1. Sascha Baron
Partycypacja społeczna w zarządzaniu
transportem i w planowaniu przestrzennym
Aspekty, aktorzy i sposoby działania

2. Wprowadzenie
„Wielu niewielkich ludzi w wielu niewielkich miejscach, którzy czynią wiele
drobnych rzeczy przemieniają oblicze świata“ – przysłowie afrykańskie
 zrozumienie pojęcia „uczestnictwa społecznego” i jego zastosowania
 argumenty i problemy
 warunki dobrego uczestnictwa społeczengo
 aktorzy i grupy interesów
 przykłady i metody na poziomie komunalnym
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 2

3. Pojęcie uczestnictwa
 Uczestnictwo społeczne znaczy informowanie i zaangażowanie
społeczeństwa, czyli mieszkańców, grup interesów (gospodarki,
stowarzyszeń), polityków itp.
 Obywatele są grupą docelową planowania, tak że państwo troszczy się o
zapewnienie dobra wspólnego.
 Obywatele nie są tylko „klienci” i konsumenci działań administracyjnych. Oni
są dojrzałymi partnerami i posiadają wiedzę fachową (na lokalnym poziomie)
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 3

4. Pojęcie uczestnictwa
 Informacja wyraża się w regularnej komunikacji społecznej za pomocą
prasy, radia, telewizji jak i np. ulotek czy interentu
 komunikacja społeczna jest tylko częścią uczestnictwa społecznego
 Uczestnictwo wyrażone przez współdziałanie przy podejmowaniu decyzji
np. przybliża obywateli do polityki
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 4

5. Przestrzenie dla uczestnictwa społecznego
 Konwencja z Aarhus
 Dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku,
 Udział społeczeństwa przy podejmowaniu określonych decyzji dotyczących środowiska
 i dostęp do sądów oraz trybunałów
 Poprzez przełożenie konwencji na dyrektywy Unii Europejskiej w 2005 r.
państwa członkowskie zostały zobowiązane do jej wdrożenia w życie.
 Pośredni udział także przez „gospodarkę opartą na wiedzy” (Strategia
Lizbońska)
 Zmiana paradygmatu zarządzania:
z „suwerennej decyzji“ na „wspólną decyzję“
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 5

6. „Spotkać się to początek,
razem żyć to postęp,
razem pracować to sukces”
- Henry Ford I
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 6

7. Argumenty za uczestnictwem
 Transparentność
 Otwartość i uczciwe zasady prowadzą do większej akceptacji planowania,
 Promowanie zaufania obywateli do polityki i administracji publicznej.
 Zrozumiałość
 Poprzez zwiększenie akceptacji podejmowanych decyzji politycznych i ich
jakości.
 Potencjał kreatywności
 Odkrywanie i rozwój „kreatywnych zasobów” wśród obywateli.
 Postrzeganie obywateli jako "lokalnych ekspertów„
 Większa wiedza i podstawy dla decydentów,
 Udział obywateli w planowaniu stwarza motywację do większego
uczestnictwa w życiu publicznym
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 7

8. Argumenty za uczestnictwem
 Współpraca
 pomiędzy poszczególnymi uczestnikami (aktorami) na różnych
płaszczyznach procesu planowania,
 Konsensus
 Wspólne ustalanie celów i realizacja ich, oszczędza czas i koszty związane z
wdrażaniem polityk, planów, projektów, programów i prawodawstwa,
 zwiększenie identyfikacji z projektem oraz zaangażowania obywateli
 Reasumując, dobry udział społeczny prowadzi do zwiększenia
akceptacji zamierzeń, a często do lepszych rozwiązań.
„Planowanie transportu bez udziału społecznego jest nieodpowiedzialną arogancją
projektantów lub polityków”
– Prof. Hermann Knoflacher, Politechnika Wiedeńska
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 8

9. Problemy dialogu społecznego
 Złożoność materii planowania oraz różne wyjściowe kompetencje
obywateli (doświadczenia laików)  zrozumienie tematu, wiedza
 Nakłady czasu i środków na przygotowanie i przeprowadzenie procesu
partycypacji społecznej przedłużają proces planistyczny (uwaga: bez
partycypacji społecznej są zazwyczaj jeszcze większe opóźnienia, np. z
powodu protestów)
 Niedostateczne finansowanie lub brak woli politycznej dla partycypacji
społecznej a przez nie planowanie zazwyczaj ponosi klęskę!
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 9

10. Problemy dialogu społecznego
 Osobiste animozje pomiędzy uczestnikami i emocje
 Różnorodne motywacje uczestników procesu
 np. żądza władzy, partykularne lub gospodarcze interesy,idealizm ...
 Dyskusje zorientowane na wypracowanie wspólnego stanowiska
nie zawsze prowadzą do wypracowania konsensusu między
uczestnikami. Uczestnictwo nie może zastąpić rozwiązań dobrych
dla wszystkich postulatów, ale przedstawia obraz interesów.
„Komunikacja społeczna to nie wszystko, ale planowanie bez komunikacji jest niczym“
– za Bischoff, Selle, Sinning (2005): „Informieren, Beteiligen, Kooperieren”
(„Informować, uczestniczyć, współpracować”)
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 10

11. Jacyś aktorzy procesu zostali zapomniani?
Jeśli może być zaplanowana droga rowerowa nawet bez udziału
innych urzędów (np. od gospodarki wodnej czy ochrony
przeciwpowodziowej) tak, że rządzi tym woda…
Foto: imove
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 11

12. Warunki osiągnięcia sukcesu przy partycypacji
1. Udział społeczeństwa jest musi być pożądany politycznie a proces
uczestnictwa być wspieranym politycznie.
2. Mieszkańcy jak i grupy interesu czują się adresatami procesu
planistycznego są zaangażowane albo zainteresowane.
3. Decyzje nie są podjęte na samym początku procesu. Udostępnia się
natomiast uczestnikom procesu możliwości do kształtowania (zmiany) i
rozwoju planów.
4. Czas, zasoby finansowe i personalne dla partycypacji społecznej są
dopasowane do procesu i osiągalne.
5. Właściwości (np. podział obowiązków) i zadania są zrozumiałe
6. Kontynuacja – ciągłość procesu.
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 12

13. Uczestnicy procesu na poziomie komunalnym
 władze miasta - społeczeństwo
 urzędy i instytucje innych organów - zorganizowane
grupy
publicznych
- instytucje
 politycy publiczne
- planista
 gospodarka - przedsiębiorcy zagadnienie
planistyczne
 spółki miejskie
 stowarzyszenia, związki, kościoły
 szkoły, uczelnie, itp.
 massmedia
źródło: SRL – „Kooperative Beteiligungsverfahren in der kommunalen Verkehrsplanung”
(Wspólne zaangażowanie w proces planowania lokalnego transportu ), s. 11
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 13

14. kierunek komunikacji
Intensywność procesu partycypacji planiści | obywatele
 Informowanie (I)
 informowanie zainteresowanych o stanie procesu planistycznego
 przekazywanie faktów bez oczekiwania opinii o nich
 obserwacja / wysłuchiwanie / Zbieranie uwag (Z)
 Monitorowanie, ocena i wykorzystanie opinii
(percepcja = opinie mogą być wykorzystywane)
 Informowanie i zbieranie uwag
(zbieranie uwag = propozycje muszą być przeanalizowane)
 Kooperacja / współdecydowanie (K)
 bezpośrednia współpraca (część planowania) ( kooperacja)
 kooperacja zakończona wspólną decyzją
( współdecydowanie)
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 14

15. Proces udziału społecznego
Jutro zaczyna
się proces
udziału
(o udział).
Masz ochotę
wybrać się ze
mną?
ródło: ÖGUT (Hrsg.)(2005):Das Handbuch Öffentlichkeitsbeteiligung
Sascha Baron – Beteiligung Stadt- & Verkehrsplanung Wiedeń, s. 8.
(Podręcznik partycypacji społecznej), 15

16. Proces planowania a proces uczestnictwa
 Przykładowy schemat przebiegu procesu planowania i udziału
społecznego
przebieg
faza udział grup „komórki informacja ocena decyzja wdrożenie
przygotowań docelowych i planistyczne” zwrotna społeczna
prezentacja na informacja o
interesantów
decyzja rady o 4 „komórki dyskusja nad tworzenie radzie miasta realizacji
przeprowadzeninformowanie planistyczne” do wynikami z
opracowania debata z uwzględnienie pierwsze
iu procesu uczestnikami
warsztaty jednej koncepcji projektantami w budżecie kroki
okrągły stół przekazanie
źródło: ÖGUT opinii politykom
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 16

17. Rodzaje partycypacji (wybór)
 Spotkanie z mieszkańcami (niem. Bürgerversammlung) (I)
 informacja o przyjętym projekcie lub zamiarach planistycznych
 we wczesnych stadiach jak i w trakcie projektu
 Grupy robocze (Z)
 regularne lub jednorazowe spotkania
 w ramach otwartych warsztatów albo przez „stałą obsadę” uczestników w
dłuższym czasie
 obywatelskie zespoły planistyczne / „komórki planistyczne” (ang. citizens’
panel) (K)
 wszyscy chętni (w tym laicy): wybór przez losowanie
 10-25 uczestników, mających możliwość otrzymania specjalnego urlopu w
swych dotychczasowych miejscach pracy, otrzymujących honoraria
 praca nad z góry zadanym, dającym się rozwiązać zagadnieniem
(problemem, planem itp.)
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 17

18. Rodzaje partycypacji (wybór)
 Okrągły stół (K)
 regularnie, jednorazowo, w przypadku zaistnienia potrzeby
 głównie stały skład uczestników, rzadziej otwarte na inne grupy interesów
 zazwyczaj uczestnicy spośród administracji publicznej i stowarzyszeń
(organizacji) społecznych
 dyskusje i negocjacje na równych prawach
 Workshop - warsztaty (K)
 określony, stały temat; różne metody dla poszczególnych grup roboczych
 wspólne poszukiwanie rozwiązań
 otwarte dla wszystkich grup lub wstępnie określeni partnerzy (grupy interesu)
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 18

19. Przykład „Miasto przyjazne pieszym i rowerzystom“
 Federalny Urząd Ochrony komitet instytucje
Środowiska (2001-2003) sterujący polityczne
 miasta modelowe (uczestnicy):
Lingen, Plauen, Wittenberg
grupy
 nadrzędne cele: robocze
− Długoterminowa promocja ruchu
pieszego i rowerowego
− Stworzenie przyjaznego klimatu
dla ruchu pieszego i rowerowego
− Wpływ na wybór środka lokomocji
w celu zwiększenia udziału ruchu
rowerowego i pieszego.
 cele pośrednie: firma
− Koncepcje partycypacji i strategie consultingowa komitet doradczy
komunikacji społecznej,
− Budowa lokalnych sojuszy na
rzecz ruchu pieszego i
rowerowego,
− Działania, które można wdrożyć
szybko łatwo i niskobudżetowo
− Zalecenia dla polityki dotyczącej
ruchu pieszego i rowerowego.
Źródło: plan+rat, PGV
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 19

20. Przykład „Miasto przyjazne pieszym i rowerzystom“
 struktura organizacyjna oraz komitet instytucje
sterujący polityczne
− efektywne monitorowanie projektu
− „zakotwiczenie” (kontynuacja)
struktur współpracy także po grupy
zakończeniu projektu robocze
− zaangażowanie kierownictwa
− główne grupy robocze
 rady doradcze projektu
 dyskusja nad celami oraz
sposobami działania firma
 uczestnictwo gremiów consultingowa komitet doradczy
politycznych
 kontrola wyników działań
Bildquelle: plan+rat, PGV
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 20

21. Przykład „Miasto przyjazne pieszym i rowerzystom“
 Akcje adresowane do społeczeństwa
 partycypacja społeczna
 Impreza rozpoczynająca i
wprowadzająca do projektu
− przejazd rowerowy przez miasto wraz z
dyskusją nad stanem istniejącym
− spotkanie z aktywistami lokalnych
organizacji i grup społecznych
 Przejazd rowerowy rad doradczych
uczestniczących w projekcie
− przynajmniej raz do roku
− osobiste zapoznawanie się z
funkcjonowaniem rozwiązań powstałych
w projekcie
fotografie: plan+rat, PGV
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 21

22. Przykład „Miasto przyjazne pieszym i rowerzystom“
 Akcje adresowane do społeczeństwa
 marketing społeczny
 konkurs „Pracodawca przyjazny
rowerzystom“
− „rowerem do pracy”
− w przypadku innych projektów współpraca
także z kasami chorych i ubezpieczalniami!
 Kampania „mile dziecięce“ (zbieranie mili)
− dzieci jako piesi i rowerzyści
 upowszechnianie poprzez publikatory
Fotografie: plan+rat, PGV
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 22

23. Przykład „Planowanie infrastruktury rowerowej w Lipsku“
 projekt realizowany przez:
miasto Lipsk (od 1989)
 uczestnicy:
− Urząd Planowania Transportu
− Wydział Infrastruktury UM
− Straż Miejska (Ordnungsamt)
− Urząd Ochrony Środowiska
− ADFC Leipzig
 działania:
− grupy robocze
− „oficer rowerowy“
− pojedyncze realizacje
− wypracowanie zasad
postępowania
fotografie: Bernhard Kern, www.partizipation.at
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 23

24. Przykład „Shared Space“ / Strefy zamieszkania
 Przykład Konstancja (Konstanz) od 2009
 Idea Shared Space (przestrzeni
współdzielonej):  Uczestnicy procesu (aktorzy):
− to nie jest koncepcja transportowa, − DB Station (spółka Dworce Kolejowe)
raczej „filozofia” względnie nowy − Wydział Infrastruktury Urzędu Miasta
sposób planowania transportu − Urząd Planowania Przestrzennego i
− opracowana w 2001 r. w Holandii Ochrony Środowiska
− głównym kryterium jest zintegrowane − osoby z ograniczoną zdolnością ruchową
planowanie przestrzeni miejskiej − przedsiębiorcy (m.in. wypożyczalnia
− udział społeczny od początku procesu
rowerów)
planistycznego
− „laicy“ planują wspólnie z ekspertami − mieszkańcy sąsiednich budynków
 Cele:
 cel: ulica dla wszystkich i wspólnie − przebudowa placu dworcowego (~350 m)
planowana, wzajemne zrozumienie − podniesienie jakości przestrzeni
− przestrzeń dla wszystkich środków
lokomocji (także węzeł przesiadkowy)
− przestrzeń bez barier
 Metody:
− strona internetowa o projekcie
− wystawy i prezentacje zamiarów
− warsztaty dla mieszkańców
Fotografie: Stadt Konstanz
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 24

25. Przykład „przewożenie rowerów w kolejach regionalnych“
 zleceniodawca: Zarząd Transportu
Regionalnego Badenii-Wirtembergii
 cel: zebranie doświadczeń w zakresie
bezpłatnego przewozu rowerów
 metoda: wywiady pogłębione
 aktorzy:
− zarządy transportu regionalnego
− przedsiębiorstwa kolejowe
− organizacje społeczne i branżowe
(ADFC, VCD, org. turystyczne)
 cele: Rozpoznanie możliwości
technicznych i opinii społecznych na
potrzeby nowych przetargów
 Wstępne wyniki:
− „okrągły stół“
ok. 1-2x rocznie ADFC spotyka się
z DB Regio, Erfurter Bahn, Zarząd
Transportu Regionalnego Turyngi
fotografie: Baron (imove) und Malur (Erfurter Bahn)
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 25

26. Przykład lustra „Trixi “ w Fryburgu Bryzgowijskim
 Miasto Fryburg (od 2007)  Uczestnicy procesu:
 punkt wyjścia: − Urząd Miasta – wydział infrastruktury
− sprzeciw społeczny wobec − policja
− Instytut IMOVE (TU Kaiserslautern)
wypadków śmiertelnych cyklistów
− lobbing przez mieszkańców! − Okrągły Stół Fryburg (RoundTable)
− przedsiębiorstwa spedycyjne
 lokalna prasa
− ADAC (Niemiecki Związek Motorowy)
 Cel: więcej bezpieczeństwa dla − szkoły
rowerzystów (martwe pole)
Konflikt ... ... Lösung
Bildquelle: imove
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 26

27. Przykład lustra „Trixi “ w Fryburgu Bryzgowijskim
 Idee upublicznienia procesu: − Finansowanie ok. 250 luster zostało
− możliwość ufundowania luster zapewnione przez prywatnych
przez indywidualnych sponsorów – w dużej mierze
mieszkańców indywidualnych mieszkańców
− aktywna prezentacja problemu − Kontrargument „pustej kasy
na łamach prasy codziennej publicznej“ wystarczył
źródło: screen z www.toter-winkel.hcpy.de
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 27

28. Wnioski
 Każde działanie planistyczne wymaga indywidualnego podejścia do
partycypacji społecznej
 Także małe działania pomagają, a czasem są nawet bardziej skuteczne,
jeśli odbywają się regularnie
(np. „okrągłe stoły” z stowarzyszeniami rowerowymi)
 Schemat procesu partycypacji pozostaje w zasadzie taki sam, ale
należy zaplanować odpowiednią ilość czasu i zasobów aby go
przeprowadzić
 Udział społeczny w całym procesie planowania buduje zaufanie i
zaangażowanie w politykę lokalną i jest podstawą sukcesu
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 28

29. Wnioski
 Rozsądny wybór intensywności konsultacji – samo informowanie
społeczeństwa nie wystarczy, udział społeczny wykracza poza konsultacje i jest
procesem towarzyszącym planowaniu
 Mieszkańcy wnoszą do procesu planowania LOKALNĄ wiedzę ekspercką
„spod drzwi”, także w sytuacji gdy nie posiadają wiedzy branżowej
 Stowarzyszenia (np. ADFC, VCD) dostarczają wiedzy FACHOWEJ z zakresu
ruchu rowerowego, gdyż one są na bieżąco zaznajomione z sytuacją w kraju i
na świecie
 powinna ona być zawsze wykorzystywana podczas fachowych
zagadnień
 Dobra partycypacja społeczna pozytywnie nastawia publikatory i tworzy
dobrą atmosferę wśród ludzi, nawet jeśli nie wszystkie postulaty mogą być
brane pod uwagę – wysłuchanie i udział społeczeństwa czynią większą
akceptację dla zamierzeń.
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 29

30. Literatura
 www.partizipation.at
 www.mitarbeit.de
 Krause, Juliane; Hildebrandt, Edzard (2005): Modellvorhaben Fußgänger- und
Fahrradfreundliche Stadt (Rozwiązania modelowe miast przyjaznych pieszym i
rowerzystom)
www.uba.de  Verkehr  Publikationen  Fuß- und Radverkehr
 Holtkamp, Lars (2001): Bürgerbeteiligung in Städten und Gemeinden – Ein Praxisleitfaden
für die Bürgerkommune (Udział społeczny w miastach i gminach – praktyczne podręcznik
dla gmin obywatelskich), Berlin.
 Institut für Landes- und Stadtentwicklungsforschung und Bauwesen des Landes Nordrhein-
Westfalen (ILS NRW) (2008): Nachhaltige Verkehrspolitik – Akteure und Prozesse , ein
Leitfaden (Zrównoważona polityka transportowa – Aktorzy i Procesy - Wprowadzenie),
Dortmund
 Guidemaps (2004): Successful transport decision-making – a project management and
stakeholder engagement handbook (Efektywne podejmowanie decyzji w transporcie –
podręcznik partycypacji dla menadżerów projektów i decydentów)
 Landeshauptstadt München, Referat für Stadtplanung und Bauordnung (2006): Perspektive
München- Verkehrsentwicklungsplan (Plan rozwoju transportu w Monachium)
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 30

31. Serdecznie dziękuję za Państwa uwagę!
... oraz życzę wielu sukcesów i zadowolenia przy Państwa pracy nad
procesami partycypacji społecznej!
imove - Institute for Mobility & Transport, Kaiserslautern University of Technology
Paul-Ehrlich-Strasse 14, 67663 Kaiserslautern, Germany
Fon +49 631 2053813, Fax +49 631 2053905, http://www.imove-kl.de
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu… 31