‘2011 in woord en beeld’ Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Met trots en genoegen presenteren wij dit verslag van onze activiteiten in 2011. Een integrale rapportage van de maatschappelijke ontwikkelingen en financiële resultaten bij Heembouw Groep. Waar wij eerder twee verslagen publiceerden, een financieel jaarverslag en een MVO-jaarverslag, zijn deze nu samengevoegd in één verslag. Immers, onze financiël e prestaties zijn niet alleen een weerslag van het succes van ons primaire proces, maar ook van ons sociale beleid en vice versa.

1. Jaarverslag
Maatschappelijke en financiële verslaglegging
voor uit
Aan alles gedacht
Amersfoort Breda Noordwijkerhout Roelofarendsveen Rotterdam www.heembouw.nl
De Lasso-Zuid 22 Postbus 30 2370 AA Roelofarendsveen (071) 332 00 50

2. Onze visie: Ketensamenwerking Wij werken met BIM: Total Cost
Wij creëren en realiseren dé Bouw Informatie Modellen of Ownership
integrale huisvestingsoplossing.
Twee weten meer dan één: BIM is een manier van ontwerpen Een gebouw kost meer dan
uit overleg ontstaat meerwaarde. en bouwen waarbij een gebouw alleen de realisatiekosten.
Onze organisatie Bij presteren gaat het niet om de of constructie in een computer Een Total Cost of Ownership
prestaties van het individu, maar als 3D-model en databank wordt berekening laat ook zien wat de
veel meer om het vermogen om als opgebouwd. Alle betrokken partijen gebruiks- en onderhoudskosten
Onze
team en als collectief te presteren. werken binnen hetzelfde digitale nà realisatie zijn. De exploitatie-
Wij willen onze klant
Door samen te werken met onze ontwerp van het project; het model
OptimaalWoning en onderhoudskosten worden
optimaal bedienen en de best
leveranciers, klanten en onze eigen is altijd up-to-date en slaat alle bijvoorbeeld voor een belangrijk
passende oplossing bieden De integrale oplossing omvat
collega’s komen we tot de meest relevante informatie tijdens het deel bepaald door de installaties,
voor zijn huisvestingsvraag. diensten als:
optimale oplossing voor de klant. gehele bouwproces op. het ontwerp van het gebouw
Dit doen wij vanuit Locatiekeuze advies
Werken met BIM:
• complete eengezinswoning en de te gebruiken materialen.
5 aannemersvestigingen in: Conceptontwikkeling
• 3 bouwlagen
• zorgt voor betere informatie Inzicht in de Total Cost of
Amersfoort Projectontwikkeling Onze klanten • volledige doorontwikkeld
• biedt gedetailleerde Ownership helpt de juiste
Breda Financieringsadvies
concept met vaste leveranciers
informatie over hoeveelheden keuzes te maken en voorkomt
Noordwijkerhout Architectuur
en materialen
• rchitectuur op maat
a
verrassingen achteraf.
Roelofarendsveen Engineering Heembouw richt zich vooral
• onderhoudsarm
• vermindert faalkosten
Rotterdam Installatie advies op de volgende klantgroepen:
• standaard lage rc-waarden
• reduceert calculatietijd
De aannemersvestigingen Planontwikkeling Eindgebruikers bedrijfsruimten
• GPR score 7
worden ondersteund door Bouw Eindgebruikers kantoren
• lage bouwkosten
Heembouw Ontwikkeling Onderhoud Eindgebruikers woningen
• snelle doorlooptijd
Habeon Architecten Beheer Woningcorporaties en zorg
• ssemblage op de bouwplaats
a

3. ‘2011 in woord en beeld’
Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag
Met trots en genoegen presenteren wij dit verslag van onze activiteiten in 2011. Een integrale
rapportage van de maatschappelijke ontwikkelingen en financiële resultaten bij Heembouw Groep.
Waar wij eerder twee verslagen publiceerden, een financieel jaarverslag en een MVO-jaarverslag,
zijn deze nu samengevoegd in één verslag. Immers, onze financiële prestaties zijn niet alleen een
weerslag van het succes van ons primaire proces, maar ook van ons sociale beleid en vice versa.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is een integraal onderdeel van onze strategie en doelstellingen.
In dit verslag willen we onze stakeholders transparant informeren over de stand van zaken ten aanzien van onze
bedrijfsvoering en onze activiteiten op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen.
De ontwikkelingen op het gebied van de drie pijlers onder maatschappelijk verantwoord ondernemen:
Menselijk kapitaal (People), Milieu (Planet) en Maatschappij (Profit), komen verspreid in dit verslag terug.
Inhoud
Aan alles vooruit gedacht
2011 in woord en beeld 1 Menselijk kapitaal 38 De subtitel van dit verslag luidt: “Aan alles vooruit gedacht”, een variatie op onze slogan “Aan alles gedacht”, die
Jaarverslag 2011 Heembouw Holding 2 Personeelsbezetting en verloop 38 wij al jaren voeren. Wij creëren en realiseren dé integrale huisvestingsoplossing. Dat is onze visie. Die geven wij invulling
Leerlingen, jubilea en pensioen 39 door te luisteren en daadwerkelijk te horen wat de wensen van onze klanten zijn en dan de beste oplossing te bieden.
Project: ieuwbouw depots PostNL Pakketten:
N Verzuim 40 Zodat niets aan het toeval wordt overgelaten. Aan alles vooruit gedacht dus.
Integrale aanpak
Project: ernieuwbouw crematorium:
V
Kengetallen 13 Respectvol bouwen Over dit verslag
Zoals vorig jaar aangekondigd in ons MVO-verslag zijn we gestart met de integratie van de Global Reporting Initiative (GRI)
Project: oningbouwproject Coremolen:
W Opleidingen 46
richtlijnen. De aansluiting op de richtlijnen van de GRI, niveau C, is zichtbaar gemaakt in de GRI-tabel, die te vinden is
Een logistiek hoogstandje Stagiaires, werving en selectie 47
achter in dit verslag (pagina 82). De tabel verwijst per indicator naar de pagina waar een toelichting wordt gegeven.
Talentontwikkeling, coaching, kennisgroepen 48
Personalia Raad van Commissarissen 18
Personalia Bestuur van de organisatie 19 Maatschappij 50
Namens de Holdingdirectie Heembouw,
Bericht van de Raad van Commissarissen 21 Graydon award voor financieel gezond bedrijf 50
Peter Lammertink
Sponsoractiviteiten 51
Project: ieuwbouw hotel naast CORPUS:
N Lean spelenderwijs 51
Sterke combinatie
Project: ptimaalWoningen in Vathorst:
O Project: ieuwbouw hoofdkantoor
N
60 werkdagen, 57 woningen Applied Medical Europe
Duurzaam bouwen en milieu 32 Verslag Gezamenlijke OndernemingsRaad 2011 56
Dubo-challenge 32 Jaarrekening 2011 59
Reductie CO2 footprint 33 Overige gegevens 80
Afvalscheiding op de bouw 33 Controleverklaring 81
Convenantpartnership FSC Nederland 33 GRI-G3 index toepassingsniveau C 82
Project: root onderhoudproject woningen Katwijk:
G
Van energielabel G naar B
Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 1

4. Jaarverslag 2011 Heembouw Holding
Met tevredenheid kijken we als directie terug op het afgelopen jaar. We zijn verder gegaan op de ingeslagen Financieel beleid Eindgebruikers bedrijfsruimten
Het financiële beleid is erop gericht met een verantwoord De markt voor de nieuwbouw van zowel bedrijfsruimten als
weg en zijn veel energie blijven steken in trajecten die toegevoegde waarde leveren voor onze klanten, en met
risico een goed rendement op onze projecten te behalen. logistieke gebouwen heeft in 2011 een daling laten zien.
succes. Daar waar menig collega aannemer zich op de aanbestedingsmarkt begeeft, houden wij vast aan onze Goed en gestructureerd risicobeheer heeft ervoor gezorgd Wij hebben onze omzet in deze markt evenwel weten te handhaven.
dat de projecten in onze orderportefeuille onder controle Wij zijn continu bezig onze integrale huisvestingsoplossing verder
visie dat de klantvraag het best wordt ingevuld door een integrale benadering. Ons aandeel design build
zijn en volgens verwachting verlopen. te ontwikkelen. Op de bedrijfsruimtenmarkt zien wij nu de eerste
projecten is in 2011 gestegen tot 60% van onze omzet, een substantiële verbetering ten opzichte van 2010, successen ontstaan met onze conceptontwikkeling in combinatie
Afgelopen jaar hebben wij veel aandacht besteed met de Heembouw gronddatabank, waarbij wij partijen een positie
waarin het aandeel design build op 30% lag. Wij bedanken onze klanten voor het in ons gestelde vertrouwen.
aan de financiële projectbeheersing. We hebben een kunnen bieden op een bestaande locatie.
nieuw systeem ontwikkeld en in de hele organisatie
geïmplementeerd. Hiermee hebben we een beter inzicht
Onze visie luidt: Wij creëren en realiseren dé integrale huisvestingsoplossing. De eindgebruiker en zijn Eindgebruikers kantoren
in de ontwikkeling van projecten en de daarbij behorende
omgeving staan in ons denken en handelen centraal. Door onze blik onverminderd naar buiten te richten kansen en bedreigingen. Dit leidt tot een constructieve De Nederlandse kantorenmarkt kampt met een structureel
dialoog over de voortgang van onze werken. over­ anbod en toenemende leegstand. Desondanks blijft er
a
kunnen wij onze klanten het beste van dienst zijn. Wij wisten onze omzet en winst te handhaven en
behoefte aan kantoorruimte van goede kwaliteit en op aantrekkelijke
hebben ons volop kunnen concentreren op de verdere ontwikkeling van onze visie. Wij zijn positief over locaties. Dit biedt kansen voor renovatie van kantoorpanden op
Marktontwikkelingen een goede locatie, waarbij onze procesbeheersing dankzij
onze vooruitzichten voor 2012 en gaan verder op de ingeslagen weg.
Net als het jaar daarvoor was ook afgelopen jaar een lastig onze Lean-aanpak een duidelijke toegevoegde waarde biedt.
jaar voor de bouw in het algemeen en de utiliteitsbouw in Daarnaast zien we nog steeds een behoefte aan nieuwbouw
het bijzonder. De economische onzekerheid zet een rem op van maatwerk panden voor eindgebruikers. In projecten wordt
de investeringen. De vraagzijde in de markt is de dominante het installatiedeel steeds belangrijker. Dat geldt zeker in de
2011 was een turbulent jaar voor de Nederlandse economie. Daarnaast zijn we erin geslaagd onze voorraad gereed partij en zal dit waarschijnlijk voor langere periode blijven. kantorenmarkt, waar duurzaamheid een belangrijk onderwerp is.
In de eerste maanden leken de tekenen positief. Er was sprake product verder af te bouwen en daarmee ons risicoprofiel Zeker met het oog op onze activiteiten in de renovatiemarkt gaan wij
van een verder herstel, voorzichtige banengroei en licht nog meer te verkleinen. In onze visie: Wij creëren en realiseren dé integrale samenwerkingsverbanden aan met onze voorkeurleveranciers om
teruglopende werkloosheid. Naarmate het jaar vorderde, huisvestingsoplossing, draait alles om de klant. Zijn wensen onze klanten nog beter te kunnen adviseren en van dienst te zijn.
maakte het optimisme plaats voor somberheid. Ditzelfde beeld Onze vermogenspositie blijft onverminderd solide. Onze en behoeften zijn leidend. Het gaat om maximale invulling
zagen we terug in de bouw: ‘Bouw en infra gingen 2011 positief solvabiliteit is verder verbeterd naar een niveau van 41,4%. van zijn huisvestingsvraag. Wij hebben volop ingezet
gestemd in, maar na een eerste kwartaal met bescheiden groei De current ratio bedraagt 1,6. Daarbij hebben we ook in 2011 op het denken in klantgroepen. Dit werpt zijn vruchten Eindgebruikers woningen
volgde opnieuw een neerwaartse tendens.’ [bron: Podium, geen financiering bij een financiële instelling hoeven opnemen. af. Zo hebben wij in 2011 maar liefst 60% van al onze De woningmarkt is verantwoordelijk voor een groot deel van
Bouwend Nederland, februari 2012] De ontvangst van de Graydon Award in juli van 2011, waarmee projecten als design build projecten geacquireerd de totale bouwproductie van Nederland. Ondanks de
wordt aangegeven dat Heembouw tot de top behoort van en uitgevoerd. Binnen de markt voor bedrijfsruimten, moeilijkheden waar deze markt nu mee te kampen heeft, is
financieel gezonde bedrijven in de branche, onderstreept traditioneel onze belangrijkste markt, ligt dit percentage het nog steeds een interessante en omvangrijke markt die
Resultaten 2011 onze financieel gezonde positie. zelfs op 90%. kansen biedt. De woningbouwmarkt is niet nieuw voor
Het afgelopen jaar was de markt lastig te noemen; de Heembouw. In 2011 zijn op verschillende vestigingen
prijzen stonden onder druk. Desondanks is ons operationeel Onze sterke financiële positie heeft ons bovendien in staat gesteld Heembouw richt zich vooral op de klantgroepen woningbouwprojecten gestart of voor dit jaar geacquireerd.
resultaat aanzienlijk verbeterd ten opzichte van 2010 en is het om enkele van onze relaties te helpen om, door middel van diverse eindgebruikers bedrijfsruimten, kantoren en woningen Wij verwachten de komende jaren een substantiële
groepsresultaat voor belasting uitgekomen op € 2,1 miljoen bij creatieve samenwerkingsvormen, projecten toch vlot te trekken, en de klantgroep woningcorporaties en zorg. Met deze uitbreiding in onze omzet met woningbouw te realiseren.
een netto omzet van € 110 miljoen. Onze organisatie bestaat waarbij financiële participatie tot de mogelijkheden behoort. diversiteit spreiden wij ook het risico in onze activiteiten.
uit vijf aannemersvestigingen, het architectenbureau Habeon Een belangrijke rol daarbij is weggelegd voor de Optimaal­­­
Architecten en de projectontwikkelaar Heembouw Ontwikkeling. Woning, een conceptwoning die Heembouw heeft ontwikkeld.
Vrijwel alle werkmaatschappijen van de Heembouw Groep hebben De Optimaal­ oning heeft een hoog kwaliteitsniveau, lage
W
een positief resultaat kunnen noteren. Hieraan heeft vooral het realisatiekosten, is flexibel indeelbaar, compleet en duurzaam.
grote aandeel design build projecten bijgedragen. Een van onze De OptimaalWoning is een bewezen en volledig uitgewerkt
kleinere aannemersvestigingen is hierbij helaas achtergebleven. concept, dat met vaste bouwpartners wordt gerealiseerd.
Hier is een herstructurering noodzakelijk geweest wat een verlies Vorm, materiaal en architect zijn vrij in te vullen door de klant
tot gevolg heeft gehad. We zijn verheugd dat de organisatie daar waardoor de OptimaalWoning geen eenheidsproduct is maar
nu weer stabiel is en in 2012 verder kan worden opgebouwd. veel variatiemogelijkheden kent.
2 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 3

5. PROJECT
Integrale aanpak
depots PostNL
Integrale aanpak
Pakketten
depots PostNL
Gerrit Mastenbroek,
algemeen directeur PostNL Pakketten
PostNL Pakketten is marktleider in
pakkettendistributie in Nederland; 83%
Pakketten
van de webwinkels in Nederland is klant
van PostNL. De depots die Heembouw
realiseert, spelen een essentiële rol in het
totale bedrijfsproces. Gerrit Mastenbroek,
algemeen directeur PostNL Pakketten,
legt uit: ‘We hebben een nieuwe logistieke
infrastructuur ontworpen. De depots
moeten daarop aansluiten en zorgen dat
de prestatie-eisen die we hebben gesteld,
worden gerealiseerd.’ Heembouw heeft
op basis van de prestatie-eisen een
design build aanbieding gedaan.
‘We hadden ons pakket van eisen bij meer-
dere aannemers neergelegd. Heembouw
heeft dit voortvarend opgepakt, een
goed voorstel gedaan en de eerste depots
gebouwd.’ Naast Heembouw is er nog een
aannemer die een aantal depots realiseert.
PostNL Pakketten legt de lat hoog.
Mastenbroek: ‘We streven naar de laagste
kosten per pakket en een hoge kwaliteit
van meer dan 99% next day- levering in
2015. We zitten nu boven de 98% en dat
is al heel hoog. Die laatste stap is het
moeilijkst, zeker gezien ons volume van
500.000 pakketjes per dag. Maar ons
nieuwe logistieke ontwerp maakt meer dan
99% haalbaar.’ Bijzonder aan het ontwerp
Total Cost of Ownership centraal bij integrale aanpak depots voor PostNL Pakketten is verder dat de depots schaalbaar zijn.
‘Bij groei kunnen we de capaciteit
uitbreiden en als het nodig is kunnen we
Heembouw realiseert verschillende depots verspreid over het land D
esign build verschillende depots ook verminderen.’ In de depots worden
voor eindgebruiker PostNL Pakketten. Vorig jaar werden de eerste PostNL Pakketten collectie, sortering en distributie geïn-
depots in Waddinxveen en Elst opgeleverd, inmiddels is ook tegreerd, waar dit eerder gescheiden
Plaats:
Den Bosch opgeleverd en bevinden de depots in Breda en Amersfoort
zich in verschillende stadia van de bouw. Heembouw en PostNL zijn
Diverse locaties in Nederland
Opdrachtgever: We gaan gebeurde. ‘Een revolutionaire verbetering’
aldus Mastenbroek. ‘Dit scheelt gesleep
voor de realisatie van de verschillende depots een prestatiecontract
voor meer
PostNL Real Estate en gesjouw. De bestelbusjes staan nu
overeengekomen. Hierin ligt de nadruk op de Total Cost of Ownership; Architect: direct aan de sorteerband en de pakketten
dan 99%
Habeon Architecten
letterlijk vertaald ‘Totaalkosten van Eigenaarschap’. Dit model is komen automatisch in de busjes terecht.
een investeringsanalyse dat niet alleen rekening houdt met de Een tijdswinst van 45 minuten per busje
realisatiekosten, maar ook met de exploitatiekosten inclusief
onderhoud. In het ontwerp van Habeon Architecten moest een next day per dag.’ Alle pakketten worden aan de
band gescand. ‘Dat betekent 100%
balans gezocht worden tussen realisatie- en exploitatiekosten en
de hergebruikmogelijkheden van de panden. Zo zorgt de universele
stramienmaat er bijvoorbeeld voor dat de panden in de toekomst
levering registratie. Een busje kan pas vertrekken
wanneer er een 100% fit is tussen hetgeen
gescand is en hetgeen in het busje ligt.’
zonder veel ingrepen als regulier distributiecentrum in gebruik Waddinxveen is het eerste depot dat
kunnen worden genomen. Verder zijn alle installaties en materialen Gerrit Mastenbroek, volgens het nieuwe ontwerp draait.
ontworpen op een mogelijke onderhoudsverantwoording voor 15 jaar. PostNL Pakketten ‘Dat loopt perfect.’
4 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag 2011 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag 2011 5

6. Integrale aanpak Integrale aanpak
depots PostNL depots PostNL
Pakketten Pakketten
Samen werken
aan de juiste
oplossing voor
de eindgebruiker
Eddy Fluit, Novoferm
Eddy Fluit, salesmanager Novoferm Ivo van der Mark,
sr. commercieel manager Heembouw
Een van de prestatie-eisen van PostNL is
de wind- en waterdichte aansluiting van Kan een aannemer leren van een leverancier van printers? Voor sr. commercieel
de bestelauto’s aan het laad- en losdock. manager Ivo van der Mark luidt het antwoord volmondig ja. Ivo: ‘Bij de aankoop van
Dit bespaart energie die anders verloren printers wordt niet alleen gekeken naar de aanschafwaarde, maar ook naar de
gaat door de tocht en beschermt de printkosten en het onderhoud. PostNL heeft die visie doorgezet naar de bouw:
pakketten tegen water- of valschade. Total Cost of Ownership (TCO). In de lijn van deze visie heeft Heembouw de aanbieding
De eis van PostNL was niet eenvoudig in voor PostNL Pakketten gemaakt.’ Heembouw bouwt diverse depots voor PostNL
te vullen, omdat gebruik gemaakt wordt Pakketten. Hiervoor ontwierp Heembouw eerst een concept met begroting, gebaseerd
van verschillende typen bestelauto’s, die op de functionaliteitseisen van de gebruiker. Ivo: ‘Daarbij was het uitgangspunt van
niet alleen variëren in hoogte en breedte, PostNL dat elk depot 15 jaar geëxploiteerd zou worden. De vragen aan ons waren:
maar die ook geen vaste vorm aan de Wat is dan de beste keuze van materialen, installaties, wat betekent het voor energie­
achterzijde hebben. Dat betekent variatie verbruik, schoonmaak etc., waarbij de financiën de basis vormen. Dit Total Cost of
in de manier waarop de deuren aan de Ownership concept is niet nieuw, maar wel voor de bouw.’
achterzijde opendraaien. In haar zoektocht
naar een leverancier met een oplossing Ivo heeft bij andere branches gekeken hoe daar met TCO wordt omgegaan.
voor dit probleem, kwam Heembouw ‘De manier waarop een bedrijf als Kyocera haar aanbiedingen doet, heb ik vertaald
uiteindelijk bij Novoferm. naar onze aanbieding. We hebben meerdere varianten uitgewerkt. Zo hebben we de
aanschafkosten relatief laag weten te houden door bijvoorbeeld te kiezen voor een lichtere
Sales­ anager Novoferm Eddy Fluit:
m staalconstructie en goed gebruik te maken van de kennis die onze installateur Lomans
‘We kregen 4 tot 6 weken om een oplossing Totaalinstallateurs heeft ingebracht. Een streven naar een CO2 neutraal gebouw is op
te bedenken: normaal staat er 1,5 tot 2 jaar dit moment vaak financieel nog niet te beredeneren. Het rekenmodel TCO is door de
voor een productontwikkeling. Maar het is financiële insteek voor elk project toepasbaar. Voor meer duurzame ondernemingen, die
gelukt. We hebben onze meest ervaren voor de langere termijn gaan, is zo’n Total Cost of Ownership concept zeer aantrekkelijk.’
mensen bij elkaar gezet en gezegd: ‘Dit is
het probleem, los het binnen 4 weken op,
bouw een proefopstelling en sleutel net
zo lang tot het product voldoet.’ In nauwe
samenwerking met Heembouw en PostNL
is uiteindelijk de “Van Seal” ontwikkeld. ‘Het
voldoet precies aan de wensen van de klant. Zeker voor duurzame
Een mooie oplossing,’ aldus Eddy Fluit.
ondernemingen is
Heembouw realiseert verschillende Total Cost of Ownership
depots voor PostNL Pakketten, verspreid
over het land, o.a. in Waddinxveen, Elst, aantrekkelijk
Amersfoort, Breda en Den Bosch. In de
overeengekomen prestatiecontracten ligt
de nadruk op Total Cost of Ownership. Ivo van der Mark, Heembouw
6 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 7

7. Innovatie en kwaliteit
Woningcorporaties Integriteit Lean Bouwen volgens Heembouw Ketensamenwerking
Heembouw heeft een jarenlange ervaring met werken voor Een van onze belangrijkste kernwaarden is betrouwbaarheid. Met onze klantgerichte cultuur zijn wij als organisatie gewend Om continue verbetering mogelijk te maken is het belangrijk
woningcorporaties. Onze omzet binnen deze klantgroep laat Wij werken open, eerlijk en betrouwbaar samen met andere onze blik naar buiten te richten. Niet alleen om te zien wat de vroegtijdig in het proces samen te werken. Hoe eerder
door de jaren heen een gestage groei zien, waarbij wij met partijen. Dat betekent dat wij onze afspraken nakomen, integer markt en onze klanten beweegt, maar ook om te leren van de er in de keten door alle belangrijke partners, inclusief
name projecten op het gebied van seriematige woningrenovatie zijn en de verantwoordelijkheid nemen voor onze acties. ervaringen en innovaties in andere branches. de opdrachtgever, wordt samengewerkt, des te groter
hebben uitgevoerd. Hier hebben wij ons kunnen onderscheiden Onze bedrijfscode (geregistreerd bij de Stichting Beoordeling de invloed op belangrijke aspecten als kosten, kwaliteit,
aan de proceskant met Lean Bouwen volgens Heembouw. Integriteit Bouwnijverheid onder nummer 04-01-0032) wordt Dit heeft ons er toe gebracht al in 2004 te starten met de doorlooptijd, veiligheid en duurzaamheid. Niet alleen omdat
Met onze OptimaalWoning kunnen wij ook deze klantgroep met door al onze medewerkers onderschreven. introductie van de Lean-filosofie in ons bedrijfsproces, omdat wij er dan nog tijd en ruimte is om met elkaar na te denken
de nieuwbouw van woningen bedienen. Een mooi voorbeeld altijd bezig zijn met het creëren van toegevoegde waarde voor over de beste oplossingen (klantwaarde creëren). Maar ook
van een project met de OptimaalWoning is de realisatie van Integriteit is een regelmatig terugkerend onderwerp op de agenda de klant. Inmiddels is het een onlosmakelijk onderdeel van onze omdat samenwerken ervoor zorgt dat knelpunten eerder
57 woningen en 24 appartementen voor corporatie de Alliantie van de groepsdirectie. Zoals de SBIB voorschrijft wordt jaarlijks aanpak. Het heeft onze faalkosten verminderd en de doorlooptijd worden gesignaleerd. Dit komt dus niet alleen de kwaliteit en
in deelplan de Bron in Amersfoort. De bouw is eind 2011 gestart het jaarverslag van de vertrouwenspersoon besproken en wordt van onze projecten verkort. De Lean-filosofie past goed bij ons duurzaamheid ten goede, maar zorgt ook voor een soepeler
en zal door de snelle bouwmethodiek al medio 2012 worden geëvalueerd wat de stand van zaken van integriteit binnen de bedrijf en onze cultuur; het zit inmiddels in onze genen. We zien en sneller bouwproces tegen lagere kosten.
afgerond. Wij richten ons actief op verdere groei van ons organisatie is. Ons integriteitsbeleid hebben wij in 2011 verder dat verschillende bouwbedrijven gaan starten met de toepassing Daarom is Heembouw in 2012 gestart met Lean-trainingen
marktaandeel binnen de klantgroep woningcorporaties. aangescherpt. Daaruit is onder andere voortgekomen dat de van Lean-instrumenten. Een Lean-bedrijf worden, houdt echter voor haar voorkeurleveranciers, zodat gezamenlijk meer
Op dit moment wordt deze klantgroep vooral door de vestigingsdirecteuren het bestuur van de organisatie jaarlijks hun meer in dan dat. Lean is een filosofie die de hele bedrijfsvoering waarde aan de klant geleverd kan worden.
vestiging Heembouw Noordwijkerhout bediend. Op termijn verantwoordingsbrieven aanbieden met betrekking tot integriteit raakt. Het is een continu proces van verdere ontwikkeling,
ligt het in de lijn dat Heembouw op het gebied van de en verslaggeving op de betrokken vestiging. Verder vindt jaarlijks kwaliteit- en efficiencyverbetering. Belangrijke voorwaarde voor ketensamenwerking is het
klantgroep woningcorporaties verder zal uitbreiden. een bijeenkomst plaats met de managementteams van de gehele onderlinge vertrouwen tussen de verschillende partijen om
organisatie rondom dit thema. Dit om het onderwerp levend te Om onze ervaringen met Lean Bouwen te delen, hebben wij in samen een mooi en goed project te maken. Dat betekent
houden in de organisatie. 2011 een boek uitgegeven: “Lean Bouwen volgens Heembouw, dat elke betrokken partij de capaciteit moet hebben open en
Personeel Organisatie over het creëren van klantwaarde en elimineren van verspilling”. transparant samen te werken op basis van gelijkwaardigheid.
Ondanks de marktomstandigheden hebben wij onze Dit boek is intern in de hele Heembouw organisatie verspreid Alleen samenwerken leidt tot het allerbeste resultaat.
organisatie in kwalitatief opzicht versterkt. Ons sociaal Bestuur van de organisatie en besproken. Verder is het boek beschikbaar voor de vaste
kapitaal is een groot goed, dat wij koesteren. De heer G.G. (Gijs) Key heeft in 2011 na 30 jaar afscheid leveranciers van Heembouw en geïnteresseerde relaties.
Juist in deze tijden is het belangrijk dat wij onverminderd genomen als commissaris. Wij zijn hem veel dank verschuldigd BIM
kunnen rekenen op een hoge betrokkenheid van onze voor zijn jarenlange inzet voor onze organisatie. Zijn rol als Ook het werken met BIM (Bouw Informatie Model) zorgt
medewerkers. Ons verloop is met 8,6% hoger uitgekomen voorzitter van de Raad van Commissarissen is inmiddels HeemBouwportaal voor een betere samenwerking, faalkostenvermindering en
dan vorig jaar. Dit is toe te schrijven aan de eerder overgenomen door de heer H.W. (Henk) Breukink, die sinds Samen met een ICT dienstverlener ontwikkelde Heembouw een snellere doorlooptijd van onze projecten. BIM is een
genoemde herstructurering. Het verzuim ligt met 3,9% 2008 zitting heeft in de Raad van Commissarissen. “ProjectPortaal”, dat bij Heembouw de naam “HeemBouwportaal” manier van ontwerpen en bouwen waarbij het gebouw of
beduidend lager dan het branche gemiddelde. heeft gekregen. Een digitaal platform waarmee in- en externe constructie in een computer als 3D-model en databank
gebruikers veilig projectgegevens kunnen uitwisselen, wordt opgebouwd.
Wij blijven investeren in ons personeel. Dit is ons belangrijkste documentstromen beheren en kennis delen. Hiermee wordt
kapitaalgoed en vormt de kracht van onze organisatie. gebruik gemaakt van de meest actuele projectinformatie, Elke betrokken partij werkt op deze manier binnen hetzelfde
In 2010 hebben we een medewerkertevredenheidonderzoek waardoor de informatie uitwisseling adequaat en realtime digitale ontwerp van het project. Het model is dus altijd
uitgevoerd. Onze algemene tevredenheid kwam met 7,7 weer plaatsvindt. Mail- en postverkeer wordt overbodig; informatie up-to-date voor alle partijen. Het “BIMmen” zorgt ervoor dat
boven de nationale tevredenheidsindex (7,4) uit. Dit betekent is 24 uur per dag, 7 dagen per week beschikbaar en bereikbaar. wij onze klanten beter kunnen informeren, de faalkosten
niet dat er geen aandachtspunten waren. Daarom hebben we Zowel in- als externe projectteams werken zo op efficiëntere verminderen, in minder tijd kunnen calculeren en de samen­
in 2011 de acties die uit het onderzoek zijn voortgekomen, wijze met elkaar samen. In 2011 zijn alle vestigingen van werking nog beter kunnen faciliteren. Al onze design build
opgepakt en per vestiging verder uitgewerkt. Heembouw gebruik gaan maken van “HeemBouwportaal”. projecten worden sinds 2011 in BIM uitgevoerd.
8 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 9

8. Strategie en vooruitzichten 2012 en verder
2012 en de jaren daarna zullen de nodige inspanningen vergen.
Er wordt voor 2012 een krimp van de Nederlandse bouw
voorspeld van 1,5 à 2 procent. [Rabobank Construction update
feb. 2012]. De tendens tot het uitstel van investeringen, die we
in 2011 al zagen, zal zich als gevolg van de combinatie van de
schuldencrisis, bezuinigingen en de gevolgen van de recessie
voortzetten. Het EIB is nog pessimistischer en voorziet voor
2012 een daling in de bouwproductie met 3,5 procent. Het blijft
lastig te voorspellen wanneer de markt weer aantrekt.
Wij hebben evenwel alle vertrouwen in onze eigen kracht en
zullen ons ook in 2012 en daarna, verder richten op onze
klantgroepen en het bieden van toegevoegde waarde met
onze integrale huisvestingsoplossing. Onze financiële positie
is goed, onze organisatie stabiel en op sterkte en onze
orderportefeuille voor 2012 is gevuld met gezonde projecten.
Wij gaan dan ook met vertrouwen verder op de ingeslagen
weg en denken ook in 2012 ons rendementsniveau te kunnen
handhaven. Ons uitgangspunt blijft dat resultaat voor omzet
gaat. Op basis van onze huidige inzichten verwachten we een
ongeveer gelijkblijvend aantal medewerkers.
We zijn, gezien de omstandigheden, tevreden over onze
prestaties van afgelopen jaar. Wij bedanken onze medewerkers
voor de inspanningen en de inzet die zij ook in 2011 weer
hebben getoond. We hebben er alle vertrouwen in dat we met
deze organisatie de uitdagingen van de toekomst het hoofd
kunnen bieden.
Roelofarendsveen, 15 maart 2012
Holdingdirectie Heembouw
Erwin van Berkel
Peter Lammertink
Wij creëren en realiseren dé
integrale huisvestingsoplossing
10 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 11

9. Kengetallen
2011 2010 2010 2009 2008 2007
nieuw*
Omzet (x e 1 miljoen)
Geproduceerde omzet 110,0 102,9 103,6 101,3 119,2 111,6
Netto omzet (omzet opgeleverde projecten) 92,7 102,6 104,4 99,2 132,2 113,2
Resultaat (x e 1000)
Resultaat voor belasting 2.083 1.833 2.028 3.205 5.559 7.497
Bedrijfsresultaat (EBIT) 1.733 1.265 1.460 2.832 4.789 7.039
Resultaat voor belasting 2.139 2.028
incl. resultaat deelnemingen voor belasting
Resultaat in percentage van de omzet
Resultaat voor belasting 1,9
% 1,8 % 2,0 % 3,2 % 4,7 % 6,7 %
Bedrijfsresultaat (EBIT) 1,6
% 1,2 % 1,4 % 2,8 % 4,0 % 6,3 %
Balansverhoudingen
Current ratio 1,6 1,6 1,5 1,5 1,4 1,6
Solvabiliteit 41,4
% 40,6 % 40,0 % 39,6 % 37,1 % 40,9 %
Rendement eigen vermogen (na belastingen) 10,1
% 10,2 % 10,2 % 17,1 % 34,2 % 53,2 %
Personeel
Aantal personeelsleden per 31/12 256 266 266 264 296 286
Aantal personeelsleden in FTE’s per 31/12 244 253 253 255 283 275
Ziekteverzuim 3,9
% 4,1 % 4,1 % 3,9 % 2,7 % 3,1 %
Personeelsverloop 8,6
% 6,8 % 6,8 % 11,7 % 8,8 % 10,6 %
Productiviteit (x e 1000)
Geproduceerde omzet per gem. aantal FTE 442 405 408 377 427 424
Resultaat voor bel. per gem. aantal FTE 8 7 8 12 20 28
* it betreffen de gewijzigde cijfers/ratio’s als gevolg van een stelselwijziging met betrekking tot het niet meer proportioneel consolideren van deelnemingen.
d
12 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 13

10. PROJECT
Coremolen:
Een logistiek
Coremolen:
hoogstandje
Een logistiek
hoogstandje
Jarno Butter,
bedrijfsleider AW Vessies Infra
AW Vessies Infra heeft als leverancier van de
parkeerkelder een cruciale rol in het project
Coremolen. Bedrijfsleider Jarno Butter vertelt
met passie over de toegepaste techniek.
‘Deze kelder is niet alleen groot, maar ook
14 meter diep. Dit betekent dat we diep het
grondwater in zijn gegaan. Op zich niet zo
bijzonder, maar de wanden zijn wel op een
bijzondere wijze tot stand gekomen.
De wanden zijn in de grond gevormd door
cement en water te mengen met het in de
bodem aanwezige zand. De afstand tot de
bestaande bouw is te gering om een stalen
damwand als grondkering te slaan en er later
weer uit te halen. Tel daarbij op dat we hier op
zand zitten en we met het oog op de bestaande
bouw geen trillingen willen veroorzaken en je
begrijpt onze uitdaging. Met Wedam hebben
Binnenstedelijk woningbouwproject Coremolen: Een logistiek hoogstandje we dit systeem gekozen en verder ontwikkeld.’
Het is een bewezen techniek, die volledig
Met een goed
In het centrum van Noordwijkerhout N
ieuwbouw 128 appartementen, 7 winkels gecontroleerd en computergestuurd de grond­­
realiseert Heembouw 128 appartementen en een ondergrondse parkeergarage materialen in de juiste verhoudingen mengt.
team een
en 7 winkels in opdracht van Van der Poel Jarno: ‘Omdat de ontgravingsdiepte hier
Plaats:
Vastgoed B.V. uit Noordwijk. Onder het Noordwijkerhout 7 meter bedraagt, dienen de soilmixwanden
goed resultaat
complex komt een tweelaagse ondergrondse Opdrachtgever: naast definitieve constructieve kelderwand
parkeergarage, die plaats biedt aan Van der Poel Vastgoed B.V. ook als grondkering en als fundatie voor het
neerzetten
200 auto’s. Het ontwerp voor dit complex Architect: appartementencomplex. Al met al een mooie
Piet Onderwater partners
is van Architectenbureau Piet Onderwater uitdagende klus met een strakke planning.
partners uit Rijnsburg. De bouw is in mei Het project loopt voorspoedig. Samen met
2011 gestart. De oplevering staat gepland het team van Heembouw wordt de werkwijze
voor eind 2012. Jarno Butter, AW Vessies Infra wekelijks geëvalueerd en zo nodig bijgestuurd.’
AW Vessies Infra is een voorkeurleverancier
van Heembouw. ‘De samenwerking is prettig;
we werken in goed overleg, op menselijke wijze.
En als je dan met een goed team mensen
dit voor elkaar kan boksen, dan maakt mij dat
blij en trots.’
14 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 15

11. Coremolen: Coremolen:
Een logistiek Een logistiek
hoogstandje hoogstandje
We bouwen hier
op een postzegel
Piet Stokkel en Patrick van Oudenallen,
Heembouw
Danny van der Poel,
opdrachtgever Van der Poel Vastgoed
‘Met deze appartementen voorzien
we duidelijk in de behoefte aan
starterswoningen.’ De verkoop van de
laatste appartementen verloopt in deze
tijd weliswaar niet zo vlot als van tevoren
Knap om te
gehoopt, maar opdrachtgever Danny van
der Poel van Van der Poel Vastgoed zit zien hoe deze
niet bij de pakken neer. ‘De verkoop loopt
minder snel, maar het loopt. Het is mooi om complexe bouw
te zien hoe Heembouw dit project aanpakt.
De logistiek, de kwaliteit van het werk en wordt aangepakt
de schone bouw. Ik ben wat dat betreft
voor dit project blij met mijn keuze.’
Danny van der Poel, Van der Poel Vastgoed
Aan de start van het project Coremolen
ging heel wat vooraf. ‘Drie verschillende
partijen waren elk met een eigen plan in het Piet Stokkel en Patrick van Oudenallen, uitvoerders Heembouw
centrum van Noordwijkerhout bezig. Ik heb De bouwplaats van Coremolen ligt ingeklemd tussen woningen en winkels in het hartje
de gemeente voorgesteld dit te combineren van Noordwijkerhout. ‘We bouwen letterlijk in de achtertuin van omwonenden. Het is
tot één project, gelijk het grootste project een heel gepuzzel om de overlast zoveel mogelijk te beperken. Goede en duidelijke
wat ik ooit heb gedaan. Ik leer er veel van.’ communicatie is dan ook essentieel. Als we over de bouwplaats lopen, worden we ook
Veel praten met verschillende mensen, is steevast aangesproken door bewoners. Daar moet je de tijd voor nemen.’
voor Danny één van de leukste dingen van
zijn vak. ‘Je moet mensen erbij betrekken en De bouw begint elke ochtend met overleg, onder andere met de kraanmachinist.
je afspraken nakomen. Duidelijk vertellen wat ‘Alles wat hier op de bouwplaats aanwezig is, heeft in de kraan gehangen.’ De logistiek
er gaat gebeuren, en benoemen wanneer er op de bouwplaats en de afroep van materialen zijn belangrijke taken van de uitvoerders.
overlast is. Iedereen kan mij aanspreken en ‘Er is hier 100 m2 voor laden, lossen en opslag.’ De kraan met zijn 75 meter lange giek
als ik een rondje door het dorp of over de staat permanent op de bouwplaats en wordt dagelijks voor meerdere leveranciers
bouw loop gebeurt dat ook. Dat is ook ingezet. ‘Dat betekent dat alle materialen op tijd en volgens afspraak moeten komen:
wat de uitvoerders goed doen. Een goede just-in-time dus.’
buur zijn, daar gaat het om bij dit soort
complexe binnenstedelijke projecten.’ ‘We zijn gestart met twee blokken appartementen aan de winkelstraatzijde, en
tegelijkertijd met de parkeerkelder waar de vier overige blokken appartementen op
Binnenstedelijk woningbouwproject Coremolen: gebouwd worden. We bereikten op dezelfde dag het diepste punt met de kelder en het
128 appartementen, 7 winkels en een hoogste punt met de appartementen. Dat is mooi!’ De logistiek en de bouwrouting zijn
tweelaagse ondergrondse parkeergarage. de grootste uitdagingen voor Piet en Patrick. ‘We hebben een goed draaiboek en een
Bouwen op een postzegellocatie vraagt optimale compleet logistiek plan uitgedacht om de twee bouwstromen tegelijk te kunnen laten
procesbeheersing en goede communicatie. verlopen. En alles gaat tot nu toe volgens plan. We hebben het goed op de rit.’
16 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 17

12. Personalia
Raad van Commisarissen Bestuur van de organisatie
Drs. H.W. (Henk) Breukink (1950) Ing. P.J. (Peter) Lammertink (1954), voorzitter
Voorzitter Directeur Heembouw Holding
Commissaris bij Heembouw Groep sinds 2008. Benoemd tot lid van de groepsdirectie in 1993. Werkzaam bij Heembouw Groep sinds 1984.
Heeft het algemeen beleid, Heembouw Ontwikkeling, personeelszaken en de klantgroep
Belangrijkste nevenfuncties: Lid Raad van Commissarissen ING Group | Lid Raad van Commissarissen woningcorporaties en zorg als specifieke aandachtspunten binnen de groepsdirectie van
Nieuwe Steen Investments | Lid Raad van Commissarissen Hedge Funds van FC Asset management plc | Heembouw Groep.
Voorzitter Raad van Toezicht Omring | Vice voorzitter Raad van Commissarissen Haag Wonen | Lid Raad van
Commissarissen Brink Groep B.V. | Voorzitter Raad van Toezicht Hogeschool Inholland | Executive Coach Belangrijkste nevenfunctie: Bestuurder Stichting Administratiekantoor Mahegro
Drs. H.W. (Henk) Breukink Ing. P.J. (Peter) Lammertink
R. (Ruud) van Berkel (1942) Drs. E. M. (Erwin) van Berkel (1973)
Directeur Heembouw Holding | Directeur Heembouw vestiging Roelofarendsveen
Commissaris bij Heembouw Groep sinds 1998, na beëindiging van zijn loopbaan als
directeur van Heembouw Groep (1973-1998). Benoemd tot lid van de groepsdirectie in 2010. Werkzaam bij Heembouw Groep sinds 2003.
Heeft marketing en sales en de klantgroepen eindgebruikers bedrijfsruimten, kantoren en
Belangrijkste nevenfuncties: Directeur Heembouw Beheer B.V. | Directeur Habejo Holding B.V. woningen als specifieke aandachtspunten binnen de groepsdirectie van Heembouw Groep.
en dochterondernemingen | Directeur Hestaro B.V
Belangrijkste nevenfuncties: Bestuurder Stichting Administratiekantoor Mahegro | Directeur Leamingbourg B.V.
en dochteronderneming
R. (Ruud) van Berkel Drs. E. M. (Erwin) van Berkel
E.J. (Erik-Jan) Bulstra (1954) R.P.M. (Roland) van Oostrom RC (1972)
Financieel directeur | Plaatsvervangend directeur Heembouw vestiging Amersfoort
Commissaris bij Heembouw Groep sinds 2009.
Benoemd tot lid van de groepsdirectie in 2009. Werkzaam bij Heembouw Groep sinds 2009.
Belangrijkste nevenfuncties: Voorzitter Raad van Bestuur B.V. Nederlandsche Heeft Finance Control en ICT als specifieke aandachtspunten binnen de groepsdirectie van
Woningfinanciering-Maatschappij | Algemeen Directeur N.V. Bank voor de Bouwnijverheid Heembouw Groep.
Belangrijkste nevenfunctie: Bestuurder Stichting Administratiekantoor Mahegro
Ir. E.J. (Erik Jan) Bulstra MRICS R.P.M. (Roland) van Oostrom RC
18 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 19

13. Bericht van de Raad van Commissarissen 2011
Preadvies aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders:
Hierbij bieden wij u het jaarverslag 2011 van Heembouw Holding B.V. aan. De jaarrekening is opgesteld door
de directie, gecontroleerd door Ernst Young Accountants en door hen voorzien van een goedkeurende
accountantsverklaring. De Raad van Commissarissen (RvC) adviseert de aandeelhouders de jaarrekening
vast te stellen conform de huidige opstelling en adviseert tevens het dividendvoorstel over te nemen.
Bericht van de Tot slot adviseren wij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders om décharge te verlenen aan de
directie voor het gevoerde beleid en aan de RvC voor het gehouden toezicht gedurende het boekjaar 2011.
Raad van Commissarissen
Verslag over 2011 Onder deze omstandigheden wist de onderneming een alleszins
De RvC van Heembouw Holding bestond gedurende het acceptabel resultaat neer te zetten, de financiële positie zelfs te
jaar 2011 uit de heren R. van Berkel, E.J. Bulstra, G. Key verbeteren en zeer toekomstgericht te werk te gaan.
(tot 26 oktober 2011) en H.W. Breukink.
Op 21 april 2011 heeft de heer Key het voorzitterschap van de Met een helder ondernemingsplan en vanuit geloof in
RvC overgedragen aan de heer Breukink. De onderneming is eigen kunnen zien we dan ook, ondanks de lastige externe
de heer Key grote dank verschuldigd voor zijn inhoudelijke en omstandigheden, de toekomst met vertrouwen tegemoet.
langdurige inzet voor het bedrijf. Ook als RvC zijn wij de heer Key
zeer erkentelijk voor zijn geweldige bijdrage over al deze jaren. Wij hebben als RvC respect voor de wijze waarop de directie
in deze tijden het voortouw neemt, zowel door het treffen van
De RvC, die geen subcommissies kent, vergaderde in 2011 noodzakelijke maatregelen als ook door het uitdragen van
in totaal zeven maal. Bij een van deze vergaderingen was de vertrouwen naar de markt.
externe accountant aanwezig. Namens de RvC was de heer Een woord van waardering is ook zeker op zijn plaats voor alle
van Berkel aanwezig bij een vergadering van de OR waar de medewerkers, die in 2011 grote inzet hebben getoond voor de
jaarcijfers werden besproken. onderneming.
De aanwezigheid van de Commissarissen was zeer goed:
slechts bij een vergadering was een van de Commissarissen Roelofarendsveen, 15 maart 2012
afwezig. Naast de reguliere onderwerpen zoals de kwartaalcijfers,
financieel jaarverslag, accountantsverslag en budget, kwamen Raad van Commissarissen
de volgende onderwerpen ondermeer aan de orde: de Drs. H. Breukink, voorzitter
economische ontwikkelingen, voortgang ondernemingsplan, R. van Berkel
samenwerkingsvormen, marketing en social media. Ir. E.J. Bulstra MRICS
Zonder overdrijving kon ook het jaar 2011 weer als uitdagend
worden gekwalificeerd. Na een aarzelende start van de
economie leken er signalen van herstel. Maar spoedig
tekende zich een crisis in de Eurozone af die zijn effecten
naar de echte economie deed voelen.
20 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 Geïntegreerd maatschappelijk en financieel jaarverslag Heembouw 2011 21