1. 1
Mindfulnesstraining bij stoppen met
roken
Drs. Marion Weustink
Inleiding
Roken is nog steeds de belangrijkste vermijdbare doodsoorzaak wereldwijd. Uit een onlangs
verschenen rapport van de U.S. Department of Health and Human Services, blijkt dat roken nog
dodelijker is dan gedacht. Niet alleen zijn er meer verbanden gevonden tussen verschillende ziektes
die door roken werden veroorzaakt, ook de samenstelling van de sigaretten is in de loop der jaren
veranderd en nog ongezonder geworden (U.S. department of health and human services, 2014).
In Nederland rookt 26% van de bevolking, ouder dan 15 jaar. Per jaar sterven er in Nederland
ongeveer 19.000 mensen door aan roken gerelateerde ziektes (Trimbos, Nationale Drugs Monitor
2012).
80 % van deze rokers zegt binnen een jaar te willen stoppen met roken. (STIVORO 2010). Hoewel de
meeste mensen die roken daar dus niet tevreden mee zijn, stopt per jaar ongeveer 5 tot 10% ook
daadwerkelijk. Stoppen met roken blijkt vaak moeilijker dan gedacht.
Met behulp van een Mindfulnesstraining zou stoppen met roken meer succesvol kunnen zijn.
Wat maakt stoppen met roken moeilijk
Invloed van nicotine op neurotransmitters en hersenen
Het ontwikkelen en in stand houden van nicotineafhankelijkheid (het doorroken) is een complex
proces. Roken is een aangeleerd in een sociale context. Mensen blijven roken omdat nicotine
belonende effecten heeft en ontwenningsverschijnselen opheft en omdat roken gekoppeld wordt
aan allerlei externe situaties en interne gemoedstoestanden (Van Emst e.a 2009). De belangrijkste
neurotransmitter die door nicotine wordt beïnvloedt is dopamine. Na een periode regelmatig roken
blijft de eigen aanmaak van dopamine achter en is er steeds weer een sigaret nodig om op een
niveau te komen om zich nog lekker te voelen. Met name de dopamine is verantwoordelijk voor
positieve bekrachtiging (belonende effecten) en negatieve bekrachtiging (opheffen van
ontwenningsverschijnselen).
Daarnaast is roken van invloed op de neocortex in de hersenen, waardoor er minder weerstand
geboden kan worden aan de impuls om te roken (Jellinek, ).
Nicotine is verder van invloed op de waakzaamheid (noradrenaline, acetylcholine), onderdrukken van
de eetlust (dopamine, noradrenaline, serotonine), de stemming (serotonine), het leerproces en
geheugen (acetylcholine, vasopressine) en vermindering van angst en spanning (beta-endorfine).
Daarnaast heeft nicotine nog een lichamelijk effect nl: het stimuleert de afgifte van adrenaline aan
het bloed. De adrenaline zorgt voor een "kick". Het verhoogt de bloeddruk en versnelt de hartslag.
Adrenaline dempt het hongergevoel en vermindert het gevoel van moeheid (Trimbos, werking
Tabak).
Bij het roken bereikt nicotine al in 7-8 seconden de hersenen, zodat het (belonend) effect snel
optreedt. Nicotine breekt snel af daarom is er steeds weer een volgende sigaret nodig, om
ontwenningsverschijnselen te voorkomen. Een gemiddelde roker rookt 20 sigaretten per dag. En als

2. 2
nicotine als drugs bestempeld zou worden, dan kan gezegd worden dat een gemiddelde roker zo’n
200 keer (20 keer tien trekjes) per dag een ‘shot’ neemt.
Triggers
Daling van het dopamineniveau is niet alleen een direct gevolg van de onthouding van de stof
nicotine, het is ook een gevolg van het feit dat roken geen optie meer is (zou moeten zijn) voor de
gestopte roker. De ex-roker heeft geenuitlaatklep meer of geen manier meer om zich beter te gaan
voelen als zijn/haar stemming verslechtert. Bovendien is het niet alleen ongemak, dat zin in roken
oproept. Ook het bestendigen van een positief gevoel kan vertaald worden door een (ex)roker als
trek in roken. Voor een roker is alles is met roken geassocieerd. Er zijn overal triggers. Het gevoel
van trek of hunkering is er niet voortdurend. Het lijkt onvoorspelbaar en per persoon en per situatie
verschillend. Het kan over een lange periode steeds terugkomen. Dat maakt het moeilijk om er op te
anticiperen en er mee om te gaan.
Triggers zijn bijvoorbeeld de gewoontes zoals roken in pauzes, bij koffie en met vrienden. Ook
emoties en verandering van stemming roepen trek in roken op. Vaak is de (ex)roker zich niet bewust
van de veranderende stemming, maar alleen van de trek in roken.
Emoties als angst voor de gezondheid, kunnen er juist toe leiden dat er doorgerookt wordt. Uit een
onderzoek bij hartpatiënten bleek dat onder patiënten met een hoog angstniveau (tijdens de
opname in het ziekenhuis) het verlangen naar een sigaret, direct gerelateerd was aan een
verminderde kans op het volhouden van niet-roken zes maanden na ontslag uit het ziekenhuis (uit:
Berndt 2013). Angst is misschien wel een motivatie om van het roken af te willen maar waarschijnlijk
niet bevorderlijk om het stoppen vol te houden. Ook woede werkt meestal niet als motivatie om het
stoppen vol te houden. Sommige mensen zijn boos op zichzelf dat ze nog steeds roken. Hoe
tegenstrijdig ook, de woede lijkt dan alleen maar de trek te vergroten. Ook als mensen al gestopt zijn
en een kleine terugval (een uitglijder) hebben, kan het zijn dat dat zorgt voor een gevoel van
controle verlies over het eigen gedrag dat soms overweldigend en demoraliserend werkt, het zgn.
Abstination Violation Affect (Van Emst e.a. 2009).
Craving, de hunkering naar roken, kan de stopper op elk moment overvallen. Naast een goede
motivatie om het te willen volhouden zijn er verschillende factoren die het stoppen succesvoller
kunnen maken.
Huidig aanbod ondersteuning bij stoppen met roken
Ondersteuning in de vorm van farmacologische hulpmiddelen en gedragsmatige begeleiding bij het
stoppen met roken, helpt. De succespercentages van de goed onderzochte en bewezen effectieve
methoden zijn niet hoog. Terwijl de kans van slagen bij een stoppoging op eigen wilskracht ongeveer
5% is (Hughes et al.,2004; Zhu et al., 2000), kan bij het benutten van een gedragsmatige interventie
een succespercentage van 7-16% gehaald worden en zelfs 13-24% bij gebruik van receptmedicijnen in
combinatie met een gedragsmatige interventie (Willemsen et al., 2003) (Nagelhout, 2012).
In de beleidsregel van de Nederlandse Zorgautoriteit, die op dit moment van toepassing is, staat dat
als er farmacologische middelen (zowel medicijnen als nicotinevervangers) gebruikt worden bij het
stoppen met roken, die alleen worden vergoed als er ook een of andere vorm van gedragsmatige
begeleiding bij aangeboden wordt (NZA, beleidsregel br/cu-7073).
In de meest uitgebreide opgenomen interventies, wordt over het algemeen aandacht gegeven aan:
het vermijden van cues (b.v. niet naar een feestje gaan waar gerookt wordt, geen koffie drinken)
opzoeken van positieve gemoedstoestanden (b.v belonen, dag indelen, leuke dingen agenderen,
sporten), leefstijl veranderen, zodat stress wordt verminderd (b.v. door middel van relaxatie of
sporten), afleiden van craving (b.v. iets anders gaan doen, of iets anders denken, roken vervangen
door andere activiteiten (sporten, water drinken enz.), aanleren van cognitieve strategieën om

3. 3
negatieve stemming te verminderen (b.v. “denkfouten” onder de loep nemen), en het organiseren
van sociale steun. De begeleiding gebeurt idealiter door iemand die geschoold is in de motiverende
gespreksvoering (CBO Richtlijn Behandeling Tabaksverslaving, 2009). Tijdens het proces van stoppen
met roken schommelt de motivatie. Het is van belang om daar voortdurend op een goede manier
aandacht aan te geven.
Stoppen met roken met behulp van Mindfulness
“Mindfulness betekent aandacht geven op een speciale manier: bewust, op het moment zelf en niet
oordelend”. (Jon Kabat Zinn in Segal e.a. )
Mindfulness heeft zijn wortels in een Boeddhistische traditie. Vanuit een Boeddhistisch perspectief
wordt begeerte, gezien als een essentieel onderdeel van de menselijke ervaring. Begeerte en
gehechtheid worden wel gezien als oorzaak van lijden. Er zijn in het Boeddhisme veel manieren
ontwikkeld om vrij te worden van dit lijden. In de mindfulnesstrainingen wordt gebruikt gemaakt van
inzichten van de cognitieve gedragstherapie en worden Boeddhistische technieken en strategieën
zodanig aangepast, dat ze uitvoerbaar en bruikbaar worden bij westerse patiënten, zonder
meditatie-ervaring of Boeddhistische achtergrond.
Mindfulness bij stoppen met roken
Er is zo langzamerhand steeds meer aanleiding om aan te nemen dat op mindfulness gebaseerde
interventies voor stoppen met roken, meer mensen zal doen laten stoppen dan de huidige
interventies.
In 2007 is in een niet gecontroleerde pilot studie gekeken naar of de MBSR (Mindfulnes Based Stress
Reduction training) ook helpt bij het stoppen met roken. De deelnemers volgenden de training zoals
die is ontwikkeld door Jon Kabat Zinn, waarin een aantal kleine aanpassingen zijn gedaan. Zes weken
na de training was nog 56 % van deelnemers rookvrij. Als de meditaties gedaan werden was de kans
groter dat de deelnemer echt stopten met roken en dat de stress afnam en stemming in het
algemeen verbeterde. (Davis et al 2007).
Een randomized controlled trial naar een op mindfulness gebaseerde training bij stoppen met roken,
had een positieve uitkomst. In dit onderzoek werd een speciaal ontworpen mindfulness training voor
stoppen met roken vergeleken en een gangbare stoppen met roken training van de American
Lungassociation: Freedom from smoking. De tijdsinvestering en de lengte van de trainingen waren
gelijk. Al tijdens de training bleken de deelnemers van de Mindfulness Training succesvoller te
stoppen (36% tegen over 15 %). En ook 17 weken na de trainingen bleken de mensen die in de
Mindfulness Based training zaten, het beter volgehouden te hebben (31% versus 6%) (Brewer, et al
2011).
Een ander randomized controlled trial die recent gepubliceerd is, toont aan dat voor mensen met
een licht verstandelijke handicap een Mindfulness Based stoppen-met-rokenprogramma beter werkt
dan de normale behandeling. Het mindfulness programma bevatte de volgende componenten: een
basale concentratie meditatie, het uitspreken van een dagelijkse intentie om te stoppen met roken,
het mindful observeren van gedachten en Meditation on te sole of the feet. De meditation on the
sole of the feet hield in dat deelnemers leerden hun focus te richten op hun voetzolen als de drang
om te roken heel groot werd (zie Singh 2013). De mensen die in de Mindfulness Based groep zaten
rookten minder en hielden het stoppen ook op de lange termijn (gemeten na een jaar) langer vol.
(Singh et.al, 2014).
In 2013 werd een onderzoek gepubliceerd waarin aangetoond werd dat “mindful attention” de
hunkering (opgeroepen door cues) naar sigaretten verminderde. Twee groepen deelnemers werden
blootgesteld aan plaatjes van rokende mensen. De ene groep deelnemers kreeg de instructie om
actief te focussen op hun reacties op de plaatjes; oa. op gedachten, gevoelens, herinneringen en

4. 4
lichamelijke sensaties en geen oordeel te hebben over de reacties die ze waarnamen. De andere
groep werd gevraagd om te ontspannen en de plaatjes zo normaal mogelijk te bekijken. De groep die
met aandacht en zonder oordeel keek, zei minder last te hebben van hunkering dan de groep die
gewoon keek. En uit de fMRI-scans bleek dat bij de groep die met “mindful attention” keken, de
delen in de hersenen die met craving samenhingen, minder actief waren dan bij de groep die
gevraagd was zo normaal mogelijk te kijken (Westbrook et al. 2013).
Een ander onderzoek onderzocht de bruikbaarheid van Mindfulness voordat iemand een stoppoging
ondernam. In dat onderzoek werd gevonden dat een mindfulnesstraining voorafgaand aan het
stoppen met roken de kans van slagen vergroot, als daarna een gangbare stoppen-met-
rokeninterventie toegepast wordt. Bij de deelnemers die de mindfulnestraining gedaan hadden,
bleek dat zij zich beter gingen voelen en beter hun emoties konden reguleren, dan de deelnemers in
de controle groep. (Vidrine et al.)
Mindfulness Based Relapse Prevention
Mindfulness Based Relapse Prevention trainingen (MBRP) in het algemeen lijken effectief te zijn als
interventie voor stoppen met verschillende drugsverslavingen. De MBRP training is ontwikkeld door
Sarah Bowen, Neha Chawla en Allan Marlatt. Deze training intergreert de kernaspecten van de
Relapse Prevention met oefeningen uit de MBSR en de MBCT.
In een eerste randomized controled trial bij mensen die deze behandeling (al dan niet) kregen nadat
ze gestopt waren met het middelengebruik, bleken genoeg positieve resultaten te zijn gevonden om
te kunnen zeggen, dat deze interventie haalbaar en effectief was (Bowen et al. 2009).
In de MBRP blijft het intificeren van risicosituaties centraal staan. Deelnemers worden getraind in
het herkennen van tekenen van terugval in een vroeg stadium, in het vergroten van bewustzijn van
interne (emotionele en cognitieve) en externe stimuli (cues) die vooral gaan aan de hunkering, in het
ontwikkelen van effectieve copingsvaardigheden en vergroten van zelfeffectiviteit. Oefeningen
worden gebruikt om groter bewustzijn te ontwikkelen ten opzichte van triggers en om op een meer
vaardige manier om te gaan met gedragskeuzes. De oefeningen richten zich op het vergroten van
acceptatie en tolerantie op positieve en negatieve staten van zijn, zodat beter omgegaan kan worden
met (het voorkomen van) hunkering (Bowen et al. 2009). Urge surfing oefening en de SOBER
meditatie is een voorbeeld van oefeningen die aangepast zijn voor de MBRP. Bij de “Urge surfing”
oefening, wordt de deelnemer gevraagd zich een situatie voor te stellen, waarin hij/zij het moeilijk
heeft om het stoppen vol te houden. De trainer leidt de deelnemer middels een gesproken geleide
visualisatie, door een (op dat moment fictief) moeilijk moment heen. Deelnemers worden daarmee
uitgenodigd om de ervaring en de drang om te gebruiken, te onderzoeken. Zo kan een
overweldigende ervaring van craving ontleed worden en op die manier beter te hanteren (Bowen et
al. 2011). De SOBERoefening is een variatie op de drieminuten ademruimte zoals die in de MBCT
omschreven wordt (Segal et al.). Sober staat voor Stop (vertraag, interrumpeer de automatisch
piloot), Obeserve (Oberveer het lichaam, het hart, de emoties, de geest, de gedachten, oberveer hoe
het nu is), Breath, (observeer de adem, laat de geest rusten, terwijl de focus alleen op het ademen
is), Expand awareness (de aandacht weer uitbreiden, het lichaam, de geest en de emoties zoals die
nu zijn observeren) en Response (zien dat er een keuze is en kiezen in plaats van automatisch te
reageren).
Latere analyses van het onderzoek van Bowen et al naar MBRP wezen uit, dat met name de
acceptatie, het bewustzijn en de oordeelloosheid van invloed waren op het verminderen van trek.
(Witkiewitz 2013).

5. 5
Aanbevelingen en overwegingen
Omdat in het algemeen gesteld kan worden dat farmacologisch hulpmiddelen in combinatie met een
gedragsmatige aanpak het beste werkt bij stoppen met roken, zou dat waarschijnlijk ook voor een
gedragsmatige interventie van de mindfulnestraining bij stoppen met roken gelden.
De 8 weekse MBSR en MBCT training zoals die door Jon Kabat Zinn en Segal e.a. is ontwikkeld, heeft
zich inmiddels op verschillende terreinen bewezen. Zoals Bowen e.a. de training heeft aangepast
voor Relapse Prevention in het algemeen zou de training ook specifiek voor rokers kunnen worden
aangepast. Het format, de opbouw van de training, zou grotendeels gelijk kunnen blijven aan
MBSR/MBCT.
Specifieke oefeningen en onderwerpen over roken, die ingevoegd kunnen worden zijn bv: psycho-
educatie over nicotine en verslaving, zodat deelnemers zichzelf en de werking van het middel beter
begrijpen en op deze manier meer compassie kunnen hebben met zichzelf en meer handvatten om
er mee om te gaan.
Monitoren van de trek in roken of van rookmomenten door middel van het dagelijks bijhouden op
monitorlijsten, kan ingevoegd worden. Dat maakt de (ex)roker bewuster van waaruit hij of zij rookt
of trek krijgt (gevoel, emotie, gewoonte, behoefte, verlangen) en kan zo als opzet naar het
doorbreken van het automatisch reageren, dienen.
Sommige oefeningen uit de MBSR/MBCT kunnen herkaderd worden voor het doel stoppen met
roken. Zoals bijvoorbeeld al gedaan is voor de SOBER oefening en Urgesurfing in de MBRP. Andere
oefeningen zouden opgenomen kunnen worden zoals de “meditation on the sole of the feet”.
Veel huidige stoppen met roken interventies en het gebruik van hulpmiddelen, beslaan een periode
van 12 weken. Het is te overwegen om de sessies uit te uit te spreiden over 12 weken, of om extra
sessies in te voegen. Daarmee hebben deelnemers zo’n drie maanden de kans om met
ondersteuning van de training en de eventuele farmacologische hulpmiddelen, te wennen aan een
rookvrij leven en om te gaan met de moeilijke momenten.
Met kleine aanpassingen kan de training ook gegeven worden als aftercare, dus voor mensen die al
gestopt zijn en op de langere termijn terugval vrezen.
Kansen en beperkingen
Kansen
Een mindfulnesstraining voor stoppen met roken zou dus effectief kunnen zijn.
In Nederland zouden er mogelijkheden moeten zijn om de training aan te bieden. Het feit dat een
gedragsmatige stoppen-met-rokenbehandeling is opgenomen in het basispakket van de
zorgverzekering, geeft kansen.
Omdat de farmacologisch hulpmiddelen alleen vergoed worden als er daarnaast een gedragsmatige
begeleiding plaatsvindt, moeten mensen die al weten dat ze met hulpmiddelen willen stoppen (en
die die hulpmiddelen vergoed willen krijgen) een keuze maken voor een bepaalde vorm van
begeleiding. Voor een bepaalde groep rokers kan deze training goed aansluiten.
Daarnaast zou het specifiek bij doelgroepen van mensen die erg lijden onder het feit dat ze roken,
ingezet kunnen worden. Zoals bijvoorbeeld bij hartpatiënten, die een veel grotere overlevingskans
hebben als ze stoppen met roken en toch nog relatief vaak niet kunnen stoppen terwijl ze dat wel
willen.
Een andere mogelijkheid is om een aanpassing te maken, zodat de training alleen voor
terugvalpreventie geschikt wordt gemaakt.

6. 6
Beperkingen
Een goede mindfulnesstraining voor stoppen met roken zal intensiever en duurder zijn, dan de
huidige stoppen-met-rokentrainingen en daarmee misschien voor de zorgverzekeraars minder
aantrekkelijk om te vergoeden.
Als mindfulness bij stoppen met roken een erkende interventie zou worden kan het zijn dat het ook
te makkelijk door niet of slecht opgeleide trainers gegeven gaat worden. De kwaliteit van de
trainingen en de trainers zou op dit gebied goed bewaakt moeten worden.
Conclusie
De mogelijkheid om een Mindfulnesstraining voor stoppen met roken aan te kunnen bieden is naar
mijn mening een waardevolle toevoeging aan de verschillende stoppen-met-rokentrainingen zoals
die nu in Nederland aangeboden worden.
Stoppen met roken met behulp van een training voor Mindfulness lijkt goede resultaten op te
leveren. Maar de onderzoeken die er zijn meten verschillende interventies en zijn moeilijk te
vergelijken. Wat er precies werkt en in welke vorm het aangeboden moet worden is niet in
vergelijkende studies onderzocht.
Er is meer onderzoek voor nodig preciezer te meten wat effectief is en wat niet, zodat een goede
training ontwikkeld kan worden.

7. 7
Referenties
Baraz, J. Griffin K. Breaking de Chains of Graving, Lezingen op Dharmaseed (www.dharmaseed.org)
Berndt N. C. Smoking cessation in patients with coronary heart disease (determinants of quitting
and comparison of the (cost) effectiveness and feasibility of a telephone and face-to-face counseling
intervention, Open Universiteit 2013
Bowen S., Chawla N., . Collins S.E., Witkiewit K., Hsu S., Grow J., Clifasefi S., Garner M., Douglass
A., Larimer M. E., Marlatt A. Mindfulness-Based Relapse Prevention for Substance Use Disorders: A
Pilot Efficacy Trial, In Substance Abuse 2009
Bowen S., Chawla N., Marlatt A. Mindfulness-Based Relapseprevention for Addictive Behaviors, A
clinicians guide, The Guilford Press, 2012
Brewer,, J.A., Mallik, S.,. Babuscio, T. A.,Nich, C., . Johnson, H. E., Deleone, C. M., Minnix-Cotton, C.
A, Byrne, S. A., Kober, H., Weinstein, A.J., Carroll, K. M., Rounsaville, B. J. Mindfulness training
for smoking cessation: Results from a randomized controlled trial in Drug and Alcohol Dependence
Volume 119, Issues 1–2, 1 December 2011, Pages 72–80
CBO, Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg, Richtlijn behandeling van Tabaksverslaving, Van
Zuiden Communications B.V. 2004, Actualisering 2009
Davis J.M., Fleming M. F., Bonus K. A., Baker T.B., A pilot study on mindfulness based stress
reduction for smokers. In BMC Complementary and Alternative Medicine, 2007
Emst, van A., Weustink, M. Telefonische coaching bij stoppen met roken, Handleiding voor de
coach, STIVORO, 2009
Jellinek, Waarom is verslaving een hersenziekte http://www.jellinek.nl/vraag-antwoord/alcohol-
drugs/drugs/drugs-verslaving/waarom-is-verslaving-een-hersenziekte/
Nagelhout G. E., Korte-de Boer- de D., Zeegers T. M.C., Meer van der R.M.,
Segaar D., Willemsen M.C. Themapublicatie Hulpmiddelen voor stoppen met roken 2001- 2012,
STIVORO, Universiteit Maastricht CAPHRI, 2012
Nederlandse Zorg Autoriteit, BELEIDSREGEL BR/CU-7073 Stoppen-met-rokenprogramma
Rombout, L. Mindful stoppen met roken en er nog van genieten ook, Uitgeverij Van Gennep
Amsterdam, 2012
Singh, Nirbhay N,. Lancioni, G. E., Myers R. E.,. Karazsia B. T.,. Winton A. S. W., Singh, J., A
Randomized Controlled Trial of a Mindfulness-Based Smoking Cessation Program for Individuals
with Mild Intellectual Disability in International Journal of mental health and addiction, 2014
STIVORO expertisecentrum tabaksgebruik en
verslaving, Roken onder volwassenen: de harde feiten, 2012
Trimbos, Werking Tabak http://www.trimbos.nl/onderwerpen/alcohol-en-drugs/tabak/tabak-
algemeen/werking

8. 8
Trimbos, Jaarbericht Nationale Drug Monitor
http://www.rokeninfo.nl/publiek/nieuws/bericht/?bericht=492
U.S. department of health and human services, Public Health Service Office of the Surgeon General,
Rockville, MD, The Health Consequences of Smoking—50 Years of Progress A Report of the Surgeon
General Executive Summary, 2014
Westbrook, C., Creswell J. D., Tabibnia G., Julson E., Kober H., Tindle, H. A. Mindful attention reduces
neural and self-reported cue-induced craving in smokers in Social Cognigtive an affective
Neuroscience, Oxford Journals, 2013
Witkiewitz, K., Bowen S., Dougls, H., Hsu, S.H. Mindfulnees Based Relapse prevention for substance
craving in Addictive behaviors 38 (2013) 1563-1571