryshem te stafit dhe jo vetem nga        caktuar i ministries dhe eshte parashikuar ne nje
kontabilistet.                                        ze te caktuar ne buxhet, psh. ne zerin
                                                      “shpenzime te tjera administrative”.
Klasifikimi i llogarive kontabel dhe kodet e              Ateher per te do te kemi 3 apo 4
tyre.                                                 karakteristika kryesore, keshtu do te perdoret nje
Ne sistemin kontabel, transaksionet e veçanta         system i tille klasifikimi qe te shprehe te pakten
financiare jane te rregjistruara ne pike se pari dy   keto karakteristika:
kategori kryesore: te ardhurat dhe shpenzimet.        1. qellimin perse eshte bere ky shpenzim -
Çdo rregjistrim ne system eshte i mbeshtetur nje           studim makroekonomik i projektit perkates;
dokument kontabel. Si dokument i tille mund te        2. natyra e ketij shpenzimi -shpenzim
sherbeje nje fature, nje document udhetimi,                konsulence,
dokumet bankar, etj.                                  3. qendra e kostos se ciles ky shpenzim i perket
   Rregjistrimi i çdo dokumenti behet ne                   –departamenti i makroekonomise;
perputhje me permbajtjen qe ai shpreh. Kjo


                                                       Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                          !       !   "#     $
                                                                                                                  -&
4. zerit te buxhetit te cilit i perket shpenzimi –    Hierarkia e llogarive te sitstemit kontabel
    zerit studime.                                    Per klasifikimin e llogarive kontabel sipas
                                                      kritereve te caktuara eshte e nevojshme te
Pse duhet klasifikimi i llogarive kontabel dhe        vendoset nje hierarki e caktuar, dmth cila pjese e
kodimi i tyre?                                        kodit do te shprehe nje kriter te dhene. Si psh do
Arsyeja per perdorimin e nje sitemit te tille         te shprehet natyra e shpenzimit, qendra e kostos,
llogarish si me siper eshte shkurtimisht kjo:         etj.
    Kodimi sipas qellimit se perse se eshte kryer          Ne formen e nje shembulli kjo hierarki apo
shpenzimi apo ndryshe sipas “produktit” te cilit      ndertim i llogarive do te kete kete forme: Pjesa e
ai i perket (psh. projekte, etj) eshte i              pare e numrit (psh. 3 apo 4 shifrat e para)
domosdoshem per çdo institucion pasi nepermejt        shprehin klasen e llogarise apo natyren e
ketij klasifikimi ne mund te shohim se sa ka          shpenzimit (psh. per konsulence ne shembullin e
kushtuar nje product i caktuar, cili do te jete       mesiperm). Pjesa e dyte (shifra pauses emund te
kosto e tij. Analiza sipas ketij klasifikimi tregon   paraqese departamentin (psh departamenti
gjithashtu se çfare shpenzimesh lidhen me nje         makroekonomik) dhe pjesa e trete e numrit te
“product” apo veprimtari te caktuar.                  llogarise (shifrat e fundit) do te paraqese
    Ne veçanti kjo eshte e nevojshme kur kemi te      sektorin brenda departamentit. Nga ana tjeter
bejme me sherbime publike te cilat qofte edhe         neqofte se duam totalin e nje shpenzimi te
pjeserisht do te mbulohen nga perfituesit e tyre.     caktuar per te gjithe institucionin, atehere do te
    Kodimi i llogarive sipas departamenteve apo       mjaftonte te merrnin llogarine vetem me kater
siç quhet ndrushe qendrave te kostos, eshte i         shifra te ketij shpenzimi. Ketu do te
nevojshem pasi nga njera ana ai shpreh                perfshiheshin te gjitha shpenzimet e kesaj natyre
pergjegjesine per kryerjen e sherbimeve te            pamvaresisht nga departamentet apo sektoret e
ndryshme dhe nga ana tjeter informacionin ne          veçante.
lidhje shpenzimet ne lidhje me sektore apo                 Eshte e rendesishme qe hierarkia ne
departamente te veçante perderisa organizimi          ndertimin e llogarive te behet ne menyre llogjike
administrative i institucionit ne pergjithesi behet   duke patur parasysh karakteristikat e
sipas ketyre departamenteve.                          veprimtarise te institucionit. Ne disa raste mund
    Kodimi sipas zerave te buxhetit eshte i           te nevojiten edhe klasifikime per vete stafin
rendesishem apsi buxhetimi dhe kontabilizimi          drejtues ne menyre qe te monitorohen me qarte
sipas ketyre zerave ben te mundur qe te marrim        shpenzimet e ketij stafi.
nje informacion te njekoheshem sipas treguesve
te buxhetit dhe shpenzimeve te kryera realisht.       Llogari “Cash” dhe “Accrual”
    Klasifikimi dhe kodimi sipas natyres se           Lidhur ngushte me buxhetin dhe sipdomos me
shpenzimeve tregon se si dhe sa fonde te              implementimin e tij, menyra e kontabilizimit te
veçanta, grante, etj. jane perdorur per shpenzime     transaksioneve te ndryshme mund te jete ne dy
operative, paga, dijeta, investime apo shpenzime      forma: menyra e cila bazohet ne levizjen reale te
te tjera. Kjo ka rendesi pasi natyra e ketyre         parase dhe ajo qe bazohet ne kryerjen e apo jo te
shpenzimeve eshte e ndryshme dhe luan nje rol         nje shpenzimi, te ardhure, etj pa marre parasysh
te veçante ne permbajtjen e nje aktivitetit apo       nese ky veprim eshte shoqeruar edhe me
projekti te caktuar.                                  levizjen e parase perkatese apo jo.
    Klasifikimi ne klasat e mesiperme sigurisht           Tradicionalisht sistemi kontabel i qeverise ka
nuk eshte i domosdoshem ne te gjitha rastet, ai       qene ai i bazuar ne cash, i cili perfshin te gjitha
mund te jete me i reduktura por edhe me i             pagesat dhe te ardhurat qe behen gjate vitit te
detajuar ne vartesi te informacionit qe do te         caktuar. Keshtu ne te perfshihen pagesat qe
siguroje institucioni perkates.                       behen ne fillim te vitit per shpenzimet e bera por
                                                      te pa paguara ne vitin e kaluar dhe pagesat e
                                                      bera gjate vitit per shpenzimet e kryera ne kete
                                                      vit. Pra ne kete sistem nuk perfshihen pagesat e


                                                       Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                          !       !   "#     $
                                                                                                                  -'
bera ne vitin e ardheshem per shpenzimet e vitit          Monitorimi i buxhetit
ne fjale. Ky sistem ka si avantazh thjeshtesine e
perllogaritjeve dhe faktin se pasqyrion gjendjen          Pse nevojitet monitorimi i buxhetit?
reale financiare.                                         Monitorimi i baxhetit gjate realizimit te tij
    Nje nga drejtimet qe theksohet sat me shume           eshte i nevojshem per te pare ne se jemi
eshte levizja drejt sistemit te quajtur “accrual” i       duke qendruar brenda limiteve dhe
cili siç thame mbeshtet vetem ne ate se eshte
                                                          prioriteteve te percaktuara gjate hartimit te
kryer apo jo shpenzimi. Termi “accrual” ne
kontabilitet lidhet me nje transaksion te kryer,
                                                          tij apo jo. Ai siguron informacionin e
psh. nje shpenzim por per te cilin nuk eshte              nevojshem rreth kostos se “produktit” te nje
perfunduar ende dokumenti kontabel. Kjo                   aktiviteti te veçante. Gjithashtu ai sherben si
metode ka disa epersi ne krahasim me metoden              nje instrument per korrektimet e nevojshme
“cash”:                                                   te burimeve te investuara per te shmangur
  • Tregon vleren reale te nje projekti, sherbimi,        tejkalimin e tyre, apo edhe mos realizimin e
      etj.                                                niveleve te parashikuara.
  • Krijon mundesine per te krahason koston               Me poshte eshte paraqitur nje metode ne
      reale te prodhimit me ate te parashikuar ne         forme skematike per menyren se si mund te
      buxhet.                                             monitorohet buxheti. Sipas kesaj metode te
  • Krijion mundesine per te krahasuar                    dhenat siaps buxhetit per vitin aktual
      alternativa te ndryshme per prodhimin apo           krahasohen me rezultatet e siatemit kontabel
      sherbimin.
                                                          deri ne momentin kur behet monitorimi, plus
  • Krijon mundesine per te vleresuar “çmimin”
                                                          prognozen per parashikimin e ardheshem
      e nje sherbimi te caktuar publik nese
      mendohet se ky sherbim do te mbulohet               per periudhen e mbetur deri n efund te vitit.
      qofte edhe pjeserisht nga popullsia.                Ne kete menyre behet e mundur te shihet
  • Me poshte eshte nje shembull i thjeshte per           nese tendecat e shpenzimeve dhe rezultateve
      menyren e zbatimit te metodes “cash” dhe            jane mbrenda limiteve te percakuara ne
      “accrual” te kontabilizimit te shpenzimeve          hartimin e planit apo kane diferenca te
      publike.                                            konsiderueshme me to.
                                                          Skematikisht mund te bejm ekete paraqitje:




                     (     )   '                                                 (       *   '



                                                      !
   "                                              #       $      %
   "                                              #       "                                                        #
   "                                                      $      %
   "
                     &                            '!                                 &                              '




                                                              Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                                 !       !   "#     $
                                                                                                                         -(
Buxhetit i
            periudhes

                                                  Rezultatet sipas                Prognoza deri ne
                                                   kontabilitetit
                                                     financiar          +         fund te periudhes



                                 Figure 5.1: Monitorimi i buxhetit




Roli i sistemit te llogarive kontabel ne                  nevojshem (fatura, etj). Keto shpenzime njihen
monitorimin e buxheti                                     si shpenzime te pritura per tu bere apo siç quhen
                                                          “accrued”.
Ne sistemin kontabel, siç treguam, jane
rregjistruar te gjithe te dhenat te vitit financiar.
Shpesh ne disa sisteme realizohet edhe ajo qe
                                                          Monitorimii i pagave
eshte mjaft pozitive, ruajtja e te dhenave edhe
                                                          Ne monitorimin e shpenzimeve te buxhetit,
edhe per periudhate e kaluara. Kjo eshte mjaft e
                                                          monitorimii i pagave eshte ndoshta hapi i pare,
nevojeshme per monitorimin e buxhetit dhe
                                                          pasi ashtu si ne hartimin e buxhetit, ky ze eshte
presupozon qe informacioni te jete disponues ne
                                                          me i njohuri dhe me pak i mundhsem per te qene
çdo moment qofte ne forme elektronike apo
                                                          fleksibe. Ky monitorim mund te mbeshtetet ne
leter.
                                                          ate metodike qe ndiqet edhe per hartimin e
    Ne menyre qe ky informacion te jete sa me
                                                          bxhetit, duke marre parasysh gjendjen aktuale te
efektiv sistemi kontabel permban dhe disa
                                                          shpenzimeve per paga ne momentin kur behet
raporte standarte periodike. Sasia dhe permbajtja
                                                          monitorimi (psh. gjashte mujori i pare) dhe
e tyre mund t endryshoje sipas institucionit por
                                                          parashikimn deri ne fund te periudhes. Nje
sidoqofte me kryesoret e ketyre raporteve jane:
                                                          alternative tjeter (megjithese jo plotesisht e
bilanci, zerat e shpenzimeve korente dhe cash
                                                          sakte) eshte ajo e llogaritjes se pagave per tre
flow.
                                                          mujorin e fundit; pjestuar per ter (per te gjetur
                                                          mesataren) dhe shumezuar per muajt e mbetur
Besueshmeria e rezultateve
                                                          deri ne perfundim te periudhes. Monitorimi i
    Me gjithe rendesine qe ka sitemi i
informacionit kotabel, shpesh mund t endodhe              pagave mund t eparaqitet ne kete forme:
qe treguesit e ketij sistemi t emos pasqyrojen
sakte gjendjen reale. Kjo pasi nje pjese e                Shembull
aktivitetit ditor apo e shpenzimeve mund te mos             • Fondi i pagave 1 Janar - 30 Qershor
jete reflektuar ne kete sistem. Ne lidhje me kete              5.500.000 Leke
e rendesishme eshte nga njera ana rregjistrimi i            • Tre mujori i fundit 1 Korrik – 30 Shtator:
vazhdueshem, çdo dite i te gjitha dokumentave                  3.000.000 Lek
kontabel dhe nga ana tjeter marrja e parasysh               • Parashikimi per muajt Tetor + Nendor +
edhe te atyre shpenzimeve tashme t ekryera por                 Dhjetor:
per t ecilat nuk eshte perfunduar dokumenti i                   (3.000.000 / 3)x6 = 6.000.000 Lek

                                                           Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                              !       !   "#     $
                                                                                                                      -)
• Prognoza per te gjithe vitin:                    programeve te veçante. Ne kete rast eshe e
 • Janar- Qershor (fakt) :    5.500.000             mundur qe te dhenat e buxhetit te rregjistrohen
 • Korrik - Shtator           3.000.000             ne sistem per çdo muaj dhe pastaj krahasimi i te
 • Prognoza Tetor – Dhjetor 6.000.000               dhenave faktike m eato te buxhetit t ebehet edhe
                                                    per çdo muaj. Ndersa marrja parasysh e
Totali per vitin          = 14.500.000              parashikimit te pritshem (si me siper) mund te
                                                    perdoret vetem ne rastin e analizave per te
                                                    vleresuar buxhetin e ardheshem.
   Kjo prognoze mund te korrektohet duke
marre parasysh largimet nga puna, vendet e reja
                                                      Sigurisht eshte e domosdoshme qe
qe mund te krijohen, rritjes eventuale te pageve,   monitorimi i buxhetit te behet per ato
shpermbimet e ndryshme, etj.                        periudha (muaj, tre-mujor, gjasht-mujor)
                                                    per te cilat ekzistojne edhe te dhenat e
Monitorimi i shpenzimeve te tjera                   buxhetit
Edhe per shpenzimet e tjera mund t endiqet e
njejta menyre sikurse per fondin e pagave, pra      Llogarite dhe raportet vjetore
nisemi nga realizimi aktual, parashiki per
periudhen e mbetur dhe bejme krahasimin me          Raporti vjetor dhe raporti financiar
shifrat e buxhetit. E rendesishme eshte qe ne se    Ne fund te çdo viti aktiviteti i realizuar dhe
parashikim do te jete mbi nivelin e percaktuar ne   objektivat earrituar paraqiten ne raportin vjetor.
buxhet, atehere duhet tegjenden rruget per te       Ky raport duhet te ndertohet sipas direktivave te
bere shkurtimet e nevojeshme.                       dhena nga stafi drejtues i institucionit.
                                                    Gjithashtu ai mund te permbaje edhe
Vleresimi i tendences se ndryshimit te              informacione te tjera qe lidhen m eveçorite
çmimet                                              karakteristike t eperiudhes se kaluar. Raport
Gjate monitorimit te buxhetit ne fazen e            duhet te beje krahasimin e arritjeve me
impolementimit te tij e rendesishm eshte t          parashikimet e planifikuar te tregoje faktoret qe
emerren parasysh edhe ndryshimi i nivelit te        kane ndikuar, te spjegoje rezultatet e arritura,
çmimeve. Per te bere korrektimet e nevojeshme       qofshin keto pozitive apo negative.
ne kete rast mund te perdoren indekset                 Raporti vjetor duhet te shoqerohet edhe me
statistikore siç eshte indeksi i ndryshimit te      raportin financiar dhe pasqyrat kryesore
çmimeve te konsumit (CPI) –per vleresimin e         financiare.
pagave dhe ai i çmimeve te prodhimit (PPI) –per
çmimet e materialeve te ndryshme. Keto indekse      Raporti vjetor – baze per vendim marrjen
mund te merren nga Drejtoria e Pergjithshme e       Nje çeshtje e rendesishme eshte se si raporti
Statistikes.                                        vjetor do te shfrytezohet per vendim marrjen e
    Ne kete aspek duhet bere analiza edhe e         ardheshme te institucionit apo departamentit
ndikimit ndryshimit te kursit te kembimit,          perkates.
sidomos kur gjendja monetare e institucionit            Per kete qellim eshte e nevojshme fillimisht
varet shume edhe nga valuat e huaj. Psh forcimi     te realizohet edhe auditimi i raportit dhe
i Lek-ut ndaj USD do te ndikonte negativisht per    llogarive vjetore ne menyre te tille qe
nje institucion i cili gjnedjen                     konkluzionet n eto te jene sa me te besueshme.
                                                    Ketu auditimi eshte i rendesishem pasi ai
Sa shpesh duhet monitoruar buxheti?                 disponon instrumente dhe metota specifike
Ne monitorimin e shpenzimeve me siper u             nepermjet te cilave behet e mundur verifikimi
tregua shembulli kur monitorimi behet n             dhe kontrolli i rezultateve te raportit te
emuajin shtator. Ne fakt eshte e domosdoshme        veprimtarise.
qe ky monitorim te behet edhe per çdo muaj. Nje         Pas perfundimit edhe te auditimit raporti
gje e tille sat eshte plotesisht e mundeshme        vjetor do te mund te sherbeje si baze edhe per
nepermejt sistemeve te informatizimit dhe           vendim marrjen apo buxhetimin e ardheshem.


                                                     Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                        !       !   "#     $
                                                                                                                -*
Aktualisht theksohet domosdoshmeria e                    aktualisht institucioni per kryerjen e
ndertimit te buxheteve pjesemarrese me te cilin             veprimtarise se tij (pamvaresisht nese
nenkuptohet integrimi ne ndertimin e buxhetit te            keto jane prone e tija apo jo). Ketu
tegjithe aktoreve te cileve do t’ju perfaqesohen            perfshihen psh. ndertesat, makinerite,
interesatne kete buxhet. Ne kete aspekt e                   pasijet gjendja monetare, etj. Ndersa
rendesishme eshte qe raporti dhe llogarite
                                                            pasivi paraqet burimet financiare sipas
vjetore te njihen nga te gjithe keto aktore, te cilet
duhet te njohin arritjet dhe problemet qe jane              pronesise (dmth te institucionit apo jo) te
hasur ne implementimin e buxhetit te kaluar.                cilat mbulojne assetet. Pra ketu mund te
Kjo do t’i sherbente me tej edhe nje integrimi              shihet se sa nga keto burim ejane te veta
me t emire te interesave te ketyre subjekteve ne            te institucionit dhe se sa ai i ka te huajtur
hartimin e buxhetit e ardheshem.                            nga te tretet (kredi, furnitore, etj.

Permbajtja e raportit financiar                         Skema me e thjeshte e bilancit eshte e tille:
Raport financiar konsiston ne dy dokumente              Aktivi (asetet)
kryesore te lidhur ngushte me njeri tjetrin:            a) Aktive te patrupezuara (projekte,
1. Pasqyra e te Ardhurave dhe Shpenzimeve,                 studime, licenca etj)
    apo siç njihet ndryshe ajo e “humbje –              b) Ndertesa, makineri, automjete, paisje
    fitimit”. Ne kete pasqyre normalisht                c) Inventar
    evidentohen te gjitha shpenzimet e                  d) Detyrime te te treteve (debitore, etj)
    periudhes korente te cilat i perkasin teresisht     e) Mjete monetare
    asaj, pra nuk lidhen me rezultatin ne
    periudhat e ardheshme. Ne zerat e kesaj
    pasqyre perfshihen: pagat; shpenzimet               Pasivi (liabilities)
    adminitrative (kancelari, etj); shpenzimet          f) Kapiatli
    per facilitete te ndryshme (qera, uej,              g) Detyrime ndaj te treteve (banka, furnitor,
    energji); shpenzimet e komunikimit;                    etj)
    amortizimi; etj. Karakteristike per pasqyren        h) Detyrime ndaj shtetit
    e te ardhurave dhe shpenzimeve te raportit          i) Reserva
    vjetor eshte se keto shpenzime jane te              j) Difernca midis aktivit dhe pasivit
    “mbylluar” dhe nuk trashegohen ne
    periudhen e ardheshme.                              Perveç ketyre dy poasqyrave kryesore, ne
                                                        raportin financiar perfundimtar duhet te
Pasqyra e te ardhuarve dhe shpenzimeve paraqet          perfshihet edhe:
keto zera kryesore:                                       • Ndryshimet ne Equity (kapitali + fitimi /
a) Te ardhura operative                                      humbje + Rezervat)
b) Shpenzimet sipas natyres se tyre (paga, etj)           • Pasqyra “Cash flow” dmth ajo e levizjes se
c) Humbja ose fitimi (“EBITD” a-b)                           gjendjes monetare (gjendja + hyrjet –
d) Amortizimi                                                daljet)
e) Interesat
f) Taksat
g) Fitimi ose humbja neto (“EBT” c-d-i-f)

1. Balanci i cili perfaqesonis teresine e
   asseteve dhe detyrimeve (liabilities) te
   nje institucioni perkates. Asetete (ase
   aktivi) pasqyrojne gjendjen e mjeteve
   materiale dhe monetare qe disponon


                                                         Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                            !       !   "#     $
                                                                                                                    -+
ajo te mos jete voluntare por si diçka e lidhrur
Vleresimi dhe performanca e                           ngushte me ecurine e vete aktivitetit. Ne rastin e
manaxhimit.                                           Suedise kjo analize kryhet me kerkesen e
                                                      Qeverise qendrore apo me inisiativen e vete
Analiza e performances                                institucionit. Keshtu Qeveria mund tekerkoje te
Qellimi kryesor i analizes se performances eshte      kryhet analiza e rezultateve psh per 5 vitet e
ndjektja sistemetike dhe vleresimi i asaj se çfare    fundit. Atehere duhet te nxirren treguesit te cilet
shte bere nga stafi i institucionit ne menyre qe te   Ne kete analize shihet nese veprimet dhe marrja
permiresohet ecuria e punes n ete ardhmen. Ne         e vendimeve ka qene apo jo korrete, a mund te
kete vleresim ehste e nevojshme te mbahet             veproheshe ndryshe per te patur nje efektivitet m
parasysh secilet kane qene objektivat qe ne kemi      ete larte, etj.
vene ne procesin e planifikimit apo buxhetimit,
çfare eshte arritur dhe ne ç’menyre dmth me
ç’fare shpenzimesh.
   Nje gje e tille mund te shprehet ne menyre
skematike ne kete forme:

                                  Cilet kane
   Cilat kane                   qene burimet
      qene                       qe ne kemi              Cilat jane
   objektivat                    angazhuar              rezultatet e                     Cila eshte
     qe kemi                     per arritjen            arritura                       performanca
    dashur te                   e objektivave
   realizojme




                                                      karakterizojne aktivitetin e institucionit perkates
Vleresimi i performances                              ne kete periudhe dhe krahasohen keto si ne
Per vleresimin e performances mund te perdoren        dinamike ashtu edhe me treguesit te cilet
tregues dhe metoda te ndryshme. Gjithesesi            synohen te arrihen.
duhet nenvizuar se keto metoda nuk jane te                Nga ana tjeter eshte e nevojshme te analizohe
ngjashme dhe aq konkrete me ato qe mund te            edhe se si jane arritur treguest e dhene, cilet
perdoren per te vleresuar psh rendimentin e           kane qene faktoret positive e negative qe kane
punes, apo eficencen ne perdorimin e burimeve,        ndikuar, cila ka qene kosto e tyre, çfare efekti
etj. Ky vleresim lidhet mjaft me manaxhimin           kane patur ne nivelin e sherbimeve publiek, cilet
sipas rezulateteve te arritura, dmth vleresimi i      kane qene treguesit cilesor te ketyre sherbimeve,
manaxhimit duke u nisur nga treguesit konkrete        etj
te punes te çdo drejtuesi. Ne kete drejtim duhet
nenvizuar se manaxhimim i burimeve financiare
ka gjithashtu nevoje per nje menyre te tille
vleresimi.

Sa shpesh duhet kryer analiza e
performances?
Kryerja e analizes se performances mund te
behet ne periudha te ndryshem, ne vartesi te
institucionit por sidoqofte eshte e rendesihme qe

                                                       Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere



                                                                                          !       !   "#     $
                                                                                                                  -,

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Vleresimi i Performances
Vleresimi i PerformancesVleresimi i Performances
Vleresimi i PerformancesMenaxherat
 
Menagjim strategjik - viti 3
Menagjim strategjik - viti 3Menagjim strategjik - viti 3
Menagjim strategjik - viti 3winblind
 
Punim seminarik sistemet informative –sistemi informatik dhe siguria në rrjet...
Punim seminarik sistemet informative –sistemi informatik dhe siguria në rrjet...Punim seminarik sistemet informative –sistemi informatik dhe siguria në rrjet...
Punim seminarik sistemet informative –sistemi informatik dhe siguria në rrjet...Shpejtim Rudi
 
Sjellje organizative
Sjellje organizativeSjellje organizative
Sjellje organizativeJozef Nokaj
 
Fazat e studimit statistikor
Fazat e studimit statistikorFazat e studimit statistikor
Fazat e studimit statistikorMenaxherat
 
Menaxhimi i personelit dhe vlerësimi i performancës
Menaxhimi i personelit dhe vlerësimi i performancësMenaxhimi i personelit dhe vlerësimi i performancës
Menaxhimi i personelit dhe vlerësimi i performancësyllferizi
 
Punim seminarik menaxhimi i resurseve humane-rekrutimi
Punim seminarik menaxhimi i resurseve humane-rekrutimiPunim seminarik menaxhimi i resurseve humane-rekrutimi
Punim seminarik menaxhimi i resurseve humane-rekrutimiShpejtim Rudi
 
Ndikimi i rrjeteve sociale tek adoleshentet
Ndikimi i rrjeteve sociale tek adoleshentetNdikimi i rrjeteve sociale tek adoleshentet
Ndikimi i rrjeteve sociale tek adoleshentetRabijeHamzaj
 
Menaxhmenti strategjik
Menaxhmenti strategjikMenaxhmenti strategjik
Menaxhmenti strategjikcoupletea
 
si te jemi sipermarres te suksesshem
si te jemi sipermarres te suksesshemsi te jemi sipermarres te suksesshem
si te jemi sipermarres te suksesshemadahajdarmataj
 
Makro : politika fiskale
Makro : politika fiskaleMakro : politika fiskale
Makro : politika fiskaleKastriot Gashi
 
Organizimi formal dhe informal ligj 2 Mr.Driton Sylqa
Organizimi formal dhe informal   ligj 2  Mr.Driton SylqaOrganizimi formal dhe informal   ligj 2  Mr.Driton Sylqa
Organizimi formal dhe informal ligj 2 Mr.Driton SylqaValdet Shala
 
Menaxhment strategjik java-7
Menaxhment strategjik java-7Menaxhment strategjik java-7
Menaxhment strategjik java-7Gazmir Rrahmani
 
Analiza e faktorëve të brendshëm
Analiza e faktorëve të brendshëmAnaliza e faktorëve të brendshëm
Analiza e faktorëve të brendshëmRamë Hajraj
 
Ushtrime nga lenda e statistikes
Ushtrime nga lenda e statistikesUshtrime nga lenda e statistikes
Ushtrime nga lenda e statistikeskulla 2010
 
1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tij1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tijMenaxherat
 

Was ist angesagt? (20)

Vleresimi i Performances
Vleresimi i PerformancesVleresimi i Performances
Vleresimi i Performances
 
Menagjim strategjik - viti 3
Menagjim strategjik - viti 3Menagjim strategjik - viti 3
Menagjim strategjik - viti 3
 
Punim seminarik sistemet informative –sistemi informatik dhe siguria në rrjet...
Punim seminarik sistemet informative –sistemi informatik dhe siguria në rrjet...Punim seminarik sistemet informative –sistemi informatik dhe siguria në rrjet...
Punim seminarik sistemet informative –sistemi informatik dhe siguria në rrjet...
 
Firma
FirmaFirma
Firma
 
Sjellje organizative
Sjellje organizativeSjellje organizative
Sjellje organizative
 
Fazat e studimit statistikor
Fazat e studimit statistikorFazat e studimit statistikor
Fazat e studimit statistikor
 
Menaxhimi i personelit dhe vlerësimi i performancës
Menaxhimi i personelit dhe vlerësimi i performancësMenaxhimi i personelit dhe vlerësimi i performancës
Menaxhimi i personelit dhe vlerësimi i performancës
 
Punim seminarik menaxhimi i resurseve humane-rekrutimi
Punim seminarik menaxhimi i resurseve humane-rekrutimiPunim seminarik menaxhimi i resurseve humane-rekrutimi
Punim seminarik menaxhimi i resurseve humane-rekrutimi
 
Ndikimi i rrjeteve sociale tek adoleshentet
Ndikimi i rrjeteve sociale tek adoleshentetNdikimi i rrjeteve sociale tek adoleshentet
Ndikimi i rrjeteve sociale tek adoleshentet
 
Vleresimi i nxenesve
Vleresimi i nxenesveVleresimi i nxenesve
Vleresimi i nxenesve
 
Menaxhmenti strategjik
Menaxhmenti strategjikMenaxhmenti strategjik
Menaxhmenti strategjik
 
si te jemi sipermarres te suksesshem
si te jemi sipermarres te suksesshemsi te jemi sipermarres te suksesshem
si te jemi sipermarres te suksesshem
 
Makro : politika fiskale
Makro : politika fiskaleMakro : politika fiskale
Makro : politika fiskale
 
Interviste
IntervisteInterviste
Interviste
 
Organizimi formal dhe informal ligj 2 Mr.Driton Sylqa
Organizimi formal dhe informal   ligj 2  Mr.Driton SylqaOrganizimi formal dhe informal   ligj 2  Mr.Driton Sylqa
Organizimi formal dhe informal ligj 2 Mr.Driton Sylqa
 
Sipermarres?! Menaxher?! Lider?!
Sipermarres?! Menaxher?! Lider?!Sipermarres?! Menaxher?! Lider?!
Sipermarres?! Menaxher?! Lider?!
 
Menaxhment strategjik java-7
Menaxhment strategjik java-7Menaxhment strategjik java-7
Menaxhment strategjik java-7
 
Analiza e faktorëve të brendshëm
Analiza e faktorëve të brendshëmAnaliza e faktorëve të brendshëm
Analiza e faktorëve të brendshëm
 
Ushtrime nga lenda e statistikes
Ushtrime nga lenda e statistikesUshtrime nga lenda e statistikes
Ushtrime nga lenda e statistikes
 
1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tij1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tij
 

Andere mochten auch

Karakteristikat e burimeve te financimit
Karakteristikat e burimeve te financimitKarakteristikat e burimeve te financimit
Karakteristikat e burimeve te financimitLirim Beluli
 
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)fatonbajrami1
 
BURIMET E FINANCIMIT
BURIMET E FINANCIMITBURIMET E FINANCIMIT
BURIMET E FINANCIMITMenaxherat
 
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimitBazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimitMenaxherat
 
Ligjerata 9 treguesit e variacionit
Ligjerata 9   treguesit e variacionitLigjerata 9   treguesit e variacionit
Ligjerata 9 treguesit e variacionitcoupletea
 
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomike
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomikeAnaliza e likuiditetit të njësisë ekonomike
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomikeMenaxherat
 
10 pyetjet nga Ndermarresia
10 pyetjet nga Ndermarresia10 pyetjet nga Ndermarresia
10 pyetjet nga NdermarresiaMenaxherat
 
Risku dhe kthimi
Risku dhe kthimiRisku dhe kthimi
Risku dhe kthimiMenaxherat
 
Inventari i mallit
Inventari i mallitInventari i mallit
Inventari i mallitMenaxherat
 
Lidershipi dhe aftesite Negociuese
Lidershipi dhe aftesite NegociueseLidershipi dhe aftesite Negociuese
Lidershipi dhe aftesite NegociueseMenaxherat
 
Tregjet financiare
Tregjet  financiareTregjet  financiare
Tregjet financiareMenaxherat
 
Det kursi makro prezantim (1)
Det kursi makro prezantim (1)Det kursi makro prezantim (1)
Det kursi makro prezantim (1)Meri Kolla
 
Kd kosto standarde dhe buxheti fleksibel
Kd kosto standarde dhe buxheti fleksibelKd kosto standarde dhe buxheti fleksibel
Kd kosto standarde dhe buxheti fleksibelHamit Agushi
 
Tema 5 burimet financimit te njesive publike
Tema 5 burimet financimit te njesive publikeTema 5 burimet financimit te njesive publike
Tema 5 burimet financimit te njesive publikeFisnik Morina
 
Projekt : "Historiku i shkolles sime"
Projekt : "Historiku i shkolles sime"Projekt : "Historiku i shkolles sime"
Projekt : "Historiku i shkolles sime"kryeziuvilma
 
Dr. musli vërbani statuti i familjes (v.xh.)
Dr. musli vërbani    statuti i familjes (v.xh.)Dr. musli vërbani    statuti i familjes (v.xh.)
Dr. musli vërbani statuti i familjes (v.xh.)Libra Islame
 

Andere mochten auch (20)

Karakteristikat e burimeve te financimit
Karakteristikat e burimeve te financimitKarakteristikat e burimeve te financimit
Karakteristikat e burimeve te financimit
 
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore - Dr. Ymer Havolli (Skriptë)
 
BURIMET E FINANCIMIT
BURIMET E FINANCIMITBURIMET E FINANCIMIT
BURIMET E FINANCIMIT
 
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimitBazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
 
Ligjerata 9 treguesit e variacionit
Ligjerata 9   treguesit e variacionitLigjerata 9   treguesit e variacionit
Ligjerata 9 treguesit e variacionit
 
Ekonomia
EkonomiaEkonomia
Ekonomia
 
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomike
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomikeAnaliza e likuiditetit të njësisë ekonomike
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomike
 
10 pyetjet nga Ndermarresia
10 pyetjet nga Ndermarresia10 pyetjet nga Ndermarresia
10 pyetjet nga Ndermarresia
 
Risku dhe kthimi
Risku dhe kthimiRisku dhe kthimi
Risku dhe kthimi
 
Inventari i mallit
Inventari i mallitInventari i mallit
Inventari i mallit
 
Lidershipi dhe aftesite Negociuese
Lidershipi dhe aftesite NegociueseLidershipi dhe aftesite Negociuese
Lidershipi dhe aftesite Negociuese
 
Tregjet financiare
Tregjet  financiareTregjet  financiare
Tregjet financiare
 
Det kursi makro prezantim (1)
Det kursi makro prezantim (1)Det kursi makro prezantim (1)
Det kursi makro prezantim (1)
 
Ligj 1 mimoza_luta
Ligj 1 mimoza_lutaLigj 1 mimoza_luta
Ligj 1 mimoza_luta
 
Kd kosto standarde dhe buxheti fleksibel
Kd kosto standarde dhe buxheti fleksibelKd kosto standarde dhe buxheti fleksibel
Kd kosto standarde dhe buxheti fleksibel
 
Tema 5 burimet financimit te njesive publike
Tema 5 burimet financimit te njesive publikeTema 5 burimet financimit te njesive publike
Tema 5 burimet financimit te njesive publike
 
Prezantimi
PrezantimiPrezantimi
Prezantimi
 
Projekt : "Historiku i shkolles sime"
Projekt : "Historiku i shkolles sime"Projekt : "Historiku i shkolles sime"
Projekt : "Historiku i shkolles sime"
 
L 4 Analiza e CVP
L 4   Analiza e CVPL 4   Analiza e CVP
L 4 Analiza e CVP
 
Dr. musli vërbani statuti i familjes (v.xh.)
Dr. musli vërbani    statuti i familjes (v.xh.)Dr. musli vërbani    statuti i familjes (v.xh.)
Dr. musli vërbani statuti i familjes (v.xh.)
 

Ähnlich wie Menaxhimi i Burimeve financiare

Manaxhimi strategjik 305 sllajde
Manaxhimi strategjik 305 sllajdeManaxhimi strategjik 305 sllajde
Manaxhimi strategjik 305 sllajdeShpejtim Rudi
 
Punimseminarik 111001044117-phpapp01
Punimseminarik 111001044117-phpapp01Punimseminarik 111001044117-phpapp01
Punimseminarik 111001044117-phpapp01Ramë Hajraj
 
Menaxhim i projekteve java-14-15
Menaxhim i  projekteve java-14-15Menaxhim i  projekteve java-14-15
Menaxhim i projekteve java-14-15Gazmir Rrahmani
 
Parashikimi financiar leksion
Parashikimi financiar leksionParashikimi financiar leksion
Parashikimi financiar leksionMenaxherat
 
Menaxhimi i efikasitetit te projekteve investive ( Tregu dinamike)
Menaxhimi i efikasitetit te projekteve investive ( Tregu dinamike)Menaxhimi i efikasitetit te projekteve investive ( Tregu dinamike)
Menaxhimi i efikasitetit te projekteve investive ( Tregu dinamike)Fatlum Hashani-Onuzi
 
Definimi i nevojave_per_personel
Definimi i nevojave_per_personelDefinimi i nevojave_per_personel
Definimi i nevojave_per_personelBlinera Sahiti
 
Java 2 rendesia e planifikimit ne ndermarrje
Java 2 rendesia e planifikimit ne ndermarrjeJava 2 rendesia e planifikimit ne ndermarrje
Java 2 rendesia e planifikimit ne ndermarrjeValdet Shala
 
Perzantimi enver kutllovci mrh
Perzantimi enver kutllovci   mrhPerzantimi enver kutllovci   mrh
Perzantimi enver kutllovci mrhdrilon emini
 
Politika Financiare dhe Parashikimi Financiar
Politika Financiare dhe Parashikimi FinanciarPolitika Financiare dhe Parashikimi Financiar
Politika Financiare dhe Parashikimi FinanciarLidijeRapaj
 
Pytje ne menaxhment - berim ramosaj
Pytje ne menaxhment - berim ramosajPytje ne menaxhment - berim ramosaj
Pytje ne menaxhment - berim ramosajdrilon emini
 
Menaxhment strategjik java-13
Menaxhment strategjik java-13Menaxhment strategjik java-13
Menaxhment strategjik java-13Gazmir Rrahmani
 
5 hapa te thjeshte drejt suksesit ne planifikimin strategjik hapi #5
5 hapa te thjeshte drejt suksesit ne planifikimin strategjik   hapi #55 hapa te thjeshte drejt suksesit ne planifikimin strategjik   hapi #5
5 hapa te thjeshte drejt suksesit ne planifikimin strategjik hapi #5Vehap Kola
 
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humane
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humanePyetje nga menaxhimi i resurseve humane
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humanesamel123456
 
Prezantim- Menaxhimi i planeve preventive.pptx
Prezantim- Menaxhimi i planeve preventive.pptxPrezantim- Menaxhimi i planeve preventive.pptx
Prezantim- Menaxhimi i planeve preventive.pptxgent s
 
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...Shpejtim Rudi
 
Lenda menaxhment berim ramosaj code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.
Lenda menaxhment berim ramosaj  code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.Lenda menaxhment berim ramosaj  code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.
Lenda menaxhment berim ramosaj code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.pranvera123
 
Bazet e menaxhimit
Bazet e menaxhimitBazet e menaxhimit
Bazet e menaxhimitkulla 2010
 

Ähnlich wie Menaxhimi i Burimeve financiare (20)

Presentation menaxhment
Presentation menaxhmentPresentation menaxhment
Presentation menaxhment
 
Manaxhimi strategjik 305 sllajde
Manaxhimi strategjik 305 sllajdeManaxhimi strategjik 305 sllajde
Manaxhimi strategjik 305 sllajde
 
Punimseminarik 111001044117-phpapp01
Punimseminarik 111001044117-phpapp01Punimseminarik 111001044117-phpapp01
Punimseminarik 111001044117-phpapp01
 
Menaxhim i projekteve java-14-15
Menaxhim i  projekteve java-14-15Menaxhim i  projekteve java-14-15
Menaxhim i projekteve java-14-15
 
Parashikimi financiar leksion
Parashikimi financiar leksionParashikimi financiar leksion
Parashikimi financiar leksion
 
Menaxhimi i efikasitetit te projekteve investive ( Tregu dinamike)
Menaxhimi i efikasitetit te projekteve investive ( Tregu dinamike)Menaxhimi i efikasitetit te projekteve investive ( Tregu dinamike)
Menaxhimi i efikasitetit te projekteve investive ( Tregu dinamike)
 
Definimi i nevojave_per_personel
Definimi i nevojave_per_personelDefinimi i nevojave_per_personel
Definimi i nevojave_per_personel
 
Java 2 rendesia e planifikimit ne ndermarrje
Java 2 rendesia e planifikimit ne ndermarrjeJava 2 rendesia e planifikimit ne ndermarrje
Java 2 rendesia e planifikimit ne ndermarrje
 
Menaxhimi i projekteve
Menaxhimi i projekteveMenaxhimi i projekteve
Menaxhimi i projekteve
 
Perzantimi enver kutllovci mrh
Perzantimi enver kutllovci   mrhPerzantimi enver kutllovci   mrh
Perzantimi enver kutllovci mrh
 
Politika Financiare dhe Parashikimi Financiar
Politika Financiare dhe Parashikimi FinanciarPolitika Financiare dhe Parashikimi Financiar
Politika Financiare dhe Parashikimi Financiar
 
Menaxhment
MenaxhmentMenaxhment
Menaxhment
 
Pytje ne menaxhment - berim ramosaj
Pytje ne menaxhment - berim ramosajPytje ne menaxhment - berim ramosaj
Pytje ne menaxhment - berim ramosaj
 
Menaxhment strategjik java-13
Menaxhment strategjik java-13Menaxhment strategjik java-13
Menaxhment strategjik java-13
 
5 hapa te thjeshte drejt suksesit ne planifikimin strategjik hapi #5
5 hapa te thjeshte drejt suksesit ne planifikimin strategjik   hapi #55 hapa te thjeshte drejt suksesit ne planifikimin strategjik   hapi #5
5 hapa te thjeshte drejt suksesit ne planifikimin strategjik hapi #5
 
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humane
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humanePyetje nga menaxhimi i resurseve humane
Pyetje nga menaxhimi i resurseve humane
 
Prezantim- Menaxhimi i planeve preventive.pptx
Prezantim- Menaxhimi i planeve preventive.pptxPrezantim- Menaxhimi i planeve preventive.pptx
Prezantim- Menaxhimi i planeve preventive.pptx
 
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...
Punim seminarik efektiviteti i menaxherëve në fazat e planifikimit operativ n...
 
Lenda menaxhment berim ramosaj code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.
Lenda menaxhment berim ramosaj  code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.Lenda menaxhment berim ramosaj  code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.
Lenda menaxhment berim ramosaj code- fk.ekonomik- admin hanq-q.xh.
 
Bazet e menaxhimit
Bazet e menaxhimitBazet e menaxhimit
Bazet e menaxhimit
 

Mehr von Menaxherat

Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashiStatistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashiMenaxherat
 
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit   ardiana gashiStatistike treguesit e korelacionit   ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashiMenaxherat
 
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluaraStatistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluaraMenaxherat
 
Statistike indekset
Statistike indeksetStatistike indekset
Statistike indeksetMenaxherat
 
Si te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtimSi te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtimMenaxherat
 
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...Menaxherat
 
Sjellja organizative berim ramosaj
Sjellja organizative   berim ramosajSjellja organizative   berim ramosaj
Sjellja organizative berim ramosajMenaxherat
 
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashiStatistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashiMenaxherat
 
Seminar analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar   analiza e tregut te punes ne kosoveSeminar   analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar analiza e tregut te punes ne kosoveMenaxherat
 
Promocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidiPromocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidiMenaxherat
 
Treguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrimeTreguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrimeMenaxherat
 
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...Menaxherat
 
Projektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi RamajProjektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi RamajMenaxherat
 
Politika e produktit nail reshidi
Politika e produktit   nail reshidiPolitika e produktit   nail reshidi
Politika e produktit nail reshidiMenaxherat
 
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqiPermbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqiMenaxherat
 
Politika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidiPolitika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidiMenaxherat
 
Mjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseveMjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseveMenaxherat
 
Menaxhment ymer havolli permbledhje
Menaxhment   ymer havolli permbledhjeMenaxhment   ymer havolli permbledhje
Menaxhment ymer havolli permbledhjeMenaxherat
 
Menaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeveMenaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeveMenaxherat
 
Menaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytjeMenaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytjeMenaxherat
 

Mehr von Menaxherat (20)

Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashiStatistike   nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
Statistike nocionet kryesore dhe mostra ligjerata 2 - ardiana gashi
 
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit   ardiana gashiStatistike treguesit e korelacionit   ardiana gashi
Statistike treguesit e korelacionit ardiana gashi
 
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluaraStatistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
Statistika dr rahmije mustafa provime nga afatet e kaluara
 
Statistike indekset
Statistike indeksetStatistike indekset
Statistike indekset
 
Si te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtimSi te bejme hulumtim
Si te bejme hulumtim
 
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...Tatimi mbi vleren e shtuar  dhe tatimi ne  te ardhurat e korporatave  taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
 
Sjellja organizative berim ramosaj
Sjellja organizative   berim ramosajSjellja organizative   berim ramosaj
Sjellja organizative berim ramosaj
 
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashiStatistike treguesit statistikor te pozicionit   ardiana gashi
Statistike treguesit statistikor te pozicionit ardiana gashi
 
Seminar analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar   analiza e tregut te punes ne kosoveSeminar   analiza e tregut te punes ne kosove
Seminar analiza e tregut te punes ne kosove
 
Promocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidiPromocioni nail reshidi
Promocioni nail reshidi
 
Treguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrimeTreguesit e pozicionit ushtrime
Treguesit e pozicionit ushtrime
 
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit   ardian...
Variabla e rastësishme dhe distribucionet diskrete të probabilitetit ardian...
 
Projektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi RamajProjektimi i procesit Vehbi Ramaj
Projektimi i procesit Vehbi Ramaj
 
Politika e produktit nail reshidi
Politika e produktit   nail reshidiPolitika e produktit   nail reshidi
Politika e produktit nail reshidi
 
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqiPermbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
Permbledhje pytjesh ne nvm prof besnik krasniqi
 
Politika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidiPolitika e cmimit nail reshidi
Politika e cmimit nail reshidi
 
Mjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseveMjedisi ligjor i bizneseve
Mjedisi ligjor i bizneseve
 
Menaxhment ymer havolli permbledhje
Menaxhment   ymer havolli permbledhjeMenaxhment   ymer havolli permbledhje
Menaxhment ymer havolli permbledhje
 
Menaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeveMenaxhimi i qmimeve
Menaxhimi i qmimeve
 
Menaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytjeMenaxhimi i resurseve humane pytje
Menaxhimi i resurseve humane pytje
 

Menaxhimi i Burimeve financiare

  • 1. Menaxhimi i Burimeve Menaxhimi i Burimeve Financiare ! ! "# $
  • 2. Permbajtja 1. Hyrje 3 2. Planifikimi 3 Çfare eshte planifikimi 3 Objektivat ne procesin e planifikimit 4 Si te planifikojme 5 3. Buxheti 10 Pse duhet buxheti 10 Permbajtja e llogarive ne buxhet 11 4. Kontabiliteti 13 5. Monitorimi I Buxhetit 15 6. Llogarite dhe Raportet Vjetore 17 7. Vleresimi dhe performance e menaxhimit 18 % ! ! "# $
  • 3. Hyrje Planifikimi Qellimi i ketij materiali eshte te jape parimet Hyrje – çfare eshte planifikimi? bazete sistemit te Manaxhimit te financave Planifikimi eshte nje instrument per manaxhimin publikePermbajtja e tij lidhet me te gjithe ciklin dhe kontrollin e veprimtarise – per te e manaxhimit duke filluar nga planifikimi dhe parashikuar dhe percaktuar te ardhmen. Ne manaxhimi, tek implementimi dhe zbatimi i nje plan ne mund te shikojme se çfare objektivave te planit dhe buxhetit, monitorimi objektivash ne duma te arrijme, rezultatet qe dhe vleresimi i performancave. duam te kemi, çfare veprimatrish duhet te realizohen, çfare medodash duhet te perdoren, si Procesi i manaxhimit financiar duhet te duhet te ehet organizimi i punes, çfare burimesh shihet si nje cikel i vetem, perderisa te gjitha te punes, monetare dhe materiale nevojiten; si do fazat e tij jane te lidhura dhe te ndervarura nga te jene kompetencat e pergjegjesive dhe vendim njera tjetar dh çdo njera nga to luan nje rol te marrjes. Me tej vete planifikimi lejon rendesishem ne arritjen e objektivave te monitorimin, kontrollin dhe vleresimin e veprimatrise te çdo subjekti apo institucioni, ne veprimtarise dhe sherben si baze per menyre eficente dhe efektive. Me poashte ju vazhdimesine e procesit te planifikimit. mund te shihni nje skeme te thjeshte te ciklit te Planifikimi eshte nje veprimtari qe kryhet nag ne Manaxhimit financiar. Me tej do te trajtohen ne dita ne dite, ne çdo jave, muaj, vite, bile edhe ne menyre te permbledhur disa aspekte te veçanta nje periudhe shume vjeçare. Ai shtrihet ne te si rendesia ndertimit te nje buxhti te gjitha aktivitetet apo pjese te veçanta te tyre, si argumentuar dhe permbajtja e raportet dhe psh per personelin, investimet, projektet llogarive vjetore. specifike, etj Planifikimi Performanca Buxhetimi Monitorimi Kontabilizimi Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ &
  • 4. Se pari eshte e rendesishme qe çdo Procesi i planifikimit normalisht perfshin institucion te kuptoje prioritete e qeverise apo te vendim marrjen ne aspektin e kompetencave dhe “klienteve” te tjere me t ecilet ky institucion nevojave te persosjes se tyre, i cili perben lidhet. Se dyti eshte e rendesishme te njihet dhe gjithashtu nje aspect t eveçante dhe te vlereohet eksperinca e periudhave te kaluara, Se rendesishem te tij. fundi eshte e domosdoshme qe ambicjet positive Normalisht palnifikimi behet mbi baza te stafit te gjejne shprehjen e tyre ne procesin e vjetore. Forma e paraqitje se tij nga viti ne vit planifikimit. mun dt ejete e njejte, por permbajtja e tij varet Procesi i planifikimt nuk mund t’i shpetoje mjaft nga ndikimi dhe ndryshimi i faktoreve te konflikteve. Deshirat, ambicjet dhe kerkesat jashtem apo situatave te brendeshme, nga midis institucioneve, sektoreve apo edhe objektivat dhe proioritetet qe jane vendosur. kolegeve mund te jene te ndryshme. Procesi i Nje nga qellimet kryesore te planifikimit planifikimt nga ana tjeter balafaqohet me burime eshte ndryshimi dhe persosja e veprimtarise, ne te limituara, per kete arsye eshte e nevojshme qe te gjitha aspektet e saj. Kjo lidhet me ate i te pranohet nje nivel i caktuar i plotesimit te planifikimit nuk perfundon me hartimin dhe kerkesave te gjithe secilit dhe ne fund te bihet zbatimin e planit, por ai shtrihet dhe gjate dakort per objektivat e vendosura ne plan. realizimit t etij. Ne kete drejtim ky process i sherben evidentimit te problemeve aktuale dhe Objektivat ne procesin e planifikimt marrjes se masave per eleminimin e ndikimit te Qellimi dhe dhe permbajtja e procesit te tyre ne t eardhmen. planifikimt ndryshon ne menyre te Sidoqofte duhet te themi se te gjitha konsiderueshme midis institucioneve te ndryshimet nuk mund te behen brenda kornizave ndryshme. Nga ana tjeter disa institucine mund dhe procesit te planifikimit, apo se ato jane t te ndryshojen shpesh objektivat e tyre. Kjo psh elidhura me te. Vendim marrjet e rendesishme ne projektet e ndryshme te cilat miratohen nga dhe ndryshime te konsiderueshme normalisht autoritetet locale. Nga ana tjeter ne disa raste realizohen ne kushte dhe sisteme te tjere disa institucine e kane me te qendrusheshme veprimtarie. Bile ne keto raste palnifikimi mund veprimtarine etyre, bile ato mund te t eshihet si pasoje apo rezultat i ketyre kontrollohen ne menyre te detajuar nga organet ndryshimeve. eprore, pra kane nje veprimatri me te percaktuar. Objektivat kryesore te planifikimit mund te Pra percaktimi i obektivave te planifikimt ndryshoje gjithashtu nga viti ne vit. Psh. ne nje qendojne ne vete specifikat e tij sipas vit me largime te konsiderueshme te satfit per institucioneve te ndryshem. Nga ana tjeter arsye te caktuara (pensione, etj.) apo me rritje te procesi i planifikit mbeshtete ne informacionin e tij, problemet e ri-shikimit te kompetencave mbledhur, ne eksperiencen ekzistuese, ne marrin nje rol m ete madh se sa ne nje periudhe percaktimin e qellimeve dhe prioriteteve, etj. tjeter. Mbi kete baze behet dhe percaktimi i nevojave, i Ne planin vjetor si objektivat e peiudhes afat investimeve i burimeve materiale e njerezore, shkurter ashtu edhe te asaj afat gjate jane te etj. detajuara dhe te percaktuara. Ne kete Gjata zbatimit te palnit disa kushte dhe kendveshtrim plani duhet te shihet si nje objektiva te percaktuara me pare mund te instrument qe do t andihmoje organizaten apo ndryshojne. Atehere eshte e domosdoshme qe te institucionin per shpendarjen e nevojshme te nxiren konkluzione te reja dhe te behen burime per arritjen e objektivave te caktuara. Pa devijimet e nevojshme nga plani i miratuar. Kjo planifikim eshte e veshtire ne fakt qe kjo gje te nuk do te thote se procesi i planifikit nuk ka kryhet. kuptim. Ne te vertete keto devijimi japin nje Cilet jane impulset apo indikacionet nga te kuptim me te plote vete procesit te planifikimit. cilat duhet te nisemi ne procesin e hartimit te Ne fakt palni duhet te kete karakter direktiv, pra planit? te jete i detyrueshem per t’u zbatuar, por kjo nuk Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ '
  • 5. do te thote se ai nuk mund te korrigjohet apo • Çfare ndryshimesh jane te mundeshme te korrektohet gjate zbatimit sa here qe kushtet e behen duke u nisur nga gjendja ekzistuese? kerkojne kete. Psh ç’fare duhet te bejme ne qofte • A mund t endryshoje struktura e stafit? se numri i pacienteve ne spital ne ne nje • A mund te behet nje rishperndarje e periudhe te caktuar rritet jasht parashikit apo personelit midis sektoreve apo veprimtarive numri i mjekeve te specializuar ne nje rreth bie te ndryshme? ndjeshem? Nje gje e tille do te kerkoje • A mund te rriten kompetencat? domosdoshmerisht edhe rishikimin ne • A ka vend per investime teknike? shperndarjen e mjekeve ne kete zone, apo • A eshte vendi actual per realizimin e kryerjene investimeve te reja, etj. Po keshtu aktivitetit te desheruar? edhe per sistemin arsimor, etj. Pergjigja e ketyre pyetjeve eshte ne pergjithesi Si te planifikojme “pjeserisht”. Situata ideale “duhet te jete – keshtu” nuk mund te realizohet asnjehere ne Fillo me konceptin “duhet te jete -keshtu” Ne procesin e planifikimt shpesh here flitet per menyre te plote. Por do te jete e mjaftueshme kalimin nga gjendja apo situata “eshte -keshtu” neqoftese ne perfundim planifikimi do te ne situaten “duhet te jete -keshtu”. parashikoje qofte edhe disa ndryshime positive Situata e percaktuar ne termin “eshte - ne drejtimin e duhur. keshtu” pershkruan gjendjen aktuale, Duke perdorur kete model planifikim veprimtarine e cila kryhet aktualisht, gjnedjen e drejtuesit e institucioneve kane me shume ekzistuese te personelit, te paisjeve etj. shanse per te kryer ndryshime progressive dhe te Situata “duhet te jete -keshtu” eshte nje mundeshme. Situata aktuale e stafit psh. mund te jete e tille qe ajo duhet te ndryshohet gjate situate ideale e cila mund te zgjidhet nga dikush i cili mund te jete i lire te filloje gjithçka nga procesit te planifikimt. Ne kete drejtim mund te fillimi pa u shqetesur per situaten ekzistuese. perdoren psh vendet e reja te lira te punes qe ekzistojne apo qe mund te krijohen. Ne kete Ne qofte se planifikimi fillon me gjendjen ”eshte –keshtu” atehere mund te rezikohemi te menyre mund te realizohen ndryshimet ne jemi te kufizuar nga situata aktuale dhe kompetenca duke kryer pershtatjet e problemet qe ajo mund te mbarte. Deshirat per nevojeshme. ndryshim mund te jene te rezikuara nga fakti se Spektri i procesit te planifikimit njerezit mund t emendojne se ato jane t epa Ne vartesi te formave te ndrsyhme te realizuaeshme. veprimtarise te çdo institucioni, shtrirja e Por ne qofte se nisemi nga situata e procesit te planifikimit eshte e ndryshme. percaktuar si “duhet te jete -keshtu” atehere Sidoqofte ekzistojne disa forma te pranuara te imagjinata dhe idete kreative lindin dhe planifikit disa vjeçar, siç jane ato 3 apo 5 vjeçar. diskutimet per ndryshim gjallerohen. Ky kend Planifikimi afat gjate ka nje natyre tjeter nga ai i veshtrim mund te jete pozitivv edhe ne qofte se planeve vjetore. Ne nje perspektive afat gjate nje institucion nuk muund te vendose per shume eshte e natyrsme t ediskutohet m eshume per per ndryshimin e metodes se punes apo ndryshim edhe objektiva prioritare apo per allokcionin e burimeve qe ai disponon. tendenca te ndryshimit te cilat mund t endikojne ne veprimtarine apo burimet qe do te nevoiten Situata “eshte –keshtu” ne t eardhmen. Keto mund te jene psh. Pasi te jemi nisur nga ananliza e gjendjes ndryshimet demografike, te zhvillimit te “se si duhet te jete”, hapi tjeter eshte te teknollogjise, te ndotjes se ambjentit, etj. Te knfrontojme, ballafaqojme, pamjen e kesaj cilat mund te kerkojne ndryshime te caktura ne situate me situaten “keshtu –eshte”. Atehere perspective. eshte me vlere t’i bejme vehtes pyetjet: Planifikimi vjetor duhet te fokusohet me shume ne permbajtjen e veprimtarise ne Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ (
  • 6. departamente apo sektore t endryshem, ne Permbajtja e procesit te planifikimit metoden e punes, ne ristrukturimin e personelit, Nje institucion normalisht fillimisht harton nje ne perdorimin efektiv te burimeve, ne zbatimin e plan perspektiv 3 apo 5 vjeçar. Palnifikimi afat investimeve, etj. mesem sot konsiderohet me shume ai 3vjeçar. Me tej plani 3 vjeçar zberthehet dhe Direktivat dhe fleksibiliteti konkretizohet ne planin vjetor. Permbajtja e Ne vartesi te institucionit niveli i vendim procesit te planifikimt normalisht ndjek klete marrjes eshte i ndryshem. Ne shumicen e rasteve skeme: burimet financiare mund te jepen per • Pike nisja: analiza e burimeve, rezultateve institucione t eveçanta t edetajuara sipas zerave dhe e perspectives. te veçante t ebuxhetit si psh. per paga, • Hartimi i direktivave: investime, qera, shpenzime adminsitartive, etj. o Allokimii i burimeve sipas institucioneve Institucionet ne keto raste nuk kane te drejte te dhe departamenteve te ndryshme. bejne ri-allokime te fondeve, psh nga pagat e o Percaktimi i veprimtarive kryesore stafit tek qerate, etj. Keto rishperndrje duhet te (projekteve, invetsimeve, sherbimevem, etj) aprovohen nga qeveria apo parlameti pas o Kooperimi midis institucioneve dhe justifikimeve te nevojshme dhe nje procesi te departamenteve ne nivele te ndryshme caktuar. • Percaktimi i objektivave te veprimatrise. Nje model tjeter eshte ai kur institucionet • Hartimi i palnit disa vjeçar (3/5 vjet) marrin nje grant te caktuar ne bllok nga qeveria, • Hartimi i planit dhe buxhetit per vitin e dhe vete institucionet mund ta perdorin ate siaps ardheshem: nevojave te tyre duke e alokuar psh per paga, o Percaktimi i nivelit te prodhimit, paisje dhe shpenzime t etjera operative. Kjo sherbimeve, aktivitetit, etj. o Shpernadrja e burimeve per shpenzime menyre shperndarje eshte e lidhur keshtu me personeli, shpenzime administrative, objektivat qe ka çdo institucion dhe jo aq shume investime dhe ndertime. me zerat e kostos, duke krijuar nje kuptim me te o Shperndarja e burimeve siaps fushave te qarte per efektivitetin dhe rendimentin ne veprimtarise. arritjen e rezultateve. Ne vendin tone nje menyre o Formulimi i menyres se organizimit te e tille planifikim kerkohet psh sot nga sistemi i institucionit per vitin e ardheshem. arsimit te larte, kur univeristetet kerkojne me shume pamvaresi ne manaxhimin e fondeve t Pamvaresisht nga akjo paraqitje e eakorduar nga Minsitra e Arsimit dhe e pergjitheshme çdo institucion apo departament Shkences. normalisht ka veçorite e tija ne procesin e planifikimt. E rendesishme eshte qe planifikimi te mos konceptohet se behet vetem nga drejtuesit. Ai eshte nje process qe duhet te perfshije te gjithe stafin, ne te gjithe nivelet e tij. Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ )
  • 7. Me poshte paraqitet nje model i thjeshte i procesit te planifikimit qe pershkruam: ANALIZA E REZULTATEVE ANALIZA E FAKTOREVE Konkluzionet nga eksperineca e JASHTEM kaluar. Konluzionet QELLIMET/OBJEKTIVAT Fokusimi i veprimtarise ANALIZA E BURIMEVE Mundesite dhe kufizimet PLANI DHE BUXHETI I DETAJUAR Figura 2: Komponentet kryesore te procesit te planifikimt. Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ *
  • 8. Analiza e rezultateve - performanca Ne analizen e burimeve duhet te perfshihen Palnifikimi ndertohet mbi bazen e experiences – gjithashtu edhe direktivat e percaktuara nga analizen e treguesve te arritur. Mbeshtetur ne organi epror, marredhenijet me institucionet e eksperiencen dhe informacionin e mbledhur per tjera, si dhe fokusi i veprimtarise per te ate qe ka ndodhur si dhe kryerjes se analizes, ne ardhmen. planifikojme per te ardhmen. Ps ne qofte se ne Rezultatet e analizes do te pasqyrohen psh ne nje zohe vihet re nje rritje e konsiderueshme e planet per rekrutimin e ri te stafit apo trainimet numrit t ete ardhurve nga zonat e tjere ategere dhe kualifikimet e nevojshme. Nje tjeter duhet rishikuar ne tersi edhe planikimi i pasqyrim i ketyre rezultateve do te jete edhe sherbimeve publike ne teresi per kete zohe, si buxheti te cilin do ta tra jtojme me poshte. psh i shkollave . sherbimit shendetesor, etj. Nga ana tjeter eshte e nevojeshme te Kufizimet e burimeve –nivelet “tavan’ per ato perfshihen “klientet” ne procesin e planifikimit. Se bashku me planifikimin disa vjeçar, çdo Ne rastin psh te te ardhurve ne nje zone te dhene institucion duhet te marre nga organet eprore eshte e nevojshme te njihen prioritetet e tyre, edhe treguesit orientues per allokimin e çfare mendojne ata per sherbimet n eperiudhen e burimeve per vitet e ardheshme. Keto tregues kaluar, cili eshte mendimi i tyre per manaxhimin indikativ jepen normalisht ne forme te kufijve e fondeve nga administrata publike, etj. ”tavan” te cilet nuk mund t etejkalohen, megjithese ato jane vetem ne forme orintuese. Analiza per periudhen e ardheshme Gjithesesi ne disa raste eshte e mundur qe vete Gjithashtu planifikimi duhet te bazohet edhe ne institucioni te mund te beje nje rishperndarje te ate se çfare do te arrihet ne te ardhmen –analiza disa burime. Kjo mund te realizohet psh ne e periudhes se ardheshme. Keshtu psh per rastin e granteve, apo perqindjes se fondeve te autoritetet locale eshte e nevojshme te analizohet lena per vete –administrim (institucionet se çfare ndryshimet demografike do te kemi ne kerkimore – shkencore, arsimore etj.), apo te ardhmen, çfare ndertimesh jane te kursimeve per vitin e ardheshem nga vete parashikuara te kryhen, etj. institucioni (kjo ne qoftese eshte e lejueshme). Me tej duhet te mbahet parasysh se çfare Ne sistemin Suedes psh, kufizimi i burimeve kane percaktuar organet eprore (parlamenti, te dhena nga Qeveria per çdo Ministri apo qeveria, etj.) per zhvillimin perspektiv te institucion te saj, parimisht ka te beje me veprimtarise tev institucionit perkates. shumen totale qe mund t edisponoje Minsitra Gjithashtu eshte e nevojeshme te mbahen apo institucioni. Drejtuesit e ministries perkatese parasysh ndryshimet eventuale qe mund te apo institucionit mund te mabjne nje pjese te ndodhin ne fushen e legjislacionit, perderisa ato veçate nga ky fond si reserve per kaperximin e mund te ndikojne ne veprimtarine apo situatave te paparashikuara. kompetencat perkatese te institucionit. Me tej, ne kete system eshte kompetence e çdo institucioni te beje shperndarjen sipas Analiza e burimeve departamenteve te tij, te cilat nga ana e tyre kane Analiza e burimeve perfshin te gjitha llojet e te drejte perseri te parashikojne nje pjese te tyre, materiale, financiare, njerezore dhe fondeve per reserve sigurie. organizative. Institucioni apo nje departament i Ne planifikimin e shperndarjes se burimeve, veçante i tij duhet t enjohe mire burimet qe ai do kjo shpernadarje behet sipas sektoreve. Ne qofte te mund t edisponoje ne periudhen e ardheshme se kjo nuk kryhet atehere eshte e nevojeshme nje dhe masen e kufizimit te tyre. Siç u tregua ketu shperndarje ne kuader te institucionit sipas çdo duhet patur kujdes jo vetem me ane fizike t individi apo posti pune. Pra gjithnje eshte e eketyre burimeve por edhe me aspektin e nevojeshme qe shperndarja e burimeve te kompetencave qe do t’i delegohen organit per detajohet ne menyre te hollesishme, ndryshimet e nevojshme organizative apo pamvaresisht nga shperndarja e tyre sipas zerave vendim marrjen ne pergjithesi. (eshte e detajuar apo fleksibel). Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ +
  • 9. Kerkesa per sherbime Diferenca midis planifikimit “te mire” – Objektivat dhe fokusi i veprimtarise se çdo rezultativ dhe atij “te keq” –jo rezultiv institucioni percaktohet nda disa faktore. Nje Procesi i planifikimit eshte nje process llogjik e nga keto dhe ndoshta me kryesore eshte ai i teresor, i bazuar ne analizen dhe caktimin e kerkeses per sherbime. Planifikimi do t ekete prioriteteve te veprimtarise ne çdo periudhe kuptim nese ai do te mbeshtetet n eradhe te pare kohe. Ne kete kuptim mund te dallojme ne kerkesen per sherbime te ndryshme. Kjo planifikimn rezultativ qe i sherben arritjes se kerkese do te percaktoje dhe drejtimin kryesor objektivave te desheruara me ate formal, qe nuk se ku duhet te perqendrihen fondet per te sjell asnje gje positive ne veprimtari, perkudrazi ardhmen. Ng aana tjeter plani do t ejete efektif ndikon negativisht ne rezultatet e saj. Per te vetem nese ai do te arrije te kuptoje drejt nevojen dhe kerkesen per sherbime te veçanta. Ketu duhet mbajtur parasysh se ne sherbimin publik shpesh mund te ndodhe qe kerkesa per nje sherbim t ecaktuar megjithese mund te ekzistoje realisht, nuk eshte e evidentuar. Psh megjithese nevojat per punesim mund te jene te konsiderueshem, mund te ndodhe qe ato si rezultat i mungeses se zyrave te punes, te mos jene evidentuar realisht. Pra eshte nje detyre e procesit te planifikimit dhe analizes per zbulimin ! e kerkeses per sherbime te veçnata. Nje aspekt tjeter qe lidhet me kerkesen per sherbime eshte njohja e saj edhe per periudha t eveçanta gjate vitit, ne veçanti kur ajo do te ! arrije pikun e saj. Nuk eshte llogjike psh qe mirembajtrja dhe restaurimii shkollave te kryhet ne fillimin e vitit shkollor kur eshte dhe kerkesa m ee madhe per to. " " Planifikimi operativ ! Ne veshtrimin afat shkurter, apo ndryshe ne " # aspektin operativ, planifikimi normalisht kryhet ne nivele te njesive baze. Ky planifikim ka t ebeje me veprimtarine eperditeshme, me plotesimin e kerkesave per sherbime, apo ndryshe me mbarevajtjen e puneve ditore te çdo institucioni. Megjithe ate ai eshte po aq i rendesishm sa edhe planifikimi startegjik apo ai afat gjate. Ne nje institucion shendetesor psh ai $ ! ka te beje me vendim marrjen per realizimin e ! sherbime ditore ndaj pacienteve, organizimin e ketyre sherbimeve ne reaprte te veçanta, ! shperndarjen e personelit sipas rasteve me emergjente, etj. ! Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ ,
  • 10. treguar diferencen midis ketyre dy koncepteve variant tjeret B i cili do t ezbatohet me poshte kemi krahasuar elemnetet qe mund neqoftese kushtete specifike do te kerkojne tekarakterizojne planifikimin “pozitiv” me ate ndryshimin e objektivave apo menyren e qe nuk i sherben veprimtarise te institucionit. shpendarjes se fondeve. Eshte marre si shembull rasti i planifikimt per • Ndoshta eshte e nevojshme qe ne plan te zhvillimin e arsimit te mesem. Siç kemi vendosenm edhe disa “pika kontrolli” per te theksuar, nga vete permbajtja e tij, procesi i verifikuar zbatimin e palanit dhe te planifikimt eshte shume i gjere dhe kompleks, buxhetit, per te konstatuar diferencat dhe por ne kete kompleksitet kemi marre vetem per te percaktuar pastaj kerkimet e aspektin e tarjtimit llogjik te disa problemeve. nevojshme. Disa mendime perfundimtare rreth Buxheti procesit te planifikimit • “Planifikimi s’ eshte asgje, planifikimi eshte Pse duhet buxheti? gjithçka“. Kjo thenije kontradiktore lidhet Buxheti eshte plani i veprimtarise i “perkthyer” me vete konceptimin mbi procesin e ne terma ekonomike. Buxheti mund t ehartohet planifikimit. Ai nuk perben vetem per nje veprimtari, nje project, nje product, per dukumentin final te quajtur “plan”, vlera e nje shpenzim te caktuar (paga, trainime, etj.) tij e vertete lidhet me vete procesin e Shpesh ai eshte nje kombinim i te gjitha ketyre planifikimit ne teresine e tij, megjithese elementeve. dokumenti ku ai pasqyrohet eshte gjithesesi Buxheti permban prioritetet baze, i rendesishem pasi ai perben nje guide per allokacionin apo shpernadrjen e burimeveper te mbarevajtjen, ecurine dhe vleresimin e arrituar objektivat e caktuara, ai gjithashtu punes ne te ardhmen. E rendesishme ne perben edhe bazen per monitorimin e rezultateve planifikim eshte vete procesi i planifikimt, gjate raelizimit te planit vjetor. kjo do te thote se rendesi kane sidomos diskutimet gjate hartimit te planit, marrja e Kufizimet “tavan” te buxhetit –kuotat vendimeve per te ardhmen, korektimi i (limitet) devijimeve, etj. Nje process me permbajtje i Kuotat apo kufizimet “tavan” te buxhetit hartimit te planit siguron ate qe te gjithe normalisht jepen nga organet qendrore per ato punonjesit e stafit te ecin ne t enjijtin vartese. Eshte detyre e organeve qendrore te drejtim, te kene nje vision te perbashket per percaktojne keto kuota per çdo institucionb ne ate se çafre do te arrihet, pse dhe si do te vartesi te prioriteteve dhe mundesive per realizohet ajo. realizimin e tyre. • Metej, planifikimi eshte aq i mire sa i mire do Çdo njesi administrative kryhen perllogaritjet te jete realizimi i tij. Mund te ndertojme nje e saj se si duhet te perdore keto burime te plan te mire, por neqofte se nuk do ta kufizuara per te realizuar veprimtarin e saj, shfrytezojme ate, nuk do t’a shohim si mbulimin e shpenzimeve per paga, shpenzimeve instrument per per veprimtarine e administrative, etj. Me tej organi drejtues duhet t perditeshme, per te monitoruar dhe ekontrolloje kete menyre perllogaritje dhe t vleresuar kete veprimtari, atehere ai do te epercaktoje perfundimisht nevojat relale per te kthehet vetem nje nje document pa shume gjithe strukturen qe ai mbulon. vlere. • Ne vartesi te natyres se institucionit apo Delegimi i kompetencave dhe direktivat veprimtarise se tij, planifikimi mund te Shkalla e delegimit te kompetencave brenda nje behet edhe ne disa skenare. Kjo do te thote institucioni, dmth. midis stafit drejtues, se ne kemi parasysh se si do te veprojme ne departamenteve apo sektoreve eshte nje problem situata dhe kushte te caktuara. Psh krahas qe lidhet me shkallen e fleksibilitetit qe do t’i variantit A ne mund t endertojme nje lihet ketyre niveleve. Avantazhet e rritjes se Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ -.
  • 11. kompetencave lidhen me rritjen e shkalles se do te kete vend per rritjen etyre apo duhet te pergjegjesise te njesise perkatese si dhe me ulen? masen e vetveprimit qe u lihet atyre per te arritur 2. Perllogaritja e reduktimit te kostove te objektivat e dhena. Disavantazhet lidhen me personelit si rezulultat i daljeve ne pension, rritjen e kostove te monitorimit nga organet me apo largimeve te tjera. te larta si dhe me mungesen e nje drejtime me te 3. Perllogaritja e shtesave te domosdoshme per centralizuar te puneve. Ne kete aspek, ne vendet e lira te punes. pergjithesi decentarlizimi dhe dhenija e me 4. Perllogaritja e shpenzimeve te tjera te shume kompetencave organeve me te ulta mund domosdoshme si psh per qera, karburant, te behet atehere kur korektimet n eperdorimin e paisje, mirembajtje, etj. burimeve gjate vitit kane me shume sens dhe 5. Krahasimi i shpenzimeve totale sipas pikave monitorimi i perdorimit te tyre mund te behet ne 2-4 me buxhetin e miratuar. menyre me sensibile, te thjeshte. 6. Ne qofte se kemi nje diference positive Delegimi i kompetencave duhet te (teprice) mund te perllogarisim menyren e pasqyrohet ne buxhet. Ne veçanti duhet te tyre te perdorimit ne drejtim te zgjerimit te tregohet se kusht eshte personi i autorizuar per te veprimtarise. Ketu nevojiten metoda te kryer nje pagese te dhene per nje ze te caktuar caktuara te cilat mund te argumentojne ne buxhet. alternativat e mundeshme te zgjerimit te personelit, te investimeve, te shtese ne Vleresimi i lirise per veprim paisje, etj. Shkalla e lirise ne kete rast do te Kur hartojme buxhetin ne duhet te analizojme jete me e madhe. Ne kete aspect mund te dy komponentet e meposhtem: veprohet ne menyre me active ne drejtim te • Kufizimet e buxhetit sipas direktivave te pasqyrimit ne buxhet, ne terma ekonomike, planit. te situates “keshtu duhet te jete”. Ne qofte se • Kostot ekzistuese apo ato qe jane kemi nje defiçt, duhet analizuar se ku mund parashikuarte kryhen. te bejme kursime dhe se çfare efekti do te Disa shpenzime jane te percaktuara ne nje kene ato ne veprimtarine e ardheshme. Ne periudhe afat shkurter apo afat mesme, si psh. qofte se kjo duket e pamundur duhet te Ato per qera, per paga, etj. (ne pergjithesi sinjalizohet ne menyre te drejtperdrejte dhe shpenzimet per te cilat eshte nenshkruar nje te argumentuar stafi drejtues (epror). kontrate). Ne punen per hartimin e buxhetit 7. Duhet te vendosen prioritete e investimeve eshte e rekomandueshme qe keto shpenzime te apo te parashikimeve per vendet e reja te merren parasysh dhe t ekrahasohen me kufijte punes, neqofte se gjate realizimit te buxhetit limit tye buxhetit. Ky krahasim do te jape nje ide do te dalin shpenzime te reja te pa paraprake per mundesite qe do te kete subjekti parashikuara. per te vepruar, ne se do t ekete vend psh per rekrutime t ereja te stafit, per investime, blerje Permbajtja e llogaritjeve ne buxhet paisjesh, apo nese keto duhet te shkurtohen. Disa nga shpenzimet kryesore qe duhet te perllogariten ne buxhet jane: Fazat ne procesin e hartimit te buchetit Pas njohjes me limitet e percaktuara ne buxhet Shpenzimet e stafit institucioni duhet te duhet te analizoje keto • Paga baze siaps kategorive te ndryshme te limite me objketivat qe synon te arrije ne te stafit. ardhmen dhe shpenzimet tashme te percaktuara • Kompensimet per punen jasht orarit (te nenshkruara) per ty kryer. Disa nga hapat e • Shpenzimet e tjera per paga te personelit (psh kesaj analize mund te jene: per udhetime e dijeta) 1. Krahasimi i limiteve te dhena ne buxhet me • Kompesime te tjera qe perfshihen ne fondin e shpenzimet e pritura gjate vitit te dhene. A pagave (psh per pjesemarrje ne projekte te caktuara, etj). Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ --
  • 12. madhe absolute (70-80%). Per kete eshte e Ne pergjithesi keto shpenzime jane ato qe rendesishme qe perllogaritja e ketyre sherbejne si pikenisje ne hartimin e buxhetit, shpenzimeve te behet ne menyre te pasi normalisht jane me pak fleksibilet dhe me te kujdeseshme. Shpenzimet e stafit duhet te detajuarat. fillojne nga gjendja aktuale e pagave ne periudhen kur hartohetbuxheti. Normalisht ketu Shpenzimet e tjera administrative mund te llogaritet edhe nje rritje eventuale e (Shpenzime te cilat nuk kane mundesi te mundeshme duke marre parasysh nivelin e detajohen dheprandaj paraqiten te grupuara ne parashikuar te inflacionit (nga 75% - 100%). Kjo buxhet) rritje duhet te percaktohet ne buxhet edhe ne Ketu mund te perfshihen: aspektin kohor, dmth ne çfare muaji mendohet te • Shpenzimet e ruajtjes se objekteve behet rritja e pages. • Shpenzime udhetimi Buxheti i fondit te pagave bazohet ne listen e • Shpenzime trainimi dhe kualifikimi punonjesve te institucionit perkates. Kjo liste • Shpenzime komunikimi: poste, telefoni, duhet te perpunohet ne menyre te tille ku te interneti, etj. dalin ne pah: • Shpenzime per karburante • Daljet ne pension • Shpenzime qeraje • Largimet nga puna • Punesimet e reja Edhe keto shpenzime jane te domosdoshme Per çdo punonjes duhet te behet vleresimi per dhe praktikisht nuk varijojne shume nga viti ne zerat e meposhtem: vit. Paga baze Investime + Rritja e parashikuar (sipas periudhes) Percaktimi i nivelit te investimeve ne pergjithesi + Pagesa per pagat shtese percaktohet nga organet qendrore. Por sidoqofte + Rritjet e tjera te pages (shperblime, etj) argumentimin per kete miratim e ben organi - Reduktimi fondit te pages (si rezultat i zbatues. Baza per nivelin e investimeve mund te raporteve shedetesore, lejeve te lindjes, merret nga gjendja e asseteve disponuese, vjetersia e tyre, shkalla e perdorimit, konsumi largimit per kualifikeme, etj.) moral etj. Ketu nje rol te veçante luan edhe plani - Pakesime te tjera (per fatekeqesi, i hartuar per investime. semundje, etj.) Çfare mund te perfshihet psh ne planin e __________________________________________________ investimeve per sherbimin shendetesor: + Shpenzimet e paguara nga institucioni per • Investimet perautomjetet (ambulanca, etj.) sigurime shoqerore e shendetesore te cilat • Paisje te tjera te nevojeshme (aparatura per nuk influencojne ne fondin e pages te tij rreze -x, paisje laboratorike, personal (parashikimi i tyre per te ardhmen) kompjuter, etj) __________________________________________________ • Investime te tjera (mobilje e orendi, paisje = Shpenzimet totale per paga zyre, etj.) Ne zerin e shpenzimeve te fondit te pagave Ne kalkulimet ne buxhet, institucioni duhet te duhet te perfshihen edhe: mbaje parasysh edhe nivelin e parashikueshem • Shperblimet per bordin drejtues te çmimeve per keto investime ne periudhen e • Shperblime te tjera ardheshme. • Shperblime per konsulence Perllogaritja e shpenzimeve per stafin Shpenzimet per stafin ne pergjithesi, ne totalin e shpenzimeve operative, zene peshen me te Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ -/
  • 13. Kontabiliteti permbajtje pasqyrohet nepermejt kodeve te ndryshme qe perdoren per çdo transaksion. Pse duhet kontabiliteti? Menyra e kodimit mund te jete specifike sipas Veprimtarite e ndryshme qe kryhen gjate nje kerkesave qe ka stafi drejtues i institucionit per periudhe te caktuar regjistrohen ne aspektin e te marre nje informacion te klasifikuar. Keshtu tyre vleror nepermjet kontabilitetit financia. kodimi i rregjistrimit mund te behet siaps zerave Qelimi i ketij rregjistrimi eshte te siguroje te shpenzimeve, sipas departamenteve, etj. Por informacionin e nevojshem rreth te ardhurave ne fund te fundit eshte pranuar nje sistem i dhe shpenzimeve dhe menyres se perdorimit te caktuar baze i klasifikimit te çdo rregjistrimi, i burimeve. Ne kete menyre kontabiliteti i sherben cili eshte miratuar edhe ne sistemin e llogarive drejte perdrejte analizes se efektivitetit dhe kontabel te çdo vendi dhe ne ligjin e tij per eficences se shpenzimeve. Pa sistemin e kontabilitetin. Thelbi i tij qendron ne paqyrimin llogarive kontabel asnje nuk mund ta dije se sa sa me te qarte te te ardhurave dhe shpenzimeve burime nga buxheti i percaktuar jane shpenzuar te çdo subjekti si dhe te gjendjes se tij dhe se sa mbesin per te ardhmen. Gjithashtu ai financiare. eshte i padiskutueshem per te pare se si i kemi Baza e ketij sistemi eshte klasifikimi i likujduar edtyrimet financiare, psh per paga, llogarive ne klasa te veçanta. Me tej çdo kundrejt furnitoreve te ndryshem, etj. institucion mund te perdore klasifikime te Kontabiliteti dhe me tej auditimi kontabel na metejshm eper nje analize me te detajuar te lejon te njohim edhe se sa jane perdorur veprimtarise. Keshtu klasat kryesore te llogarive fundetne sherbim te qellimeve per te cilin ato klasike qe perdoren edhe per institucionet jane miratuar. publike jaen ato te bilancit (aktivit dhe pasivit) dhe te shpenzimeve (sipas zerave). Por çdo Sistemi kontabel institucion mund te perdore nje klasifikim me te Sistemi kontabel mund te jete i kompjuterizuar detajuar per te ndjekur me qarte jo vetem apo manual. Aktualisht sot perdoret sistemi ecurine e tij financiare por edhe menyren e kompjuterik. Sot behen perpjekje qe ne sistemin realizimit te objektivave ne buxhet, keshtu ai kontabel te komjuterizuar te perfshihen apo te mund te detajoje klasifikimin sipas qendrave te integrohen edhe elemente te tjere qe lidhen me kostos, sipas projekteve te ndryshme, veprimarine e institucioni, duke synuar klasifikimeve ne buxhet, etj. Marrim nje standartizimin, krijimin e nje baze te gjere te shembull: Supozojme s eduam te rregjistrojme, dhenash dhe efektivitet me te mire te punes ne te te kontabilizojme nje fature shpenzimesh qe gjithe sektoret. lidhet me shpenzime per konsulence per nje Ideja themelore eshte qe sistemi financiar dhe studim te caktuar makroekonomik. Supozojme te dhenat e tij te mund te shfrytezohen per se ky studim do te kryhet nga nje departament i qellime te ndryshem te stafit dhe jo vetem nga caktuar i ministries dhe eshte parashikuar ne nje kontabilistet. ze te caktuar ne buxhet, psh. ne zerin “shpenzime te tjera administrative”. Klasifikimi i llogarive kontabel dhe kodet e Ateher per te do te kemi 3 apo 4 tyre. karakteristika kryesore, keshtu do te perdoret nje Ne sistemin kontabel, transaksionet e veçanta system i tille klasifikimi qe te shprehe te pakten financiare jane te rregjistruara ne pike se pari dy keto karakteristika: kategori kryesore: te ardhurat dhe shpenzimet. 1. qellimin perse eshte bere ky shpenzim - Çdo rregjistrim ne system eshte i mbeshtetur nje studim makroekonomik i projektit perkates; dokument kontabel. Si dokument i tille mund te 2. natyra e ketij shpenzimi -shpenzim sherbeje nje fature, nje document udhetimi, konsulence, dokumet bankar, etj. 3. qendra e kostos se ciles ky shpenzim i perket Rregjistrimi i çdo dokumenti behet ne –departamenti i makroekonomise; perputhje me permbajtjen qe ai shpreh. Kjo Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ -&
  • 14. 4. zerit te buxhetit te cilit i perket shpenzimi – Hierarkia e llogarive te sitstemit kontabel zerit studime. Per klasifikimin e llogarive kontabel sipas kritereve te caktuara eshte e nevojshme te Pse duhet klasifikimi i llogarive kontabel dhe vendoset nje hierarki e caktuar, dmth cila pjese e kodimi i tyre? kodit do te shprehe nje kriter te dhene. Si psh do Arsyeja per perdorimin e nje sitemit te tille te shprehet natyra e shpenzimit, qendra e kostos, llogarish si me siper eshte shkurtimisht kjo: etj. Kodimi sipas qellimit se perse se eshte kryer Ne formen e nje shembulli kjo hierarki apo shpenzimi apo ndryshe sipas “produktit” te cilit ndertim i llogarive do te kete kete forme: Pjesa e ai i perket (psh. projekte, etj) eshte i pare e numrit (psh. 3 apo 4 shifrat e para) domosdoshem per çdo institucion pasi nepermejt shprehin klasen e llogarise apo natyren e ketij klasifikimi ne mund te shohim se sa ka shpenzimit (psh. per konsulence ne shembullin e kushtuar nje product i caktuar, cili do te jete mesiperm). Pjesa e dyte (shifra pauses emund te kosto e tij. Analiza sipas ketij klasifikimi tregon paraqese departamentin (psh departamenti gjithashtu se çfare shpenzimesh lidhen me nje makroekonomik) dhe pjesa e trete e numrit te “product” apo veprimtari te caktuar. llogarise (shifrat e fundit) do te paraqese Ne veçanti kjo eshte e nevojshme kur kemi te sektorin brenda departamentit. Nga ana tjeter bejme me sherbime publike te cilat qofte edhe neqofte se duam totalin e nje shpenzimi te pjeserisht do te mbulohen nga perfituesit e tyre. caktuar per te gjithe institucionin, atehere do te Kodimi i llogarive sipas departamenteve apo mjaftonte te merrnin llogarine vetem me kater siç quhet ndrushe qendrave te kostos, eshte i shifra te ketij shpenzimi. Ketu do te nevojshem pasi nga njera ana ai shpreh perfshiheshin te gjitha shpenzimet e kesaj natyre pergjegjesine per kryerjen e sherbimeve te pamvaresisht nga departamentet apo sektoret e ndryshme dhe nga ana tjeter informacionin ne veçante. lidhje shpenzimet ne lidhje me sektore apo Eshte e rendesishme qe hierarkia ne departamente te veçante perderisa organizimi ndertimin e llogarive te behet ne menyre llogjike administrative i institucionit ne pergjithesi behet duke patur parasysh karakteristikat e sipas ketyre departamenteve. veprimtarise te institucionit. Ne disa raste mund Kodimi sipas zerave te buxhetit eshte i te nevojiten edhe klasifikime per vete stafin rendesishem apsi buxhetimi dhe kontabilizimi drejtues ne menyre qe te monitorohen me qarte sipas ketyre zerave ben te mundur qe te marrim shpenzimet e ketij stafi. nje informacion te njekoheshem sipas treguesve te buxhetit dhe shpenzimeve te kryera realisht. Llogari “Cash” dhe “Accrual” Klasifikimi dhe kodimi sipas natyres se Lidhur ngushte me buxhetin dhe sipdomos me shpenzimeve tregon se si dhe sa fonde te implementimin e tij, menyra e kontabilizimit te veçanta, grante, etj. jane perdorur per shpenzime transaksioneve te ndryshme mund te jete ne dy operative, paga, dijeta, investime apo shpenzime forma: menyra e cila bazohet ne levizjen reale te te tjera. Kjo ka rendesi pasi natyra e ketyre parase dhe ajo qe bazohet ne kryerjen e apo jo te shpenzimeve eshte e ndryshme dhe luan nje rol nje shpenzimi, te ardhure, etj pa marre parasysh te veçante ne permbajtjen e nje aktivitetit apo nese ky veprim eshte shoqeruar edhe me projekti te caktuar. levizjen e parase perkatese apo jo. Klasifikimi ne klasat e mesiperme sigurisht Tradicionalisht sistemi kontabel i qeverise ka nuk eshte i domosdoshem ne te gjitha rastet, ai qene ai i bazuar ne cash, i cili perfshin te gjitha mund te jete me i reduktura por edhe me i pagesat dhe te ardhurat qe behen gjate vitit te detajuar ne vartesi te informacionit qe do te caktuar. Keshtu ne te perfshihen pagesat qe siguroje institucioni perkates. behen ne fillim te vitit per shpenzimet e bera por te pa paguara ne vitin e kaluar dhe pagesat e bera gjate vitit per shpenzimet e kryera ne kete vit. Pra ne kete sistem nuk perfshihen pagesat e Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ -'
  • 15. bera ne vitin e ardheshem per shpenzimet e vitit Monitorimi i buxhetit ne fjale. Ky sistem ka si avantazh thjeshtesine e perllogaritjeve dhe faktin se pasqyrion gjendjen Pse nevojitet monitorimi i buxhetit? reale financiare. Monitorimi i baxhetit gjate realizimit te tij Nje nga drejtimet qe theksohet sat me shume eshte i nevojshem per te pare ne se jemi eshte levizja drejt sistemit te quajtur “accrual” i duke qendruar brenda limiteve dhe cili siç thame mbeshtet vetem ne ate se eshte prioriteteve te percaktuara gjate hartimit te kryer apo jo shpenzimi. Termi “accrual” ne kontabilitet lidhet me nje transaksion te kryer, tij apo jo. Ai siguron informacionin e psh. nje shpenzim por per te cilin nuk eshte nevojshem rreth kostos se “produktit” te nje perfunduar ende dokumenti kontabel. Kjo aktiviteti te veçante. Gjithashtu ai sherben si metode ka disa epersi ne krahasim me metoden nje instrument per korrektimet e nevojshme “cash”: te burimeve te investuara per te shmangur • Tregon vleren reale te nje projekti, sherbimi, tejkalimin e tyre, apo edhe mos realizimin e etj. niveleve te parashikuara. • Krijon mundesine per te krahason koston Me poshte eshte paraqitur nje metode ne reale te prodhimit me ate te parashikuar ne forme skematike per menyren se si mund te buxhet. monitorohet buxheti. Sipas kesaj metode te • Krijion mundesine per te krahasuar dhenat siaps buxhetit per vitin aktual alternativa te ndryshme per prodhimin apo krahasohen me rezultatet e siatemit kontabel sherbimin. deri ne momentin kur behet monitorimi, plus • Krijon mundesine per te vleresuar “çmimin” prognozen per parashikimin e ardheshem e nje sherbimi te caktuar publik nese mendohet se ky sherbim do te mbulohet per periudhen e mbetur deri n efund te vitit. qofte edhe pjeserisht nga popullsia. Ne kete menyre behet e mundur te shihet • Me poshte eshte nje shembull i thjeshte per nese tendecat e shpenzimeve dhe rezultateve menyren e zbatimit te metodes “cash” dhe jane mbrenda limiteve te percakuara ne “accrual” te kontabilizimit te shpenzimeve hartimin e planit apo kane diferenca te publike. konsiderueshme me to. Skematikisht mund te bejm ekete paraqitje: ( ) ' ( * ' ! " # $ % " # " # " $ % " & '! & ' Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ -(
  • 16. Buxhetit i periudhes Rezultatet sipas Prognoza deri ne kontabilitetit financiar + fund te periudhes Figure 5.1: Monitorimi i buxhetit Roli i sistemit te llogarive kontabel ne nevojshem (fatura, etj). Keto shpenzime njihen monitorimin e buxheti si shpenzime te pritura per tu bere apo siç quhen “accrued”. Ne sistemin kontabel, siç treguam, jane rregjistruar te gjithe te dhenat te vitit financiar. Shpesh ne disa sisteme realizohet edhe ajo qe Monitorimii i pagave eshte mjaft pozitive, ruajtja e te dhenave edhe Ne monitorimin e shpenzimeve te buxhetit, edhe per periudhate e kaluara. Kjo eshte mjaft e monitorimii i pagave eshte ndoshta hapi i pare, nevojeshme per monitorimin e buxhetit dhe pasi ashtu si ne hartimin e buxhetit, ky ze eshte presupozon qe informacioni te jete disponues ne me i njohuri dhe me pak i mundhsem per te qene çdo moment qofte ne forme elektronike apo fleksibe. Ky monitorim mund te mbeshtetet ne leter. ate metodike qe ndiqet edhe per hartimin e Ne menyre qe ky informacion te jete sa me bxhetit, duke marre parasysh gjendjen aktuale te efektiv sistemi kontabel permban dhe disa shpenzimeve per paga ne momentin kur behet raporte standarte periodike. Sasia dhe permbajtja monitorimi (psh. gjashte mujori i pare) dhe e tyre mund t endryshoje sipas institucionit por parashikimn deri ne fund te periudhes. Nje sidoqofte me kryesoret e ketyre raporteve jane: alternative tjeter (megjithese jo plotesisht e bilanci, zerat e shpenzimeve korente dhe cash sakte) eshte ajo e llogaritjes se pagave per tre flow. mujorin e fundit; pjestuar per ter (per te gjetur mesataren) dhe shumezuar per muajt e mbetur Besueshmeria e rezultateve deri ne perfundim te periudhes. Monitorimi i Me gjithe rendesine qe ka sitemi i informacionit kotabel, shpesh mund t endodhe pagave mund t eparaqitet ne kete forme: qe treguesit e ketij sistemi t emos pasqyrojen sakte gjendjen reale. Kjo pasi nje pjese e Shembull aktivitetit ditor apo e shpenzimeve mund te mos • Fondi i pagave 1 Janar - 30 Qershor jete reflektuar ne kete sistem. Ne lidhje me kete 5.500.000 Leke e rendesishme eshte nga njera ana rregjistrimi i • Tre mujori i fundit 1 Korrik – 30 Shtator: vazhdueshem, çdo dite i te gjitha dokumentave 3.000.000 Lek kontabel dhe nga ana tjeter marrja e parasysh • Parashikimi per muajt Tetor + Nendor + edhe te atyre shpenzimeve tashme t ekryera por Dhjetor: per t ecilat nuk eshte perfunduar dokumenti i (3.000.000 / 3)x6 = 6.000.000 Lek Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ -)
  • 17. • Prognoza per te gjithe vitin: programeve te veçante. Ne kete rast eshe e • Janar- Qershor (fakt) : 5.500.000 mundur qe te dhenat e buxhetit te rregjistrohen • Korrik - Shtator 3.000.000 ne sistem per çdo muaj dhe pastaj krahasimi i te • Prognoza Tetor – Dhjetor 6.000.000 dhenave faktike m eato te buxhetit t ebehet edhe per çdo muaj. Ndersa marrja parasysh e Totali per vitin = 14.500.000 parashikimit te pritshem (si me siper) mund te perdoret vetem ne rastin e analizave per te vleresuar buxhetin e ardheshem. Kjo prognoze mund te korrektohet duke marre parasysh largimet nga puna, vendet e reja Sigurisht eshte e domosdoshme qe qe mund te krijohen, rritjes eventuale te pageve, monitorimi i buxhetit te behet per ato shpermbimet e ndryshme, etj. periudha (muaj, tre-mujor, gjasht-mujor) per te cilat ekzistojne edhe te dhenat e Monitorimi i shpenzimeve te tjera buxhetit Edhe per shpenzimet e tjera mund t endiqet e njejta menyre sikurse per fondin e pagave, pra Llogarite dhe raportet vjetore nisemi nga realizimi aktual, parashiki per periudhen e mbetur dhe bejme krahasimin me Raporti vjetor dhe raporti financiar shifrat e buxhetit. E rendesishme eshte qe ne se Ne fund te çdo viti aktiviteti i realizuar dhe parashikim do te jete mbi nivelin e percaktuar ne objektivat earrituar paraqiten ne raportin vjetor. buxhet, atehere duhet tegjenden rruget per te Ky raport duhet te ndertohet sipas direktivave te bere shkurtimet e nevojeshme. dhena nga stafi drejtues i institucionit. Gjithashtu ai mund te permbaje edhe Vleresimi i tendences se ndryshimit te informacione te tjera qe lidhen m eveçorite çmimet karakteristike t eperiudhes se kaluar. Raport Gjate monitorimit te buxhetit ne fazen e duhet te beje krahasimin e arritjeve me impolementimit te tij e rendesishm eshte t parashikimet e planifikuar te tregoje faktoret qe emerren parasysh edhe ndryshimi i nivelit te kane ndikuar, te spjegoje rezultatet e arritura, çmimeve. Per te bere korrektimet e nevojeshme qofshin keto pozitive apo negative. ne kete rast mund te perdoren indekset Raporti vjetor duhet te shoqerohet edhe me statistikore siç eshte indeksi i ndryshimit te raportin financiar dhe pasqyrat kryesore çmimeve te konsumit (CPI) –per vleresimin e financiare. pagave dhe ai i çmimeve te prodhimit (PPI) –per çmimet e materialeve te ndryshme. Keto indekse Raporti vjetor – baze per vendim marrjen mund te merren nga Drejtoria e Pergjithshme e Nje çeshtje e rendesishme eshte se si raporti Statistikes. vjetor do te shfrytezohet per vendim marrjen e Ne kete aspek duhet bere analiza edhe e ardheshme te institucionit apo departamentit ndikimit ndryshimit te kursit te kembimit, perkates. sidomos kur gjendja monetare e institucionit Per kete qellim eshte e nevojshme fillimisht varet shume edhe nga valuat e huaj. Psh forcimi te realizohet edhe auditimi i raportit dhe i Lek-ut ndaj USD do te ndikonte negativisht per llogarive vjetore ne menyre te tille qe nje institucion i cili gjnedjen konkluzionet n eto te jene sa me te besueshme. Ketu auditimi eshte i rendesishem pasi ai Sa shpesh duhet monitoruar buxheti? disponon instrumente dhe metota specifike Ne monitorimin e shpenzimeve me siper u nepermjet te cilave behet e mundur verifikimi tregua shembulli kur monitorimi behet n dhe kontrolli i rezultateve te raportit te emuajin shtator. Ne fakt eshte e domosdoshme veprimtarise. qe ky monitorim te behet edhe per çdo muaj. Nje Pas perfundimit edhe te auditimit raporti gje e tille sat eshte plotesisht e mundeshme vjetor do te mund te sherbeje si baze edhe per nepermejt sistemeve te informatizimit dhe vendim marrjen apo buxhetimin e ardheshem. Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ -*
  • 18. Aktualisht theksohet domosdoshmeria e aktualisht institucioni per kryerjen e ndertimit te buxheteve pjesemarrese me te cilin veprimtarise se tij (pamvaresisht nese nenkuptohet integrimi ne ndertimin e buxhetit te keto jane prone e tija apo jo). Ketu tegjithe aktoreve te cileve do t’ju perfaqesohen perfshihen psh. ndertesat, makinerite, interesatne kete buxhet. Ne kete aspekt e pasijet gjendja monetare, etj. Ndersa rendesishme eshte qe raporti dhe llogarite pasivi paraqet burimet financiare sipas vjetore te njihen nga te gjithe keto aktore, te cilet duhet te njohin arritjet dhe problemet qe jane pronesise (dmth te institucionit apo jo) te hasur ne implementimin e buxhetit te kaluar. cilat mbulojne assetet. Pra ketu mund te Kjo do t’i sherbente me tej edhe nje integrimi shihet se sa nga keto burim ejane te veta me t emire te interesave te ketyre subjekteve ne te institucionit dhe se sa ai i ka te huajtur hartimin e buxhetit e ardheshem. nga te tretet (kredi, furnitore, etj. Permbajtja e raportit financiar Skema me e thjeshte e bilancit eshte e tille: Raport financiar konsiston ne dy dokumente Aktivi (asetet) kryesore te lidhur ngushte me njeri tjetrin: a) Aktive te patrupezuara (projekte, 1. Pasqyra e te Ardhurave dhe Shpenzimeve, studime, licenca etj) apo siç njihet ndryshe ajo e “humbje – b) Ndertesa, makineri, automjete, paisje fitimit”. Ne kete pasqyre normalisht c) Inventar evidentohen te gjitha shpenzimet e d) Detyrime te te treteve (debitore, etj) periudhes korente te cilat i perkasin teresisht e) Mjete monetare asaj, pra nuk lidhen me rezultatin ne periudhat e ardheshme. Ne zerat e kesaj pasqyre perfshihen: pagat; shpenzimet Pasivi (liabilities) adminitrative (kancelari, etj); shpenzimet f) Kapiatli per facilitete te ndryshme (qera, uej, g) Detyrime ndaj te treteve (banka, furnitor, energji); shpenzimet e komunikimit; etj) amortizimi; etj. Karakteristike per pasqyren h) Detyrime ndaj shtetit e te ardhurave dhe shpenzimeve te raportit i) Reserva vjetor eshte se keto shpenzime jane te j) Difernca midis aktivit dhe pasivit “mbylluar” dhe nuk trashegohen ne periudhen e ardheshme. Perveç ketyre dy poasqyrave kryesore, ne raportin financiar perfundimtar duhet te Pasqyra e te ardhuarve dhe shpenzimeve paraqet perfshihet edhe: keto zera kryesore: • Ndryshimet ne Equity (kapitali + fitimi / a) Te ardhura operative humbje + Rezervat) b) Shpenzimet sipas natyres se tyre (paga, etj) • Pasqyra “Cash flow” dmth ajo e levizjes se c) Humbja ose fitimi (“EBITD” a-b) gjendjes monetare (gjendja + hyrjet – d) Amortizimi daljet) e) Interesat f) Taksat g) Fitimi ose humbja neto (“EBT” c-d-i-f) 1. Balanci i cili perfaqesonis teresine e asseteve dhe detyrimeve (liabilities) te nje institucioni perkates. Asetete (ase aktivi) pasqyrojne gjendjen e mjeteve materiale dhe monetare qe disponon Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ -+
  • 19. ajo te mos jete voluntare por si diçka e lidhrur Vleresimi dhe performanca e ngushte me ecurine e vete aktivitetit. Ne rastin e manaxhimit. Suedise kjo analize kryhet me kerkesen e Qeverise qendrore apo me inisiativen e vete Analiza e performances institucionit. Keshtu Qeveria mund tekerkoje te Qellimi kryesor i analizes se performances eshte kryhet analiza e rezultateve psh per 5 vitet e ndjektja sistemetike dhe vleresimi i asaj se çfare fundit. Atehere duhet te nxirren treguesit te cilet shte bere nga stafi i institucionit ne menyre qe te Ne kete analize shihet nese veprimet dhe marrja permiresohet ecuria e punes n ete ardhmen. Ne e vendimeve ka qene apo jo korrete, a mund te kete vleresim ehste e nevojshme te mbahet veproheshe ndryshe per te patur nje efektivitet m parasysh secilet kane qene objektivat qe ne kemi ete larte, etj. vene ne procesin e planifikimit apo buxhetimit, çfare eshte arritur dhe ne ç’menyre dmth me ç’fare shpenzimesh. Nje gje e tille mund te shprehet ne menyre skematike ne kete forme: Cilet kane Cilat kane qene burimet qene qe ne kemi Cilat jane objektivat angazhuar rezultatet e Cila eshte qe kemi per arritjen arritura performanca dashur te e objektivave realizojme karakterizojne aktivitetin e institucionit perkates Vleresimi i performances ne kete periudhe dhe krahasohen keto si ne Per vleresimin e performances mund te perdoren dinamike ashtu edhe me treguesit te cilet tregues dhe metoda te ndryshme. Gjithesesi synohen te arrihen. duhet nenvizuar se keto metoda nuk jane te Nga ana tjeter eshte e nevojshme te analizohe ngjashme dhe aq konkrete me ato qe mund te edhe se si jane arritur treguest e dhene, cilet perdoren per te vleresuar psh rendimentin e kane qene faktoret positive e negative qe kane punes, apo eficencen ne perdorimin e burimeve, ndikuar, cila ka qene kosto e tyre, çfare efekti etj. Ky vleresim lidhet mjaft me manaxhimin kane patur ne nivelin e sherbimeve publiek, cilet sipas rezulateteve te arritura, dmth vleresimi i kane qene treguesit cilesor te ketyre sherbimeve, manaxhimit duke u nisur nga treguesit konkrete etj te punes te çdo drejtuesi. Ne kete drejtim duhet nenvizuar se manaxhimim i burimeve financiare ka gjithashtu nevoje per nje menyre te tille vleresimi. Sa shpesh duhet kryer analiza e performances? Kryerja e analizes se performances mund te behet ne periudha te ndryshem, ne vartesi te institucionit por sidoqofte eshte e rendesihme qe Menaxhimi I Burimeve Financiare • Dhjetor 2004 • E. Pere ! ! "# $ -,