1. -1-

2. -2-

3. ZIAKTU THUHMAHRUAI
Kum 2000-a ka lehkha bu hmasa ber atána Ka
Hmangaih Ka Rawn Zawng Zêl Che tih Mizoram Publication
Board anpuinaa ka tihchhuah aang khân , kum tin lehkha bu
pakhat tal buatsaih ka tum ril ru a. 2001 khân Mizoram
Publication Board-in Nun hluiten KIR AN REL LO tih min
chhuahsak leh thei ta hlauh mai bawk a. Chu chuan min tiphur
zual zêl a. A pathumna atán he lehkha bu tihchhuah a ni leh ta
hi ka lâwm takzet a ni. Heti'ang ziak leh chhuah theia min
enkawltu Pathian hnênah làwmthu ka sawi a ni.
14.02.2002(Valentine's Day) khân a thawnthu ruangâm
ka din a, 24.02.2002-a ka han ziah an tak tak hnuah chuan a
ruangâm ka din ang chu ka zui hlei thei chuang lo va, rilrua
thil awmte zeh vek a remchan loh avàngin 'Ka hmangaih, ka
rawn zawng zêl che -II ' tih nèn ka ziah chhâwk zak zak reng a.
12.09.2002 Zànlai dár 12 : 00 khân ka ziak zo thei hram a.
Mizo awng ziah hi ka ziah nasat a, ka zir nasat deuh hnu hian
a har zia ka hre chhuak telh telh mai !
Ka kut ziak chhiar harsa ve tak chu Zote Publication,
Aizawl Venglai-ah ka pe a, anni'n a thim a vâr pawh thlu lovin,
hlâwkna lam pawh um lovin min chhutsak a. Ka duh ang tâwkin
an Computer min la hmantîr lehzêl bawk a. A neitu hianpa
J.H.Lalpáwlliana-te nupa chungah làwmthu ka sawi mawlh
mawlh a ni.Tin, ka lehkha bu chhuah theihna tùra sul min sutsak
hîntu Pu R.Lalrâwna (Gilzom Offset) chungah làwmthu sawi
sèn loh ka bá; ani vànga he lehkha bu hi chhuak thei a ni.
He lehkha bu-a hmun, mihring hming leh thil thleng
reng reng hi phuahchawp a ni a.Chuvàngin, heti'ang hming
pûte an lo awm a nih pawhin chû'ngte nèn chuan inzawmna a
nei lo va, inngaih bel chi pawh a ni lo vang
Dated Aizawl Venglai
The 30th Oct.2002 (ELLIS H.PACHUAU)
B-22/1
-3-

4. BUNG 1
Thu dik ni thei tùra ka lo ngaih ngai loh; mahse thu dik ni
tlat si chu. Ka hriat rengna hi a ha khawp a; ka theihnghilh thei
rêng rêng si lova. Naupan têt aanga ka lo nghahhlelh ve hin, nih
ka lo châk êm êm Officer chu ka ni ve ngei a, ka tlangvál chho va,
nupui fanau neih ve ka lo châk êm êm pawh nei tawhin fanau nèn
kan awm ve diah tawh a.
Chhûngkua pawh a huho chuan kan hlimna a sáng viau
tawh a. Dik tak chuan Mizoram Civil Service (MCS)-a ka luh
hnua nupui nei, min beiseitute zînga ka duh ber ka thlan ve ngat chu
nupuiah ka nei a. Hmêlah nà nâ na chuan tû han khum chi-ah ka
ruat bîk lo va; engtin nge miin an ngaih ve tih chu ka hre hauh lo.
Ka nupui lakah chuan : heti zâwk hian nise, heti deuh tal hi chu nise
han tih leh chuang tùr ka hre hran lèm lo va.
Sum leh pâi lamah nise nei êm ûm chu kan ni lèm lo na a,
chhûngpui / in-pui luahtu kan nih avàng leh pâfa-a sorkar hnathawk
kan nih avàngin rual kan awt zawk zawk bîk lo.
Keimah chauh va ka awm châng hian eng emaw ka nunah
hian thil kim lo hi a awm tlat a. Chhûngkua kan hlim viau emaw tih
pawh hian hlimna tluantling chu pawh phâk ve thei tlat lo ni hian ka
inhria a. Chhûngkaw nun ha neih hi thil pawimawh ber pakhat niin
ka hre hîn a. Chhûngkaw nun ha lo hian thil ha lo nghawng thui
tak tak a nei hîn tih hrechiangtu pawh ka inti a. Nupa inkawp rem
lo leh chhûngkaw hlimna famkim lo hian fâte a nghawng a,
chhûngkaw keh chhia (broken family) a siam hîn a. Chu chuan
Kohhran , khawtláng leh ram thlengin hlet a chhuah a, nun a ti
nuam lo hîn tih pawh hrechiangtu ka ni ka inti ve hîn. Mahse chuti
chung chuan mahni chauhva vawn veng veng chi, harsatna rûk lian
-4-

5. ve tak mahni inthiamlohna chu ka nei a ni si a.
Chhûngkaw hlim thei ve tak kan ni a, amaherawhchu kan
hlimna a sosan poh leh ka rilru nawm lohna a zual a. Eng emaw
huna ka ngaihtuah deuh châng phei chuan ka nupuiin min lo koh
harh a ngaih châng pawh a awm hîn a ni. Nupui ka neih hmaa ka
lo suangtuah ve rauh rauh hin Kristian Chhûngkaw ha tak kan din
chuan keimahni chhûngkua maiin a hlâwkna kan têl lo vang a,
kohhran leh khawtlángin a hlâwkna an tel ve theih bâkah mimal
thleng pawhin a zâr an zo ve theih dàn tùrte leh Ramin a chhawr
bâwk theih dàn tùrte chu suangtuahna-ah a thâmral mai dáwn ta
niin ka hria a.
Han sawi tûr ting chuan ka sakruangah hian chhinchhiahna
kan ti dáwn nge ni ? Eng emaw hi chu a awm ngei rêng a. Chumi
lah chu awlsam taka khawih theih a ni bawk si.Chu thil chu ka bek
ding lama ser awm hi a ni a. A ser hi a lian vak lo na a, a ser nung
tlat thung a ni. Thingtlánga seilian tih takah kan taksa-ah hian ser
chu a awm neuh neuh a. Mipa khûp ser lo phei chu 'a tuai' te
pawh kan intifiam vêl hîn rêng a. Mahse he ser zet hi chu ser nung
dang ang lo takin hang lian ve lèm lo mah se hun a rei telh telh a,
a ser zawng a lo nung telh telh ta zâwk a nih hi !
Rei ngial chu ka tán pawimawhna a nei hran lèm lo. Mahse
engtik lai emaw aang khân hriat chhuah namènin ka hre chhuak lo
thei ta lo va. Darthlalanga ka inen chângte hian hmuh a awl phian
mai bawk si a. Lû han tuai ila , khawih fuh a awl hle mai bawk nèn.
Darthlalanga ka inhmuh chângte hian ngai awh zawh hi a harsa ka
ti hîn a. Ka kuta ka khawih fuh châng lahin ka im deuh sung sung
hîn a. Chu mai chu ni lovin ka thinlungah hian chu ser chuan nasa
takin thu a rawn sawi a, keimahin ka tuar tlawk tlawk a, ka inthiam
lo chang pawh ni lovin inten deuh hluah hluah châng pawh ka nei
hîn. Mahse mahni han inten leh ngawt hin chu a sawng-saw-hlawt-
na a awm chuang si lo va: 'Min ngaidam rawh aw' ka ti rilru
mawlh mawlh mai hîn zawng a nih hi !
-5-

6. Zah pawh dáwn zo lovin nupui fanaute leh tlâng hriatah
keima chanchin chu ka han puang zâr dáwn a ni.
BUNG 2
Minthlahtutechanchinkachhuineuhneuhchânghianvannei
ka inti hîn hle a. Pi leh pûtena an duh loh hin min thlahtute zîngah
hian kutkèm nei, tlêma awng thlah dah deuh leh mipat hmeichhiatna
lam kawnga insum-kàrna nei lo lam chi hi an awm lèm lo va.
Ka pû hi pasalha, mi tlâwmngai, zaidam tak, khawtláng
huap pawha pa ràwn tling a ni a. Lainatna a ngahin mite a khawngaih
thei hle a. Buh a thlo chhuak theiin kum tin kham a thar ve hîn. Mi
taima rum rût mai, eng hna mah thawh hreh nei ngai rêng rêng lo mi
a ni a. Mi zawmthaw, mi thatchhiate tán a kiangah lungâwina hmuh
tùr aawmlova,mitaima leh ha tluantling tán lochuanmihlauhawm
a ni thung. A sual avànga hlauhawm ni lovin a nun chuan zah a
hlawh a, mi zawmthaw tán a nelawm loh a ni.
Ka pâ hi hman lai páwl ruk a ni a; Primary School Head
Teacher a ni nghe nghe a. Mahni chantâwka lungâwi ve thei tak
mai hi a ni a, kan naupan deuh lai kha chuan a hlawh tam thu chu
kan hnênah a sawi duh lo na-in, tlêma kan leikàn ve deuh hnu-ah
chuan a hlawh lâk hin chu tam a tih hin zia chu a sawi fo hîn. A
tam han tihah hian a pawisa chu a tam viau e, tih lam aiin a
chantâwkah a lungâwiin, ama chan bilah a làwm hle tihna lam a
kawk. Ka pâ chuan Pathianin min dahna leh min hunna apianga
lungâwi zêl tùrin min chah chamchi hîn a. Ama hna-ah hian a tui
êm êm a, "Eng pawh thawk ila, kan thawhna apiangah rinawm leh
fel takin, theihtâwp kan chhuah tùr a ni a, kan hnathawh apianga
ha taka kan thawh hi kan tih tùr dik tak, kan missionary-na hmun
a ni," tih thu hi a sawi fo hin. Pa duham lo tak, lainatnaa khat hi niin
ka hria a, chumi a lo neih theihna chu a pianthar hat em vàng a niin
ka hria a.
-6-

7. Khaw khata pa invawngfel páwl tak, pa ràwn ve tak, mi
tam takin a thu an ngaihchan ve hin a ni bawk a. Pathianah làwmna
nasa tak neiin Kohhran Upa pawh a ni ve hial rêng a. Chhûngkuaa
mawhphurtu ber a nih hi a inhrechiang hlein ka hre hîn.
'Chhûngkuaa mawhphurtu ber chuan chhûngkaw thu a rêl fel
hîn tùr a ni' tih hi a pawm thlap a, chutiang taka rêl fel pawh chu
tumin a ko-ah a nghat tlat hîn a. Chhûngkua hi a ngai pawimawh
hle hîn a, chhûngkuaa Pathian biak hona neih tam hi a duh hîn hle
a, Pathian hriatna leh zahna chu kan thinlungah chi anga tuh a tum
tlat hîn.
Ka nu hi nu awng tam zawk zawk lo tak mai a ni a. Lehkha
thiam sáng zawng ni lèm lo mah se nu nih tling tak mai a ni. Tun
hnua ka han chhût lêt neuh neuh hian ' ka pâ a lo hlau thiam awm
hîn mang e aw ' ka ti hîn. Chu mai chu ni lovin pasalte zahthiam
mi tak , a kawi a ngîla pasalte thu zawm thiam mi a ni. Rotekáwla
sepà ang maia ro hran rêl tum mi a ni lèm lo va, chuvàng pawh chu
a ni mai thei ka pà nèn hmai sen khawpa an inhnial hi tun thleng
pawh hian kan la hmu ngai lo. Nu awng tam, tlâwm hreh lo, pasalte
zah lo bak-saka titu ni se chuan hmaisenin an inhnial fo awm si a.
Ka nu chu a piangthar ha-in, a phâk tâwk ang chinah a
theihtâwpa Pathian rawngbâwl duh mi a ni a. Ka pâ rawngbâwlna
pawh a thlâwp thiamin a anpui ha hle hîn a ni. Fâte tána a nun
hmang zo mi a ni a, a rîla rah te chu awngaisak a thlahthlam ngai
lo. Sikul kan kal dáwnte hian min awngaisak hîn a; zànah kan
lehkha zirnaah min hutpui reng hîn. Zàn mutnaah hian kristian nun
ha chanchin min hrilh keuh keuh hîn a; a ngaihnawm kan ti hîn
hle a, kan ngaithla kham thei ngai lo.
Ka nu chuan mihring inlaichinna leh inkungkaih dàn hrang
hrang hi a ngai pawimawh hîn hle a. Hmeichhe thuneihna chin tùr
leh an dinhmun tâwk tùr thliar thiam mi tak a ni a. Pathianin mipa
leh hmeichhia hi intlukin a siam tih ni mah se dinhmun inang diak
diak tùr chuan a siam lo tih hi ka nu pawm dàn a ni hîn. Hemi
-7-

8. aang hian tun laia ram changkanga hmeichhe tam takin dinhmun
chuh zawnga thil an kalpui ta vak mai hînte pawh hi inhen an tam
phah niin a hre ve tlat a ni.
Ka nu hi mi piangthar ha tak a ni tih ka hriatna hin chu
thuhnuairawlhna leh inngaihtlàwmna a nei nasa hlein ka hria a. Ka
pâ leh keimahni min hmangaih a, min ngaihsak hin dànah te , hen
leh rual hui khâwm chungchângah pawh ka nu a awm loh hi chuan
kan ho deuh riai mai hîn. Krista nei lotute chuan thuhnuairawlhna
leh inngaihtlàwmna hian an nunah hmun a chang lo va; mahse ka nu
nunah erawh chuan he'ng ang nun hi a awm tlat a, hei hi keini thleng
thleng pawha kan vanneihna ni pawhin ka hria.
Ka nu leh pâte hian min hmangaih êm êm a, kan unau, an
rîla rahte min hmangaih dàn hi chhût tham a tling. Kan dam chhûnga
kan retheih loh nán leh mi kan an ve theih nán thu ha tinreng min
fah a, nun dàn ha tinreng min khawhmuh hîn. Ka nu leh pâte hi
chuan kan unau hian Pathian kan ih lovang tih hi an hlau hîn hle a,
an thu kan awih loh hi an hlau êm êm hîn.
Bible pawhinnulehpâthuawihchunihlawhna,hminghatna
leh dam reina a ni tih min hrilh rêng a. Nu leh pâte thu pawma
zàwmtute chu mi vannei an niin, an ding chhuak hîn a ni tih thutein
min fuih sauh sauh hîn a. Chhûngkuaa inzirtîrna ha hi a
pawimawhzia an hai lo va, naupan laia enkawl dàn leh kaihhruai
dàn chu a puitlin chhoh dàn tùr a nih an hai hauh lo.
Anmahni laka rinawm tùr hian min beisei tlat a; chu chu a
chhan bul ber chu nu leh pâte laka rinawm lo chu Pathian lakah
pawh an rinawm thei lo tih hi an pawm dàn a ni a. Nu leh pâte laka
rinawm lo, hel hîn, an thu anga kal duh lo, mahni thu thua an kawng
zawh tùr mahnia thlang hînhote chu an nun a tluang lovin, harsatna
an tâwk bîk a, an nun pawh a tawi phah nge nge hîn tih hi an
zirtîrna lian tak a ni a. Tun laia kan mi thiamte leh mi chhuanvawr
ber berte hi nu leh pâ thuawih, Pathian ih mite an nih zia an sawi
uar hîn hle a. Nu leh pâte thu chu a hrehawm deuh emaw, zawm a
-8-

9. har deuh emaw, a lo buaithlâk deuh emaw a nih pawhin zàwm
hram hram tùrin min beisei a. An thu zàwmtute chu dinchhuahna a
nihziate min zirtîr nasa hle hîn.
Ka nu leh pâte hian chhûngkua hi sikul pawimawh hmasa
ber a nih hi an hrechiang hle a. Chhûngkua inkawmngeihna leh
inhmangaihna hian chhûngkaw nun a tinuamin, thununna kawngah
rah ha a chhuahin a thunun nghet ber hîn a ni tih hi an pawm dàn
a ni a. Pawn lam mite thununna chu eng emaw chenah hlawhtling
angin lang ve bawk hîn mah se, rah ha a chhuah tak tak lo fo hîn
niin an ngai tlat hîn.
Nu leh pâ tam takin nî tin sikula zirtîrtu leh Sande Sikul
lama zirtîrtute kutah naupang an dah nghet lutuk hîn chu ha an ti
lo va. Nî tin sikul aangte hian hriatna leh thiamna kawng tam takah
an dawng hîn tih chu phat rual a ni lo va, in chhûngkhura inzirtîrna
chu a tluk chuang lo, sikul chu in chhûngkhur inzirtîrna tuihnihna
lekah an ngai a ni.
|awng thu chhe lovah kan unau hi kan hahnem ve dih
diah a. Ze inang lo lo tak tak, hmel inang lo tak takte kan ni nuk
hlawm a. Chutiang a ni chungin ka nu leh pâte hian kan unauza hi
min enkawl dàn tâwk an thiam riau hian ka hre hîn. Chumi chu i
duat bîk, chumi chu i duhsak lo bîk, min lainat lo êm mai, min
khawngaih ve lo êm mai tia han vui nuaih nuaih tham tehmeuh kan
ni chungin nu leh pâte enkawlna-ah vuina tùr tu mahin kan hre lo.
Vannei kan intihna deuh mai hin chu ka nu leh pâte nèn
hian kan innêl êm êm a, hian ang teh meuh hian kan innêl tawn a.
Thu eng emaw harsatna deuh kan neih chângte leh kan hlim leh
lawmna pawh kan thlen bawrh bawrh hîn chângte ka ngaihtuah
hian a ropui ka ti hîn. Kan chhûngkua hian kan hlim hîn khawp
mai a; khawlaia kan han lèn ve deuhte pawh hian in lam kan ngai a,
a lèn pawh kan lêng rei peih lèm lo. In chhûng nuam kan ti êm êm
mai hîn. Pawn lamah hlimna a hrana zawn a ngai lo va, in chhûngah
lawmna famkim chu kan tem a ni.
-9-

10. Nu leh pâ-ah lungâwina kim kan hmu a, an thusawi hnial
ngam tùr khawpin an inthlahdah lo va. Nun kawng sual zawh lo
tùraminfuihpawhin anmahnientawn atán an inserhhranga :ruihhlo,
zûk leh hmuam chungchângah pawh an ngaih ve lohna chuan
engamah min ngaihtîr loh phah a, an nun hian kan kawng nasa takin
a ha záwngin min lo sialsak a lo ni.
BUNG -3
Ka nu leh pâten ka sikul kal lai an sawi hi chuan nuam ti
takin hahîpin kan páwla a thiam ber zînga ka awm hin thu hi an
sawi hîn. An sawi hmaih ngai loh thil chu sikul kal rual ka nih hmaa
mi sikul kal ka ngên tlat hîn te, mi sikul uniform ka awh tlat hînte
leh uniform hâk ngèna ka ah thu hi a ni hîn.
Chutiang sikul lût rual pawh ka nih hma pawha sikul uni-
form hâk châk ta rêng rêng, mi pencil leh pen te awt fo hîn ta chu
sikul ka han luh meuh chuan nuam pawh ka ti hînin lehkha zir
pawh ka taima khawp mai a. Ka chhûngten lehkha zir tùra min tur
ka ngâi ngai miah lo.
Páwl hniam lamah chuan ka nu hian min hutpui hîn a. Ka
lehkha zir dáwn hian ka nu hi a awngai hîn a. Ka la hriat reng
pakhat chu : 'Min siamtu chu Pathian a ni a, ama ta kan ni a, hriatna,
thiamna leh finnate zawng zawng hi Pathian hnên aanga chhuak a
ni a, chuvàngin, lehkha kan zir hmain Pathian hnênah kan inhlan
hmasa tùr a ni' tia a sawi chu, ka mitthlâah a sawi lai hmêl a châm
reng a, ka bengah hian ri hi a châm deuh veng veng hian ka hre
hîn. Páwl hniam zualpui ka nih chhûng chuan min hutpui ha viau
va,mahsetlêmakaloleikangchhovedeuhtihah chuanminhutchilh
reng bîk lèm lo va. Min vil reng tawh lèm lo mah se lehkha zir hun
pangngaiah chuan lehkha ka zir zat zat hîn a; henawm nau te ang
lo takin 'zir rawh' tih ka ngai ngai lo a ni.
Sikul ka luh tirh aangin lehkha thiam thei tak mai ka ni a,
- 10 -

11. kan páwlah pakhatna emaw pahnihna emaw aia hniamah ka awm
ngai miah lo. Primary sikul kan kal lai chuan kum tâwpah Fare-
well kan nei hîn a, Farewell-a ei tùrin ar hi a nei neiin kan thawh
hîn a, chutah pawh chuan nu leh pâte pawh an inhawngzau hîn
hle a, ar hi chu farewell-na tùr hian min pawm chhuahtîr deuh ngei
ngei hîn a ni. Chumi hunah chuan promotion result hi an puang
hin a. Kan zirtîrtute hian an puan hma hian ,'' Tu nge pakhatna nia
in rin ?'' tia zawhna an siam pawh hian ka hming hi an lam ri ve nak
nak hîn. Mahniin pakhatna nih lo inring ve deuh hîn mah ila chutia
pakhatna tùra ka hming an han lam tâk nak nakah chuan ka zak ve
hîn khawp mai a. Sawi tùr a váng hîn si a: ' ka ni lo vang ' han tih
vak lah a ni chiah si lo va, ka hawi tawi tak tak a, ka sen ân ân fo
mai .Result chu an han puang hîn a le : Pakhatna chu ka lo ni leh
nge nge hîn a.
|um khat chu kan Zirtîrtu hian kan páwl zawng zawng hi
eng nge nih kan tum tih a mal malin min zâwt heuh mai a (Hei hi
páwl thum kan nih kum a ni awm e). |henkhat chuan Driver an ti
a, henkhat chuan 'Zirtîrtu' an ti a. thenkhatin 'Home Guard' te an
ti a, henkhat chuan 'Inspector' (Inspector of School) an ti a,
henkhat erawh chuan tum mumal pawh an nei lèm lo va, an ne ne
kual vêl a. |henkhatte chuan sipai nih an tumruh hle a. Ka sawi hun
a thleng ve a, ring lauh hian A.O (Administrative Officer) ka ti lauh
a, kan zirtîrtu pawh a nui deuh var var mai a. A.O. hi kan hmuh
phâkah chuan an lal êm êm mai a, tin, officer han tih a tel khân kan
ngai ropui thîn khawp mai a, keimahni khuaah chuan A.O. chu an
awm chiah lo va; mahse kan khuaah chuan kan hre lar riau a, kan
ngaisáng hîn êm êm a ni. Chumi a nih avàng pawh chu a ni mai thei
A.O. nih hi ka tum fan fan hîn.
Páwlah a thiam berte zînga mi ka nih avàngin kan zirtîrtute
pawhin min duhsak hîn hle a. An sikul tihminghatu ka nih an beisei
a, chumi ni thei tùr chuan min fuih sauh sauh hîn. ' Miin an tih
theih chu tih theih loh neih miah loh tùr, mi tih theih chu kan
- 11 -

12. ti ve thei a ni tih hriat tlat tùr' ti tein kan zirtîrtute chuan min fuih
ve nasa hîn a ni.
Naupan zual laia ka nuin min hrual dàn kha ka thinlungah
hian a lian hîn hle a. Lehkha ka zir dáwn apiangin tawitê talin
Pathian hnênah ka awngai hîn. Kan ekzam lai pawh nise
Pathiannî chuan lehkha ka zir ngai lo va; amaherawhchuBible milem
leh Bible thu chhiarna nî-ah ka hmang ve thung hîn. Kan têt zual
laia ka nu leh pâin chawlhnî serh tùra min tih dàn ang chu zawm loh
chi-ah kan ngai lo va, keini unauza hi chuan hianten lehkha zir mah
se kan châwl hmak thung a. |hiante lo infiam bawk bawk mah se
infiamna lam pawh kan khawih duh ngai miah lo.
Sande Sikul lamah pawh kal kim làwmman vawi tam tak
ka la ve a. Sande Sikul kal hi ka phûr thei hle a, Pathiannî ka
nghahhlelh chhan pawh a ni hîn. Kan zirtîrtu hi an tui êm êm mai a,
tun hnua ka han ngaihtuah lêt leh hian hmangaihna nèn tak meuh
meuhin min zirtîr a, an rawngbawlna kha a hrechiang hlein ka hria.
Kan tána an inpêkna a thûk ha hle a; keini pawh khan kan hmu
zirtîrtu hliah hliah hîn a ni.
Sande Sikul ekzam làwmman pawh ka la ve euh mai a.
Ekzam hi nuam ka tihzáwng tak mai hi a ni a, chu lo rêngah nu leh
pâten min tuipui êm êm a, Pathian thu kan zir hi kan hriat loh hi an
hlau hin êm êm mai a ni. Tlaiah chhûng inkhawm kan neih hian
Sande Sikul zirlaiah eng nge kan zir hi min zâwt ngei ngei hîn. Chu
chuan kan nunah Sande Sikul hlutna min pe a, Sande Sikul kal a,
haw huna nu leh pâte zawhna chhang thei tùra han inbuatsaih chu
nuam tak a ni. Min han zâwt ngei mai a, kan han chhâng zung zung
mai a. A nuam hi kan ti êm êm mai a ni. Kan zirlai hriat loh kan
hlauh hin êm avàng chuan Sande Sikul-ah kan harh ve hman lo va,
Zirtîrtute thusawi kan ngaithla kar mai hîn. Zirtîrtu ti mai mai leh ti
tak tak chu naupang tê mah ni ila kan hre ve hîn khawp mai.
Zirtîrtu kan neih fuh deuh phei chuan Sande Sikul kal hi kan
nghâkhlel êm êm a; mahse zirtîrtu tlâktlai lo deuh kan neih um
- 12 -

13. erawh chuan phûrna lam aiin tlingtlâk ve hram hram duhna a lian a
ni chauh hîn.
BUNG - 4
Lung delh loh thing delh loh nafam chu ka lo seilian chho
ve zêl a. Middle Sikulte zir zovin High Sikul-te hial ka kal ve ta a.
Kan páwl te thiam loh vàng nge ? Nge keimah ka thiam hrim hrim
? Nge Pathian malsawmna ka dawng zâwk ? A enga pawh chu
nise, heng zîngah hian Pathian malsawmna ka dawn tih loh rual a ni
lo va; a chhan chu Pathian avàngin kan nung kan che, kan awm a ni
si a. Páwl tinah thiam berte zîngah ka la tel pha ve zêl a. A lehlamah
chuan miten engtinnge min ngaih ang tih chu ka hre chiah lo na'ngin
páwl tina a thiam ber pâwla ka awm pawh chu ka thawh rah chu
Pathianin min sengtîr niin ka hria a. Pathian malsawmna dawng tùr
pawh hian mi, eng pawh ti se, a thiltih apianga rinawm taka a tih a,
taima taka a thawh a ûl tlat ni hian ka hre ve hîn. Heti a nih rual
hian Pathian mi ruat deuh bîk hi chu an awm a ni àwm mang e aw...
chu ka ti hîn.
Naupang tê kan nih laia ka nuin lehkha kan zir dáwn apianga
awngaina min neihsak hinte leh keimahniin kan theih ve achina
lehkha kan zir dáwn apianga kan awngai hin pawh ka lo chîng
dawk lak tawh hle a. Pathian hnênah ka zirlaite ka hlan a, a kutah
ka in kawltîr thlap zêl a, lehkha ka zir dáwn hi chuan Pathian hnêna
awngai hmasak hi chu thil ziak râng tùrin thai a ngai tih hriat tlukin
ka hre tawh a. Tun thleng hian kha'ng awngaina ka lo neih hinte
khan eng thil pawh ti dáwn ila Pathian hnêna tlûkluh phawt a
pawimawhzia, ama hnêna inhlan hmasak a pawimawhzia min hriat
chhuahtîr hîn.
Kan sikulah hian Morning Devotion kan nei hîn a, eng
emaw rokhawlhna lian tak a awm a nih lèm loh chuan inkhâwmna
kan neih deuh ziah hîn a; chutah chuan Secretary pawh ka ni ve
nghe nghe a. Kan zirtîrtute pawhin Kohhran Upa fapa ka nih vànga
he chanvo hi min ruat nge an nih anga, keima nun aangin ruat àwm
- 13 -

14. tak hmuhin min hmu zâwk nge tihte ka ngaihtuah ve nasa hîn. Mi
tam tak hi zawng nu leh pâte nihna chawimawi lo hi kan tam rêng a,
thler tin maiah hian : 'A pa chu kohhrana a kûl a tâia ang hîn a ni
asin mawle; mahse a nun hi a uluk lo êm a ni. Nu leh pâte timualphotu
zawng a ni e, tih tùr hi kan kat nuk mai rêng a. Mi tam tak mahni
nun uluk tâwk loh avànga nu leh pâte pawh bel ha ngam tawh lo
khawlaia ui chuang vaha vâk ta mai mai pawh kan awm nual rêng
a nih hi ! Mi tam tak chu nu leh pâte aanga inzîrtirna ha dawng
tawk lo hrim hrim, mi khawngaihthlâk tak tak an awm laiin, henkhat
erawh chu zilhna ha tak tak, inenkawlna ha tak hnuaia seilian
pawh mahni lum luma luma, pawngpaw sa pa tal mai mai an awm
bawk a. Thuràwn ha an pawm duh miau si loh chuan nu leh pâ tán
zawng a luhai thlâk ngawt ang chu.
Nu leh pâ tam takin fa ha tak tak neih an duh heuh laiin tu
mahin sual tùrin an zirtîrin a rinawm loh va. Thenkhat chuan mahni
fâte lainat tak leh hmangaih taka an enkawl a, Lalpa laka an rochan
hlu ber a nih an pawm thlap laiin henkhat chuan an laiking fa neih
vêl ve mai mai bawk a. Ui hi ran mâwl tak ni mah se, a enkawltu a
zirin ran fing ber leh mihring hian ha ber a ni thei a; mahse tifing
tùra zirtîrna a dawn miau loh chuan a fing bîk chuang lo. Fâte an
kalna tùr awm kawnga hrilh a, an upat hun thleng pawha an thlah
loh tùr nun dàn ha leh awm dàn mawi hi nu leh pâ ká aang hian
chhuak se. Insawisel tùr pawh awm chuang lo va mahni ngaih dàn
dàna kal a, mahni so so a pawng paw so bulh bulh ngawt hian
awmzia a nei lo tih hriat hi thil pawimawh tak a ni. Nu leh pâ tam
tak chu mahni fâte sualna pawh hau ngam lo khawpa nun inthlahdah
an awm a; chuti'ang mite fâ chu mi vanduai tâwp an ni.
Mi fâte chan ka han en hian vannei ka inti hîn.Ka nu leh
pâ mai ni lo, pi leh pûte aangin nun dàn ha tinrenga fuihna kawng
hrang hrang pawh ka dawng hnem hle a. Nun dàn ha ka hriat tam
takte chu nun chhuahpui thiam chu ni phei ila keimahah hian sual
bet tûr a awm lovang tih tùr a ni. Mahse mihring hi zawng kan
- 14 -

15. famkim thei lo va, kan chènna hi famkim lo khawvêl ni miau hek i.
Ka nu leh ka pâte hatna zar zova duhsakna leh àwm tihna
kan zirtîrtute rilru put dàn pawh chu lo ni tehrêng pawh nise vannei
ka inti lo thei lo. Nu leh pâ chhuan tùr nei lo, nu leh pâ enghneng
tak an tamzia lah chu hai rual a ni si lo. Nu leh pâte felna leh hatna
avànga heng chanvo hi chelh ka nih chuan a lawmawm rêng rêng
mai. Chuti ni lo va keima nunin a zir ve hrim hrim avànga zirtîrtute
pawhin he chanvo hi min pe a nih chuan thil lawmawm tak a ni ang
chu.
|hiante hian Morning Devotion Secretary-a ka awm chu
min thîk vàng nge ni ? |awng awmze nei tak tak hian min fiam
chamchi a. ' Lal-inti-Kris-a' te min ti thul. A nih loh leh min tih
thinrim an tum phet hîn a. Tlar hnung lama hute hian min chhaih
thinrim tumin ka Uniform kawr vârahte an thai chamchi hîn bawk
a. Ka awm ha hle hle te hi min su léng nawk duh tâwk lah an bo
chuang na hek lo. Mahse ka nu leh pâten mi pawisawi lo tùr leh mi
ti thinrim lo tùra min zilh hinte chu ka thinlung takin ka pawm thlap
a, mualpho lo chuan ka tluanchhuak thei ta a.
Kanchungahhianmilungawilolehthinrimdeuhtechuawm
hîn mah se kan chhûngril nun taka anmahni chunga rilru chhia leh
huatnate kan neih lèm loh va, kan chhân lêt lèm loh chuan tu mah hi
kan chungah an sualin an lungawi lo reng thei lovang tih ngaih dàn
ka nei tlat hîn a. Chu ngaih dàn chu tun thleng pawh hian a dik hian
ka hre tlat hîn. Mi tu pawh, a thiamna-ah a ni emaw a thiamlohna-
ah a ni emaw miin a chungah lungawi lohna nei mah se tlâwm zâwk
nih a hreh loh phawt chuan buaina zakhua sei tùr chu a pumpelh
thei a ni tih ka zir chhuah phah ta zâwk a ni.
Kan zirtîrtu pakhat hian min chhuang der ve hîn hle a. A
Subject ah hian ka tui zual bîk a, Class a rawn lâk tawh hi chuan
eng emaw tal chu min zâwt ve ngei ngei hîn. Class room-ah te
hian hun remchâng laiah hian min fak ve leh zauh zauh hîn a; lawm
ve hîn viau e ti lo chuan ka zak ve ram ram hîn. "Ani hi chu kan
- 15 -

16. sikul tihminghatu tùr, Officer a la ni ang a...." a ti hîn a. Zirtâwpnî
chawhnulamakuthna kan thawh chângte hian,"Anihizawngchumi
kha mi tùr a nia..." min ti zoh zoh hîn a. Naupanga thu chang : nih
ve ka in ring ve rum rum hîn a; mahse khuarei a ngai si a.
Kanzirtîrtutehianmihlawhtlingtechanchinhiminhrilhhîn
a. Tuna nuam taka khawsaten an dinhmun luah tùra an beih nasat
hin ziate min hrilh hîn a. Chu chuan ka nunah hna nasa takin a
thawk a, hlawhtlinna hi taihmâkna te, beihhramna te, thuawihna te,
tumruhna te, tuarchhelnate infin khâwmin a neihtîr thei a ni tih ka
hriatte chuan ka nun kawng zawh mêkah nasa takin min anpui hîn
a ni. Engkimah hian hlawhtling tùr chuan mahni indahsâng leh
inhmuha bîk chuang lo va, mahni inrintâwkna neih a, miin an theih
chu ka thei ve ngei tùr a ni tih rilru pu chunga theihtâwp chhuah a
ûl hle dáwn niin ka hria a. Mi henkhat erawh chu engmah ni si lo
hian mahni hi kan intichangkang a, miten a suala an sual chhuahah
kut kuangkuah chunga khâwm kan tum lawi a. Mi taimate thawh
rah seng chu kan îtsîk fo lehnghal a !
Sikul hmun khata kal heuh heuh hi kan zia a hrang nuk a:
zirlai ni ve si mahni zirlai ngaihsak miah lo, zirlai nih chhuan lama
chhûngten hna thawh tùr ûl an sawi chânga an zirlai chhuanlama
thawk peih chuang rêng rêng lo te, mahni zirtîrtute duh bîk leh
ngainat bîk leh huat bîk nei tlat te, mi home work tihsa lachhâwng
mai mai tâwk te, lehkha zir hun laia zir ha peih lo leh thatchhe êm
êm , rizal chhuah dáwn nî a lo hnai telh telh a, ang telh telh mâi te,
mahni zirlaia thiam loh pawh hre lo khawpa thiam lote, pass ngai
lèm lo, pawng paw khau phâr thawven hle ringawt mai te, intithiam
ve êm êm ekzamna a ti ha ngai miah lo te, zirlai nih inhre ran,
mahni zirlaia bur ngar ngar tâwkte kan awm nuk mai a; zirtîrtu tán
pawh mize hrang hrang awm khâwm han hrût rual chu a harsa hîn
awm ngawtin ka hria.
High Sikula ka kal dáwn antirh páwl riat ni tùra admission
ka tih nî hian Pen ka ken theihnghilh hlauh mai pek a. Kan sikul
- 16 -

17. Office Assistant chuan, "Office dawr rêng rêngin pen ken ngei
ngei tùr, pen keng lo chuan Office an dawr ngai lo," a lo ti a. A
zahthlâk ka tih rualin a tihngaihna dang a awm der si lo va; ka chal
sam ka tuai ka tuai ta ringawt a! Chumai ni lovin admission form
min pe chhuak a, ka la dahkhat thiam lo lehnghal a ! Office Assist-
ant chuan min dah khahsak a, chu chu ka hiante pawhin an la
entawn ve lat lat a. Middle sikul kan kal ho lai aang tawha
'intithiama' kan tih hin hian admission form kan lâk chhuah chu
amahin a lo dah khat ve vêl a; kan theh lût leh a, Office Assistant
chuan a lo endik nghal a, kan 'intithiama' thil dah khah chu a lo dik
i-khaw lo mai a; Office Assistant chuan a pawm duh ta lo nghe
nghe a. Tun hnua ka ngaihtuah leh neuh neuh hian Office dawr tùr
pawh hian thil kan thiamsa emaw kan hrechiangsa a nih lèm loh
chuan intihthiam ngawt mai chu a ha lo va, thiam loh ang anga
dawr tawp mai a, thiam loh hreh hauh lohva mi dawr tawp mai hi a
lo fuh ber awm mang e, ka ti hîn. Office-a thawkte pawh hian
intithiam, intihria : thiam si lo, hre bawk si lo ai chuan mahni nihna
ang anga lang ngam mite chu puih pawh an châk deuh ni te hian ka
hria a.
Primary sikul kan kan laite, Middle sikul kan kal laite leh
High sikul kan kal an chhoh tirh lai thleng pawhin a ni. Matric
pass hi kan ngaisáng êm êm mai hîn a. P.U.; B.A., tih te ai pawhin
kan ngai ropui zâwk hîn a. Lêh, kan chênna hmun leh kan boruak
hap phâk chinin a zir tâwk loh avàng pawh a ni mai thei. Ni e, kha
tih hun lai kha chuan kan hmuh phâk chinah zirlai páwl sáng tak
kha an tam lo êm bawk a. Ngaisang àwm rêng pawh kan lo ni. Kei
chang ka ni bîk lo va, midangte pawh an ni ve tho va. Nge ni,
keima ngaih dàn leh thlir dàn ang khan miten an thlîr ve vek tùrah
ka lo puh thlu zâwk ni ? Keimah mai chuan ka ngaisâng bîk êm êm
chuan ka hre lèm lo. Matric hi zawng a lo rahkâ ve êm bawk a ni.
Têt tê aanga kan lo ngaihsan leh nih kan châk êm êm hin
Matric chu kan han zir ve ta ngei a. Matric kan han zir ve chuan
kan ngaihsan ang he hu leh kan lo thlir ang chu a lo ni lèm bîk hlei lo
- 17 -

18. va. Sikul khata páwl sáng ber kan nihnaah erawh chuan High sikul
luh hlimte ai chuan kan inlasáng deuh hlek a. P5wl hniam zâwkte
pawhin min chung-en ta deuh bawk nèn, a nuam pawh kan tiin,
sikul pawh kan in-ti-ta-tu tawh viau va. Thiamna lamah tak chuan
mahni aia páwl hniam zâwkte pawh kan kum zât ang kum ve se
keini aimahin an thiam ang tih tùr hian min chung-en lo thei bîk lo
va. Mizo zia hrim hrimah aia upate zahna a lian a, mahni aia kum
upa chu sawi loh anni aia páwl sáng zâwka kan awm avàng khân
min thlir dàn pawh danglo thei bîk hek lo le.
Kan páwlah khân kum sawm leh pali aanga sawm leh
pasarih inkár kan awm deuh ber a. Kan zînga naupang ber pawhin
ngaihzáwngchungaihtuahêmêmlomahsemitlehmihanintawnfuh
deuh chânga zahna tùr tâwk vêl hriain, mihringin kan pianken chu
hre lo tawpa chhah chu kan awm tawh lèm lo va. Inngaihzawn
awmzia te, mipa leh hmeichhia chu inhip tawn kan nihzia chu kan
hai lo tláng hlawm niin a hriat a. |henkhat chuan ngaihzáwng bulfûk
tak takte an neih tak tak tawh kárah hmangaihna tak tak pawh
pàwh pha lèm lo va in hmêl duh satliah pawh an awm nuk a. Mipa
lam pawhin hmeichhe ngainat deuh bîk leh kawm nuam ti ve tak
tak, a bul han an dáwn tak taka la ngam chiah si lote pawh kan
kat nuk a.
Kei tak phei chuan hmelha han tih leh han nel deuhte chu
nei ve hîn mah ila, han ngaihzawn ngawih ngawih ang chi chu ka
nei lèm lo va. |henkhatten lehkha pawh zir mumal loh phah nána
ngaihzáwngte an hman mêk laiin, hmelha ka lo tih ve deuhte ka lo
ral khat star deuhte nèn pawh mit leh mit han intawn deuh sak
chuan tihdanglam deuhin awm ve hîn mah ila, chû'ng mite chuan
min hmusit mai ang tih hlauvin Fail hlau êm êmin ka an phah nasa
mai hîn a. Hmangaihna tak chuan mi zêm â lèm lo va, mahse hian
ang zawng pawh ni lo hian hmeichhe han ngaihsakna rilru chu ka
pu deuh ni chuan ka hria a. Mahse han ngaihzawn teh vût a, han
ngaihtuah zui veng veng tùr chu ka nei lèm lo va. Hmeichhe laka
- 18 -

19. han chêt chhiat deuh leh pawr deuh taka awm chu zahthlâk chu ka
ti ve an viau va.
Naupan zual laiin bialnu kan thlang hîn a : nula hmelha
kan tih deuhte chu kan thlang ve nak nak hîn a, keimahni rualpui
lek lek pawh kan inthlang ve fova; amaherawhchu boruakah a
thâmral ve thuai a, khâ'ng bialnu kan thlante khan kan thinlung pawh
a luahkhat na hek lo. Inhiptàwnna a awm lèm lo va, a awm pawh a
awm thei kher lo mai thei.
Mahse taksa lam a lo han len a, rilru lam pawh a lo puitlin
chhoh ve zêl chuan a hlutna te, Pathian thilsiam ropui a nihziate
pàwh phâk chiah lo mah ila, thil awmzia chu aia rual û zâwk te titî
aangin kan man ve thuai mai a. High sikul kan zâwh dáwn hnaih
tak takah phei chuan kan páwl pui henkhatte phei chu inngaihzawn
tak têa ingaizáwngte pawh an awm nual rêng a. Mahse chû'ng
ngaihzáwng nei bulfûk deuhte erawh chuan High School Leaving
Certificate (HSLC) ekzam an paltlang zõ ve ta hlawm lo va.
Sawi tawh angin hmangaihna awmze dik tak pawh pawh
pha lèm lovin High sikul ka zir zo thei a. High sikul kan han chhuah
hnu chuan kei pawh ka inti tlangvál ve viau tawh a, rual û zâwkte
hnung zuiin nula ka rim ve fo va, mahse râwlthar hawk lak chho ve
tih takah hmelha kan tih deuh avànga kan va ngaihzawnte an ni
chauh va, Love Letter-te pawh kan han inthawn tawn ve zak zak
a, hmangaihna tak tak man phâk chuang lovin 'ka hmangaih ber
che i ni' te kan han inti ve vêl a. An bula awmte pawh nuam kan
han ti ve viau va; mahse hmangaihna tak tak ni lovin in hmêl duhna
leh innelna leh lèn tihnawmna satliah mai mai zawng a lo ni. Mi kâra
rem leh rem lo va mit han intawn deuh chuan kan zak a, in hmu
châk viau e ti lo chuan kan inhmu ha ngam lo lawi a. Thinlung
chhûngrila inpawhna tak tak awm lèm lovin kan lo inngaizáwng ve
mai mai a lo ni.
- 19 -

20. BUNG - 5
Mihring thinlung chhûngah hian thil eng emaw tak, hian
kawm châkna a awm a, mipa chuan hmeichhe kawm châkna a nei
a, hmeichhia pawhin mipa kawm châkna a nei tlat hîn. Chu chu
mihring pangngai tling chinah chuan a awm a , chuti'ang nei ve lèm
lo nia insawite an awm a nih chuan dâwt an sawi a nih loh pawhin
mahni anpuite ît chi pawh an ni hial mai thei. Tu pawh hian mahni
mipatpui emaw, hmeichhiatpui emaw tena min ngaihsak lohna leh
min uksak vak lohna ai chuan mahni mipatpui leh hmeichhiatpui ni
lote min ngaihsak lohna leh uksak lohna chu kan la nâ zâwk fo hîn.
He'ng ngaih dàn leh rilru lo inthlâk hun hi mihring
pangngaiahchuanmipathmeichhiatnalamalopuitlinantirhlaiaang
hian a lo inan a tih theih awm e. A tlângpui thuin he'ng hun kan
tawn hma hi chuan anpui kawm kan duh zâwk hîn a ni. Heti'anga
mipat hmeichhiatna lama kan lo puitlin chhoh ve an hian mipa leh
hmeichhiate hian inhip tàwnna kan nei a, thil hriat thiam awl-âi lo
tak pawh a ni. Mi tin mai hi mifing saa piang kan awm si lo va,
heti'ang dinhmun han thlen hian mi tam tak pawh an chi-ai a, zirtîrna
ha pawh an mamawh rêng a ni. Pathianin mipa leh hmeichhiate
chunga a lo dah ngei hmang hian zirtîrna ha dawng lo chuan an
hman sual phah fo rêng a ni.
Mahni cho tâwk rual lek lek chu kan han rim kual chho ve
a, ngaihzáwng te bulfûk lutuk lo chuan kan han nei chho ve zêl a.
Thil hlu tak, a hlutna pawh pàwh pha chuang lèm lo chuan kan
buaipui ve a.Engti'ang chiahin nge mihring nunah hian hlutna a neih
a, engti'anga par chhuahtîr tùr nge tih lam pawh kan ngaihtuah lèm
lo. Hmelha kan tih chhûng zawng kan ngaizáwng a, thinlung aanga
chhuak hmangaihna leh lainatna tak tak tel lo chuan min thlun zawm
rei lèm hlei lo va. Hriat lohna hian mi a ti â a, chu tak chu zirtîr kan
ngaihna pawh a lo ni.
- 20 -

21. Ngaihzáwng ka han nei chu nu leh pâte hrilh ngam lèm lo
mah ila, a tawna tawng tawh an nih avàngin ka khawsakzia-ah
chuan an hai lo ni tùr a ni. Hunin a hril a, ka thuamhnaw ngainat
zâwngte a lo danglam a, intihfai lam pawh ka inthlahdah lo bawk
nèn , ka hla sak duhzáwng chenin a lo danglam lo thei lo va,
tihdanglama awmin chênna ngai loh ram ka fang an a ni tih chu
hmangaih taka kan nun leh chezia zawng zawng min thlîr rengtute
chuan han hmuh helh reng ngawt thu a awm lo rêng a. Thinlung
chhûngril lamin a àwn tawh chu pawn lam hian a puang chhuak lo
thei lo va, zia a thup sen hleih theih lo va, thup bona tùr a awm lo
va, buichhia laih lohin chetziain ka inpuang lo thei lo a ni ber e.
Keimahni mihring pian ken a nih miau avàngin in hauh sim
chi a ni lo va, inkhuahkhirh tlat avànga kiam thei a ni lo va, phurpui
tâk avànga pung ta hluai a ni hek lo. Kawng pêng huam a ni a,
zawh sual erawh a hlauhawm. Chu tak chu ka nu leh pâte pawhin
an hai hauh lo. Kawng dik lo chu kalsan a, kawng dik zâwk zawhtîr
min tum ran a. Ngaihzáwngte ka han ngaihtuah ve tâkah chuan ka
han ar khaw thim dai vaw nawk nawk a; mahse ka kal thui hman
lèm lo. Fâte nunkawng tùr ngaihsak mi tak nu leh pâ ka neih avàngin
hringnun kawng chhuk chho zawh chho ve zèl ka nih avàngin kal
dàn min zirtîr hîn a. Ngaihzáwng chungchângah pawh keimahin
ka pâwng paw pal chhoh vel ve mai mai tùrah ka inngai a. Mahse
hmangaihtu nu leh pâte chuan hma lam hun an lo thlîr thiam a,
ngaihzâwng neih aang daih hian Kristian chhûngkua bul an a ulzia
chu min hrilh hîn. Ngaihzáwng neih hrim hrim hi sual a ni lo va,
mihring pian ze ken ve a ni a; amaherawhchu, ngaih dán dik lo a
awm theih avàngin hum sual dai theih a nih thute min hrilh hîn a.
Zàn khat chu engmah pawh engto nei êm êm lo chuan kan
in chhûngah chuan ka vei ka vei a. Chutia ka vei ka vei lai chuan ka
pâ chuan an mut pindan lamah min ko a, chutia mutna pindan lama
min han ko teh tlat chu mak ka ti ang reng khawp mai a, a ngaihna
pawh ka hre lo hle a. Khawiah emaw chuan min tîr dáwn chu ni
- 21 -

22. maw ? tichungin min kohna lamah chuan ka pan ve mai a. Mahse
ka rin loh deuh mai chuan, 'Thu hrilh lawk tùr che ka nei a nia,' a ti
mai a, zánin a taka 'thu hrilh tùr che ka nei' a ti chu mak ka ti ang
reng khawp mai a. Min hau dáwn ta nge ni ang a, tiin ka rilruin ka
ngaihtuah nauh nauh a. Mih hau tùr nise thil ka tihsual awm rêng ka
hre bawk si lo va; mahse, 'thu hrilh lawk tùr che ka nei a nia' a ti
miau mai bawk si a.
Pindanah chuan kan pahnih chauhin kan hu ran a.Eng lam
hawi nge min hrilh dáwn tih ka hrait miau loh avàngin rilru lama han
inbuatsaih vak ngaihna pawh ka hre lo va. Mahse, rin ngaihna pawh
hre hek lo le. Mahse rin ngaihna pawh ka hriat miah loh Ngaihzáwng
neih leh mipat hmeichhiatna chungchâng min zirtîr a duh hi a lo ni a.
Hetiang lam thil hi hiante nèn chuan lo sawi ho fo mah ila, nu leh
pâte kiangah kher kher chuan ka lo zêp ve ang ang a. Mahse ka
pâ chuan a bul a an ta zâwk si a. Hetiang hian thu min hrilh malh
malh a: "Ngaihzáwngte in hre an a, ngaihzáwng neih hi amah mai
chuan sual a ni hran lèm lo va; mahse fimkhur a ûl a ni. Mi tam
takin ngaihzáwng an thlan sual hin avàngin harsatna namen lo an
tawh phah hîn a. |henkhat phei chu an nunna hialin a tawrh phah
a ni. Inngaihzawnna aangin hmangaihna a lo piang zêl a, chu chuan
mipa leh hmeichhiate nupaa insiam duhna hial a lo awm phah hîn a
ni. |henkhat chuan ngaihzáwngte an thlan fuh loh hin avàngin an
inchhir a, inchhir a sâwt tawh si hîn lo va. Thlirna thui tak neih a
pawimawh a, tun hun hlimna leh lawmna mai kan thlîr tùr a ni lo va,
kan hma lam hun thui tak kan thlir lâwk a ûl a ni.
Zirlai ila ni a, ngaihzáwng nei suh ka ti lo che a. Amaherawh
chu lehkha zirna lamin a tlâkchhiatphah khawp hiala ngaihzáwng i
buaipui a nih chuan a fel lo vang. Lehkha i zir chhûng hi chuan neih
loh theih hi thil ha ber ni chuan a lang a, i nih tùr ang i nih theih loh
phah thei a, i tum loh kawng pawh loh theih loh avànga zawhtîr
theitu che a ni. I duh thlanna ngeiin a tinuamin a tirethei thei che a ni
tih i hriat a ûl hle a ni.
- 22 -

23. A thuhrimah ngaihzáwng kan nei dáwn a nih pawhin a
remchâng kan tawn fuh apiang kan thlang ngawt tùr a ni lo. Hmanlai
mizo pi leh pûte chu an fimkhur hle hîn a. Chhûngkaw thlahtute
zîngah hri chhe lo vei tawh te emaw, piansualna lam lo nei tawh
awmnate chu duh lovin, chhûngkaw zîktluak ha an indap hram
hram hîn a. Pi leh pûte tih dàn chu zawm diak diak chu a ûl lèm lo
mai thei. Mahse halai fing zâwk chuan kawng hrang hrangah chîk
takin kan in zawn a pawimawh a ni. Mihringah hian duhthusam
zawng kan in hmu lo mai thei; mahse páwng paw zawlbûk thingnawi
fawm ve ngawt tùr chu a ni si lo.
Ngaihzáwng leh duhzáwng neih hi sual a ni lo va, chutiang
nei thei tùra siam kan ni zâwk a. Thianghlim tak, dik tâwk tak leh
zahawm taka awm mai dàn kan thiam a pawimawh hle. Hetiang hi
a nih mêk laiin thluak leh thinlung nei lo ang maia tisa châkna leh mit
lerhna ringawt um ruak ruak tùr chu kan ni hauh si lo.
Hmêlha leh zei deuhte hi mi tin mai hian kan duhzáwng a
ni deuh vek a; amaherawhchu hmêl hi chu eng emaw avànga chhe
thut thei, zàn khat thil thua eng emaw avànga chuai thei a nih avàngin
en pui berah kan neih loh a ha. Nupui hmêha tak, fel chuang si lo
neite ai chuan 'mi fel' neite hi an hlim zîktluak zâwk châwk a ni.
Nula hmêlha deuhte chu an nulat laiin rimtu an ngah a, tlangválte
chhaina an lo dawn tam avàngin inchhuanna leh induhna an nei lian
duh hle a. Inneih hnuah pawh chutiang taka ngaihsak bîkna chu an
pasalte lak aangin an beisei duh deuh châwk hîn.
Mi henkhat chuan ngaihzáwng an han neih hian nupui pasal
tùrin an êm nghal ngùr hîn a. Anmahni ngei pawhin an thinlung
chhûngril taka pawha nupui pasal neih hun la inti lo ten nupui pasal
an nei hîn a. Mahni pawh inchawm zawh hma, chhûngte chawm
hlawm ringawtin nupui pasal an nei ngawt hîn hi a fuh ber lo.
Ngaihzáwng neih hi nupui pasal zawn nána rahbi pawimawh tak a
nih vàngin kan ngaihthah tùr tihna chu a ni chuang lo va; mahniin
nupui pasal atána tlâk tùr nia kan ngaihte chauh ngaihzawn hi a
- 23 -

24. finthlâk ber fo. Mi henkhat chuan ngaihtuah chiang lèm hlei lovin
tawn sa bawp tak meuh meuhte hi an ngaizáwng a, chu chu thil ha
lo tak a ni.
Mipa tán chuan mahni aia rual û zâwkte ngaihzawn hi a ha
ber lèm lo va, hmeichhiain mipa chu a chung en zâwk tùr a nih
avàngin aia upa neih chuan harsatna a awm thei a, nupaa insiam
anihhnuahkárlovahinlanupathleihtheihanihvànginbuainazakhua
a sei thei tih hriat reng fo a ha a ni.
Nupui pasal neihte pawh hi hmanhmawh chi a ni lo va, a lo
berah mipa tán chuan kum han bithliah theih chiah chu ni lo mah se
kum 25-30 inkàr vêl aia hma-ah hi chuan neih loh a ha ber a,
chumi hma lamah chuan nupui neih hi tum loh a, sawi chhuak lèm lo
mah ila, keimahniah tum fel tak neih a ruahman lâwk hi a fuh ber
hîn. Rilru leh taksa lam pawha la puitling lèm lo innei an awm hian
fahrah an tam phah a, thil pawi tak a ni tih hriat a ûl hle a ni. Sum
leh pâi lamah pawh mahni inchawm zawh hma chu nupui neih hi a
tuma tum miah loh tùr a nia.
Ngaihzáwng kan neih rêng rêngin kan ngaihzáwngte chu
an zia chiang taka kan hriat mi an ni tùr a ni. Inhriat chian mang
hleih lohva pawng inngaihzawn ve ngawt chu ze dik tak inhriat tawn
hnuah a buaithlâk hîn a, inngaihzawn hmain kan ngaihzáwng tùrte
chu kan belchiang hmasa tùr a ni.
Ngaihzáwng tùr chu a hriselna lam thuah pawh a tlángpui
thuin inthlah chhâwn dàn pawh ngaihtuah tel a pawimawh khawp
mai. Thlahtute aanga hat tâwk lohna : hriselna lam thu-ah emaw
rilru lam thuah emaw pawh nise tlêma duh tui deuh chu a sual lo.
Hetiang lama harsatna neite hi miin a tawn chuan lainatna leh
khawngaihna a lo awm ve thuai mai a; mahse, mi kan hriselna a
hat tâwk loh emaw rilru lamah harsatna kan tâwk emaw a nih
chuan nupaa insiam loh theih loh a nihin nupa maiin an tuar lo va,
fâte thleng pawha nghawng ha lo awm thei a nih avàngin
inngaihzawna, inhmangaih tak tak hmaa rilru siam fel chu a finthlâk
- 24 -

25. zâwk a ni.
Tin, chhûngkhat laina hnai rêng rêng hi chu ngaihzawn miah
lo tùr a ni. Thlahte-ah mi ân zân lohnate a awm duh bâkah Pathianin
a ruahman dàn pawh a ni lo hrim hrim a ni tih hriat tùr a ni.
Nula chu amah ngaihsanna te, a pianpui finnate leh a thil
ngaih dànte ngaihsanna i neih bawk si loh chuan thui tak kalpui
pawh a finthlâk lêm lovang.
Zirlai i la ni a, Pathianin rem a tih chuan State dangah pawh
lehkha zirin i la awm mai thei a. Hnam dang kárah in la khawsa ang
a, chû'ng hunah pawh chuan hnam dang ngaihzawn loh nachâng
pawh hriat a ha hle ang. |awng thuhmun hman loh hian kawng
tam takah harsatna a thleng thei hîn a ni. Pakhat zâwkin pakhat
zâwk hriatthiampui ve loh awng hman a ûl fo chuan thil a buaithlâk
fo hîn a ni. Chu lo rêngah pawh inthlah pawlh fâte chuan dàn
naranin harsatna tam tak an tâwk duh deuh châwk hîn. Ram dang
mi neite phei chuan harsatna tam tak an tâwk fo va; khua a lo rei
hnuah chuan an inchhirin ban a chen leh si hîn a ni. Fahrah tamna
chhan tam tak pawh hi hnam dang nèna inneih pawlh vàng hi a ni fo
mai.
Tin, páwl hrang leh rin dàn hrang neuh neuh pawh thil
pawimawh tak a ni a; Biak Ina inkhawm dàn te, Baptisma
chungchângahte pawh kan thlir thui a ha hle. A ha ber chu a tih
theih hauh lo va, mahni rinna awmpui thei mi thlan thiam a ûl a ni.
Ngaih dàn inan lohna a awmin thil a buaithlâk zo vek hîn a ni.
Mahni phû tâwk hi zawn thiam a pawimawh hle bawk.
Hmêlah te, thiamna leh chhûngkaw khawsakah te hnathawh leh
eizawnna kawngahte pawh mahni milpui deuh chu zawn thiam a ûl
hle bawk a ni. Inneih hma chuan zau taka men tùr an ti hin a,
chu chu ngaihzáwng neih lai hi a ni mai a, thil pawimawh tak a ni.
Nupui pasal nei tawh, mi tam takte hian hmangaihte neih
chu a hlu an tih rual rualin min hmangaihtute neih tluka hlu a awm
- 25 -

26. lo an ti a; duhthusam erawh chu inhmangaih tawn ve vete inneih hi
a ni a. I hmangaihte ngawt i melh tlat a, i hmangaih anga a hmangaih
ve si loh che chuan harsatna a awm thei hîn a, ngaihtuahna fîm tak
hman thiam a pawimawh hle a ni.
Mipa tam tak hian an ngaihzáwngte hi mipat hmeichhiatna
hmanpui phet an tum hîn a. Hmeichhia ngâi thei nih hi pà nihna a
ngai tlat an awm a. Hmangaihna tizualtu-ah an ngei ve mai bawk
hîn a. Mizoten mipat hmeichhiatna thil kan thlir dàn hrim hrim hi a
dik tâwk lo deuh hîn a. Mipat hmeichhiatna hi malsawmna ang ni
lovin, a rûka nawmchenna emaw kan ti a, a dik lo hle a ni. Pathian
malsawmna leh ro ha angin thlîr ila, chu ro hlu chu kan vawn him
loh chuan kan chhiat phah dáwn a ni tih hriat fuh a ûl a ni.
Inngaihzawnnate hi Pathianin inhip tawnna mi pêk avànga
lo piang a ni a, Pathian ruat a ni. Nupa nih hmaa inngaih kher tumna
hi Setana ruat a ni thung a, a hun hmaa kan hmang a nih chuan
Pathian zah lohna a ni. Pathian hre chiang apiangten mipat
hmeichhiatna thil zahawm zia an hria a, a hman dànah an fimkhur
hle hîn. Mi fing leh fel tak pawh nise mipat hmeichhiatna lama
sihhnip viau mai si chu Pathian thu aanga thlir chuan mi mâwl tak a
ni ang. Pathian thil thlàwn pêk anga pawm a, Pathian thununna
hnuaia fing taka hman a nih ngat chuan mihring duh ang tihpuitlinna
sáng ber a ni thei a. A dik lo záwnga hman erawh chuan mihringte
dinhmun hnuaihnûng bera hruai lûttu a ni thei bawk a ni.
Nulaemawtlangválemawmahningaihzáwngtechetsualpui
tuma veh hum hum hin chuan a hmangaih tak tak lo tihna a ni
ang. I lakah mi an inphal êm avàng khân a hmangaih hle che tihna
pawh a ni lo. Nawmsip bawlpui mai maiah a hmang duh che tihna
pawh a ni thei. Chû'ng mite chu hmangaihtu der an ni. Hmangaihna
lantîr nána chetsual duh khertute hian an thiltih an chhût chiang hîn
lo a ni. Hmangaihna lantîr ahnehin mualphona leh zahna a thlen zui
a, hmêlma anga inen pawh an awm phah thei a ni.
Kan taksa hi Pathian in a ni a, keinin inngaihna hmanga
- 26 -

27. kan tihbawlhhlawh chuan Pathianin min la tikhawlo ve dáwn tih
Bible pawhin min hrilh a ni. Mi tin hnênah chhia leh ha hriatna a
dah heuh va, a hmang sualtute chu an vanduai a, a hmang diktute
chu mi vannei an ni mai.
Tleirawl laia mipat hmeichhiatna hman khaw loh hian
damchhûnga chumi lama insum theih lohna a thlen duh hle a. Kawng
hrang hrangah a nih tùr a nih phâk loh phah a. Hmeichhia leh mipa
awm ha duh lote pawh hi hemi aanga zahthläk taka piangsual hi
an ni duh khawp mai.
Nulât tlangval laia mipat hmeichhiatna lama sihhnip deuhte
chunupaaaninsiamhnuahpawhankhingpuiteengengemawhlekah
an ringhlel a, nupa tual a chhe hmâ bîk êm êm a ni. Mite hriatpui
mang hleih lohin hahna leh rumna an ngah a, thîkthu a chhia a, an
inring tawn lo va, inhen pawh an tam duh bîk a ni. Chuti'ang nupa
chuan Kristian Chhûngkua ha tak an din hlei thei hîn lo va, thil
pawi tak a ni.
A thuhrimah natna maksak tak takte a tam tawh a, mipat
hmeichhiatna hman aanga inkaichhawn awl tak mai AIDS pumpelh
nán pawh hian nupaa insiam hma chu inngaihna suala tlûk loh hi a
him ber fo a ni.
Thiante nawr luih theih mihring nih hi puitlin lohna lian tak a
ni a, mipat hmeichhiatna hman avànga hmangaihna lantîr kher hi
nûpaa insiam hma chuan a ha lo va, a dik tâwk bawk hek lo.
Inngaihna neih avànga mihring hi lo fing ta thut leh pà ta thut an
awm chuang lo. Film ha lo en leh lehkhabu ha lo chhiar hi hriat
loh hlana kan nun hruai khawlotu a ni a, chîn chi a ni lo. Ruihtheihthil
lehmipathmeichhiatnathilhiinkaihhnawihtakannia,ruihhlochuan
engmah pawisak a neih loh avàngin inthiarfihlim a pawimawh êm
êm a ni. I nun i hman chhoh zêlah fimkhur a ngai hle a nih chu," min
lo ti a
Zirtîrtu tih takah ka pain nun kawng min han zirtîr chu a
- 27 -

28. sawi chiang fek fawk a, rilru-ah pawh vawn a awl khawp mai. Ka
pâte mutna pindan ka chhuahsan hnu chuan keima mutna pindan
lam ka pan a, mu chungin ka ngaihtuah chhunzawm veng veng a.
Vannei ka inti tawlh tawlh a, nu leh pâ tam tak fâte nun kawng ha
pawh zirtîrna pe ngai lo an tam awm si a, chû'ngte chan ka han
ngaihtuah chuan ka lawmna a zual êm êm mai a.
BUNG 6
Kan khua hi a lian lutuk lèm lo va; in kaw-kipa chhiarin
zahnih awrh a ni chauh a. Sorkar hnathawk bâk chu mi hausa fâl an
awm lèm lo. A mi chêngte pawh kan in hrechiang ve hlawm viau
va, han inla sánga, han induh tùr bîk tu mah an awm chuang lo va.
Chuti a nih rualin vêng tlafual lamahte chuan rethei bàk berh ve tak
te, fâte nei kawi ve dih diah, fâte sikul luh hun leh Krismas
huphurh ve tak pawh an awm ve nual a. Pahmei chhûngkua,
naupang dul kiar râng rik rek, chaw-tlang dawm chunga muthlu
bâwk bâwk leh nute hnam hrui chaih lauh lauh leh awmtu
pawh nei mumal lo va, naupang tê tak tê tê henawm pitar
nauawmnaa tei kual vêl ve mai maite thlengin, khawsak sáng lo ve
tak takte nèn kan inpawlhsawp nuk a.
Khawtláng nun erawh chu a nuam a, anpui ngaite
indawmkângin, henawm khawvêngte inîtsîkin hmun a chang lo
va, hmeithei rethei berte tán pawh thlamuan thlâk khawpin mi
harsaten lainat an hlawh a. Chhiatnî hatnî nise inthliarna awm hauh
lovin tu pawhin ngaihsak an hlawh a. Làwmna lam bîkah pawh a
neitu ber ang maiin kan inchetpui bawrh bawrh a. Chhiatnî-ah pawh
mi lungngaihna pawh kan inawmpui thiam tawn hle a, zo-zia dik
tak hi a hun takah par chhuahtîr a ni hîn.
Kan High Sikul kalna pawh hi pa vengva deuhten rual an
awt a; khaw khat ve reng ruang High sikul nei lo renga awm chu
- 28 -

29. thil fel lo niin an hria a, khawtlàng hruaitute hnênah thlenin din zai an
rêl a. Khawtláng hruaitute (Village Council / Court) lam pawhin a
ûlna te chu hmuh thelh lovin vantláng inkhâwm hial kohin High
sikul neih dàn tùr an rêl a. A bawhzuitu tùrte indinin hma an la
nghal a.
Atir takah chuan Middle sikul zirtîrtu Graduate-te leh kan
khuaa Graduate hmasa pahnihte nèn, an vaiin mi pali zirtîrtu an ni
a, sikul in pawh neih a nih loh avàngin Middle sikul chu an àwm a,
kum hnih khat chu zîngah sikul an kal hîn a. Chu mai chu thil theih
reng a nih si loh avàngin sikul pawh khawtlángin an sa ta a ni.
Chhûngkawtinaanginhnatlângtùrinruatchhâwkinahmun
tùr pawh an lai zâwl lauh lauh hîn a. In sakna châk vêl tùr pawh
School Managing Committee, Village Council President
kaihhruaina hnuaia awm chuan chhûng tinte intumsem tùrin
ruahmanna an siam a. Chhûngkaw henkhatin Banpui tùr te,
Bangrel tùr te, a bang tùr dâp te, a chung tùr dî te, thingtuai mar
ha tum tùrte, kawngkhar tum tùrte nèn lam intùk a ni a. Châk lâk
khâwm ngah a nih hnuah sikul tùr chu hnatlângin an sa leh a ni.
Thawktute hlawh tùr lam pawh thil buaithlâk tak a ni a;
chhûng tinte hnênah thla tina pek tùr Budget pawh intùk ni mah se
a zawng a za chuan pêk vek theih ni hek suh. A henin sum leh pâi
an nei lo a nih pawhin an buh thar chhuahte an pe a, henkhatin
thain an rul tlauh tlauh mai bawk hîn a. A châng chuan hlawh tùr
pawh an neih mumal loh châng pawh a awm fo hîn a ni.
Zirtîrtu-ah pawh tualchhûng mi leh sa dik tak, khawtláng
hmangaih tak tak an an avàngin zirlaite hmakhua an ngâi hîn hle a.
Theihtâwp tak meuh meuh an chhuah hîn a ni. Khawtláng nu leh
pâte pawhin an chungah rinna an nghat ngam tâwk a; nu leh pâte
nèn pawh thawh hona ha tak an nei hîn a, chu chuan naupangah
rah ha nasa takin a chhuah phah a, sikul lama zirlai bu mai ni lo,
nun dàn ha thlengin an zirtîr a, nun kawng tinrengah an zirtîrte chu
hmâ an sawn a, mi nun ha pawh an chher chhuak nasa hle a ni.
- 29 -

30. Private-in hun eng emawti chhûng chu awm mah se High
School Leaving Certificate-ah result an neih hat êm avàngin kâr
lovah sorkar pawhin Deficit grant -in- aid- ah a hlangkai ta thuai
a. Zirtîrtu hlawhte leh sikula mamawh tam takte leh sikul sakna
thlenga sorkarin a anpui ve tâk avàngin khawtláng nu leh pâte tán
pawh a lo zangkhai ta hle a. Deficit hnuaia an awm avàngin
khawtláng hruaitute ( School Managing Board tihna a ni mai ang
chu) thuhnuaiah an la awm tho va, inlungrual takin sikul chu enkawl
chhunzawm zêl a ni ta reng tho va.
Keini aia û zâwkte hunah chuan High sikul kan khuaah a
la awm ve loh avàngin mi tam tak chuan khual khuaa an awm hreh
avàngin sikul an bansan a. |henkhat erawh chuan chhûngte belh
tùr mumal an neih loh avàngin loh theih lohnaa sikul an bansan a ûl
phah a. Páwl sáng lo tak tak zirna chawlhsan an awm nuk avàngin
khawtláng boruak thlengin a chhiat phah thei rêng a. Chû'ng avàngte
chuan High sikul din chu a ûl a ni rêng a. High sikul kan han neih
chinah chuan khawtláng boruak pawh a kang chho lam pan chho
zêl niin nu leh pâ tam tak chuan an thlîr a ni.
Zirlai henkhat chu mi ina awm kualin lehkha an zir a, khual
khuaah an awm a, nu leh pâte thlazar hnuaia an awm tâk loh avàngin
zalèn ta viauah an in ngâi a; mi tam tak chuan an zalènna an hmang
sual fo rêng a ni. An kum a la naupang a, rilru puitling tak an la neih
loh avàngin nu leh pâte thununna leh kaihhruaina ang tak tak chuan
inkaihhruaina leh thununna ha a awm hleih theih si loh avàngin mi
tam takin an chhiat phah hîn a ni. Mizia inhriatchian tak tak hmâin
khualkhuaah chuan lo chiau-au hmasatu deuhte kawm an awl hîn
a. Duh rêng vàng pawh ni lovin hian sual thlan fuh hlauh theih a ni
a. |hian kawmte an lo fuh lo a nih hlauh chuan nun kawng zawh
pelhna leilawn ha tak a lo ni a. Chu chu mi tam takin an chhiat
phah hîn. Mahni duhthlanna hi thil pawimawh ber chu ni mah se,
duhthlanna fel tak neih theih tak tak hma hian rah-pelh a awm thei
a. |hian sual kawm hian min hruai khawlo thei thuai mai a. Rilru bul
- 30 -

31. bâl nei lo chuan rual pawl nán hiante tih ang tih ve duhna rilru neih
mai hi thil awl tak a ni a; mi tam tak bo-na a ni hîn.
Mi nun ha lo kawm fuh a, ruihhlo lama tlân chi an lo nih
phei chuan chu chuan a ni lo lamah a kai pêng a, zirlai nih duh ve si,
mahse lehkha zir peih bawk si lo an awm phah hîn a. Zirna lama
tlâkchhiatna chuan nun a ti nguai a, a ha lam aiin a chhe lamah mi
a hruai chak zâwk bawk si a, mi beidawng, mi tlâk tlai lo an chhuah
phah hîn a ni.
Nu leh pâ tam tak hian mahni fâte sual hai der a, mahni fâte
hi ha tùra ngai tlat mi tam tak an awm hîn a. An chhiatna leh an
chak lohna lam tuam dam thuai duhna lam aiin thupsak chîng an
awm hîn a. Chu chuan fâte a hruai khawlo va, thil a chhe lam
záwnga a nih tùr ang ang a nih hnuah 'keimah vàng a ni' ti leh
hnuhhnawh an kat nuk hîn. Mahni fâte nungchang, zia leh hawiher
thlithlai peih miah lo leh a nachâng pawh hre tlat lo an awm hîn a.
Mahni fâte khawsak dàn hat loh deuhte hmangaihtute aw-ká aanga
dawn a nih pawha 'tih hming chhiat duhna vàng mai mai a ni ang' ti
duh tâwk lek nu leh pâ hi mi tam tak an awm hîn a ni. Se bo hnua
se kawngkhar ngai pawimawh leh hle si hian a hun laiin an ngaihven
tâwk hîn lo va, buaina zakhua a sei phah hîn a ni.
|henkhat chuan khual khuaa an fâte awm chu duat namen
lovin an duat a, an thu a kawi a ngîlin an páwngpaw zawm ve
ngawt hîn bawk a. Khual khuaa an awmnaah mi dang an hrawn
hian rethei ta lua-ah an ngai a, mahni in chhûng luma an awm lai aia
nasaa duat uchuakin, sum leh pâi lamah an duhsak a, an hmanna
tûr ûl thilte ngaihtuahpui hauh lo va an dil apiang pe mai an awm
bawk a. Chu chuan sual kawngah nasa takin a hruai kâwi thei hin
a ni. Sum leh pâi lama mahni fâte duhsak vak vak chîng, lainat leh
hmangaih tih avànga sum leh pâi vur vak vak chîng hian an tisual
châwk hîn a ni.
Keini hunah chuan khawtláng nu leh pâte thawhrim rah
kan seng a. Middle sikul kan zir zawh hnuah khualkhuaa kal mai
- 31 -

32. lovin mahni in lum aang ngeiin High sikul kan kal thei a. |henkhat
erawh chuan mahni nu leh pâte thlazar hnuaia awm chungin lehkha
pawh an zir ha peih chuang lèm hlei lo va. Kan khuaa tlêma
intichangkang deuhte chuan hma lam hun thlîrin an fâte chu khawpui
lama sikul ha zâwkah an luhtîr tho va. Sikul haa lût nge nge chu
an thiam theih an ring a, anmahni hma lam hun pawh a êng deuhvin
an hria a ni. Ka nu leh pâte ngaih dàn erawh chu chutiang lam chu
a ni hauh lo va. Nu leh pâte ángchhûnga kan awm theih chhûng chu
an hnêna awm reng tùrin min duh tlat a. Anni ngaih dànah chuan
fâten puitlinna zia an neih tak tak hmaa mi dang enkawlna hnuaia
awm tûra dah ngawt chu ha an ti lo a ni. Zirna sikul haa luh chu a
tluk chu a awm lo va, zirtîrtu hate hlei hlei chu a duhawm an ti a;
mahse zir thiamna kawngah chuan mahni a pawimawh ber thu min
fah uar hle hîn. Lehkha zir thiam tak taka fâte chhuah chu an tum
a nih rualin thiamna satliah ni mai lo, mi puitling dik taka min chhuah
loh hi an hlauh ber a ni. Nu leh pâ tam tak chuan mahni fâte kum
naupang tê têa an dah bo hîn pawh mak tiin hahîpin an sawi hîn.
Hma lam hun in thlirpui nasat luat tukah leh fâte puitlintîr an tumna
luatah fâte nun an hloh phah a, inchhir a sawt tawh si lo va, nawmsak
tumna luatah ahna a tam phah hîn a ni.
Kan khaw High sikul hminga High School Leaving Cer-
tificate kanhanekzamzawhhnuchuannulehpâtenengti'angchiahin
nge ka zir zawm zêl dàn tùr an ngaihtuah ang tih pawh ngaihtuah
chang lèm lovin ekzam chawlh kan han hmang a. Tláng lo-te chu
kan nei ve tak na a, chhûngkaw dangte ang êm chuan kan valh zau
lèm lo va, thlai rah leh chawhmeh ilo vêl hmun leh buh hmun zîm te
hi kan nei ve hîn a, chu chu ka nuin a vêng rawt a. Ka pâ hian
sikul chawlh chângin a fehpui ve hîn a.
Kan ekzam chawlh lai tak chu chapchar awllen lai a ni
hlauh a; lo lamah chuan thawh tûr a awm lèm lo va. Zîngian aangin
sava kan veh hîn a, nghawng na erh urhin kan dâk mai hîn. Chhûn
lamah thing tuah tùrte kan theih ang tâwk tâwkin kan la khâwl ve
- 32 -

33. hîn a, hun remchâng laia lui kal pawh a nuam kan ti hîn hle.
Zàn lamah pawh |halai Inkhawmna lamah pawh kan
inkhâwm ve hîn a; Zaipawlin hla kan han zir chângte hian theih ang
tâwk leh phâk ang tâwk tâwkin kan bass ve bai bai hîn. Mahni
phâk tâwk ang tê têin hruaituten chanvo min pe ve hîn a, hlimawm
tak a ni.
Zàn âwl remchângah thianzahovin nula kan rim ve hîn a.
Rual û zâwkte kan zui loh va, hian inkawm rual lek lek kan nih
hlawm chuan nula ina lût hmasa ber tùr kan inhnawn lauh lauh hîn.
Kan la thutak vak lèm hlei lo va; a nuam chu kan ti ve hîn dar dar
khawp mai. Chawlh lai nà nâ na chuan lehkha zir lam pawh kan
àwn lèm lo va, sikul luh laia hian kawm ha hman lo va lehkha kan
zir hin avàngin lehkha zir lamin min kap miah lo chunga hian kan
han kawm chu a nuam kan ti khawp mai.
- 33 -

34. BUNG 7
Hun a kal zêl a; hlim taka ekzam chawlh kan hman laiin
kan result chu a lo chhuak ta a. Vanneih asiamin High School
Leaving Certificate pawh chu Distinction-ah ka pass a. Ka làwm
hle a, keia làwmna aimahin ka nu leh pâte làwmna chu a sáng zâwk
mahin ka hria a.
Ka result kan hriat tlaiah chuan chhûngkuain Pathian hnêna
làwmthu sawi awngai rualna kan nei a. Pathian hnênah kan lehkha
zirte kan hlan a, mi tam takin hrisel lohna avàngin zirna pawh an
chhunzawm hat hleih theih loh laia dam mawh hritlan tê tê bâk
tâwk lo leh lehkha ha taka zir thei tùra min enkawlnate ropui kan
tiin, kan làwm êm êm a. Chu mai chu ni lovin Pathianin kan
awngaina min ngaihthlâksaka min chhâng hi kan làwm êm êm a
ni. Pathian hnênah a anpuina dîlin kan awngai chamchi a, lehkha
zir taimâknate min pe a, hriselna hate min pe a, kan han hlawhtling
ta cheng a, keimahni theih tak emaw ti tâwk hi kan awm fo hîn.
Pathian hnênah kan duh tinreng kan thlen kûr zut a; mahse min
chhânna lam kan ngaihtuah ha leh peih lèm lo va, kan duh dàn ang
diak diaka min chhâng tùrin kan beisei tlat hîn a, chu chu ngaih
dàn fuh hlel tak a ni. Pathian hnêna thil dîl peih tak làwmthu sawina
châng hre leh si lo mi tam tak kan awm a ni.
Mi fâte chuan degree sáng pui pui lo neih tawh mah se
keini chhûngkaw tán chuan thil thar a ni. Ka nu leh pâte pawhin
min lawmpui thiam êm êm a; chu tak chu ka tán pawh thil làwmawm
tak phurna nasa taka min siamtu a lo ni. Keima pual liau liaua ar
min talhsakte chu thil hlu tak a ni. Fâte lehkha zirna lama hlawh
tlingte hlawhtlinna kan phâk tâwk chin ang zêla lawmpui thiam hi
thil hlu tak a ni rêng a. Nu leh pâ tam tak chuan fâte hlawhtlinnate
lawmpui ve mah se, awngka leh thiltiha lawmpuizia lantîr nachâng
- 34 -

35. hre miah lo an awm châwk a : ni tin sikul an kal ve awn awn a, an
zirlaite an pass chuanan duhtâwk êm êm a, tihphur tumna leh chona
siam pawh an tum lèm lo. Mahse mi tu pawh hian eng thil pawh ti
ila, kan thiltiha kan hlawhtling a nih chuan kan lawm êm êm heuh
va,lawmpuituhmelhmuhpawhnuamkantiêmêmhîn.Lawmpuitu
hmêl hi a dawngtu tân chuan thil thlir nuam ber a tling hîn.
Kan sikul aang hian tu mahin High School Leaving Cer-
tificate, Distinction-ah an la pass ngai lo va, kan zirtîrtute pawhin
min lawmpui êm êm a; chutih rualin keimah tak pawh ka inchhuang
lek lek zâwk a. Kan zirtîrtute pawhin thinlung takin min lawmpui
tak meuh meuhin ka hria a, a chhan chu an sikul aanga distinction
pass hmasa ber ka nih ve miau avàngin a ni. Anni tán chuan an
zirlaite ha taka pass tluka chawimawina a awm lèm lo. An zirtîrten
an tih hat chuan an hminghatna leh ropuina pawh a ni. Zirtîrtu tán
chuan zirlaite hi darthlalang pawimawh tak an ni.
Khaw tin, vêng tian hrang hrangah hian mite làwm nî leh
hlim lai nîte hian an lawmna leh hlimna awmpui thiam lo, awmpui
a hnêka îtsîk ru tlat hi an awm hîn a, Tawngká leh chetziaa lawmpui
ve àwm taka lan tum si; mahse lemchan hi zawng a hlimthlâ mai a ni
si a.Rilru fim taka thlîrtu tán chuan han hai rual a ni thîn si lo. Mi
henkhat hi chu mite chhiat tawh nikhua pawhin tawrhpui leh lainat
ber emaw tih tùr, a lang sar lai laia inlan; mahse a rûk taka chawh
ti rilru vawng vawng pawh an awm châwk a ni. Famkim lo khawvêla
chêng kan ni miau mai si a le. Ka pass min lawmpuitute zîngah
pawh chuan ka hmêl an hmuh avàng leh thil mawi leh hawihhawm
nih duh vàng satliah a : ' ka lawmpui lutuk che a...' ti liam ve mai
mai pawh an awm nuk ni hian ka hria a. Thil ka hriat chhuah ve nia
ka hriat chu làwm nî hi chuan lawmpuitu an tam duh a; mahse kan
làwmna min awmpuitute nazawng hi min lainata min hmangaihtu
an ni ber lèm lo tih hi a ni.
Mite làwmnaa lawmpui thei, mite vanduaina tawrh chânga
tuarpui thei hian awm ila; chu ti ni lo va, mite làwmnate îtsîk ran mai
- 35 -

36. leh thîk deuh tlata awm chu mahni leh mahni intihrehawmna mai a
ni a, mahni bâk hian kan tuar lèm chuang si lo va, làwmte lawmpui
thei, ap te ahpui thei mihring nih chu vanneihna chi khat a ni ngei
ang. |ûl lèm hlei lo-ah mite avàngin mi tam tak chuan tu hriat hleih
lovin hrehawm kan tuar hîn a ni.
Zàn khat chu kan khawtláng hruaituten 'PASS LAWM
INKHÂWM' an ko va; chutah chuan khawtláng nu leh pâ, zirlai
zawng zawngte koh khâwm vek an ni a. A pui a nawia inkhâwm a
nih avàngin hun hman dàn pawh a boruak hlimawm thei ang berin
an ruahman a, halai lamte chenin kal pawh an hahnem hle a. Zirlai
nu leh pâte phei chu nu emaw pâ emaw tal chu kal ngei ngei tùra
ngen an ni nghe nghe a.
Vantláng inkhâwm ko tu takte chu Village Council / Court
lam an ni na a, ruahmanna tak tak chu kan khaw chhûnga Páwl
hrang hrangte nèna an neih a ni a; a bul tumtu erawh chu Village
Council / Court lam an ni lo thei lo a. Khawtlángin zirna lama hma
a sawn theih nán tiin, kan khaw chhûnga páwl hrang hrang hruaitu
: Village Council / Court, Young Mizo Association, Mizoram
Hmeichhe Insuihkhawm Pawl, Mizoram Upa Pawl, Educa-
tional Workers Association, Students' Union leh Kohhran hrang
hrang aangin aiawh pathum heuh inhmu khâwm chuan commit-
tee an din a, a hmingah ' Village Education Committee ' an vuah
a. Village Education Committee chuan zirna lamin hma a sawn
theih nán theihtâwpin hma an la hîn a. A chunga tarlante bâkah
hian khaw chhûnga mi hmingha leh paràwn mi pahnih telin, páwl
tinin aiawh pahnih heuh an inruat hîn a, Village Council/Court-
a President chu Chairman a ni a, High School Headmaster chu
Member Secretary a ni a. Assistant Secretary-ah Middle School
Headmaster an ni sa a, a bâk erawh chu invuah chawp a ni hîn.
Village Education Committee chuan zirna hmasawn nán
theihtâwp a chhuah hîn a. Zirtîrtu kawhmawh bâwl deuh zilh te,
zirtîrtu leh zirlai nu leh pâte inkára boruak ha siam te, zirlai harsa
- 36 -

37. zual, zirlaibu leh uniform nei zo lo anpuite, zirlai naupang huaisar
zual deuh zilhte, zirlaite tána harsatna awm thei chi hrang hrang
bengchheng leh ruih theih thil lam, zûk leh hmuam thlenga khapte
leh zirlai tihate chawimawi chu an hmalâkna tlángpui a ni hîn a.
Kum tin vawi khat zirlaite mahni zirnaa hlawhtlingte
chawimawina a nei hîn a. Zirlaite Session a inan loh nual avàngin
HSLC result chhuah hlimin neih a ni hîn a. Chutah chuan páwl
hniam ber aanga a sâng ber thlengin chawimawi hîn an ni. HSLC
leh a chunglam pass ten Párhî, a lem ni lo, pangpár tak tak an
awrh hîn a, chu bâkah páwl tina pakhatnain párhî an awrh bawk
hîn. Tin, Board leh University hnuaia ekzam hlawhtling zawng
zawngin certificate mawi tak an dawng vek hîn bawk a. A
dawngtu tán chuan phurna nasa tak petu a ni hîn.
YMA kutah lawmpuina párhî siam chu dah a ni a. Pass
lawm neih dâwn nî hi chuan khawtlánga nulaho hian pangpárhî an
buaipui sup sup hîn. Zirlai naupangte, nula leh tlangvál chenin he
hun hi an nghâkhlel hle hin.
Chumi zàn chuan mipui pung khâwm pawh kan hahnem
hle a. Zirlaite puala inkhâwm buatsaih a ni bawk a, zirlaite chu min
hlut thiam bawk a, nuam kan ti hlawm khawp mai. Kum danga an
tih hin dàn ang bawkin thupui pawimawh tak tak : Zirnaa hlawhtling
tùra zirlaite mawhphurhna te; Nu leh Pâ mawhphurhna te,
khawtlánga boruak siam pawimawh dàn te, Career Awareness
te, Zirtîrtu pawimawhna te, zirlaite leh ruihhlo chungchânga paper
ziahsa chu chhiar chhuah a ni a; hun kár lakah zaithiam tak tak zai
ngaihthlâk a ni bawk a. Fiamthu thiam te an che bawk a. Hlimawm
tak a ni.
Hruaituinzirlaimahnizirnaahlawhtlingzawngzawngtemin
dintîr vek a. Chuta ding ve lote chu an fail tih a chiang mai a, an
hawi dâng lâwp lâwp mai a, pass lawmpui nán mipuiin kut an han
bêng hluah hluah mai a. Pass nih a nuamin pass ve lo tán chuan
zahthlâk tak tùr a ni. Mi nuih ruala nui a, kut an ben ruala kut bêng
- 37 -

38. ve thei ngei tùra mahni zirna lama anlâk nachàng hre lo zirlaite chu
an hawihai kher mai ! Mi din ruala ding ve lo nih chu mi tam takin
an zak êm êm a, chu chuan zirnaah mi a ti ang a, PASS LAWM
INKHAWM neih leh huna mi din ruala ding ve thei ngei tûrin an
an la sauh sauh hîn rêng a ni.
Páwl tina pakhatnate dawhsan lamah an han ko chho va,
an ding tlar pût a; chutih lai chuan Párhî siamtu nulate chuan párhî
hlan thei mai tùrin an párhî an lo la chhuak a, khawkhata nula
hmelha deuh deuh, zahpuiawm lo tak takin párhî an han lek suau
suau mai chu hlimawm tak a ni.
Ding chhuak te párhî awrhtîr tùr chuan nulaho chu an han
ko chhuak a. Ding tlarte zawnah zêl an ding a, an chhuah chhûngin
mipui lamin kut an lo bêng rual hup hup bawk a. Nulaho an chhuah
kimhnuchuanpárhîanhlantùrtezawnahandingheuhva,hruaituin
chham ngaite a han chham zawh rual chuan párhî chu a rualin an
hlan ta dial a.
Keini hun a thleng ve ta a. Párhî bâkah chawimawina leh
lawmpuina Certificate dawng tùr kan nih avàngin kan hmaa mite
tih dàn ang lo takin a mal malin kan kal thung a. Nula hleitling leh
nalh tak chuan kawrchei hain, puanchei a bih a; kan certificate
dawn tùr chu a keng a. Párhî min hlan tùrte pawh chumi kiangah
chuan an lo ding ve zêl a. Párhî min hlan zawh hnuin Certificate
chu min hlan a ni. Kut bêng ri tluar tluar kára han chhuah chu a
nuam duhin, a phur theih khawp mai.
Párhî leh Certificate ka han dawng chu ka lei damchhûng
nî ka hman tawha ka chan san ber um a la nih avàngin ka ngaihlu
hle a. Village Education Committe-in hetiang ngaihtuah chhuah
nachâng an hria chu ka lawm êm êm mai a. Tu pawh hi zêp nei
miah lo va sawi chuan fak leh chawimawina làwm miah lo mihring
chu a awm theih awm lo ve. Kan nihna bâk bâkah miin min
chawimawi thiam phei chuan keimahni-ah min fakna leh min
chawimawi an duhna rilru ang taka awm duhna rilru kan nei thuai
- 38 -

39. mai rêng a. Mahni boruak hap phâk chin azirin kan lawmna pawh
a hniamin a sáng hîn a ni.
Khawtláng nu leh pâ, hruaituten kan zirlai min tuipuiin min
hlutsak a, kan pass hial an han làwm chu zirna lamah pawh
phurtharna min pein, zirlai nih a nuam êm êm a ni.
Kan khuaah High sikul bâk awm ta lo chu zir zawm leh zêl
ka tum a nih si chuan khaw danga ka awm chu a ûl dáwn a ni tih
chu ka hre ve na a; mahse ka zirzawm zêlna tùr lam chu ka ngaihtuah
lutuk lèm lo va, chutih laiin ka nu leh pâte chuan khawii College-ah
nge ka kal ang a, eng subject nge ka lâk ang a, tu inah nge ka
khawsak ang tih lam chu an lo ngaihtuah nasa hle chu niin. Kei lah
chu khaw chhûngah mahni tlat phâkna chianah chuan ka lo khau
phar thawven ve hle ringawt a.
Hun leh tui lian chuan tu mah nghâk hek lo le. Nuam ti taka
ka lên vena kan khua chu chhuahsan a lo ûl ta a. Lungsi taka
tuallai ka lènna, panlai hun hlu zawng zawng ka hmanralna, tláng
tin, mual tin ka lo fan ve hin ka pianna khua, ka damchhûnga 'Kan
khua' ka tih ve tùr; mahse kan khua tichung reng sia lei damchhûnga
ka awmnghehna ni thei ngai tawh lo tùr. Mahse chutiang ngaihtuah
phâk miah si lo chuan ka chhuahsan a ûl ta si a. Khual khua ang
leka ka tlawh ve zeuh zeuh tùr, khual pâng zin ang leka ka haw ve
na tùr khua a la ni ang tih pawh ka ring phâk lo. In ti khaw chhuak
hle mah ila, khawtual miin min hmuh mikhual hunte a la thleng ang
tih pawh ka ngaihtuah phâk na hek lo. Zirna kan chawlh chânga
chawlh hman nán chuan ka hmang dáwn a ni tih chu hmu ve phâk
mah ila, a bâk ka ngaihtuah thleng lo.
Ka dawn tawi luatah ka vannei zâwk phian. Lo ngaihtuah
thui thiam ni ila: kan khua ka han chhuansan tùr vêl pawh mittui
nèn, lungchhe takin ka chhuahsan a ngai ang a, nu leh pâ tán pawh
hmun hrana ka awm tùr chu ngaihtuah a nâin, thil hrehawm tak a ni
ang. Naupangtê kan nih lai : Sephung kan laih te, zàna perhpawng
chirî kan hup hin te, kan inbihruksiak te, kan pawnto zawng
- 39 -

40. zawngte, kan thangkam te, lui kan kal te, hianzahova hlim taka
sava rahtlan kan chân hin te, tawlailir kan chuan zawng zawngte
lehthildangtamtakkantihhintechukakaldáwnzàninkangaihtuah
chhuak a ni awm si a. Ka kal dáwn zànin muhil thei lovin pawnpui
hnuaiah ka let ka let ang a, hla pawh -
1. Hlimtêa laitual ka lènna vangkhua,
Tawn leh châng ni her leh ang maw ?
Ka dawnin lung rêng a âwi nem maw !
Auh ruai ruai ka nuam e : nun hlui zawng kha.
2. Zàntiang chhawrthlàpui eng ri riai hnuaia'n,
Lenrualte nèn tual kan chai za;
Pawnga zaithiam lamtual mawi kha,
Senmei chawi chung zêlin khau ang kan vuan.
3. Zolêntu chhâwl hnuaiah ram tin fangin,
Sîrva kan veh, lui tin kan zawh;
Rah tin kan lawr, zâr tin kan zawh,
Nau ang kan nuiza : eng dang rêng dáwn lovin.
4. Ka tán a chul dáwn maw nau ang ka nuihna,
Kir leh hian a mawi si lo maw ;
Hun kha leh chen min chawitu kha maw,
Ka ngai bang lo'ng e dar ang ka lênna.
tiin ka phuah hial mai thei a ni.
A nih nih a ni zo ta. Hunin min daih ta lo va. Mahni khaw
nawmna chu pawh ve viau mah ila, hma lam hun keima thlir thiam
bâk bâka ka nu leh pâte min thlirpui dàn suangtuah chungin, chu
- 40 -

41. lam chuan min bûk hneh a. Phur takin kan khaw chhuahsan thei tùr
chuan ka inbuatsaih ta sauh sauh a.
Kan khua kan chhuahsan hma zàn chuan kan chhûngte leh
kan sikula zirtîrtute pawh an rawn lêng ve nak nak a; mahse zin tùr
satliah phur phurin ka la phur a, hiante nèna lêng tùrin ka chhuak
ta daih a.
Thiante inah inthlahna te kan han nei ve a, inthlahna nei e ti
lo chuan lungngaih lâwk zâwk awm tak hi kan hlim tlâng êm êm a;
mah se khuareia ka ngaih tùr a la ni ang tih ka dáwn phâk rêng rêng
lo.
- 41 -

42. BUNG 8
Kan khua ka chhuahsan tùr nî chu a lo thleng ta a.
Hmeichhianànânachukanulungachhehlemaia.Inkanchhuahsan
dáwna chhûng inkhâwm kan neih zawha kan han inchibai kual pawh
ka nu chu a insum zo lo ep rêng a. Mahni fa, hmangaih tak, keh
thei dawm taka min dawmin engtikah nge kan inhmuh leh ang tih
pawh hriat loh inhmuh leh nî pawh lo inher pawh nise damtlángin
nge kan inhmuh leh anga, lungchhiat thlâk takin tih pawh hriat ni
hek suh le.
Kan in kan han chhuahsan a, ka hian henkhat min thlah
tùra lo kal ten ka ipte ah tùr min ah sak a; ruakin ka kal a. Kan in
kan han chhuahsan chiah chu rin aiin a lunglèn thlâk duh khawp
mai. Ka unaute leh ka nuten min lo thlîr reng a, kan inhmuh theih
loh dáwn epah kan in bye bye lauh lauh a. Kan kal liam zui ta a.
Kan khaw kawtchhuah thleng ka hiante chuan min thlah
a, kan inhen tùr ka ipte ah tùr ka han lâk zawh hnua kan han
inchibai chiah chu ka nghilh deuh dupin ka hria a. Kan kal a, min lo
thlîr reng a, kan kal liam dawnin kan in bye bye lauh lauh a. Kan
han liam chiah chu a hrehawm ka ti khawp mai. Ka pâ nèn chauh
kan kal a, ni dangin kan inpawh ha viau hin naa chutah zet zawng
biak tùr ka awm lo; ngawi rengin a hnungah ka kal hnak hnak a.
Kan pafa chuan kan kal hnak hnak a. Ka pâ chuan
khawpuia nun dàn tùr te, mi ina khawsak dàn phungte min hrilh
malh malh a.
Ka pâ chuan, " Nu leh pâ thlazar hnuaiah hun hei leh chen
i khawsa a, matric in han pass ve tawh hi chuan nu leh pâte chuan
mi puitling khatah kan inchher ve tawhah kan ngai a, khual khuaah
- 42 -

43. kan hmuh phâk lovah i awm dáwn a ni a, i nun i hman chhoh dànah
nangma kutah , nangma duhthu-ah ngei a innghat lian hle a ni.
Puitlin i zir a pawimawh hle ang, zirlai i nih i in hriat reng fo a ha
ang. Mi tam tak chu nu leh pâte hmuh phâk loha an awm hian zalèn
ta viau-ah an inngai a nun kawng ha lo an zawh a, a tâwpah
anmahni mai pawh ni lo, an chhûngkaw tán lungngaihna leh ahna
an siam a, inchhir a sawt tawh si lo va, thil pawi tak a ni hîn. Nang
pawh i nun i hman fîm khur a ûl hle ang. Keimahni min hmu phâk
lo mah la, i sènlai aanga tun thlenga enkawltu che : Pathianin a hmu
reng hîn che a ni tih hre reng ang che. Pathian mit hmuha thil sual
tituten a malsawmna an beisei thei lo. Pathian malsawmna dawng
tlâkin i nun i hmang ang a; khawiah pawh awm mah la, kohhran i
bel tlat tùr a ni.
Tin, mi ina awm hi mi tam takin an thiam hîn lo. Mi in a ni
tih theihnghilh a, mahni in anga duhthâla khawsak tum tlat hîn an
awm a. Mahni ina thil tih hin pangngai pawh hi mi in a nih dek dek
chuan thawk nasa leh hah ta bîk riaua inngai tlat hi an awm hîn.
Eng emaw an han thawk a, in neitu zâwk te kut a lo awl chângtea
mi kut âwl hmu thei riau hi an awm tlat hîn a. Mi in a nih chuan,
kan in a ni lo a ni tih hriat reng fo tûr a ni. Retheih huama, engkim
thawh huama mi ina awm chuan tu in mah hi hrehawm a awm lo.
Thawh hreh hi nei lo ila, mi duh loh ha ha pawh thawk ila, kan tih
tùr leh kan tawn tùr a ni tih thinlung takin pawm thlap ila, chu chu
a hahdam thlâk mai. |hat leh hat hi a inlawm tawn theih a, kan
chunga mi an hat a, an fel viau chuan tu mahin an chungah hlei kan
len ngai lo. Mi tu pawh an thuhnuaia kan awm peih chhûng chuan
kan chungah hat an chhuah lo thei hîn lo. A thu hrimah mi inah
chuan nawmsak lutuk hi tum miah loh tùr a nia, chuti lo chu lungawi
lohna neuh neuh a tam duh," tih te min hrilh a.
Aizawla ka awmna tùrte chhûngkaw zia te ka zawt a, min
chhâng zêl a, ka awmna tùrte pawh kan chhûngte an nih tho avàng
leh ka pâin mi ina khawsak dàn tùrte min hrilh nasat avàngin chuti
takin ka hreh lèm lo va. Amaherawhchu, mi ina ka la awm ngai loh
- 43 -

44. avàng leh nu leh pâ bulah ngawr ngawr awm hîn ka nih avàngin
kei leh ka nu leh pâte pawhin mi lung ka tih awi loh mawlh kan hlau
hle a. Mi ka tihlungawi loh mawlh chu kei pawhin ka hlauh rûk ber
chu a ni rêng a.
Khawvêlfinnateasanrualrualin,sualpawhinmihringnunah
bu a khuar nasa ve zêl a. Sualin mihring, chhûngkua , Kohhran ,
Khawtláng leh ram nun a ei chhe mêk a. Hrilêng ni si lovin , hri
angin a lêng a ni ber mai a. Chhûngkaw tam tak an ahna, nu leh pâ
tam tak an rum tawhna khawvêlah kan chêng a. Nu leh pâten an
fâte sual ti tùrin an zirtîr ngai lo nachungin, sual kawng an zawh
miau mai si a. |hian kawm te fimkhur a ul viau rualin mahni
duhthlanna a pawimawh hle a ni.
Chutiang boruak kára nu leh pâte hmuh phâk lo va ka han
awm tùr chu ka nu leh pâte pawh an buaina ber a ni ve rêng a. Ka
pâ pawhin ruihhlo laka ka inthiarfihlim theih loh pawh a hlau hle a.
Ruihhlo hat lohzia pawh min hrilh nasa hle a. Zûk leh hmuam
lamah pawh insûm thei tùrin min fuih nasa hle a. " Zûk leh hmuam
hian : Zû, meizûk, sahdah, khainî, kuhva, tuibur, zarda-te hi a
huam vek a. Hêngte hian kawng hrang hrangin mihring taksa-ah
chhiatna a thlen a. Meizûk leh Vaihlo aanga siam zûk leh hmuam
ei chin hi Cancer awmtîrtu a ni a. Meizûk bîk hian chuap a tikhaw
lo va, áwmná , khuh benvawn, thaw-hah a siam thei a; chu chuan
lung-ná leh lungphuchâwl te a awmtîr thei hîn. Pum-ná,
kawchhûng-náte leh thil dangte a thlen thei a. Mit a tifiah lovin
thluak a tichak lo thei bawk a. Zirlai tán phei chuan khawih miah
loh tùr a ni. Mit a fiah loh va, thluak a chak bawk si loh chuan
lehkha zir ngaihna awm lo a ni.
Kuhva pawh hi thil ûl hlei lo va sum khawhralna satliah
mai mai a ni. Ka chhûng a tibal a, hrawk, chaw kal kawng, thâwkna
dâwtahte harsatna a thlen duh a. Pumpui Cancer hial pawh thlen
thei a ni. Khaini te , Sahdah te, Zarda ei leh Tuibur-al hmuam
pawh hi chutiang tho chu a ni . Chin loh a finthlâk ber fo.
- 44 -

45. Zû lah hi mihringte zahawm lo va min siamtu a ni a, taksa
leh nun tichhetu a nih mai bâkah thlarau nun thlenga hawlh buai thei
a ni. Ruih a nih hian hriatna hloh a ni fo va, thil tih mai mai-na, sual
tinreng bul a ni, " tihte pawh min hrilh a.
Zûk leh hmuam lamah hian naupan têt aangin nu leh pâte
thu zawmin ka la fihlim ve zêl a. Mahse boruak tharte ka tawn
dáwn avàng pawh a ni ang, ka pâ chuan min zilh ngun khawp mai
a. Ka pâ chuan, " Damdawi ruih chîng mi tam tak an awm a,
damdawi hi damna tùra siam a ni a, ruih tùra siam a ni lo. Damdawi
ruih chîngte nunkhua chu a chêp a, taksa leh rilru tán hmelma lian
tak a ni. Thisen zâm a tichhia a, thluak a buai a, thluak a buai miau
chuan ât bâk hmabâk a awm lo, zirlai tán mausam ngei ngei tùr a
ni., " a ti bawk a.
Tin, Ganja zûk hi ât awlsam tak a niin, Pathian aang chauh
lo chuan Ganja avànga buai tawh ha chhuak an awm theih tawh
ngai lohthumin hrilh bawk a . Tihdamaiin invèna hatzâwkavàngin
ruihhlo, zûk leh hmuam chi hrang hrang laka fihlim tùrin min fuih
nasa hle a ni.
Kan pâfa chauhva kal kan ni na a, kan khua kan pelh antirh
bâk chu kawng tluanin kan awng deuh reng a. kan titi a, eng eng
emaw kan sawi kual duah a. Rei lo tê-ah Bus Service-na khua kan
thleng ta a.
Bus ticket kan lâk sa avàngin han buaipui tùr teh vak a
awm lèm lo va. Thingpui kan in a, kan hahdam deuh hnu chuan kan
bungruate Bus-ah kan dah fel a. Kan hutna tùrah kan hu zui ta a.
Zirlai , Aizawl lama lehkha zir tùrte pawh an lo awm ve nual a. Bus
pawh chu kan khat tlat a. Aizawl lam panin kan kal ta vuah vuah
a.Kawng a rualrem zat lo bawk a, kan insawi thla nawk nawk a,
kawng bumboh zual lai deuhah phei chuan a hapin min hap hi a ni
ber mai a.
Tlai nî tlâk dáwn ruaiah Aizawl tláng kan thleng ta a. Kum
- 45 -

46. thum chuang lai Aizawl ka kal tawh lo va. Aizawl khawpui pawh a
lo danglam hman viau mai a. Ka kal hnuhnûn ber um nèn ka han
khaikhin hîn a : hang chak hi ka ti êm êm mai a. In-chhâwng
pawh a lo tam tawhin, ka kal hnuhnûn bera inchhâwng sáng lang
lurh hînte pawh a tlum ta mai emaw tih tùrin a kiang vêlah chuan
in-chhâwng dang a lo ding khing ve uaih tawh a.
Ka khawsakna tùrte chu ' Patea' tia ka koh tùrte an ni a.
Ka pu leh Patea pâ chu unau an ni a. Anni chu Mizoram buai laia
Aizawl-a an tla thlà chu an awm hlen ta a. Keini chhûngkua pawh
hi kan tla thlà ve tho nain, ka pu hian kan khua a ngai tlat mai a,
bual zualpui a reh a, mahni khuaa kir leh theih a nih khân an kir leh
ta a ni. Atirah chuan ka Patea-te pawh hi ka pu chuan, "An â mai
mai , chhûngkhat chu awm darh vak tùr a ni ngai lo , chhiat hat
tawh nikhuain a buaithlâk duh, chhûngkhatte dawm hlum pawh
hlawhlohiananlaboralmaimaiang,"atitlathina.Amaherawhchu,
hetia Aizawl-a awmhmun an lo bêng bel hmasa hi an fâte tán mai ni
lo, keini thleng thleng pawhin a zâr kan zo phâk ve ta a nih hi.
Ka Patea-te chhûngkua hi an chhûngkua an rual vak lèm
lo va. Fa pali : mipa pahnih leh hmeichhia pahnih an nei tawh a. Fa
la neih lehzêl pawh an duh a; mahse patea nupui chu a hri-hrai a
hat zat loh avàngin a insiam a ûl tlat si a. Ka patea chuan insiam
tih vêl hi chu a han ngaisáng lo ang reng khawp mai a, " Mizoram
mihring tlêmtê, vairam khawpui lian kawtthler pakhata mihring zat
pawh la awm mang lo hian Family Planning (Birth Control) kan
buaipui ve khanglang a, Bible-ah hian hian Family Planning ka
hmu lo rêng rêng," a ti ve ngal ngal hîn. an fâte pahnih bâkah hian
patea nau tlangval hi a awm bawk a. An zavaiin pasarih an ni a.
Tin, an in henawm chiahah hian an unau zînga upa ber
hian in hrang a chang ve bawk a. Anni erawh chu an puitling vek
tawh a. Unauza nà nâ na zawng inhmu ngai lèm lo mah ila, kan han
inhmu chu kan inngaina hle mai rêng a.
Ka pa chuan chawlh a neih rei loh avàngin a châm rei thei
- 46 -

47. dáwn si lo va, ka College kalna tùr lam kan buaipui nghal char
char a. Vanneihthlâk tak maiin ka College kal châkna tak maiah
chuan ka lût thei dáwn hlauh mai a. Mi henkhatte chuan admis-
sion pawh an ti hlei thei lo va, admission ti tùr pawh Entrance
Test an neih a lo ngai a. Kei erawh chu chutiang neih chu a ngai ve
lo hlauh mai a : HSLC Distinction-a ka lo pass avàng khân First
Division chin chunglam chu Entrance Test neih ngai lovin an lo
admit thei nghal chu niin, chumi avàng chuan vannei pawh ka inti
hle mai a.
Ka pâ chuan a cham chhûngin Aizawl-a kan chhûngte awm
zawng zawng min tlawh-chhuahpui vek a. Tin, Aizawl-a hmun
pawimawh henkhatte min fanpui nual bawk a. A bengvarthlâkin
mit pawh a tlai duh khawp mai.
Chawlh nei tam ta lo chu ni rei lo tê hnuah ka pâ chuan kan
khaw lamah chuan min hawsan a ûl ta si a. Ka pâ haw tùr chu ka
ngaingam lo ang reng khawp mai a; mahse awm reng thei a ni si lo
va le. Ka pâ haw dáwn zàn chuan hiante lehkhathawn tùr pawh
ka ziak nghal a. An in hming kimin ka hiante lehkhathawn tùr chu
ka ziak theuh va; ka pa ipte pêngah chuan ka thun raih a. Mahni
thua awm a ni si lo va, ka pâ chuan min hawnsan ta a. Awm bo
ngai rêng rêng lo chuan nun bul ka an chho ve dáwn ta a.
- 47 -

48. BUNG 9
Class kan han an a. College ka han kal ve ta chu a ni a.
Tlemin High sikul-a kan kal laite ai chuan a lo zalèn deuh a. Mahse
a zalèn deuh thu hi chu ka pâ-in min hrilh daih tawh avàngin ka tán
thil thar a ni lèm lo. College chinah chuan zirlaite mawhphurhna a
sáng lehzual tawh a, mi puitlinga ngaih an nih ve tawh avàngin an
lâk a ngaih tùr thu pawh min lo chah diam tawh a. He'ng zawng
zawng hi ka tán thil thar engmah a awm hran lo.
A mawngphahah kan awm a, mahni khuaah chuan zir sáng
páwl kan nih ve laia, a mawngphaha han awm leh chu hniam ta
viauainngaihpawhaawlhlea;mahsekeimahlehkeimahkainhnem
ve hîn a. Keini aia páwl sáng zâwkte chu an kum ang zat ka kum
ni ve se, anni ai pawh hian ka zir sáng zâwk thei a, anni ai hian ka
thiam zâwk thei ve tho. An kum a lo tam deuh tawh avànga páwl
sáng zâwk, zir sáng zâwk ve mai mai an ni ti tein ka inhnem ve hîn.
Atirah chuan hmelhriat ka neih miah loh avàngin hrehawm
ka ti hîn khawp mai a. Kan khuaa ka awm laiin hian ka pawl
nasat lai ber a ni si a. Hmelhriat pawh awm hleih lohna chu hrehawm
ka ti êm êm mai a ni. Amaherawhchu, ka awm rei ve deuh hnu
chuan hian kawm tùr pawh ka nei ve chhawm ta zêl a. Ka hian
kawm hmasak ber erawh chu kawp rei chi a lo ni lo va.
Kan inkawm nel ve deuh hnuah chuan ka hian kawm chu
kan inah ka hruai a. Mahse ka chhûngten an lo chîk deuh nge ni ?
- 48 -

49. A hmêlah khân an rin zawng hmêl a lo pu lo deuh a ni ang chu :
inkawp rei lo tùrin min ti ta mai a !! Keimah pawh ka inthiam lo hle
mai a; mahse ka hian hmuh hmasak ber chu a ni lawi si a. Chutia
ka chhûngten kàwm lo tùra min han tih chuan - ' ka pâ thu min
chah ' ka hriat chhuah phah nghe nghe a. Mi tam tak chuan hian an
thlan sual avàngin an nun an hloh phah a, chu chu thil pawi tak a ni
rêng a ni. Ani chuan College kal dáwnte hian min sâwm peih êm
êm mai si a; han thlah ngawt pawh chu a harsa ka ti hle mai a.
Ka chhûngten an mil loh êm avàngin thlah loh theih ni hek
si lo le. Class kal tùra min sawm chángte hian chhûngten, " A kal
tawh ," an tih loh leh ," A la hman lo, lo va kalsan mai rawh," an ti
thul. Chhûngkua pawh min ti angrual phian mai a ! A tâwpah
zawng kan inthlah fel thei ta hram a.
Zak deuh mah ila, Kohhran belh a ul nia ka hriat avàng leh
ka pâ-in Kohhran bel tlat tùra min tih avàngin ka inkhâwm ve hîn
a. Chhûngte rualin Pathiannî-te chuan ka kal ve mai hîn a. Tin, ka
unau dangte rualin |halai inkhâwm tih vêlah chuan ka kal ve mai
bawk a. Mahse chu ngawt chu a lo ni bîk lo va. Unau ni mah ila,
rilru a thuhmun diak diak si loh avângin nuam ka tih tùr ang pawhin
nuam ka ti thei rih lo va. Hun eng emawti chhûng chu hian kàwm
mumal lovin ka awm a; mahse remchâng tak maiin Kohhran Upa
fa hian inkhâwm tùr hian min rawn sâwm hîn a . Ani nèn pawh
chuankanrilru pawh a lo inmila, kan ngainatzâwngpawha thuhmun
deuh zêl a. Ani nèn chuan kan inkawp deuh chawt a ni ta ber a.
Hun a lo rei deuh a. Ka hian chhar thar hmasak chanchin
pawh ka hre chho ve zêl a : drugs khawih a lo chîng chu niin ! Kan
inkawp chhûng rei lo tê-ah khân kekawr fual deuh deuh a ha a,
kawr bántlawn a ha deuh hnè reng a, damdawi khawih a lo chin
vàng lek a ni ang tih ka hrethiam zui a; ka lo thlah hma pawh chu ka
lawm hle mai a. |hiante hian an duh rêng vàng pawh ni lo va mi an
hruai kawi theih dàn pawh zirtîrna dawng lo ka ni lo. Chumi avàng
tak chuan a ni : ka lo thlah hma pawh ka lawmna chu.
- 49 -

50. Ka awm hlim lama nî rei ka tih hin tehrêng nèn, kár khat
chhûngte hi a rei ka ti ngawih ngawih hîn a. Ka hawi vêl apiang
hian ka hmuh theih apiang mai hian ka lung a lèn hîn kha a ni a.
Mahse ka rin ai daihin hun a lo kal chak a. Ka pâ thawhpuite hian
thlà tharah hlawh an lâk apiang hian min rawn tlawh ve hîn a.. Min
tlawh loh châng pawhin an awmna / thlenna ka pan ang ang hîn
a.Tin, kan khuaa ka awm laia ka biak ngai lêm lohte pawh Aizawl
an rawn kal chuan ka ngai hlur mai a. Ka tán chuan kan khaw mi
tawh phawt chu, a tu-a-pawh nise hmuh hi an nuam a, lunglènna
leh khawharna zawng zawng pawh a reh phah ve duak hîn.
Ka rin aiin hun a kal chak daih ka tih kha. Atir lamah nî
reiin hre viau hîn mah ila, ka awm rei deuh hnu chuan a rei pawhin
ka hre chuang lèm hlei lo va. Kan lunglèn deuh nî leh kan lungngaih
lai hian nî chu reiin kan hria a, kan hlim nî leh lawmlai nî chuan nî hi
a tawi kan lo ti mai mai niin ka hre ta a.
Ka zirna lamah pawh ka tui chho viau va. High Sikul lama
thlûr hrang hrang kan zir duah ang kha ni tawh lovin, tlêmin subject
kan thlur bing ta bawk , ka nuam tih zawng tak mai subject ka lâk
avàngin a nuam pawh ka ti viau va, College kal pawh ka phur hîn
êm êm mai a. Ka páwlpui henkhatte class-a awm ha peih lo,
period neih laia tlan bo an awm fo mai chu a mak ka ti tâwp thei lo
va. Tûk tin College kal tùrin chhuak ve ziah hîn mah se kum
tâwpa Attendance-a tla ve ziah, period neih laia restaurant lama
lo inhnawh puar vêl mai mai leh eng eng emaw lo buaipui tâwk an
awm tlat maite chu thil ni theia ka ngaih miah loh, mahse lo ni tlat
site a ni a. Chhûngtena hahîpa an sawi ve hin : kan fanu / fapa
chuan College a kal ve tawh a.... tiin chhuang takin, hmai uang
takin an sep-raw-tui ve tak si hîn a le. Mahse zirlai nih nuam ti siin
kan zirna pawh kan ngaihtuah ha peih mang lo a ni bawk si a.
Chhûngtena min rin dàn leh min beisei dàn anga awm phâk lo, zirlai
sang tam rual kan awm nul'h nul'h mai si a.
Mi henkhatte lah chuan an thuamhnaw thar neih entîrna
- 50 -

51. hmun emaw ti tâwk an awm bawk a. Incheina ngaisáng êm êm
mai, engtin nge maw a peih êm êm le tih tùr khawpa in uluk; mahse
a uluk tùr zâwk thinlung lam hatna ngaihthah tlat site an kat nuk a.
Pathianin min duan dàn pawha lungawi tum rêng rêng lo, mahni
siamchawpa mawi leh nalh kan tum bawk si. Abîkin hmeichhe
lamah a ni lehzual a. Mahni zirna lam aia silh leh fen lama rilru pe
nasa zâwk, zirna hun aia intihnalh tum nána hun inpe tam zâwk nèn
lam kan inpawlhsawp nul'h mai a. A lehlama thlir chuan mi kan
chikim viau lawi a. Students' Union lama phe phe mai, páwl ngaia
su nawn chhen te, politics khelh zirna atána Students, Union lama
inrawlh thûk tlatte nèn lam kan lâwi za a. Mi henkhatte erawh chu
mahni zirna senso ûl zawng zawngte mahni leh mahni intumchawp
tum ran a, rilru nei taka awm te pawh an awm a.A in-an loh theih
khawp mai.
Mahni in pangngaia awm ka ni lo na a, kan ina awm ang
tluk deuh thaw ka nih avàng pawh a ni ang, hrehawm ka ti lèm lo
bawk a. Eng emaw chângin hiante leh chhûngte chu han ngaiin
lungleng viau mah ila, hrehawm tih tlawk tlawk nei lèm lovin kum
sûl khat chu ka hmang liam dawn ta reng mai a.
Kan khaw lama haw chhuah leh hun a lo hnaih leh tak viau
si-ah chuan, chu chuan min pawt na hle mai a. Tih tak taka sawiah
chuan mumang lamah pawh mahni khua bâk chu kan la hmu hlei
thei lo zawng a ni a. Haw theihna tùr lam kan han ngaihtuah leh
meuh chuan châknain min uai thlu hneh bawk a, rilru a luah duh
khawp mai a, calendar hi kan en zîng dup mai a, nî hi a kal muang
kan ti leh êm êm hîn.
College kan han châwl chiah a, mawnga hawlh ang mai hi
ka ni tawh a; ka za chung tawh mai a. Zirlai ka nih pawh ka
intheihnghilh dáwn dawn a. Khual pángzin satliah mai mai niawm
takin zirlai ka nihnain min kàp thei lo va, ka thinlung a luah thei tawh
hek lo. Ka zauthau a, ka ni deuh hui'h tawh a ni.
Haw tùrin ka inbuatsaih a. Krismas thuamhnaw thar neih
- 51 -

52. chu ka lo tih han ve tak a nih avàngin, thuamhnaw lei turin Bazar
lam ka pan a. Aizawl Bazar pawh a tawt tawh mup mup hle a;
mipui kan innêk nul'h nul'h tawh a.Chutih kárah chuan mi sual
henkhat mi pawisa rûk tuma lo in-zep te pawh an awm ve a ni ang
chu : Aurinna a auvin ," Mi tin fimkhur tùr, mahni pawisa uluk taka
vawn theuh tùr," tihte an au ul ul a. Kristian rama chutiang au a
ngai chu a zahthlâk ka tiin, inhmeh lo hi ka ti khawp mai a; mahse a
ûl chu a ni miau mai si a le. Kan inenfiah thar leh deuh chu a ul hle
nin ka hria a.Heti'anga kan ramah sualnain bu a khuar chho va,
mipui kan him lo a nih chuan ka nunah Kristian kan nihna chu kan
lantîr tâwk lo a ni tih chu a lang reng mai.
Ka haw-na tùr nî chu a lo thleng dáwn ta a. A hma zànte
chu ka helh-hawlh tawh nèn, ka mu mumal pawhin ka hre lo va. A
nî a lo thleng ta a. Kum sûl khat dáwn ka hmuh tawh loh kan khaw
lama haw leh tûrin phûr takin ka chhuak ta a.
- 52 -

53. BUNG 10
Mahni khaw tualah, nu leh pâte thlazar hnuaiah chuan nun
hi a lo hahchâwl ngei mai. Ka awmnate an sualin hrehawm ka ti
viau tihna ni lovin nu leh pâ kiangah chuan thla a lo ngam siai siai
ngei mai. Mi ina awm laia hmabâk nei deuh rùna kan inhriatna
zawng zawng pawh hnâra hlît phawi ang huai a ni ta mai a. Mi ina
ka awm laia kim lo nia ka inhriatna chu nu leh pâ kianga ka han
awm chuan a bo duak a. Nu leh pâ hlutna pawh min hriat chhuahtîr
kher mai.
Nu leh pâ te, chhûng leh khat te, unau leh henrual hate
rala khata an bula awm ka châk aiin an kianga ka han thlen chiah
chuan an ngaihawm zual a, ka thlâkhlelhna chu a nasa zual êm êm
mai a.
|hiante nêna kan han lêng ho leh pawh a hlimawm duh
khawp mai. Dik tak chuan ze inhriat chian lutuk loh, eng ang rilru
chiah nge an put a, an nu leh pâte ze dik tak eng nge ni ang tih pawh
hriat loh, inzui zin avànga innel chawpa hian kawm ngawt ai chuan
: nu leh pâte aang pawha chiang taka zia inhriatpawh tawh,
chhûngkaw khawsak phung zawng zawng pawh inhriatpawh tawn
tawhte nèna kan inkawm chu dang tak a ni. Eng emaw harsatna,
lungngaihnate,hlimnîlehlawmlainîtepawhhianrilruinpawhtawnna
ha tak nei chunga hian kawmte chu an hlu bîk hîn. Khawsak
phung leh pian leh murna pawh inang lo lutuk inkawm chu harsatna
a rûk takin a awm a, hian hlutna a lang mawh hîn.
Lungsitaka mahnikhuaa han awmvengvengmaichunuam
- 53 -

54. ka ti hle mai. |hiante nèn chawlh remchângah nula kan rim ve dar
dar hîn a, hiante chuan khaw tualah ngaihzâwng an nei vek mai a.
|hiante chuan tuemaw ber chu ngaizâwng tùrin min tur ve deuh
reng mai a. Eng teh vakah ka ngai lèm lo va; mahse hianten an han
tih deuh chhen tâkah chuan ngaihzáwng neih mai pawh chu ka lo
hnial lèm lo va. Mi pangngai ve reng ruang, tlangvâl inti ve tawh siin
ngaihzáwng nei lo va han awm reng mai chu fel hlel deuhva hriatnate
pawh ka nei thuai mai a. Mahse hiantena an thlir dàn : mahni khuaa
hawn chânga lèn tihnawm nán, tih vêl mai mai a mi han ngaihzawn
ngawt mai chu ka rilru a dam thei dáwnin ka hre tlat lo mai a.
Ngaihzáwng ka nei a nih rau rau pawhin, thluak leh thinlung nei lo
ang maia tisa châkna leh mit lerhna ringawt um ruak ruak ngawt
mai chu ka duh hauh lo mai a. Mi puitling ve khata in ngaih tawh
chuan ngaihzáwng neih chu thil sual pawh niin ka hre lo va. Pathianin
mihringte nihphung tùra a ruat dàn pawh niin ka hria a. Mahse
ngaihzáwng nei tùrah ka han in dah chuan ka zirna lamin a tuar ang
a, ka chhiat phah zâwk mai ang tih ka hlau hle mai a.
Chutia ka rilru a insual buai vêl lai chuan khawtlángin chhiat
kan tâwk hlauh mai a. Mitthi lumen ngai hi kan nei ta a. Ka inti
tlangvál ve tawh bawk a, lumenna-ah pawh chuan kan hianzahovin
kan tel ve a. Khawhar hla pawh ka la thiam tlêm hle mai a, mite sak
rual pawhin ka la phun sual deuh reng a. Intihsiakte a ni lèm lo
bawk a, kan zai tlaivâr ve thei ta tho va.
Ruang thlâk zàna khawhar kan han lenpui leh chu, in a lian
lèm lo nèn, hutna pawh kan inrem bit viau mai a. Zaipâwl zai tûr
ang maia intlar hup lah a rem lèm lo va. In chhùnga leng hnem thei
tùr ang berin hutna pawh buatsaih a ni a. |hiante kan insawm kual
nèn, kan lût mai hreh bawk nèn, tlar hnung lamah an lo inrem khat
hmuah tawh mai si a, loh theih lohvin inhawi tawnna bul hnai takah
chuan kan hut a ûl ta tlat mai a. Tlar hmasa ber dawtah hian kan
hu a. Kan hma tlar ruak chu rin-ai daihin mi'n an rawn luah khat
har phian mai a. Mi rawn hut hma phei chuan hu ngîl chung pawhin
- 54 -