1. Blijf bij de les! Jezuïetenonderwijs in de Dijlestad JürgenVanhoutte SoiréeLamot, 10 maart 2011

2. Jezuïetenonderwijs in Mechelen Jezuïeten en onderwijs Jezuïeten en de Mechelse onderwijscontext Op de schoolbanken

3. Jezuïeten en onderwijs

4. Jezuïeten als onderwijsorde 1540, Ignatius van Loyola: onderwijs niet eerste prioriteit (FormulaInstituti, 1539) Wel: catechisatie van kinderen en ‘onontwikkelden’ Wel: afstaan van jezuïeten voor onderwijs op vraag 1547, Gandía: college + universiteit voor jezuïeten in opleiding en leken (Francisco de Borja/Borgia) 1548, Messina: college voor niet-jezuïeten (JeronimoNadal, PetrusCanisius)= prototype jezuïetencolleges 1550: onderwijs aan externi vastgelegd in constituties 1551, Rome: Collegium Romanumkosteloos onderricht in ‘grammatica, humaniora en christelijke leer’

6. Jezuïetenhuizen in de Nederlanden en het prinsbisdom Luik (1640) Bron: Put, E. en Wynants, M. De jezuïeten in de Nederlanden en het prinsbisdom Luik (1542-1773). Dossier bij de gelijknamige tentoonstelling in het Algemeen Rijksarchief te Brussel. Educatieve Dienst. Dossier. Tweede Reeks 5. Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën. Brussel, 1991

7. “Ontluiking” reguliere colleges Bron: Leyder, D. “L’éclosion scolaire. Le développement du réseau des collèges dans les Pays-Bas espagnols et la principauté de Liège au 17ième siècle”. Paedagogica Historica, 36 (2000) 3, p. 1003-1051.

8. Reguliere én seculiere colleges vóór 1773

9. Jezuïeten en de Mechelse onderwijscontext

10. Jezuïetencollege Mechelen 1611: opening tweede noviciaat in Mechelen steun aartshertogen en Franciscus Van der Burch vestigen zich in voormalig Keizershof 1613: aankoop huis Van Wachtendonck 1615: opening gymnasium 1623-1629: tertiaat van Lier naar Mechelen 1624: plannen scheiding noviciaat en college 1632/1633: bouw Onze-Lieve-Vrouwekapel 1664-1669: bouw nieuwe kloostervleugel voor paters 1670-1694/1709: bouw Xaveriuskerk

12. Jezuïetencollege Mechelen Meteen 5 klassen: retorica, poësis, syntaxis, grammatica en figuren Gemiddeld 200 à 250 studenten (17e eeuw)  externen Twee Mariacongregaties of sodaliteiten (Nederlands en Latijn)

13. Jezuïetencollege Mechelen Sodaliteitskapel jezuïeten J.B. De Noter, 1710 www.beeldbankmechelen.be

14. Jezuïetencollege Mechelen Franciscus-Xaveriuskerk jezuïeten J.B. De Noterwww.beeldbankmechelen.be

15. Evolutie leerlingenaantal jezuïeten Mechelen (1644-1764)

16. Gemiddelde leerlingenaantallen jezuïetencolleges (16e-18e eeuw)

17. Scoolscape Mechelen Sporen van augustijnencollege (14e-15e eeuw)?? Standonckcollege/Fraterkeshuys (1500)  1595 seminarie Grootschool/oratorianencollege kapittelschool van Sint-Rombouts (13e eeuw) 1448 door de stad Mechelen overgenomen  aankoop huizen op Sint-Romboutskerkhof/Lechelstraat Rector scholarum + 3 ondermeesters (submagistri)  7 klassen 1559: 4 provisoren van stadswege aangesteld Ca. 1613: pogingen tot overname door jezuïeten 1630: overname door oratorianen  1750 nieuw schoolgebouw

18. Mechelse Grootschool/oratorianencollege Sterk gepatroneerd door aartsbisschop Kweekvijver voor seminarie J.B. De Noter, 1790 www.beeldbankmechelen.be

19. Mechelse Grootschool/oratorianencollege Zicht op voorgevel oratorianencollege, 1750 www.beeldbankmechelen.be

20. Mechelse Grootschool/oratorianencollege Bouwaanvraag gevel oratorianencollege, 1782 www.beeldbankmechelen.be

21. Jezuïeten vs. Grootschool 1613: na plannen om Grootschool over te nemen, ijveren jezuïeten voor oprichting eigen college 9 september 1613: magistraat belooft jaarlijks 1.500 gulden Brede Raad verzet zich hiertegen 5 mei 1615: akkoord met de magistraat voor opening college (1 juli), met jaarlijkse subsidie van 1.000 gulden Verzet van aartsbisschop Hoviust.v.v. Grootschool Aartshertogen komen tussen (Willem de Gryspere)  akkoord ook grootschool krijgt jaarlijkse subsidie van 1.000 gulden tot 1 januari 1616 kunnen leerlingen vrij van school wisselen «Die Meesters van beide syden sullen vrintschap, ende correspondentie met elckanderen houden, eenen goede yver inde Jonckheyt verwecken, endemeestelyckgaedeslaen, dat die discipline niet twistich en worden oft met kyvenoft met vichten onrust in stadtmaecken, endeingevallesulcx geschiede, sullen die Autheurssonder dissimulatie gestraft worden tot exemple van andere» (19 oktober 1615)

22. Jezuïeten vs. Grootschool Schoolstrijd blijft constante Regelmatig klachten dat jezuïeten akkoord negeren 1624: pogingen om gymnasium op Leermarkt/Oude Bruul te vestigen  veto magistraat  beroep Grote Raad + Geheime Raad (1627) Relaties met stadsmagistraat vertroebelen  intrekking subsidies Overname Grootschool door oratorianen (1630)  bijkomend twistpunt: jansenisme Endspiel 1773: jezuïeten afgeschaft  20 september alle jezuïetencolleges in Oostenrijkse Nederlanden gesloten In Mechelen wordt geen Voorlopig/Koninklijk College ingericht Oratorianencollege neemt onderwijstaak in Dijlestad over??? 1796/1797: oratorianencollege afgeschaft + oratorianen verdreven

24. vader deken schoenmakers

25. tantes begijnen

26. 1605: begijnhofschool Diest

29. Berchmans naar jezuïeten

30. 1616: intrede in novicaat

31. 1618: filosofie > Antwerpen

32. +1622 RomeFrans van Groenendonk

34. vader deken schoenmakers

35. tantes begijnen

36. 1605: begijnhofschool Diest

39. Berchmans naar jezuïeten

40. 1616: intrede in novicaat

41. 1618: filosofie > Antwerpen

42. +1621 RomeFrans van Groenendonk

43. Op de schoolbanken

45. jaarklassensysteem (modus parisiensis)

46. regelmatige evaluatie

47. onderlinge wedijver (aemulatio)

48. permanent toezicht en straf

49. mutueel of onderling onderwijsKlassieke talen en godsdienstonderricht  Homo pius et eloquens

50. Personeelsbezetting jezuïetengymnasium

51. Jaarklassensysteem of modus Parisiensis Retorica (eloquentia) + Dialectica Poësis (classis humanitates) Syntaxis (tertia/suprema classis grammatices) Grammatica (secunda/media classis grammatices) (Grote) Figuren (prima/infima classis grammatices) Kleine figuren (of Rudimenta = voorbereidend jaar)

53. Een dag op school … 7.00 u.: eerste belsignaal Lessen opzeggen verbetering huistaken 7.15 u.: tweede belsignaal 7.30 u.: derde belsignaal  begin ochtendles 10.00 u.: eucharistieviering Middagmaal 13.00 u.: eerste belsignaal 13.15 u.: tweede belsignaal 13.30 u.: derde belsignaal  begin namiddagles 16.30 u.: einde lessen

54. Vaste jaarcyclus

55. Jezuïetenpedagogiek Passieve én actieve kennis van Latijn (Grieks) themata en stijloefeningen (schriftelijk), disputatio, declamationesofexercitationesscholasticae, toneelopvoeringen (mondeling) Verboden volkstaal te gebruiken Stimuleren van de onderlinge wedijver tussen leerlingen Opdeling klassen in rivaliserende kampen (Romeinen/Byzantijnen) met eigen hiërarchie (imperator, consul, senator, censor, decurion) Concertationes Regelmatige evaluatie voortgang leerlingen Dagelijks opvragen huistaken + overhoren lessen door decuriones Maandelijkse of tweemaandelijkse compositiones pro imperio Jaarlijkse eindexamens

56. Jezuïetenpedagogiek Mutueel of onderling onderwijs Geraffineerd systeem van permanent toezicht en straf Signum linguaevernaculae Signum moris Lijfstraffen gematigd, strafstudie kwam praktisch niet voor, strafwerk (thuis) moest nuttig en leerzaam zijn, vernederingsstraffen Studieprefect verantwoordelijk voor bepalen en uitvoeren strafmaat Permanente godsdienstbeleving en -onderricht dagelijkse catechismusles, dagelijkse mis, wekelijkse verplichting ter communie te gaan, minstens 1 keer per maand naar de biecht Maria-sodaliteiten (extra-curriculair)

57. Jezuïetenpedagogiek Collegehoogdagen Publieke toneelopvoeringen + plechtige prijsuitreikingen Tentoonstellingen van werkstukken leerlingen of affixiones Deelname aan processies, cavalcades, inhaling van primussen, (kerkelijke) hoogwaardigheidsbekleders enz.

58. Teloorgang jezuïetenonderwijs

59. Teloorgang jezuïetenonderwijs (18e eeuw) Toenemende kritiek op niet-utilitair karakter van jezuïetenonderwijs Exclusieve studie klassieke talen = wereldvreemd Aanpassingen: geschiedenis en aardrijkskunde worden zelfstandige vakken + groter aandeel mathematica Dalende leerlingenaantallen Grotere concurrentie van Latijnse scholen in kleinere steden (oratorianen en seculiere colleges) Opkomst alternatieven voortgezet onderwijs: Franse school 20 september 1773: sluiting jezuïetencolleges in Oostenrijkse Nederlanden

60. Leerlingenaantal jezuïetencollege Antwerpen Bron: Put, E. en Wynants, M. De jezuïeten in de Nederlanden en het prinsbisdom Luik (1542-1773). Dossier bij de gelijknamige tentoonstelling in het Algemeen Rijksarchief te Brussel. Educatieve Dienst. Dossier. Tweede Reeks 5. Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën. Brussel, 1991