Oto prezentacja sprzed lat zrobiona na podstawie m.in. podręcznika do językoznawstwa Bańczerowskiego, Zgółki i Pogonoskiego (1982). Uproszczonego i rozszerzonego.

1. SKŁADNIA
Ø Determinacja
w
syntagmach
hipotaktycznych
Ø Rozróżnianie
związków
składników
syntagm
27.03.2012 1

2. Czemu
służy
składnia?
• Komunikacja
językowa
wymaga
wyrażeń
o
różnych
zakresach
oznaczania.
(238)
JĘZYKOZNAWSTWO – KONRAD JUSZCZYK
• Dzięki
łączeniu
jednostek
wyrazowych
w
syntagmy
możemy
powiedzieć
więcej
o
sytuacji,
w
której
się
właśnie
znajdujemy.
• Łączenie
wyrazów
w
syntagmę
zawęża
zakres
oznaczania
(zsg)
każdego
z
nich
(determinuje).
27.03.2012 2

3. DETERMINACJA
i
hiponimia
(239)
• Relacja
dookreślająca
znaczenie
aktualnych
wyrazów
w
syntagmie.
JĘZYKOZNAWSTWO – KONRAD JUSZCZYK
27.03.2012 3

4. ZWIĄZKI
RZĄDU,
ZGODY
i
PRZYNALEŻNOŚCI
(249-­‐250)
• Minimalne
konstrukcje
hipotaktyczne
są
z r ó ż n i c o w a n e
z e
w z g l ę d u
n a
z w i ą z k i
semantyczne,
semiczne,
leksykalne
składników
JĘZYKOZNAWSTWO – KONRAD JUSZCZYK
• Wyróżnia
się
różne
rodzaje
determinacji:
rządu,
zgody
i
przynależności:
– RZĄDU:
składnik
nadrzędny
determinuje
cechę
semiczną
podrzędnego
(rekcja
semiczna)
– ZGODY:
zgodność
co
najmniej
1
cechy
semicznej
składników
syntagmy
(szczeg.
przypadek
rekcji)
– PRZYNALEŻNOŚCI:
słowa
łączą
się
leksykalnie
mimo
braku
powiązań
cechami
semicznymi.
27.03.2012 4

5. Związek
rządu
(narzucanie;)
• Zróbmy
mapę
myśli!
(dopełnienie)
JĘZYKOZNAWSTWO – KONRAD JUSZCZYK
– czasownik
robić
łączy
się
z
rz.
w
dopełniaczu
• Rok
2009
to
rok
kreatywności.
– rzeczownik
+
jego
określenie
jako
rzeczownik
• Komputer
to
nie
maszyna
do
pisania!
– rzeczownik
+
wyrażenie
przyimkowe
• Rekcja
semiczna:
człon
determinujący
zarządza
kategorią
semiczną
członu
determinowanego.
27.03.2012 5

6. Związek
rządu
(narzucanie;)
• Doda
kupiła
drzewko.
(dopełnienie)
JĘZYKOZNAWSTWO – KONRAD JUSZCZYK
– czasownik
kupić
łączy
się
z
rz.
w
dopełniaczu
• Doda
kupiła
drzewko
szczęścia.
– rzeczownik
+
jego
określenie
jako
rzeczownik
• Doda
kupiła
drzewko
szczęścia
w
doniczce.
– rzeczownik
+
wyrażenie
przyimkowe
• Rekcja
semiczna:
człon
determinujący
zarządza
kategorią
semiczną
członu
determinowanego.
27.03.2012 6

7. Związek
zgody:
PRZYKŁADY
• Co
zrobiła
Doda?
Jaka
Doda?
Jakie
drzewko?
• Doda
kupiła
drzewko
szczęścia.
JĘZYKOZNAWSTWO – KONRAD JUSZCZYK
– rzeczownik
+
czasownik
w
funkcji
orzekania
• Doda
kupiła
nowe
drzewko
szczęścia.
– rzeczownik
+
przymiotnik
w
funkcji
określenia
• Nasza
Doda
kupiła
nowe
drzewko
szczęścia.
– rzeczownik
+
zaimek
w
funkcji
przymiotnika
• Doda
kupiła
błyszczące
drzewko
szczęścia.
– rzeczownik
+
imiesłów
przymiotnikowy
27.03.2012 7

8. Związek
przynależności
• Kiedy?
• Wczoraj
Doda
kupiła
drzewko
szczęścia.
JĘZYKOZNAWSTWO – KONRAD JUSZCZYK
– czasownik
+
okolicznik
czasu
• Jak?
• Doda
szybko
kupiła
drzewko
szczęścia.
– czasownik
+
okolicznik
sposobu
• Gdzie?
• Doda
kupiła
drzewko
szczęścia
na
Allegro.
– czasownik
+
okolicznik
miejsca
27.03.2012 8

9. PARATAKSA
• 4
rodzaje
parataksy
(243):
– Kopulatywność
-­‐
i,
a,
tudzież…
JĘZYKOZNAWSTWO – KONRAD JUSZCZYK
• Chłopcy
i
dziewczęta.
• Syntagma
bezspójnikowa:
asyndeton
• Rzeki,
jeziora,
strumienie.
– Adwersatywność
–
nie,
lecz,
ale…
• Nie
dzisiaj,
lecz
jutro.
Nie
dniem,
lecz
nocą.
– Dysjunkcja
–
lub,
czy…
• Chłopiec
lub
dziewczynka;
Pióro
czy
ołówek?
– Alternatywa
–
albo…albo,
czy…czy
• Albo
dziś
albo
nigdy,
albo
autobusem
albo
autem…
27.03.2012 9

10. Bibliografia
• Bańczerowski,
Jerzy,
Pogonowski,
Jerzy,
Zgółka,
Tadeusz.
1982.
Wstęp
do
językoznawstwa.
UAM
JĘZYKOZNAWSTWO – KONRAD JUSZCZYK
• Is
linguisPc
semanPcs
axiomaPcally
tangible?
(A
tentaPve
approach).
w:
Puppel,
Stanisław
(red.).
Scripta
Neophilologica
Posnaniensia
II.
3-­‐26.
• Bańczerowski,
J.
1980.
Systems
of
semanPcs
and
syntax:
A
determinaPonal
theory
of
language.
27.03.2012 10