Omladina Beograda

Zavod za informatiku i statistiku

Omladina Beograda

Beograd 2008.

Izdavaå: Zavod za informatiku i statistiku
Beograd, Tiršova 1
tel. 3620-138; faks 3620-238
http://zis.bg.gov.yu
E-mail: office@zis.bg.gov.yu

Za izdavaåa: Slobodan Karanoviã, direktor

Redakcioni odbor: Marija Jakovqeviã, Danijela Stankoviã, Dane Radak,
Radoslav Stevanoviã, Ana Todoroviã, Miroslav
Petronijeviã, Miloš Radojkoviã, Jelena Åakalovska

Recenzent: Mr Radmila Viãentijeviã

Priprema za štampu: Aleksandar Jovanoviã, Zorko Petroviã

Dizajn korica: Zorko Petroviã, Aleksandar Jovanoviã

Štampa: Admiral Books, Novi Beograd, Dr Ivana Ribara 115b

Tiraþ: 400 primeraka

Prilikom korišãewa podataka iz ove publikacije
obavezno navesti izvor

PREDGOVOR

U nastojawu da se objektivizira slika o mladima, da se buduãim rasprava-
ma na temu mladih u Beogradu oslonimo na što validnije indikatore, statistiå-
ke i istraþivaåke podatke, saåinili smo ovu studiju „Omladina Beograda”, kojom
dajemo predstavu o društvenom biãu mlade generacije, perspektivama mladih i
stalnim „sudarima” sa novom mladom generacijom.
U uvodnim razmatrawima ukazano je na svu kompleksnost fenomena omla-
dine, na potrebu za daleko sistematiånijim i dubqim saznawima o mladima,
odnosno na promenu pristupa uske egzistencijalne ravni, na globalni pristup:
materijalno-duhovno-genetski tretman mlade generacije.
Studija sadrþi åitavu lepezu statistiåkih podataka uåešãa i zastupqe-
nosti mladih u ukupnoj društvenoj strukturi: brojnost mladih u stanovništvu,
wegovo uåešãe u obrazovnoj strukturi, aktivnom stanovništvu, u zaposlenosti,
do uåešãa u društveno-politiåkim organizacijama.

U Beogradu, 2008. godine Direktor
Slobodan Karanoviã

Omladina Beograda 3

SADRÞAJ

PREDGOVOR · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 3

SADRÞAJ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 5

UVOD · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 7

OMLADINA I STANOVNIŠTVO · · · · · · · · · · · · · · · · · 9
Brojnost, porast i starosni sastav omladine. . . . . . . . . . . 9
Uåešãe omladine u stanovništvu beogradskih opština. . . 13
Omladina u gradskim i ostalim naseqima . . . . . . . . . . . 14
Omladina u mehaniåkom priraštaju stanovništva . . . . . . 18
Omladina i brak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Omladina i reprodukcija. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Omladina i mortalitet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

OMLADINA U OBRAZOVNOM SISTEMU · · · · · · · · · · · 29
Pismenost i obrazovna struktura . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Omladina Beograda u obrazovnom sistemu . . . . . . . . . . . 34
Sredwe obrazovawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Specijalno sredwe obrazovawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Obrazovawe odraslih . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Više i visoko obrazovawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Studenti po godinama studija i polu . . . . . . . . . . . . . . . 42
Diplomirani studenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

OMLADINA AKTIVNOST I ZAPOSLENOST · · · · · · · · 45
Omladina u aktivnom stanovništvu . . . . . . . . . . . . . . . 45
Uåešãe omladine u poqoprivrednom stanovništvu . . . . . 47

Omladina Beograda 5

OMLADINA U STRUKTURI POLITIÅKOG ÞIVOTA · · · 51
Zastupqenost omladine u skupštinama opština . . . . . . . 51
Zastupqenost omladine u skupštini grada . . . . . . . . . . . 54
Zastupqenost omladine u politiåkim strankama . . . . . . . 56

ZAKQUÅAK· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 59

6 Omladina Beograda

UVOD

Staro je i doktrinirano pitawe: šta je to omladina, fikcija ili stvar-
nost, veštaåka konstrukcija apstraktnog biãa, ili realan društveni entitet?
Ne postoji opšteprihvaãena definicija „omladine”.
Omladina je relativno odreðena celina koju svako društvo identifikuje
kao takvu, a uglavnom predstavqa dobnu grupaciju, tzv. mlade generacije od 14 do
27 godia. Oko 1/5 stanovništva Beograda pripada omladini.
U stratifikaciji datog društva, omladina je relativno jedinstvena po:
poloþaju koji ima u odnosu na društvenu proizvodwu
uåešãu u sistemu društvene moãi
specifiånostima svog moralno-psihološkog profila
Osnovne zajedniåke karakteristike društvenog poloþaja mladih su:
statusna inferiornost, odnosno marginalni društveni poloþaj kao
posledica iskquåewa mladih iz neposrednih tokova društveno-eko-
nomskog i politiåkog þivota i rada
„produþena mladost”, odnosno priprema za preuzimawe društvenih i
ekonomskih uloga odraslih, starijih, tzv. zrelih generacija i time
zavisan status u odnosu na porodicu i društvo.
Omladina nije celovita ni homogena formacija u socijalnom, idejnom, a
ni politiåkom smislu. Omladinu posmatramo kao „protivureåan generacijski
sklop” unutar kojeg su prisutne izrazite razlike po osnovu razliåitog poloþaja
u društvenoj strukturi.
Dosadašwa istraþivawa o poloþaju i ponašawu mladih pokazuju mawka-
vosti u pogledu izuåavawa omladine kao specifiånog dela društva, odnosno
istraþivawa koja su obiåno ostajala izvan okvira organizovanog i stalnog nauå-
nog interesa. Krajem šezdesetih godina 20. veka, istraþivawa su se mahom odvija-
la u specifiånoj konstalaciji odnosa i snaga – društva i omladine, odnosno
„straha od mladih”. Društvena klima stvorena nakon dramatiånog iskustva stu-
dentskog bunta '68 omoguãila je kvalitativni i kvantitativni uspon istraþiva-
wa o omladini. Velika mawkavost dosadašwih istraþivawa omladine ogleda se
u parcijalnosti. Kad god neka pojava meðu mladima izazove veãe interesovawe
ili oštriju reakciju društva, onda se ta pojava, post faktum, i nauåno istraþuje.
Karakteristiåan nedostatak istraþivawa omladine je metodološka jed-
nostranost koja se ispoqava u anonimnim anketama kao glavnoj tehnici istraþi-
vawa, tako da se åesto zanemaruju druge metode kao što su dubinska posmatrawa,
studije sluåaja i dr, te se zanemaruje metod (da mladi doðu do reåi o sebi i
društvu u kome þive) i sam objekat istraþivawa uåini aktivnim sudeonikom
istraþivawa.
Nepostojawe jasnijeg koncepta „omladinskog fenomena”, odnosno problem
definicije omladine, åini nam se zasluþuje posebnu paþwu. Posebno je indika-

Omladina Beograda 7

tivno odreðivawe starosnih granica omladinskog uzrasta, pri åemu se zbog nedo-
voqne metodološke opravdanosti pod pojmom omladine uzima širok dijapazon
godišta (od 13, negde åak i do 35 godina).
U stvari, istraþivawa omladine predstavqaju sama po sebi i istraþiva-
wa buduãnosti koju mlada generacija nosi. Novi pristup omladini predstavqa
ispitivawe omladine kao celovitog fenomena, odnosno integralni poloþaj
omladine u društvenoj strukturi i wenu ukquåenost u sve sfere društvenog
þivota.

8 Omladina Beograda

OMLADINA I STANOVNIŠTVO

Brojnost, porast i starosni sastav omladine

Broj stalnih stanovnika Grada Beograda prema rezultatima popisa 2002.
godine iznosio je 1576124 stanovnika, i u odnosu na popis iz 1991. godine uveãao se
za 1,5 % (Tabela 1.1.). Porast broja stanovnika ostvaren je iskquåivo migracion-
om komponentom, buduãi da je prirodni priraštaj od 1992. godine negativan.
Pored dugoroånih faktora, na demografski razvoj Beograda, uticali su i krupni
istorijski dogaðaji, koji su obeleþili posledwi meðupopisni period. Raspad
bivše Jugoslavije, rat u okruþewu, sankcije, duboka ekonomska kriza, socijalno
raslojavawe i niz drugih faktora, uticali su na osnovne odlike þivqewa, koje
su se negativno odrazile na stanovništvo. Odluka o ne raðawu dece i odlagawe
raðawa u kasnije godine, porast broja umrlih uz nasleðenu starosno-polnu struk-
turu i produþewe oåekivanog trajawa þivota uticali su na ubrzano starewe
stanovništva, pa je proseåna starost 2002. godine iznosila 40,4 godine, a indeks
starewa (odnos izmeðu stanovnika starih 60 i više godina i 0–19 godina) iznosio
je 1.032, što govori o intenzivnom procesu starewa.

Tabela 1.1. Uporedni pregled broja stanovnika po popisima od
1948–2002. godine
Broj stanovnika
po metodologiji
po metodologiji ranijih popisa
popisa 2002.
1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. 1991. 2002.
Grad
634003 731837 942190 1209360 1470073 1602226 1638643 1552151 1576124
Beograd
Indeks broja stanovnika
po metodologiji
po metodologiji ranijih popisa
popisa 2002.
1953/48. 1961/53. 1971/61. 1981/71. 1991/81. 2002/91. 2002/48. 2002/1991.
Grad
115,4 128,7 128,4 121,6 109,0 102,3 258,5 101,5
Beograd

Prouåavawe starosne strukture stanovništva višestruko je znaåajno jer
predstavqa demografski okvir za formirawe radne snage, fertilnog kontin-
genta omladine, staraåkog kontingenta i drugih najznaåajnijih starosno-polnih
funkcionalnih kontingenata.

Omladina Beograda 9

Grafikon 1.1. Starosna piramida 1991.

Grafikon 1.2. Starosna piramida 2002.

U periodu od 1971. do 2002. godine broj mladih starosti od 15 do 29 godina
poveãan je za 19112 stanovnika ili 6,2 % (Tabela 1.2.), s tim što su porast
ostvarile opštine Barajevo, Grocka, Zemun, Lazarevac, Novi Beograd i Obreno-
vac, a ostale opštine imale su pad broja mladih u odnosu na 1971. godinu. Dakle,
porast su ostvarile pre svega opštine i delovi opština u naseqima van urbanog
gradskog podruåja, koja su najveãe uveãawe ostvarile u posledwem meðupopisnom
periodu, pre svega, zbog priliva izbeglica, a uveãawe broja stanovnika Novog
Beograda bio je intenzivan naroåito 70-ih godina usled planske stambene iz-
gradwe. Najveãe smawewe broja omladine imale su centralne gradske opštine:
Savski venac (za 46,9%), Stari grad (za 46,8%) i Vraåar (za 43,2%) usled intenziv-
nog starewa stanovništva i selektivnih migracija

10 Omladina Beograda

Tabela 1.2. Omladina Beograda po opštinama (popisi 1971–2002. godine)
1971. 1981. 1991. 2002.

15–19 20–24 25–29 15–19 20–24 25–29 15–19 20–24 25–29 15–19 20–24 25–29

Beograd ukupno 105270 118593 83251 88376 106203 139591 101820 100088 100963 101414 112432 112380

Barajevo 1530 1241 770 1017 1195 1640 1516 1255 1131 1567 1656 1673

Omladina Beograda
Voþdovac 11197 13341 9913 10042 11427 14825 9953 9749 10614 9202 10276 10768

Vraåar 5917 8034 5101 3441 4491 6731 3466 3168 3734 3264 3843 3705

Grocka 3185 3156 2360 2979 4154 5731 5017 4255 4054 5446 5904 5782

Zvezdara 8991 12111 9153 7500 8964 12216 9116 8737 8911 8165 9537 9881

Zemun 12094 14859 10887 11201 13569 16577 12240 11748 11991 12760 14089 14152

Lazarevac 4771 3598 2318 3569 4170 4891 3645 3549 4032 4356 4194 3834

Mladenovac 4754 4117 2638 3295 3981 4891 3703 3333 3359 3554 3550 3432

Novi Beograd 10147 9308 5371 11305 12916 16923 14366 16009 13896 13842 16115 15612

Obrenovac 5042 4321 2876 4213 4772 5635 4838 4271 4433 4953 5165 4973

Palilula 11042 12621 9091 9017 11412 14755 9411 9713 10186 9932 10995 11126

Rakovica - - - 6168 6609 8071 6936 7674 6989 5899 6743 7463

Savski venac 5401 6583 3914 2278 3272 5270 2410 2140 2470 2771 3027 2651

Sopot 2058 1493 1003 1205 1492 1669 1285 1148 1141 1283 1269 1218

Stari grad 6012 8385 5320 2902 3890 6451 3669 3290 3750 3234 3844 3804

Åukarica 13189 15425 12536 8244 9916 13315 10249 10049 10272 11186 12225 12306

11

Posledwi meðupopisni period (1991–2002. god.) karakteriše uveãawe broja
omladine za 23355 stanovnika. Posmatrano po opštinama najveãi rast ostvarile
su opštine Barajevo i Grocka, a jedina opština sa smawewem broja mladih bila je
Voþdovac. Ovaj period karakteriše i promena starosne strukture mladih sta-
rosti od 15 do 29 godina, koja se ogleda u smawewu broja najmlaðe starosne grupe
15–19 godina i uveãawe starosnih grupa od 20–24 i 25–29 godina. Uoåava se da su,
uglavnom sve opštine van urbanog gradskog podruåja u svim starosnim grupama
ostvarile uveãawe, dok su opštine Vraåar i Lazarevac jedine imale smawewe u
starosnoj grupi 25–29 godina.

Tabela 1.3. Indeks porasta stanovništva Beograda starosti 15–29
godina po opštinama, (1971–2002)

Indeks 1981/1971. Indeks 1991/1981. Indeks 2002/1991. Indeks 2002/1971.

Beograd ukupno 108,8 90,6 107,7 106,2

Barajevo 158,9 101,3 125,5 138,3

Voþdovac 105,3 83,6 99,8 87,8

Vraåar 76,9 70,7 104,3 56,8

Grocka 147,8 103,6 128,6 196,9

Zvezdara 94,8 99,3 103,1 91,2

Zemun 109,3 87 114 108,4

Lazarevac 118,8 77,9 110,3 116,5

Mladenovac 105,7 85,4 101,4 91,5

Novi Beograd 165,7 107,6 102,9 183,6

Obrenovac 119,5 92,6 111,4 123,3

Palilula 107,4 83,3 109,4 97,9
1
Rakovica - 103,6 107,4 96,4

Savski venac 65,1 64,9 120,4 53,1

Sopot 95,9 81,9 105,5 82,8

Stari grad 67,2 80,9 101,6 55,2

Åukarica 76,4 97,1 116,8 86,8

Indeks porasta broja omladine za grad Beograd iznosio je u 2002. godini u
odnosu na 1991. godinu 107,7, dok je gledano po opštinama, najviši u opštinama
Grocka 128,6 i Barajevo 125,5. Najniþi indeks je u opštini Voþdovac 99,8, koja je
ujedno i jedina opština koja je imala umawewe broja mladih.
1 Indeks je izraåunat za period 1981–2002. god.


Uåešãe omladine u stanovništvu beogradskih opština

Uz apsolutni porast omladine u posledwem meðupopisnom periodu poveãa-
lo se i procentualno uåešãe kako u ukupnom, tako i u stanovništvu starijem od
15 godina.
Posmatrawem uåešãa omladine u ukupnom stanovništvu po opštinama
Beograda, 2002. godine (Tabela 1.4.) uviða se da najniþi procenat mladih imaju
opštine Vraåar i Sopot po 18,5%, dok opština Grocka ima najviši procenat
omladine od 22,7%.
Uåešãe omladine u stanovništvu starijem od 15 godina uveãalo se 2002.
godine u odnosu na 1991. godinu za 1,2% i kretalo se u rasponu od 20,9% u opštini
Vraåar, do 27,3% u opštini Grocka.

Tabela 1.4. Procenat omladine u ukupnom stanovništvu i
stanovništvu starijem od 15 godina (po opštinama)
1991. 2002.
% u stanovništvu % u stanovništvu
% u ukupnom % u ukupnom
starijem od 15 starijem od 15
stanovništvu stanovništvu
godina godina
Beograd ukupno 18,9 23,0 20,7 24,2
Barajevo 18,0 22,1 19,9 23,3
Voþdovac 18,8 22,6 19,9 23,2
Vraåar 14,9 17,5 18,5 20,9
Grocka 19,2 24,5 22,7 27,3
Zvezdara 19,1 23 20,8 24,2
Zemun 19,8 24,5 21,4 25,3
Lazarevac 19,1 24,0 21,7 25,6
Mladenovac 18,4 22,7 20,1 23,8
Novi Beograd 19,7 23,6 20,9 24,0
Obrenovac 19,3 24,0 21,3 25,3
Palilula 18,7 22,7 20,6 24,3
Rakovica 22,1 26,8 20,3 23,7
Savski venac 14,7 17,8 19,9 22,8
Sopot 17,4 21,0 18,5 21,8
Stari grad 15,1 18,0 19,6 22,1
Åukarica 19,8 24,6 21,2 25,0

Posebno je znaåajno analizirati uåešãe omladine u radno sposobnom
stanovništvu (muškarci stari 15–64 godina i þene stare 15–59 godina).

Omladina Beograda 13

Ukupan procenat omladine u radno sposobnom stanovništvu poveãao se za
1,6%. Posmatrano posebno za muško i þensko stanovništvo uoåava se da je
uåešãe muške omladine u muškom stanovništvu poraslo za 2,6%, a uåešãe
þenske omladine u þenskom radno sposobnom stanovništvu uveãalo se za 1,6% u
odnosu na 1991. godinu. Procenat omladine u radno sposobnom stanovništvu
kretao se za muškarce u rasponu od 29,4 % u opštini Sopot do 32,2% u opštini
Grocka, a za þene od 28,8% u opštini Vraåar do 34,3% u opštini Grocka (Tabela
1.5.).

Tabela 1.5. Procentualno uåešãe omladine u radno sposobnom
stanovništvu opština 1991 i 2002. godine
1991. 2002.
% omladine (15–19) u radno sposobnom % omladine (15–19) u radno sposobnom
stanovništvu stanovništvu
muško þensko muško þensko
Beograd ukupno 28,6 30,0 31,2 31,6
Barajevo 27,8 29,7 30,6 31,9
Voþdovac 28,3 29,5 30,8 30,8
Vraåar 25,4 24,8 30,5 28,8
Grocka 28,4 32,8 32,2 34,3
Zvezdara 30,0 30,3 31,2 31,4
Zemun 30,0 31,2 31,5 32,3
Lazarevac 28,7 32,7 31,9 33,3
Mladenovac 28,0 31,2 30,0 32,7
Novi Beograd 30,1 29,8 31,4 31,1
Obrenovac 28,7 33,0 31,8 33,5
Palilula 28,8 29,7 31,0 31,4
Rakovica 30,8 31,5 30,0 30,7
Savski venac 24,0 24,9 31,5 30,1
Sopot 26,6 30,8 29,4 31,8
Stari grad 24,9 25,6 30,8 29,9
Åukarica 28,7 30,1 31,4 31,7

Omladina u gradskim i ostalim naseqima

Podruåje Grada Beograda predstavqa administrativnu ali i profesional-
no funkcionalnu celinu u kojoj je centralna aglomeracija koncentrisala naj-
veãi broj ukupne populacije.
Osobenost grada Beograda jeste ta, da wegovo administrativno podruåje
åini 17 opština od kojih neke u celosti pripadaju nasequ Beograd (Vraåar,


Zvezdara, Novi Beograd, Rakovica, Savski Venac, Stari Grad), a neke su u širem
podruåju grada (Barajevo, Grocka, Lazarevac, Mladenovac, Obrenovac, Suråin i
Sopot). Naseqe Beograd podrazumeva uþe gradsko podruåje obuhvaãeno granicom
Generalnog Urbanistiåkog plana. Van wega su „ostala” naseqa kao i gradska koja
nisu deo jedinstvene celine naseqa Beograd.
Demografski razvitak unutar administrativnog podruåja grada nije homo-
gen. Urbana naseqa su poveãala svoje stanovništvo, dok su se ruralni prostori
praznili. Sagledavawem podataka popisa stanovništva, moþe se primetiti da
veãi broj mladih þivi u urbanim naseqima. Prigradske (seoske) opštine imaju
lošiju starosnu strukturu nego gradske, što je jedan od glavnih razloga malog
broja omladine na tom podruåju. Uz sve to treba ukquåiti niz drugih razloga:
niþe stope nataliteta seoskog stanovništva kao i mehaniåki priraštaj koji je
u wima skoro jednak nuli. Najvaþniji razlog malog broja omladine na selu jeste i
poveãan odliv radne snage, najviše mladih, u samo jezgro Beograda. Godine 1991,
uoåen je pad broja mladih u odnosu na 1981. godinu sa 334197 na 302871, dok je taj
broj 2002. godine poveãan za 23355 mladih u odnosu na 1991. godinu. Ista slika se
dobija i kada se posmatra starosno-polni kontingent mladih. Godine 1981. i 1991,
bilo je više mladih þena, dok je 2002. godine došlo do prevage broja mladih
muškaraca nad brojem mladih þena.
Ako na osnovu podataka popisa stanovništva 1981. godine izvršimo pre-
gled naseqenosti omladine po opštinama koje imaju gradska i ostala naseqa,
vidi se da je u wima najveãi broj omladine upravo u gradskim sredinama. Opštine
Grocka, Lazarevac, Mladenovac, Obrenovac i Sopot imaju najmawi broj omladine
u gradskim, a najveãi u ostalim naseqima tih opština. (Tabela 1.6.).

Grafikon 1.3. Broj mladih na selu po popisima


Tabela 1.6. Omladina Beograda u gradskim i ostalim naseqima po
opštinama – popis 2002.
Starost
Ukupno 15–29
15–19 20–24 25–29
Barajevo 4896 1567 1656 1673
Gradska - - - -
Ostala 4896 1567 1656 1673
Voþdovac 30246 9202 10276 10768
Gradska 27670 8342 9403 9925
Ostala 2576 860 873 843
Vraåar 10812 3264 3843 3705
Gradska 10812 3264 3843 3705
Ostala - - - -
Grocka 17132 5446 5904 5782
Gradska 1796 567 583 646
Ostala 15336 4879 5321 5136
Zvezdara 27583 8165 9537 9881
Gradska 27583 8165 9537 9881
Ostala - - - -
Zemun 156001 127760 14089 14152
Gradska 35659 11031 12221 12407
Ostala 5342 1729 1868 1745
Lazarevac 12384 4356 4194 3834
Gradska 6999 2431 2429 2139
Ostala 5385 1925 1765 1695
Mladenovac 10536 3554 3550 3432
Gradska 4710 1525 1598 1587
Ostala 5826 2029 1952 1845
Novi Beograd 45569 13842 16115 15612
Gradska 45569 13842 16115 15612
Ostala - - - -
Obrenovac 15091 4953 5165 4973
Gradska 5516 1836 1922 1758
Ostala 9575 3117 3243 3215
Palilula 32053 9932 10995 11126
Gradska 28912 8942 9919 10051
Ostala 3141 990 1076 1075
Rakovica 20111 5899 6749 7463
Gradska 20105 5899 6743 7463
Ostala - - - -
Savski venac 8449 2771 3027 2651
Gradska 8449 2771 3027 2651
Ostala - - - -
Sopot 3770 1283 1269 1218
Gradska 362 117 122 123
Ostala 3408 1166 1147 1095
Stari grad 10882 3234 3844 3804
Gradska 10882 3234 3844 3804
Ostala - - - -
Åukarica 35717 11186 12225 12306
Gradska 29786 9388 10173 10225
Ostala 5931 1798 2052 2081


Grafikon 1.4. Omladina u gradskim i ostalim naseqima

I daqe su opštine Grocka, Lazarevac, Mladenovac, Obrenovac i Sopot,
opštine gde je uåešãe mladih najveãe van gradskih naseqa ovih opština. Upored-
nim pregledom dva popisa, vidi se da je 1991. godine opština Grocka u ukupnom
broju stanovnika imala 17,0% mladih u starosti 15–29 godina van gradskih naseqa
opštine, a 2,1% u gradskom nasequ. To uåešãe je 2002. godine iznosilo 20,3 % van
gradskog naseqa, a u gradskom je iznosio 2,4%.
Kad je reå o opštini Lazarevac, u odnosu na 1981. godinu, 1991. je veãi broj
omladine bio u gradskom nasequ opštine, da bi veã 2002. stawe bilo isto stawu
iz 1981. godine. Udeo mladih starosti 15–29 godina van gradskog naseqa opštine u
ukupnom broju ove opštine iznosio je 18,8% , dok je u gradskom þivelo 11,2%. Kada
je reå o opštini Mladenovac, 1991. godine ova opština je imala 10,2%, a 2002.
godine 11,1 % mladih starosti 15–29 godina van gradskih naseqa opštine . Uåeš-
ãe omladine u gradskom nasequ ove opštine, a na osnovu ukupnog stanovništva
Mladenovca 1991. godine, iznosilo je 8,2% , a 2002. godine 9,0%. Sliåna situacija
je i u opštinama Obrenovac i Sopot. U svim ostalim opštinama Beograda, udeo
omladine je upravo najveãi u gradskim naseqima tih opština. Zanimqivo je
pomenuti da je Palilula opština gde je mnogo veãa razlika u uåešãu omladine u
gradskim naseqima, nego van wih. U 1991. godini, uåešãe omladine u gradskom
nasequ Palilule bilo je 16,6% od ukupnog stanovništva te opštine, a van
gradskog naseqa iznosilo je samo 2,0%. 2002. godine ovaj udeo je bio 18,5% omladi-
ne u gradskom nasequ, a udeo omladine van gradskog naseqa je bio isti kao i 1991.
godine, 2,0%.


Omladina u mehaniåkom priraštaju stanovništva

Beograd kao glavni administrativno-politiåki, finansijski i kulturni
centar Srbije, ima najizraþenije mehaniåko kretawe stanovništva u åijem sas-
tavu posledwih godina sve je veãa zastupqenost mladih.
Prema podacima popisa stanovništva u periodu 1991–2002. godine, evi-
dentirano je 208 000 doseqenih lica. Starosna struktura doseqenog stanovniš-
tva na podruåju grada, pokazuje da se najveãi broj stanovnika preseqava u starosti
15–29 godina – (50,5%).
I u nasequ Beograd koga åine opštine uþeg gradskog podruåja (Vraåar,
Zvezdara, Novi Beograd, Rakovica, Savski Venac, i Stari grad), migratorno
stanovništvo u starosti 15–29 godina åini više od polovine, tj. (52,6%). U
naseqima van gradske teritorije migratorno stanovništvo u starosti 15–29
godina åini (47,4%). Posmatrawem starosne strukture ukupno doseqenog stanov-
ništva po petogodišwim starosnim grupama, uoåava se da je broj doseqenih lica
najizraþeniji u starosnoj grupi od 20 do 24 godine, posle kojih dolazi do blaþeg
opadawa broja doseqenih starosnih grupa.
Kada posmatramo doseqeno stanovništvo prema tipu migracije, odnosno
prema mestu odakle se lice doselilo, moþe se videti da je takoðe najveãi broj
lica u starosti 20–24 godine þivota doseqeno sa prostora bivših republika
SFRJ i AP Kosova i Metohije, åemu je najverovatnije doprinela masovna migra-
cija srpskog stanovništva u periodu 1991–2002. godina (Tabela 1.7.).

Tabela 1.7. Stanovništvo starosti 15–29 godina prema vremenu i
mestu doseqewa
Iz republika bivše
Iz Republike Srbije
Jugoslavije
Iz drugih drþava

Nepoznato
Crna gora

iz deuge opštine
iz drugog mesta
iste opštine
Ukupno

Makedonija

Slovenija
Hrvatska
centralna

Vojvodine
svega

BiH
Srbia

KiM

1991/02. 44106 18106 2932 12282 2071 821 1139 9141 14486 348 301 338 247
15–19 15110 5679 753 4056 633 237 321 3388 5338 129 112 66 77
20–24 15986 7155 1326 4721 786 322 444 3084 4876 104 87 147 89
25–29 13010 5272 853 3505 625 262 374 2669 4272 115 102 125 81
1996/02. 29656 23425 3881 15994 2854 696 1025 2197 2087 157 61 486 218
15–19 8241 6308 847 4463 690 208 309 684 706 43 23 106 62
20–24 10906 8858 1664 5811 1127 256 350 720 681 52 17 159 69
25–29 10509 8259 1270 5720 1037 232 366 793 700 62 21 221 87


Najveãi udeo u doseqenom stanovništvu Beograda u periodu 1991–2002.
godina, sa prostora EKS Jugoslavije ima stanovništvo starosti 15–29 godina iz
Republike Hrvatske 16573 stanovnika (28,6%) i Republike Bosne i Hercegovine
11338 – (15,4%).
Ako posmatramo doseqeno stanovništvo Beograda iz Centralne Srbije,
Vojvodine i Kosova i Metohije za starosnu grupu 15–29 godina najveãi udeo ima
doseqeno stanovništvo iz Centralne Srbije 28276 – (38,3%), odnosno Vojvodine
4925 – (7,8%).

Tabela 1.8. Doseqeno stanovništvo starosti 15–29 godina po
beogradskim opštinama (1991–2002. godina)

Ukupno doseqeno u
Ukupno doseqeno % (15–29)
starosti (15–29)

Barajevo 13662 6772 49,6

Voþdovac 74945 16326 22,5

Vraåar 28009 4891 17,4

Grocka 43869 16416 37,4

Zvezdara 66188 14719 22,3

Zemun 103702 32960 31,8

Lazarevac 28726 7305 25,4

Mladenovac 23517 5905 25,1

Novi Beograd 126914 27735 21,9

Obrenovac 37930 12273 32,4

Palilula 88823 26703 30,1

Rakovica 52716 10530 19,9

Savski Venac 22205 5523 24,9

Sopot 10067 3579 35,6

Stari grad 26910 5077 18,8

Åukarica 93601 27366 29,3

Prema popisnim podacima (1991–2002. godina), udeo doseqenog stanovniš-
tva u starosti 15–29 godina po Beogradskim opštinama bio je takav, da je najveãi
procenat doseqavawa mladog stanovništva imala opština Barajevo 49,6%, a
najmawi opština Voþdovac 17,4% (Tabela 1.8; Grafikon 1.5.).


Grafikon 1.5. Procenat doseqenih starosti 15–29 godina u ukupnom
broju doseqenog stanovništva po opštinama, 1991–2002. godina

I posle 2000. godine, migracije u Beogradu imaju i daqe pozitivan migra-
cioni saldo, ali se mora napomenuti da je iz Beograda devedesetih godina otišlo
(prema nekim procenama 161 000 mladog stanovništva) u druge delove sveta, koje
nazivamo „ekonomske migracije”.
Period od 2000. godine karakterišu migracije stanovništva sa teritori-
je pokrajine Kosova i Metohije ka Beogradu, pri åemu se u popisu 2002. godine
popisalo oko 36 000 interno raseqenih lica. Ovaj kontingent stanovništva nije
u mnogome promenio starosni sasatav veã postojeãeg stanovništva Beograda,
obzirom da se ovakvim vidom prinudnog kretawa stanovništva nije pomeralo
samo mlado, veã i staro stanovništvo.
1991. godine, Grad Beograd je imao 1602 226 stalnog stanovništva, od
åega 826 316 åinilo je migrantsko stanovništvo, odnosno (51,6%).
2002. godine, Grad Beograd je imao 1 576 124 stalnog stanovništva,
odnosno 1 632 000 ukupno stanovnika, od åega 841 784 åinilo je migra-
ntsko stanovništvo, a udeo populacije u starosti 15–29 godina u uku-
pnom migratornom stanovništvu åinilo je (48,8%).
Na osnovu svih relevantnih pokazateqa za period 1991–2002. godina, mo-
þemo zakquåiti da se Grad Beograd od 1992. godine, po prvi put u drugoj polovini
20. veka ne obnavqa prirodnim putem i da primarno mesto zauzima mehaniåko
kretawe stanovništva, a mladi kao wegov glavni nosioc.
Navedene karakteristike potvrðuju i tezu da Grad Beograd ima najveãu
snagu i potencijal da privuåe i zadrþi mlade iz svih delova zemqe.


Omladina i brak

Omladina predstavqa buduãnost svakog društva i ona je najisplativija
dugoroåna investicija.
Adolescentski period je period uzrasta od 10 do 19 godina, dok se omladina
grupiše u uzrast od 15 do 29 godina þivota. Pojam omladina, opisuje fazu izmeðu
detiwstva i odraslog doba. Ovaj period je obeleþen dubokim promenama koje se
odnose na biološki rast, seksualno, kognitivno, emotivno i psihosocijalno
sazrevawe. Tokom tog razdobqa, od mladih se oåekuje da razviju veštine i sposob-
nosti da bi mogli da preuzmu društvene uloge u svim podruåjima qudskog delova-
wa. Jednom reåju, to je period þivota gde navike i naåin þivota koji se stiåu u
mladosti dalekoseþno utiåu na razvoj, zdravqe i celokupan þivot odrasle osobe.
Proces traje dok se ne postigne primeren stepen socijalne autonomije, odgovor-
nosti i samostalnosti.
Specifiånost situacije u Srbiji, pa i samom glavnom gradu, kao što su
siromaštvo u društvu, nizak procenat zaposlenosti omladine i izazovi sa koji-
ma se suoåavaju mladi qudi u procesu prelaska iz detiwstva u odraslo doba,
zahtevaju fleksibilniji pristup. Zato je gorwa granica mladosti baš 29. godina,
sa punom svešãu da je u pitawu veoma heterogena populacija koju karakterišu
razliåiti razvojni ciqevi u razliåitim fazama mladosti.
Braåna struktura stanovništva spada u osnovne demografske pokazateqe,
usled vaþnosti koju ima za nivo raðawa i obnavqawa stanovništva.
Braåna zajednica ima znaåajno mesto u razmatrawu osobenosti rodnih
reþima. Rodna perspektiva braåne strukture stanovništva Beograda, omoguãava
poreðewe stanovništva þenskog i muškog pola u pogledu odnosa prema braku ali
i sagledavawe razlika u pogledu braånog stawa kao bitnog dela braånog þivota.
Proces sklapawa braka bitno utiåe na braånu strukturu stanovništva. Braåna
struktura je rezultat procesa sklapawa i razvoda brakova koji se odvijaju unutar
odreðenog demografskog okvira. Istraþivawima, moguãe je sagledati ekonom-
ske, pravne, sociološke, psihološke i mnoge druge aspekte odnosa i ponašawa
mladih prema braku. Braånost populacije mladih ukazuje na wihov odnos prema
braku, kao i na pozicije u pogledu realizacije uloga i potreba koje izlaze iz
sfere porodiånog þivota.
Poåetkom 21. veka sa procesima globalizacije i privatizacije ali i pot-
puno odbacivawe religijskih dogmi, dominira materijalistiåki, potrošaåki i
individualistiåki pogled i stil þivota kod mladih, nastaju daqe krupne prome-
ne u odnosu muškarca i þene i samom braku. Promene u ovim odnosima, razgradwa
i raspad patrijarhalne porodice koje su u drugoj polovini 20. veka prešle u
model tzv. nukleusne porodice (roditeqi i sve mawi broj dece) do tzv. nepotpune
porodice koju åini samo jedan roditeq, najåešãe majka i jedno – najviše dvoje
dece, kriza braka i kontinuirano opadawe stope raðawa kao i progresivni
porast procenta starijih generacija u populaciji, otvorio je najširi spektar
pitawa o buduãnosti braka.
U savremenom društvu dolazi do stalnog porasta starosti sklapawa braka
kod oba pola, buduãi da egzistencijalna samostalnost muškaraca podrazumeva


sve duþi proces školovawa, a potom i nalaþewa zaposlewa. Isti obrazac posta-
je prihvaãen od þena i to je neminovnost, jer obezbeðewe materijalnih preduslo-
va zasnivawu porodice sve više podrazumeva zaposlenost þene, odnosno dvojnost
dohotka u porodici za veãinu socijalnih grupa. Naglašeno jedinstvo relevan-
tnih društvenih i demografskih procesa se ispituju korišãewem popisnih
podataka, povezivawem broja lica koja su ušla u brak ili su se razvela, sa
kontingentom lica van braka, odnosno lica u braku.
Stope sklapawa braka razliåite su u toku þivota i po polu. One su,
posmatrajuãi omladinu, niþe u starosti 15–19 godina, a maksimum doseþu u grupi
25–29 godina kod oba pola. Ako posmatramo ove stope posle tridesete godine, one
su u porastu kod muškaraca i to do 39. godine, a kod þena znatno opadaju.
Analiza braånog stawa po starosnim grupama pruþa konkretniju sliku
ponašawa i odnosa prema braku. (Tabela 1.9.)

Tabela 1.9. Sklopqeni brakovi stanovništva starog od 15 do 29
godina po polu
1981. 1991. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. 2007.
Grad Beograd
Starost mladoþewe
Ukupno 15–29 7736 5224 4291 4405 4191 3958 4171 4336
15–19 godina 360 105 62 67 62 35 58 51
20–24 3600 2114 1225 1121 1091 906 992 921
25–29 3776 3005 3004 3217 3038 3017 3121 3364
Starost neveste
Ukupno 15–29 8749 6644 6109 6131 6016 5711 6018 6155
15–19 2371 1058 448 408 429 310 339 334
20–24 3910 3080 2548 2444 2282 2051 2099 2110
25–29 2468 2506 3113 3279 3305 3350 3580 3711
Naseqe Beograd
Starost mladoþewe
Ukupno 15–29 5405 3612 2915 2983 2773 2878 2823 2938
15–19 75 60 33 32 37 23 36 28
20–24 2362 1325 717 653 593 568 561 514
25–29 2968 2227 2165 2298 2143 2287 2226 2396
Starost neveste
Ukupno 15–29 6377 4700 4343 4291 4159 4286 4238 4338
15–19 1297 501 178 184 183 145 155 145
20–24 2976 2116 1675 1552 1413 1367 1263 1268
25–29 2104 2083 2490 2555 2563 2774 2820 2925


Posmatrano od 1981. godine, jasno se uviða da je došlo do pomerawa staros-
ne granice pri sklapawu braka kako kod muške, tako i kod þenske populacije.
Iz tabele sklopqenih brakova stanovništva starog 15– 29 godina po polu,
uoåava se da je u Beogradu verovatnoãa ulaska u brak za muškarce niska u grupi od
15 do 19 godina, poveãava se sa starošãu i dostiþe svoj maksimum u starosti 25–29
godina. Kada su u pitawu muškarci starosti 25–29 godina koji ulaze brak, najveãi
broj sklopqenih brakova je bio 1981. godine (3776), da bi on opadao u narednim
godinama (1991. god. – 3500 sklopqenih brakova; 2002. god. – 3004 sklopqena
braka). Veã od 2003. godine, on je porastao za 213 sklopqenih brakova kod muška-
raca ove starosne grupe. Od 2003. godine, broj blago opada do 2005, a od 2005.
godine se ponovo uveãava. Broj sklopqenih brakova muškaraca starih 25–29
godina 2007. godine iznosio je 3364.
Osnovna pravilnost veze starosti i stupawa u brak ista je i kod þena ali
se maksimalna verovatnoãa nalazi u starosti 20–24, što je sluåaj u 1981. i 1991.
godini. Od 2002. godine pa do 2007. godine, stawe se mewa. Najveãi broj sklopqe-
nih brakova kod mladih þena je upravo u starosnoj grupi 25–29 godina. Sliåna
situacija je i kada se posmatra naseqe Beograd.
Tendencija braånih varijabli koje se u Beogradu kreãu ka savremenom
modelu u kojem je brak mawe univerzalan, stupawe u brak u kasnijem dobu þivota,
åešãi razvodi, ponovo zasnivawe braåne zajednice reðe i sve kraãeg trajawa, a
alternativne forme zajednice muškarca i þene sve brojnije, ipak su izraþenije
u uþem gradskom podruåju.
U odnosu na popis 1981. godine, porastao je udeo svih kategorija lica van
braka. Sliåne promene su se desile i kod stanovništva naseqa Beograd. U svim
posmatranim godinama, rasprostrawenost braka u nasequ Beograd je mawa u
odnosu na åitavo podruåje Grada, što je posledica razliåitih modela ponašawa
vezanih za brak.

Tabela 1.10. Stalno stanovništvo starosti 15–29 godina prema
braånom stawu, polu i starosti (u %), 2002. godine
Braåno stawe

nepoz-
nepoz-
neuda- neoþe- razve- razve- nato
udata oþewen udovica udovac nato
ta wen dena den muš-
þene
karci

Ukupno 75,72 86,94 22,64 12,19 0,19 0,02 1,08 0,35 0,37 0,50

15–19 29,32 31,27 0,75 0,26 0,01 0,00 0,03 0,01 0,22 0,31

20–24 27,96 32,40 6,00 2,09 0,03 0,00 0,21 0,04 0,08 0,11

25–29 18,44 23,27 15,88 9,84 0,15 0,02 0,84 0,30 0,07 0,08

Prema podacima iz 2002. godine na teritoriji Beograda, unutar dela sta-
novništva starijeg od 15 godina, 56,9 % lica su bila u braku, oko jedne åetvrtine
wih nikada nije stupilo u brak, dok svaki deseti stanovnik bila je udovica ili
udovac. Svaki dvadeseti je bio razveden. U odnosu na ranije popise stanovništva,
porastao je udeo lica van braka. Više od polovine neudatih i neoþewenih, mlaðe


je od 25 godina u Beogradu u 2002. godini. Bitno je pomenuti to, da razlike postoje
izmeðu samih polova u mladom stanovništvu u pogledu wihove zastupqenosti.
Treba pomenuti da je meðu þenskom populacijom mawi udeo lica koja još nisu
sklopila brak u starosti od 20 do 29 godina, nego što je sluåaj kod muškaraca. U
grupi mladih starih 20–29 godina, veãi je udeo neoþewenih nego neudatih. Jedino
je veãi udeo neudatih u starosnoj grupi 15–19 godina, nego neoþewenih u toj
starosnoj grupi. Najizraþenija rodna razlika jeste u udelu lica starosne grupe
20–24 godina, koja su u braku. Udeo udatih þena je skoro trostruko veãi u odnosu na
udeo oþewenih meðu muškarcima ove starosti. Treba reãi i da su þene åešãe
udovice, nego muškarci. Takoðe su þene åešãe razvedene, nego muškarci. Ono
što je najbitnije pomenuti jeste to da je neujednaåenost braåne strukture izmeðu
muškaraca i þena uslovqena razliåitim nivoom smrtnosti ali i razliåitim
ponašawem, shvatawima i odnosom prema samom braku (Tabela 1.10: Grafikon
1.6.).

Grafikon 1.6. Braåni status þena i miškaraca starosti 15–29
godina (u %), 2002. godine

Posledwih godina, procesi deinstitucionalizacije braka su nastavqeni.
Ne samo kao rezultat pritiska civilizacijskih faktora razliåite vrste kao
što su emancipacija, individualizam ili veliki broj širokih opcija, veã i
usled rasprostrawenih prepreka koje su karakterisale posledwu deceniju proš-
log i prve godine 21. veka. To potvrðuju popisni podaci o rasprostrawenosti
celibata u Beogradu u 2002. godini.


Tabela 1.11. Razvedena lica prema starosti i polu, 1991. i 2002.
godina
Broj razvedenih lica Procenat razvedenih lica
1991. 2002. 1991. 2002.
razvedene razvedeni razvedene razvedeni razvedene razvedeni razvedene razvedeni
Ukupno 615 408 612 347 100,0 100,0 100,0 100,0
15–19 43 5 4 - 7,0 1,2 0,6 -
20–24 208 108 190 70 33,8 26,5 31,0 20,2
25–29 364 295 418 277 59,2 72,3 68,3 79,8

Broj razvedenih lica zavisi od procesa razvoda brakova ali i od ponovnog
sklapawa braka veã razvedenih. Wihov udeo u braånoj strukturi mladog stanov-
ništva Beograda, ima tendenciju rasta u periodu od 1981. do 2002. godine u
starosnoj grupi od 25 do 29 godina, kod oba pola. Kod starosne kategorije od 20 do
24 godina smawen je broj razvedenih brakova kroz godine, a razlog tome je svakako
smawen procenat ove starosne grupe kod samih sklopqenih brakova ali i viši
standard i uslovi þivota i rada, koji su preduslov stabilnosti braåne zajednice.
Udeli razvedenih veãi su kod þenskog mladog stanovništva (Tabela 1.11.).
Bitno je pomenuti da je braåna struktura mladog kao i celokupnog stanov-
ništva pod uticajem razlika koje postoje u pogledu drugih struktura pogotovo
ekonomske, ali i pripadnosti gradskim odnosno seoskim naseqima.

Omladina i reprodukcija

Podruåje grada Beograda se ne obnavqa prirodnim putem od 1992. godine,
usled niskog stepena raðawa. Prema pokazateqima popisa iz 1991. godine, udeo
þena u fertilnom dobu u ukupnom stanovništvu Beograda je pribliþan vrednos-
ti koja je registrovana na podruåju Srbije (24,0%) i centralne Srbije (24,2%).
Ako posmatramo smawewe uåešãa fertilnog kontingenta u odnosu na stanov-
ništvo Srbije u celini, u Beogradu se ovaj proces fertilnog starewa znatno
brþe odvija. U periodu od 1991. do 2002. godine, stopa ukupnog fertiliteta u
Beogradu opala je sa 1,6 na 1,3 deteta po þeni. Kao glavna posledica javqa se i još
izraþeniji pad uåešãe þena u optimalnom reproduktivnom dobu starosti 20–34
godine (Tabela 1.12.).

Tabela 1.12. Þivoroðeni prema starosti majke (grad Beograd)
1981. 1991. 2002. 2006. 2007.
Ukupno 21345 16942 16342 15802 15887
Od toga:
15–19 1513 1178 739 614 574
20–24 6882 4862 3647 2946 2817
25–29 7811 5635 5734 5283 5353
% 75,9 68,9 61,9 56,0 55,0


Grafikon 1.7. Þivoroðeni prema starosti majke od 15–29 godina
(grad Beograd, 1981–2007.)

Tabela 1.13. Þivoroðeni prema starosti majke (naseqe Beograd)
1981. 1991. 2002. 2006. 2007.
Ukupno 15544 11795 12173 11650 11593
Od toga:
15–19 756 525 403 339 312
20–24 4413 2859 2285 1740 1601
25–29 6084 4158 4343 3852 3863
% 72,3 63,9 57,7 50,9 49,8

Podaci popisa stanovništva 1991. i 2002. godine pokazuju da (96,4%) þena
starosti 15–19 godina nije rodila ni jedno dete. þena koje nisu raðale u starosti
20–24 godine u istom periodu bilo je (74,4 %), dok se kod þena starosti 15–29
godina koje nisu raðale wihov broj smawio na (42,2%), što znaåi da se sve starije
stanovništvo odluåuje za raðawe prvog deteta.
Neuåestvovawe þena u reprodukciji stanovništva razliåita je po pod-
ruåjima grada Beograda. U periodu 1991–2002. godina meðu svim starosnim grupa-
ma þena, neuåestvovawe u reprodukciji znaåajno je veãa u opštinama naseqa
Beograd u odnosu na opštine šire teritorije grada.
Posmatrajuãi þene koje se nalaze u reproduktivnom periodu, a nisu nikada
raðale sa poveãawem wihovih godina starosti sve veãi broj wih uåestvuje u
reprodukciji, s tim što se uoåava razlika izmeðu þena sa teritorije gradskih
opština Beograda (naseqa Beograda) i opština šireg podruåja grada (Tabela
1.14.).


Tabela 1.14. Procenat þena koje nisu uåestvovale u reprodukciji po
starosti
Naseqe Beograd Ostala naseqa
% %
20–24 80,7 20–24 55,6
25–29 49,2 25–29 23,1

Posmatrajuãi podatke o þivoroðenima po starosti majke (Tabela 1.12,)
moþe se zakquåiti da se broj þivoroðene dece kod mladih majki starosti 15–19
godina u desetogodišwim intervalima smawuje. U odnosu na 1981. godinu, broj
þivoroðene dece u Beogradu od majki starosti izmeðu 15 i 29 godina iznosio je
16206 – (75,9 %), da bi 10 godina kasnije – 1991. godine iznosio 11675 – (68,9%), što
predstavqa pad za 4531 þivoroðeno dete. Taj broj 2001. godine je iznosio 10120 –
(61,9%) þivoroðene dece. Ako uporedimo 2001. godinu sa podacima 1981. godine,
videãemo da se u Beogradu desio pad za 6086 þivoroðene dece, a u odnosu na 1991.
godinu za 1555 þivoroðenih. Identiåna je situacija kada se posmatraju podaci za
naseqe Beograd. (Tabela 1.13.)
Radi sagledavawa problema nedovoqnog raðawa u Beogradu u celini, neop-
hodno je uzeti faktore (obrazovawe, nacionalni sastav, religija) i sagledati sve
ukupnu aktivnost þenskog stanovništva.
Na osnovu svih relevantnih pokazateqa (1981, 1991 i 2002. godine), moþemo
zakquåiti da je kod þena u Beogradu došlo do promene sistema vrednosti, pos-
tavqa se veãi broj ciqeva i drugih åinilaca koji na direktan i indirektan naåin
utiåu na nivo raðawa. Zbog toga je nerealno oåekivati da u buduãnosti moþe da
doðe do porasta raðawa (do granice proste reprodukcije), bez pravih mera soci-
jalne i populacione politike koje treba da budu usmerene ka svima, a naroåito
aktivnim þenama sa glavnim ciqem da im se omoguãi da u isto vreme rade i brinu
o potomstvu.

Omladina i mortalitet

Od 1992. godine stopa mortaliteta stanovništva Beograda prelazi 10
promila, a broj umrlih veãi je od 16000 lica, sa tendencijom daqeg poveãawa.
Poåetkom 21. veka negativne tendencije su nastavqene. Prema podacima za 2002.
godinu u Beogradu je umrlo 19621 lice, a opšta stopa mortaliteta iznosila je 11,9
promila.
Analiza stope mortaliteta po starosti pokazuje da smrtnost dece i omla-
dine opada (Tabela 1.15.), dok se kod starijeg sredoveånog i starog stanovništva
uoåava tendencija porasta smrtnosti.
Smrtnost omladine je kod starosnih grupa 15–19 i 20–25 godina smawena za
20%. Posmatrano po polu, smrtnost þenskog stanovništva je niþa nego kod
muškog, a sa poveãawem starosti ta razlika je izraþenija.
Najåešãi uzroci smrtnosti omladine su povrede, trovawa i posledice
delovawa spoqnih faktora.


Tabela 1.15. Stope mortaliteta po starosti
1991 2002.
ukupno muško þensko ukupno muško þensko
10–14 0,27 0,26 0,28 0,21 0,20 0,22
15–19 0,70 1,1 0,28 0,37 0,48 0,26
20–24 1,35 2,13 0,57 0,6 0,92 0,27
25–29 1,25 1,88 0,65 0,99 1,45 0,55

Grafikon 1.8. Mortalitet po starosnim grupama izraþen u
procentima, popis 2002.


OMLADINA U OBRAZOVNOM SISTEMU

Omladina Beograda je sve školovanija. U posledwih 50 godina proporcije
lica koja su bez osnovnog obrazovawa (kao i nepismeni) smawuje se, a udeli lica
sa sredwim, višim i visokim obrazovawem se poveãavaju. Ti trendovi su osnovna
karakteristika mlaðe populacije i prisutni su u celoj zemqi, ali se oni ispoqa-
vaju u znatno veãoj meri u Beogradu gde je veãa koncentracija škola i gde gotovo
svi mladi završavaju osnovnu školu (što je i zakonska obaveza), a veãina i
sredwe obrazovawe. Pored navedenog, u Beogradu i profesionalni sastav stanov-
ništva zahteva obrazovnu strukturu koja se odlikuje višim stepenom obrazova-
nosti (struånosti) nego na ostalim podruåjima zemqe.

Pismenost i obrazovna struktura

Rezultati popisa 2002. godine pokazuju da je nastavqena tendencija smawi-
vawa broja i udela nepismenog u ukupnom stanovništvu, zabeleþena u svim redov-
nim popisima stanovništva posledwih 50 godina. Ukupan broj nepismenih sta-
novnika Beograda u 2002. godini (starijih od 10 godina) iznosilo je 19204, što
åini 1,3% ukupnog stanovništva (Tabela 2.1.). U poreðewu sa podacima prethod-
nog popisa iz 1991. godine, udeo nepismenih smawen je skoro na polovinu, a u
odnosu na popis iz 1981. godine skoro na treãinu (Grafikon 2.1.). Veãe smawewe
zastupqenosti nepismenih postignuto je meðu stanovništvom muškog pola. U
1981. godine procentno uåešãe nepismenih muškaraca bilo je 1,4%, što je tri i
po puta više nego 2002. godine kada je iznosilo 0,4%. Uåešãe nepismenih þena od
6,7% u 1981. bilo je više od tri puta veãe nego 2002. godine, kada je iznosilo 2,2%.
Isto tako, procenti nepismenih su razliåiti, kada se analizira stanovništvo
naseqa Beograd i stanovništvo preostalih naseqa na podruåju Grada. Naime, u
nasequ Beograd udeo nepismenih je 0,8%, dok je u naseqima van uþeg gradskog
podruåja, i pored intenzivnog smawewa u prethodne dve decenije, još uvek rela-
tivno visok i iznosi 2,8%. Pomenuta razlika je u znatnoj meri zbog veãe nepisme-
nosti seoskog u odnosu na gradsko stanovništvo.
Posmatrano po polu, nepismenost þenskog stanovništva Beograda znatno
je više izraþena. Zastupqenost nepismenih þena je u svim prethodnim popisima,
kako u nasequ Beograd tako i u ostalim naseqima podruåja grada znatno veãa.
Uoåava se i tendencija poveãawa relativnih razlika. Dok je prema popisu iz
1981. godine meðu nepismenima u Beogradu bilo 4,8 puta više þena nego muškara-
ca, u 2002. godine ih je 5,5 puta više.


Tabela 2.1. Nepismeno stanovništvo staro 10 i više godina po
polu, 1981–2002.

Grad Beograd Naseqe Beograd Naseqa van UGP

1981. 1991. 2002. 1981. 1991. 2002. 1981. 1991. 2002.

Svega 52448 32648 19204 21027 13013 7906 31421 19635 11298

Muški 8799 4786 2834 3467 1889 1321 5332 2897 1513

Þenski 43649 27862 16370 17560 11124 6585 26089 16738 9785

Udeo u ukupnom stanovništvu, %

Svega 4,2 2,3 1,3 2,2 1,2 0,8 9,7 5,2 2,8

Muški 1,4 0,7 0,4 0,8 0,4 0,3 3,3 1,5 0,7

Þenski 6,7 3,8 2,2 3,6 2 1,2 16,2 8,8 4,7

Analizirani podaci u posledwa tri popisa stanovništva ukazuju da je
nepismenost prisutna kod svih starosnih kategorija , a posebno je prisutna kod
najstarijih generacija što prvenstveno ukazuje na razlike u socio-ekonomskim
uslovima u kojima se odvijalo školovawe, još uvek prisutnim razlikama vezanim
za poloþaj þena, ali i duþim þivotnim vekom þena i wihovom brojåanom domi-
nacijom u starijim uzrastima u kojima je nepismenost þena i najizraþenija.

Grafikon 2.1. Nepismeno stanovništvo Beograda staro 10 i više
godina, 1981–2002


Od ukupnog broja nepismenih (19204) koji su registrovani na teritoriji
grada Beograda u popisu 2002. godine, više od 3/4 (75,2% ili 14435) su lica starija
od 60 godina, dok je nepismenih stanovnika Beograda u starosti 15–29 (omladine)
u pomenutom popisu, registrovano 1955 (10,2%).

Tabela 2.2. Nepismeno stanovništvo staro 15–29 godina po polu,
popis 2002.


svega muško þensko svega muško þensko svega muško þensko

15–19 559 261 298 353 158 195 206 103 103

20–24 494 216 278 316 142 174 178 74 104

25–29 390 168 222 234 100 134 156 68 88

Udeo u ukupnom stanovništvu, %

Ukupno 1,3 0,4 2,2 0,8 0,3 1,2 2,8 0,7 4,7

15–19 0,5 0,5 0,6 0,5 0,4 0,6 0,6 0,6 0,7

20–24 0,4 0,4 0,5 0,4 0,4 0,4 0,5 0,4 0,6

25–29 0,3 0,3 0,4 0,3 0,3 0,3 0,5 0,4 0,5

U svim starosnim grupama stope nepismenosti su veãe kod þenskog nego
kod muškog stanovništva. Kod lica mlaðih od 30 godina, odnosno kod petogodiš-
wih starosnih grupa od 15–29 godina, one su neznatne, ali sa starošãu, razlike po
polu se poveãavaju.
Moþe se reãi da je dugo postojawe osmogodišwe školske obaveze dalo
dobre rezultate u suzbijawu nepismenosti kod stanovništva Beograda. To se
posebno odnosi na kategoriju stanovništva mlaðeg od 30 godina (omladine) åiji
je udeo u ukupno nepismenom stanovništvo veoma nizak. Razlike koje postoje po
polu stanovništva mlaðeg od 30 godina zanemarqive su, kao, i razlike izmeðu
naseqa Beograd i ostalih naseqa na podruåju Grada.
Promene u obrazovnom nivou stanovništva na podruåju Beograda veoma su
intenzivne. Udeli bez školske spreme, zatim sa niþim obrazovawem (1–3 razre-
da, 4–7 razreda) u ukupnom stanovništvu iznad 15 godina starosti, su brzo smawe-
ni. Dok je 1981. godine svaki åetvrti (25,7%) Beograðanin bio bez osnovne škole,
dve decenije kasnije (2002) udeo lica bez osnovnog obrazovawa je sveden na 9,2%.
Istovremeno poveãan je udeo lica sa završenim sredwoškolskim obrazovawem,
višim i visokim obrazovawem (Tabela 2.3.).


Tabela 2.3. Stanovništvo staro 15 godina i više po školskoj
spremi, 1981–2002.


1981. 1991. 2002. 1981. 1991. 2002. 1981. 1991. 2002.

Ukupno 1173016 1316033 1347199 875837 969560 965826 297179 346473 381373

Bez školske
77031 62493 37744 36126 31836 19410 40905 30657 18334
spreme

1–3 razreda
20073 15067 9800 8704 6339 3899 11369 8728 5901
osnovne

4–7 razreda
osnovne 203905 125292 77525 118980 62781 33211 84925 62511 44314

Osnovno
obrazovawe 235318 292848 251476 163860 193470 152169 71458 99378 99307

Sredwe
463458 571216 668927 385637 450924 489579 77821 120292 179348
obrazovawe

Više škole 52227 79383 91194 47015 69397 77069 5212 9986 14125

Fakultet 112315 154047 185417 107968 144455 172066 4347 9592 13351

Nepoznato 8689 15637 25116 7547 10358 18423 1142 5279 6691

Struktura u procentima

Ukupno 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Bez školske
6,6 4,7 2,8 4,1 3,3 2,1 13,8 8,8 4,8
spreme

1–3 razreda
1,7 1,1 0,7 1 0,7 0,4 3,8 2,5 1,5
osnovne

4–7 razreda
17,4 9,5 5,7 13,6 6,5 3,4 28,6 18 11,6
osnovne

Osnovno
20,1 22,3 18,7 18,7 20 15,7 24 28 26,1
obrazovawe

Sredwe
39,5 43,4 49,6 44 46,5 50,7 26,2 34,7 47,1
obrazovawe

Više škole 4,5 6,1 6,8 5,4 7,2 8 1,8 2,9 3,7

Fakultet 9,6 11,7 13,8 12,3 14,9 17,8 1,5 2,8 3,5

Nepoznato 0,7 1,2 1,9 0,9 1,1 1,9 0,4 1,5 1,7

Po popisu 2002. godine gotovo svaki drugi ( 49,6%) stanovnik Beograda ima
završenu sredwu školu, a svaki peti (20,6%) višu školu ili fakultet, što je
znatno povoqnija struktura u odnosu na 1981. godini u kojoj je taj udeo iznosio
39,5%, odnosno 14,1% (Grafikon 2.2.).


Grafikon 2.2. Stanovništvo Beograda staro 15 i više godina po
školskoj spremi, popis 2002.

Nivo školskog obrazovawa je razliåit u zavisnosti od starosti, što je
uslovqeno pozitivnim promenama u obrazovnom sistemu, sve veãim školovawem
mladih i poveãavawem broja lica koja završavaju više nivoe školovawa. Bez
obzira o kom nivou školovawa se radi, kod starijeg sredoveånog i starog stanov-
ništva udeli lica sa odreðenom školskom spremom se sniþavaju sa starošãu.
U najmlaðoj starosnoj grupi omladine (15–19 godina), više od 2/3 osoba
(71,2%) ima završenu osnovnu školu. Svaka peta osoba (20,4%) je sa sredwim
obrazovawem. Treba imati u vidu da je relativno visoko (6,0%) uåešãe lica bez
škole i sa nepotpunom osnovnom školom uslovqeno metodološkim razlozima.
Naime lica starija od 15 godina, koja još uvek pohaðaju osnovnu školu, svrstana
su u tu grupu (ukupno 4420 ili 4,4% od ukupne populacije te starosti). Procentna
zastupqenost osoba bez škole je u starosnoj grupi 15–19 godina veãa nago u
narednim uzrastima. U starosnoj grupi omladine 20–24 godine, najbrojniji je udeo
osoba sa sredwim obrazovawem (86,5%), zatim slede udeli osoba sa osnovnim
obrazovawem (8,3%), a zatim osoba sa višim i visokim obrazovawem (3,6%).
Najmawe je procentno uåešãe osoba bez škole, oko 1,6%. Kao i u prethodnoj, i u
starosnoj grupi 25–29 godina veãa je procentna zastupqenost osoba sa sredwim
(71,2%), zatim sa višim i visokom obrazovawem (18,7%), dok je znatno mawi udeo
lica sa osnovnim (9,0%) i lica bez škole (1,2%), što se i moglo oåekivati s
obzirom na znaåajan obuhvat omladine višim nivoom obrazovawa. Sliåna je
situacija i u obrazovnoj strukturi omladine u nasequ Beograd, odnosno na pod-
ruåju ostalog podruåja Grada posmatranih starosnih kohorti (Tabela 2.4.).


Tabela 2.4. Stanovništvo starije od 15–29 godina, po školskoj
spremi, popis 2002.
Bez škole i nepotpuno Osnovno Sredwe Više i visoko
Ukupno
osnovno obrazovawe obrazovawe obrazovawe obrazovawe
Grad Beograd
15–19 101414 6,0 71,2 20,4 0,0
20–24 112432 1,6 8,3 86,5 3,6
25–29 112380 1,2 9,0 71,0 18,7
Naseqe
Beograd
15–19 69453 5,6 72,1 19,9 0,0
20–24 79337 1,4 6,2 88,3 4,1
25–29 70071 1,0 6,1 69,9 22,9
Naseqa van
UGP
15–19 31961 6,8 69,4 21,4 0,0
20–24 33095 2,0 13,4 82,2 2,2
25–29 32309 1,7 16,1 73,8 8,3

Omladina Beograda u obrazovnom sistemu

Ako omladinu Beograda oznaåimo kao kategoriju stanovništva Grada sta-
rosti od 15 do 29 godina (uslovna podela) u obrazovnom sistemu je to sredwe, više
i visoko obrazovawe. U pojedinim sluåajevima radi se i o osnovnom obrazovawu u
školama za obrazovawe odraslih u kojima se omoguãava licima starijim od 15
godina da steknu osnovno obrazovawe, dok sredwe obrazovawe ta lica stiåu kao
vanredni uåenici u sredwim školama. U redovnim sredwim školama od školske
1987/88 uåenici se obrazuju za odgovarajuãu struku, a od školske 1990/91 godine
sredwe obrazovawe se realizuje po podruåjima rada i u okviru wih po obrazovnim
profilima (zanimawima). Specijalno sredwe obrazovawe je obrazovawe omladi-
ne sa smetwama u psihiåkom ili fiziåkom razvoju. Nastavni plan i program ovih
škola u skladu je sa planom i programom odgovarajuãe sredwe škole, prilagoðen
stepenu smetwama uåenika. Više i visoko obrazovawe obuhvata više škole,
fakultete i umetniåke akademije.
Mada je obrazovni sistem u Srbiji, pa samim tim u Beogradu, doþiveo u
posledwe dve-tri decenije znaåajne izmene, osnovni parametri koji karakterišu
obrazovni sistem Beograda jesu: broj školskih ustanova (ustanove svih nivoa
obrazovawa), broj nastavnog kadra, kao i broj uåenika i studenata.

Sredwe obrazovawe

Sistem sredweg obrazovawa u Beogradu, po svojim osnovnim parametrima
stabilan je sistem koji je koncipiran tako da prihvata celokupan korpus osnovno


školske populacije Beograda. Veãina svršenih uåenika osnovnih škola iz Beo-
grada i nastavqa obrazovawe na sredwoškolskom nivou. U školama sredweg
nivoa obrazovawa u Beogradu upisuju se i uåenici koji su osnovno obrazovawe
stekli u školama van podruåja Grada. Na to ukazuje ukupan broj upisanih uåenika
u prve godine sredwih škola.
Prema posledwim podacima (poåetak školske 2007/2008), u Beogradu po-
stoje 95 sredwe škole (od toga 13 privatnih) i 5 specijalnih. U odnosu na školsku
1990/1991. godinu, ukupan broj sredwih škola je poveãan i to, pre svega, kao
rezultat otvarawa sve veãeg broja privatnih škola (broj redovnih drþavnih
sredwih škola je konstanta u posledwih desetak godina). Istovremeno broj
uåenika u sredwim školama, u posmatranom vremenskom intervalu, smawen je (Ta-
bela 2.5.). Smawewe broja uåenika direktna je posledica negativnih demograf-
skih trendova u jednom duþem vremenskom periodu, a pogotovo posledwih deceni-
ja prošlog veka. Smawewe broja raðawa su od 1992 godine dovela i do negativnog
prirodnog priraštaja (veãi broj umrlih od broja þivoroðenih), odnosno smawe-
wa starosne kohorte do 14 godina starosti. Poveãawe broja odeqewa, kao i broja
nastavnog kadra (broj nastavnika), rezultat je promene nastavnih planova i pro-
grama, odnosno uvoðewa novih zanimawa (obrazovnih profila) koja su u skladu sa
društvenim i ekonomskim promenama i potrebama društva u tranziciji (nove
struke, zanimawa, i sliåno). Potrebe za novim strukama i zanimawima kao i
transformacija postojeãih obrazovnih profila, neminovno ãe, u bliþoj budu-
ãnosti, dovesti i do sve veãeg nivoa obrazovawa i struånosti mlaðeg stanovniš-
tva Beograda, odnosno omladine.

Tabela 2.5. Redovne sredwe škole, uåenici i nastavnici
Poåetak školske godine
broj uåenika
broj škola broj odeqewa nastavnici
svega uåenicw
Grad Beograd
1990/1991. 77 2113 70227 34861 5136
2000/2001. 82 2392 79613 39761 5725
2004/2005. 87 2465 70623 35098 6205
2005/2006. 91 2486 69125 34293 6442
2006/2007. 92 2486 68040 33489 6418
2007/2008. 95 2485 67177 33185 6573
Naseqe
Beograd
1990/1991. 65 1862 62184 30867 4566
2000/2001. 68 2090 70094 34998 5073
2004/2005. 76 2151 61712 30577 5510
2005/2006. 80 2173 60547 29937 5756
2006/2007 81 2179 59584 29234 5722
2007/2008. 83 2180 58864 28918 5854


Tabela 2.5. Redovne sredwe škole, uåenici i nastavnici nastavak
Poåetak školske godine 2007/2008.
broj uåenika
svega uåenicw
Barajevo 1 28 782 511 61
Voþdovac 8 201 5635 3833 478
Vraåar 7 168 4858 2058 599
Grocka 1 36 1003 627 72
Zvezdara 9 288 8005 4097 696
Zemun 9 254 7127 3319 701
Lazarevac 3 63 1760 818 163
Mladenovac 2 65 1779 711 154
Novi Beograd 6 189 5329 2596 428
Obrenovac 3 81 2194 1065 192
Palilula 6 180 4734 1636 419
Rakovica 6 113 3186 1384 346
Savski Venac 11 262 6842 4173 704
Sopot 2 32 795 535 77
Stari Grad 13 362 9412 3978 1020
Suråin - - - - -
Åukarica 8 163 3736 1844 463

Obzirom da je naseqe Beograd staro-centralno jezgro grada, u wemu je,
skoncentrisan i najveãi broj sredwih škola. U 83 sredwe škole u 2180 odeqewa
nalazi se gotovo 59 hiqada uåenika, što je 87,6% ukupnog broja. Ako bi se vršila
analiza ustanova sredweg obrazovnih po opštinama, najveãi broj sredwih škola
nalazi se u opštinama Stari Grad (13 škola) i Savski Venac (11 škola). U
takozvanim prigradskim opštinama nalaze se 12 sredwih škola i to iskquåivo u
opštinskim sedištima tih opština. Jedina opština bez sredwe škole je op-
ština Suråin.
Analizirajuãi poåetak školske 2007/2008. moþe se konstatovati da se
najveãi broj uåenika (19009 ili 28,3%) opredequje za gimnaziju, zatim za ekonomi-
ju i administraciju (7514 ili 11,2%), elektroniku (4329 ili 10,9%), mašinstvo
(6685 ili 9,9%), itd. (Tabela 2.6.). Najslabiju popuwenost imaju podruåja rada u
kojima su zarade niske, smawene potrebe na trþištu rada ili se radi o veãini
zanimawa u trogodišwem trajawu koja nisu atraktivna (šumarstvo i obrada
drveta, rudarstvo i metalurgija, tekstil, koþarstvo, itd). Najveãi broj uåenika
upisuje se u škole sa åetvorogodišwim trajawem (uglavnom više od 4/5), dok je,
znatno mawi broj uåenika zainteresovan za zanimawa za koje je potrebno trogo-
dišwe školovawe. U kategoriji sredweg struånog obrazovawa u trogodišwem
trajawu najpopularniji su profili u usluþnim delatnostima (liåne usluge: fri-


zer, manikir, i druge.), trgovini, ugostiteqstvu i saobraãaju. Uopšte reåeno u
sadašwim uslovima izbor obrazovnog profila uglavnom je uslovqen sledeãim
razlozima: atraktivnošãu zanimawa, ekonomskim i statusnim razlozima, tradi-
cijom, vezanošãu za mesto stalnog boravka, a po svemu sudeãi najmawe potrebama
trþišta rada.

Tabela 2.6. Uåenici po podruåjima rada – poåetak školske
2007/2008. godine
Prva Druga Treãa Åetvrta
Ukupno
godina godina godina godina
1990/1991.
2000/2001. 79613 22121 21142 21234 15116
2005/2006. 69125 19300 18189 17971 13665
2006/2007. 68040 19336 17884 17329 13491
2007/2008. 67177 18915 17839 16994 13429
Gimnazija 19009 4889 4806 4705 4609
Poqoprivreda, proizvodwa i
2390 788 659 641 302
prerada hrane
Šumarstvo i obrada drveta 704 229 208 171 96
Geologija, rudarstvo i
556 201 180 116 59
metalurgija
Mašinstvo i obrada materijala 6685 19247 1859 1724 1178
Elektrotehnika 7329 2218 2007 1843 1261
Hemija, nemetali i grafiåari 1846 559 501 464 322
Tekstil i koþarstvo 1263 408 373 334 148
Geodezija i graðevinarstvo 3076 869 819 784 604
Saobraãaj 3191 1064 838 810 479
Trgovina, ugostiteqstvo i
4210 1179 1190 1126 715
turizam
Ekonomija, pravo i
7514 1894 1949 1876 1795
administracija
Prirodno-matematisko 249 60 53 56 80
Kultura, umetnost i javno
2055 591 519 492 453
informisawe
Zdravstvo i socijalna zaštita 5627 1527 1403 1396 1301
Ostalo (liåne usluge) 1473 515 475 456 27

Struktura ukupnog broja uåenika po polu je gotovo ujednaåena (50,6% uåe-
nica prema 49,4% uåenika na poåetku školske 2007/2008), što nije sluåaj kod
struka. Ako posmatramo uåenike 3. i 4. razreda po podruåjima rada na kraju
školske 2006/2007. godine izrazito nisko uåešãe uåenica je u elektrotehnici


(6,9%), mašinstvu i obradi metala (20,7%), geodeziji i graðevinarstvu (33,0%),
saobraãaju (30,2%), itd. Visoko uåešãe je u takozvanim þenskim zanimawima:
tekstil i koþarstvo (88,5%), zdravstvo (80,7%), liånim uslugama (80,7%), ekono-
miji i administraciji (71,0%), trgovini i ugostiteqstvu (61,1%), kulturi i jav-
nom informisawu, itd. U ostalim podruåjima rada broj uåenika po polu je ili
gotovo izjednaåen ili sa nešto veãim uåešãem uåenica.
Prolaznost uåenika u redovnom sredwem obrazovawu je velika (97,7%),
odnosno relativno mali broj upisanih uåenika ne završi sredwu školu. To je
rezultat više faktora, od smawewa broja uåenika po odeqewima i omoguãavawa
boqe saradwe uåenika i nastavnog osobqa, struånog osposobqavawa nastavnog
kadra kroz razne seminare, do primene savremene opreme u nastavi, što je svaka-
ko uticalo na postizawe boqih rezultata uåenika, odnosno smawivawa relativ-
nog broja uåenika koji ne završe redovnu sredwu školu.
Zakonom o sredwem obrazovawu omoguãeno je uåenicima da sredwe obrazo-
vawe mogu da završe i vanredno. Broj vanrednih uåenika, u posledwih 15-tak
godina više je nego udvostruåen. U školskoj 2006/2007 ukupan broj vanrednih
uåenika 3. i 4. razreda iznosio je 2058. Posmatrano po podruåjima rada najveãi
broj vanrednih uåenika je saobraãajne struke (717), zatim u trgovini i ugostiteq-
stvu (338), mašinstvu i obradi metala (275), proizvodwi i preradi hrane (176) i
gimnaziji (113).

Specijalno sredwe obrazovawe

Kako je veã istaknuto uåenici sa smetwama u razvoju pohaðaju specijalne
sredwe škole u kojima je nastavni plan i program prilagoðen stepenu ometenos-
ti uåenika i traju dve, tri ili åetiri godine, u skladu sa posebnim zakonom.
Sistemom obrazovawa omladine sa smetwama u razvoju metodama vaspitno-obra-
zovnog rada, a koji je prilagoðen wihovoj ometenosti, omoguãava se ostvarivawe
wihovog prava na obrazovawe bez obzira na wihovu fiziåku ili mentalnu kon-
stituciju.
Specijalne škole i odeqewa (specijalna odeqewa pri redovnim sredwim
školama) za omladinu sa posebnim potrebama, formirane su prema vrsti i stepe-
nu razvojne teškoãe. Broj specijalnih škola od 1990. godine do danas nije se
bitno promenio-poveãao (Tabela 2.7.). Promenio se broj odeqewa u smislu wiho-
vog poveãawa, kao i broj uåenika. Školske 1900/1991. godine u åetiri specijalne
škole i u dve redovne koje imaju specijalna odeqewa (broj u zagradi), broj ðaka
iznosio je 715 u 73 odeqewa. Do 2007. godine broj ðaka je varirao da bi školske
2007/2008 iznosio 667 u 100 odeqewa.
Gotovo sve škole ovog tipa obrazovawa omladine nalaze se na podruåju
naseqa Beograd, što stvara problem licima sa posebnim potrebama koja þive na
širem podruåju Grada. Taj problem je delimiåno rešen nabavkom specijalnih
vozila za transport jednog broja tih lica.


Tabela 2.7. Specijalne sredwe škole, uåenici i nastavnici
Poåetak školske godine
broj uåenika
svega uåenicw
Grad Beograd
1990/1991. 4(2) 73 715 265 150
2000/2001. 5(2) 79 594 236 167
2004/2005. 5(2) 90 615 228 194
2005/2006. 5(2) 98 696 299 202
2006/2007. 5(2) 99 714 317 219
2007/2008. 5(2) 100 667 306 244
Naseqe
Beograd
1990/1991. 4(1) 70 681 254 144
2000/2001. 5(1) 76 569 228 160
2004/2005. 4(1) 79 544 206 166
2005/2006. 4(1) 87 620 275 169
2006/2007 4(1) 88 627 283 184
2007/2008. 4(1) 88 589 275 207

Odnos uåenika po polu u ovim školama poåetkom školske 2007/2008. godi-
ne sliåan je odnosu uåenika po polu u redovnim sredwim školama. Naime, taj
odnos gotovo je ujednaåen (54,1% prema 45,9%).

Obrazovawe odraslih

U školama za obrazovawe odraslih omoguãeno je da licima starijim od 15
godina þivota, koja iz nekog razloga nisu prošla kroz redovno osnovno obrazo-
vawe, redovno pohaðaju školu i da steknu osnovno obrazovawe. Sredwe obrazo-
vawe odrasla lica stiåu kao vanredni uåenici u sredwim školama.
Školske 2007/2008 godine broj osnovnih škola za odrasle na teritoriji
Beograda iznosio je åetiri, sa 1146 polaznika svrstanih u 63 odeqewa. Tokom
2000-tih godina broj osnovnih škola za odrasle se nije mewao, dok je broj polaz-
nika varirao od 814 u školskoj 2000/2001. do 1240 u školskoj 2004/2005, kao i broj
odeqewa. Meðutim, ako ove podatke uporedimo sa podacima za školsku 1980/1981.
vidimo da je broj škola znaåajno smawen (sa 15 školske 1980/1981. na 4 u školskoj
2007/2008) kao i broj polaznika (sa 8662 na 1146). Smawewe broja polaznika s jedne
strane, rezultat je potpunijeg obuhvata dece redovnim osnovnim obrazovawem, a s
druge da je sve mawe lica sa nepotpunom osnovnom školom, što potvrðuje konsta-
taciju da je nepismenost, a pogotovo nepismenost omladinske populacije Beogra-
da, gotovo iskorewena.


Brojna istraþivawa vršena meðu omladinom sa nepotpunom osnovnom
školom u posledwe dve decenije, pokazala su, da u pogledu polne strukture kod
lica sa nepotpunom osnovnom školom (ili bez škole), preovlaðuje þenska popu-
lacija. Meðutim, meðu polaznicima škole za odrasla lica, veãi je udeo muške
populacije. To ukazuje da obuhvat nije potpun, pogotovo lica romske nacional-
nosti meðu kojima su ta istraþivawa i sprovoðena.

Više i visoko obrazovawe

Na fakultetima i višim školama u Beogradu, prema podacima za školsku
2006/2007. godinu studira nešto više od 123 hiqade studenata. Od tog broja 94417
ili 76,4% upisano je na fakultete, dok je na više škole upisano gotovo 30 hiqada
(29109 ili 23,6%) studenata. U odnosu na školsku 1990/1991 broj studenata je
skoro udvostruåen (indeks porasta 191) sa tendencijom stalnog porasta u posma-
tranom periodu i to kako u ukupnom zbiru, tako i po fakultetima, fakultetima
umetnosti i na višim školama (Tabela 2.8.).
U posledwih sedam godina najveãi broj studenata upisuje fakultete druš-
tvenih nauka. Tako školske 2006/2007. godine na pravni fakultet upisano je 8554
studenata (9,4% od ukupnog broja upisanih na fakultete), ekonomski 7681 ili
8,4%, filološki 7649 ili 8,4%, politiåkih i organizacionih nauka 5532 ili
6,1%, filozofski 3801 ili 4,2%, itd. Na medicinski, farmaceutski i stomato-
loški fakultet upisano je 7886 studenata ili 8,7%. Od prirodnih fakulteta
najveãi pritisak je na elektrotehniåki (3337 ili 3,7%), graðevinski (2208 ili
2,4%) i arhitektonski (1749 ili 1,9%) fakultet. Interesantan je broj upisanih
studenata na poqoprivrednom fakultetu (3150 ili3,5%), tehnološko-metalur-
škom (1300 ili 1,4%) i mašinskom (2143 ili 2,4%) fakultetu, kao i jednom broju
fakulteta sa dosta velikim upisnim kvotama (geografski 1677, fakultet za
biologiju 1182, itd.) za kojima ne postoji veliko interesovawe na trþištu rada.
I kod viših škola najveãi broj studenata je iz oblasti društvenih nauka,
i to na višoj poslovnoj školi, što je 26,6% od ukupnog broja (29109) upisanih na
višim školama. Relativno veliko uåešãe u ukupnom broju studenata viših
škola imaju i medicinske (15,3%) kao i elektrotehniåke (7,5%) škole, dok je
uåešãe ostalih škola (struka) znatno mawe. Treba istaãi da se, posledwih
godina, meðu višim školama kao i meðu fakultetima, pojavquju potpuno nova
usmerewa (najåešãe privatne više škole i fakulteti) (Tabela 2.8.).
Analiza strukture po polu školske 2006/2007. godine pokazuje da, od ukup-
nog broja studenata, 55,7% su studentkiwe. Na fakultetima i fakultetima umet-
nosti udeo studentkiwa još je i veãi (57,0% odnosno 61,7%), dok je na višim
školama udeo studenata i studentica gotovo izjednaåen (49,3% odnosno 50,7%).


Tabela 2.8. Fakulteti i više škole
Studenti Finansirani iz buxeta Saradnici u
Nastavnici
svega þenski svega þenski nastavi

1990/1991 64604 34096 49164 26346 3285 2255

1995/1996 81622 44820 50727 27188 3275 2279

2000/2001 112556 61241 40841 22609 3701 2409

2005/2006 122190 68001 56762 33587 4159 2576

2006/2007 123526 68778 56922 33844 4426 2543

Fakultet

1990/1991 50469 27079 40475 21537 2484 1944

1995/1996 66762 37621 43143 23447 2565 1989

2000/2001 81231 45890 33498 18928 2687 2016

2005/2006 88498 51122 47473 28571 3060 2230

2006/2007 90922 51871 48247 28967 3212 2204

Fakultet
umetnosti

1990/1991 1481 843 1375 807 266 122

1995/1996 1792 1055 1653 987 272 133

2000/2001 2591 1519 1634 1003 408 275

2005/2006 3232 1992 1456 874 456 196

2006/2007 3495 2157 1561 939 506 192

Više škole

1990/1991 12654 6174 7314 4002 535 189

1995/1996 13068 6144 5931 2754 438 157

2000/2001 28734 13832 5709 2678 606 118

2005/2006 30460 14887 7833 4142 643 150

2006/2007 29109 14750 7114 3938 708 147

Gotovo polovina (48,1%) studenata u školskoj 2006/2007. finansirano je iz
buxeta Republike Srbije. Na fakultetima taj odnos je 53,1%, a na fakultetima
umetnosti 48,9%. Meðutim, na višim školama tek svaki åetvrti (24,0%) student
je na buxetu, dok su ostali samofinansirajuãi.


Studenti po godinama studija i polu

Analiza strukture upisanih studenata u školskoj 2006/2007 godini poka-
zuje da se od ukupnog broja upisanih studenata 73,6% upisalo na fakultet, 2,8% na
fakultete umetnosti i 23,6% na više škole. Od ukupnog broja upisanih studena-
ta 44,3% je muškaraca dok je 55,7% þena. Najveãi relativni udeo þena je na
fakultetima umetnosti (61,7%), zatim na fakultetima (57,0%), dok je na višim
školama 50,7%. (Tabela 2.9.).

Tabela 2.9. Studenti po godinama studija i polu
Studenti Godina studija
svega muški þenski ¡ ¡¡ ¡¡¡ ¡¢ ¢
1990/1991 64604 30508 34096 25164 18439 12055 5799 3147
1995/1996 81622 36802 44820 31974 21998 16018 8463 3169
2000/2001 112556 51315 61241 41912 34139 20543 10750 5212
2005/2006 122190 54189 68001 39018 35654 29040 14169 4309
2006/2007 123526 54748 68778 38309 35661 28954 15334 5268
Fakultet
1990/1991 50469 23390 27079 16991 14074 10855 5515 3034
1995/1996 66762 2914 37621 23447 18087 14137 8075 3016
2000/2001 84231 35341 45890 23957 24643 17309 10306 5016
2005/2006 88498 37376 51122 24216 24579 22009 13540 4154
2006/2007 90922 39051 51871 24124 25194 22021 14496 5087
Fakultet
umetnosti
1990/1991 1481 638 843 393 355 336 284 113
1995/1996 1792 737 1055 388 399 464 388 153
2000/2001 2591 1072 1519 705 654 592 444 196
2005/2006 3232 1240 1992 800 837 811 629 155
2006/2007 3495 1338 2157 801 843 832 838 181
Više škole
1990/1991 12654 6480 6174 7780 4010 864 - -
1995/1996 13068 6924 6144 8139 3512 1417 - -
2000/2001 28734 14902 13832 17250 8842 2642 - -
2005/2006 30460 15573 14887 14002 10238 6220 - -
2006/2007 29109 14359 14750 13384 9624 6101 - -


Interesantno je analizirati upis po godinama studija gde se uoåava da se
broj upisanih studenata smawuje sa godinom studirawa. Najveãi broj studenata
upiše na prvu godinu, što iznosi 31,0% u odnosu na ukupan broj studenata; na
drugu godinu 28,9%; na treãu 23,4%; na åetvrtu 12,4% a na petu 4,3%. Najpovoqniji
odnos u ukupno posmatranoj studentskoj populaciji je izmeðu prve i druge godine.
Posmatrano, na fakultetima prvu godinu studija upiše 26,5%, drugu godinu
27,7%, treãu godinu 24,2%, åetvrtu 15,9% a petu 5,6%. Na fakultetima umetnosti
odnos studenata po godinama studija pokazuje najboqu efikasnost studija: na
prvoj godini je 22,9% studenata; na drugoj 24,1%; na treãoj 23,8; na åetvrtoj 24,0% a
na petoj 5,2%. Najnepovoqnija struktura je na višim školama: prvu godinu
upiše 46,0% studenata; drugu 33,0% a treãu 21,0% (tabela 9).
Posmatrano u celini, procentualno uåešãe studentica upisanih na fa-
kultete, odnosno više škole društvenih nauka je veoma visoko, zapravo nesraz-
merno je visoko u poreðewu sa ostalim vrstama fakulteta i viših škola. U tome
se posebno istiåu ekonomski (68,1%), pravni (62,0%), defektološki (87,1%) fi-
lozofski (68,0%), odnosno viša poslovna (59,2), ali i medicinski fakultet
(68,0%) i viša medicinska (80,5%). S druge strane nesrazmerno je visoko uåešãe
studenata muškaraca na nekim prirodnim fakultetima i višim školama. Tako
na elektrotehniåkom procentualno uåešãe muškaraca u ukupnom broju studena-
ta iznosi 79,6%, graðevinskom 68,5%, mašinskom 86,6%, kao i na višoj elektro-
tehniåkoj (93,6%). Ovi podaci nameãu tezu o tome da i daqe postoje takozvana
þenska odnosno muška zanimawa odnosno fakulteti ili više škole. Takoðe,
nameãe i potrebu društva da vodi takvu politiku visokog (ali i sredweg) obrazo-
vawa kako se ne bi sve višwe poveãavala armija školovanih qudi sa suficitar-
nim zanimawima i stvarao sve teþi put do radnog mesta, odnosno wihovog zapoš-
qavawa.

Diplomirani studenti

Analiza strukture diplomiranih studenata u periodu od 1990. do 2006.
godine pokazuje da nema bitnijih promena. Od ukupnog broja diplomiranih stude-
nata u 2006. godini je 72,9% diplomiralo na fakultetima, 3,7% na fakultetima
umetnosti a 23,3% na višim školama. Takva struktura, uz mawe oscilacija,
karakteristiåna je za sve godine u posmatranom periodu (Tabela 2.10.).
Posmatrano po vrsti fakulteta najveãi broj diplomiranih studenata u
2006. godini je na filološkom fakultetu (1206 ili 11,6%) u odnosu na ukupan
broj diplomiranih studenata na fakultetima, zatim na pravnom (1063 ili 10,2%),
ekonomskom (846 ili 8,1%), filozofskom (517 ili 5,0%), medicinskom (510 ili
4,9%), fakultetu organizacionih nauka (433 ili 4,2%), elektrotehniåkom (416
ili 4,0%), farmaceutskom (388 ili 3,7%), itd, dok je najmawe studenata (po neko-
liko desetina) diplomiralo na fakultetima koji imaju i najmawi broj upisanih
studenata (fiziåka hemija – 32, hemija – 37, fizika – 44, itd.)


Omladina Beograda

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Mehr von Kancelarija za mlade GO Obrenovac

Mehr von Kancelarija za mlade GO Obrenovac (17)

Omladina Beograda