1. Evolutie van het kinderlijk teken
Auteur: Marian Lesage

2. Kinderen tekenen …
… als communicatiemiddel
- via tekeningen een signaal geven
… als middel om de wereld te ordenen
< 4 jaar: tekenen is spel (cfr. krabbelfase)
> 4 jaar: tekenen draagt bij tot ordening van
werkelijkheid.
Waarom moet je als leerkracht zicht
hebben op de kenmerken van een
tekening?Waarom moet je als leerkracht zicht
hebben op de kenmerken van een
tekening?

3. Afb. 3, p. 4
Tekeningen lezen ...

4. De krabbelperiode - van ± 2j tot ± 4 jaar

5. De krabbelperiode - van ± 2j tot ± 4 jaar
= ritmisch bewegen en onderzoeken van ongekend materiaal leidt tot eerste
grafische sporen op een vlak (= krabbelen)
-Voorwaarde: verwerven van handgreep en uiteindelijk tanggreep (± 1 jaar)
-Ontstaat vanuit verschillende behoeften: emotionele drang, nabootsingsdrang
en/of behoefte aan beweging
Verschillende stadia:
1.Willekeurig krassen
= grote enigszins gebogen horizontale zigzaglijn (vanuit middel)
2. Opzettelijke krabbels
= doorlopende cirkelvormige lijnen (vanuit schouder en elleboog)
3. Richtingstasten
= kleine tekens (vanuit vingers en pols)
Krabbelen is nodig om te leren tekenen,
net zoals brabbelen nodig is om te leren praten!
Krabbelen is nodig om te leren tekenen,
net zoals brabbelen nodig is om te leren praten!

6. De krabbelperiode - van ± 2j tot ± 4 jaar
Verschillende stadia:
1.Willekeurig krassen
• Toevallig vooral rechte lijnen
• Geen visuele controle
• Geen naamgeving
1.Opzettelijke krabbels
• Kind richt aandacht op ‘krabbelen’
• Krabbel kan naam krijgen
• Betere controle over spieren => meer variatie in lijnen
1.Richtingstasten
• In enkelvoudige lijnen bepaalde vormen ‘neerschrijven’
• Vereist goede oog-handcoördinatie en fijne motoriek
• Kind ontdekt eigen ‘ik’
Evolutie:
Baby en peuter tekenen om het tekenen zelf, het plezier van de activiteit
⇒kleuter ziet in eigen krabbels een ‘betekenis’, krabbels symboliseren
dingen uit de werkelijkheid (voor volwassenen nog niet steeds duidelijk)

7. 3,5 jaar
Opzettelijke krabbels
•bewust rondjes gemaakt
= het kind is zich bewust van
zichzelf en beheerst het
maken van cirkelbewegingen
Jongen, 2 jaar.
• willekeurige krassen in
alle richtingen
• poging tot klein rondje
De krabbelperiode - van ± 2j tot ± 4 jaar

8. Jongen, 5 jaar
Krabbelfase/richtingtasten
•zoekend naar gebruik van volledige ruimte, richting blad nog niet
belangrijk
•is mogelijk een mensfiguur of 2 figuren (kopvoeters met lijfaanduiding)

9. Overgang naar de gecodeerde werkelijkheid
Ontwikkeling mensfiguur van de krabbelperiode tot en met de
gecodeerde werkelijkheid:
-Spinnetje: ronde vorm met of zonder sprieten
-Kopvoeter: hoofd met poten, met of zonder armen
-Kopvoeter met lijfaanduiding: tussen poten is (n)iets getekend dat lijf
moet voorstellen (lege ruimte maakt ook deel uit van de figuur)
-Draadfiguur: hoofd met lijf, armen en benen die in één lijn getekend zijn
-Compleet poppetje: armen en benen uit dubbele lijnen
-Silhouetfiguur: de losse onderdelen zijn in een doorlopende omtreklijn
getekend
-Figuur in zij-aanzicht: het gehele poppetje of deel ervan is van opzij
getekend, armen komen uit borstkast

10. Meisje,
•richtingtasten, volledige
bladruimte
•kopvoeter met rompaanduiding
•verhouding fout
3 jaar,
•richtingtasten,
spinnetjefiguur,
•ledematen met vingers
hangen vast aan kop,
•details gezicht duidelijk
aanwezig

11. •groot hoofd met details op ± juiste plaats
•romp=rechthoek met 2 streepjes onder als benen of
voeten, armen staan loodrecht aan hoofd, handen= soort
bloem,
•poging tot achtergrond met hartje, letters, golven of
gras
Meisje, 5,5 jaar
kopvoeter met
lijfaanduiding

12. Jongen, 5 jaar
= tussen kopvoeter met
lijfaanduiding en een
compleet poppetje
• silhouetlijn doorlopend
• hand- en voetaanduiding
door bolletjes met telkens
exact 5 streepjes
• rompaanduiding= soort
jas
• liggend streepje= hals,
• ogen en neus= 3 identieke
puntjes,
als onderdeel van de
tekening

13. Periode van de gecodeerde werkelijkheid
van ± 4 jaar tot ± 8 jaar
Coderen of zelfbedachte beeldtaal
= kind gaat voor zichzelf een eenvoudige vorm afspreken om
zijn ideeën en de vele gedachten beeldend te organiseren
Vanaf 5 jaar ontstaat verhalende manier van tekenen = ideoplastiek
• Kind ontwikkelt eigen beeldtaal, weet vooraf goed wat het zal
tekenen (vanaf 3 jaar) en kan het goed benoemen.
= gedachtenwereld van kind komt op papier
Kenmerken:
-Figuren zijn gekaderd in gemeenschappelijke context (getekende
voorwerpen houden inhoudelijk meer verband met elkaar)
-Gekenmerkt door gebrek aan stabiliteit (voorwerpen worden nog elke
dag anders getekend) => stabiliteit (object wordt steeds op dezelfde
manier voorgesteld)
-Tekeningen worden duidelijker, meer details
Voor tekenen geldt hetzelfde als voor schrijven of muziek:
oefening baart kunst!
Voor tekenen geldt hetzelfde als voor schrijven of muziek:
oefening baart kunst!

14. Periode van de gecodeerde werkelijkheid
van ± 4 jaar tot ± 8 jaar
Beeldaspect RUIMTE:
• Grondlijn: onderkant van papier is grondlijn van zodra kind zich bewust is
van ‘ik sta op de grond’
• Zelfgetekende grondlijn
• Meerdere grondlijnen (lange of korte)
• Plattegrond: manier om het ruimtelijke weer te geven op plat vlak
• Omklapping: er wordt geen rekening gehouden met onderlinge ruimtelijke
relaties, kind bouwt verder op laatste getekende rechte of schuine
grondlijn
• Doorzichtigheid/transparantie:
• Voorwerp bevindt zich in ander voorwerp: beiden worden getekend
• Voorwerp bevindt zich achter het andere
• Afzonderlijke plaatsing (stapeling): nog geen zaken weglaten of kleiner
tekenen omdat ze veraf staan

15. Periode van de gecodeerde werkelijkheid
van ± 4 jaar tot ± 8 jaar
Beeldaspect VORM:
• Verhoudingen: onderscheid tussen groot en klein nog niet belangrijk
• Exemplariteit: duidelijk kenmerk van persoon gebruiken om onderscheid te
maken (vb. Lang haar voor mama)
• Belangrijkheid en verdringing: enkel dingen die belangrijk zijn worden
getekend (vb. Één arm bij Sint want moet staf vasthouden)
• Kubistisch tekenen: verschillende inzichten (voor-, zij- en bovenaanzicht)
worden in één tekening gecombineerd
Beeldaspect KLEUR:
• Toevalkleur naar objectkleur: in eerste instantie goed contrasterende
kleuren daarna effectief kleur van object (vb. Gele zon)

16. Periode van de gecodeerde werkelijkheid
van ± 4 jaar tot ± 8 jaar
Beeldaspect COMPOSITIE
• 4-5 jarigen hebben nog geen zicht op ordenen op vel papier, wel tijdens
een ruimtelijk spel (groeperen en seriëren)
Beeldaspect TEXTUUR:
• Kleuters: zien verschil in textuur in, maar enkel oudste kleuters beginnen
dit in tekening te verwerken
• Lagere schoolkind:
meer en meer weergeven van textuur in tekening

17. Compleet mannetje, exemplariteit, grondlijnen,
stereotiep zonnetje, verhoudingen niet ok (meisje is te
groot tov bomen) realistisch kleurgebruik

18. Meisje, 5 jaar, ‘De kermis’
- zeer verhalend – overlapping – vnl. doorzichtigheid
- plattegrond - meerdere grondlijnen - stapeling
- enkel paarden hebben dubbele lijnen voor de benen

19. Meisje, 6 jaar,
‘geschetst tijdens zoo-bezoek
•Omklapping: geen rekening
gehouden met onderlinge
ruimtelijke relaties (poten
gewoon verder getekend op
lichaam van zeehond)
•Kubistisch tekenen:
• romp bovenaanzicht
• kop profiel

20. Meisje, 7 jaar
•onderkant blad =
grondlijn
•geen perspectief in
poten en benen
•doorzichtigheid van
leiband en handen
•hond is volledig en
goed in profiel
weergegeven en heeft
zelfs dierlijke
eigenschappen
•Mens = figuur in zij-
aanzicht

21. Meisje, 5 jaar
•Mens = silhouetfiguur
(behalve armen)
•Exemplariteit =
overdreven kenmerken van
clown

22. Overgang ideoplastiek (= het verbeelden van de gedachtenwereld)
naar fysioplastiek (= vormgeving wordt bepaald door waarneming)
Kenmerken:
– Werkelijkheid wordt getekend zoals die eruit ziet of zoals ze werkelijk is
– Tekening wordt realistischer/naturalistischer
• Niet enkel schematische weergave, ook meer individuele kenmerken
– Proporties worden weergegeven (tekening aangepast aan tijd en ruimte)
– Bewuste overlapping en textuur wordt toegepast
– Er wordt actief gezocht naar tekenkundige oplossingen om een 3-dimensioneel
iets op 2-dimonsieel vlak weer te geven
Periode van de zichtbare werkelijkheid
van ± 8 jaar tot ± 15 jaar
Jongeren wordt kritischer ten aanzien van eigen tekeningen
= tekencrisis!
Belang van goede begeleiding
Jongeren wordt kritischer ten aanzien van eigen tekeningen
= tekencrisis!
Belang van goede begeleiding

23. Meisje, 9 jaar
•wil realiteit weergeven, benen krijgen kniegewricht om
beweging weer te geven
•Overlapping teugels en achterbeen
•Textuur: huid (vooraan)
Periode van de zichtbare werkelijkheid
van ± 8 jaar tot ± 15 jaar

24. Jongen, 11j.
•zoektocht naar de juiste
vormen via geometrische
figuren
•textuur en schaduw

25. Jongen, 12 jaar
•zin voor detail, stenen mooi in verband
getekend=goed waargenomen

26. Overlapping
Overlapping