2. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Woord vooraf
De aanhoudende economische onrust, die nu ook in de reële economie
de kop op steekt, is sterk terug te zien in de Conjunctuurenquête van het
vierde kwartaal van dit jaar. Hierbij blijven ondernemers in de provincie
Utrecht niet gespaard: maar liefst 34 procent van hen heeft het
economisch klimaat zien verslechteren en 30 procent heeft de omzet
zien dalen in het derde kwartaal. Utrechtse ondernemers zijn hiermee
somberder dan hun collega's elders in het land. Vooral de bouw ziet het
economisch klimaat somber in en de voor de provincie Utrecht
belangrijke zakelijke dienstverlening worstelt met de omzet.
Gelet op deze zorgelijke ontwikkeling dringt de KvK er bij overheden op
aan om de regionale economie te ondersteunen waar dat kan.
Overheden kunnen bijvoorbeeld de drempel voor openbare
aanbestedingen verlagen waardoor bedrijven uit de regio eerder in
aanmerking komen voor opdrachten. Deze impuls kunnen veel bedrijven
vandaag de dag goed gebruiken.
“Gelet op deze zorgelijke
ontwikkeling dringt de KvK er Michaël Kortbeek
bij overheden op aan om de voorzitter
regionale economie te
ondersteunen waar dat kan.”
COEN in het kort
Provincie Utrecht ziet economisch klimaat verslechteren
Het derde kwartaal van dit jaar heeft een omslag plaatsgevonden in de ervaringen van ondernemers van
het economisch klimaat. Zo heeft in de provincie Utrecht 34 procent van de ondernemers het
economisch klimaat zien verslechteren, tegenover 4 procent van de ondernemers die het heeft zien
verbeteren. Hiermee zien ondernemers in de provincie Utrecht het nog net iets negatiever in dan
landelijk het geval is. Dit beeld is ook terug te zien in de omzet van het derde kwartaal en de
verwachtingen voor het vierde kwartaal: de groep ondernemers die een omzetdaling heeft ervaren (30
procent) en verwacht (17 procent) is relatief groot. Deze resultaten van de Conjunctuurenquête
Nederland (COEN) laten zien dat de aanhoudende onrust op de financiële markten, die nu ook naar de
reële economie overslaat, de ondernemers niet onberoerd laat.
Wat betreft de ervaringen van het economisch klimaat schiet de bouwsector uit in negatieve zin: maar liefst 68
procent van de ondernemers in de bouw in de provincie Utrecht heeft het economisch klimaat het afgelopen
kwartaal zien verslechteren. Op het gebied van de omzet in het derde kwartaal schiet juist de Utrechtse
zakelijke dienstverlening uit: 41 procent van de ondernemers in deze sector heeft de omzet zien dalen. Ook
opvallend zijn de omzetverwachtingen van ondernemers in de detailhandel voor het vierde kwartaal. Hier zijn
namelijk veel minder ondernemers die een omzetstijging verwachten dan in het vierde kwartaal van 2010 het
geval was.
Zoals elk jaar heeft de Conjunctuurenquête van het vierde kwartaal ook uitvraag gedaan naar de verwachtingen
van het komende jaar. Deze verwachtingen zijn zowel in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel
overwegend positief, ondanks het feit dat de ondernemers het afgelopen kwartaal als tegenvallend hebben
ervaren. Zo verwacht in de provincie Utrecht 26 procent van de ondernemers een omzetstijging, tegenover 16
procent van hen die juist een omzetdaling verwachten. Wat betreft personeelssterkte zijn de verwachtingen iets
behoudender, 16 procent verwacht een toename, echter 18 procent verwacht een afname.
3. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Economisch klimaat
Economisch klimaat fors verslechterd in het derde kwartaal
Hoewel het economisch klimaat in de afgelopen kwartalen een redelijk stabiel beeld liet zien, is in het
derde kwartaal van dit jaar de stemming omgeslagen. Zowel als de ondernemers terug kijken naar het
derde kwartaal als wanneer zij vooruit kijken naar het vierde kwartaal, is het negatieve sentiment
duidelijk waar te nemen. Hierin zit de provincie Utrecht zeer dicht bij het landelijke beeld, hoewel de
ervaringen van het derde kwartaal nog net iets negatiever zijn dan landelijk het geval is. Dit laat zien dat
de ondernemers niet ongevoelig zijn voor de negatieve berichtgeving omtrent de schuldencrisis en de
verslechterende reële economie.
Resultaten economisch Economisch klimaat realisatie en verwachting
10
klimaat
0
Realisatie kwartaal 3 2011
Economisch klimaat provincie
saldo (positief-negatief)
-10
Utrecht is:
Verbeterd 4% -20
Gelijk gebleven 62 %
Verslechterd 34 % -30
Saldo -30,1
-40
Provincie Utrecht - Realisatie
Economisch klimaat Nederland
-50
is: Provincie Utrecht - Verwachting
Verbeterd 5% Nederland - Realisatie
-60
Gelijk gebleven 62 % Nederland - Verwachting
Verslechterd 33 % -70
08 Q3
08 Q4
09 Q1
09 Q2
09 Q3
09 Q4
10 Q1
10 Q2
10 Q3
10 Q4
11 Q1
11 Q2
11 Q3
11 Q4
Saldo -27,2
Verwachting kwartaal 4 2011
Economisch klimaat provincie Hoewel de afgelopen kwartalen in de provincie Utrecht de pessimisten al
Utrecht zal: vaker de optimisten overstemden, is dit beeld in het derde kwartaal van
Verbeteren 8% dit jaar nog extremer geworden. Dit geldt ook voor de situatie in
Gelijk blijven 64 % Nederland als geheel. In de provincie Utrecht heeft 34 procent van de
Verslechteren 28 % ondervraagde ondernemers het economisch klimaat zien verslechteren,
Saldo -19,6 in Nederland als geheel was dit 33 procent. De bouwsector ziet het nog
negatiever in dan het bedrijfsleven als geheel. Maar liefst 68 procent van
Economisch klimaat Nederland de ondernemers in de bouw in de provincie Utrecht heeft economisch
zal: klimaat zien verslechteren in het derde kwartaal.
Verbeteren 7%
Gelijk blijven 65 % Ook als naar de verwachtingen van het economisch klimaat in het vierde
Verslechteren 28 % kwartaal wordt gekeken dan is het negatieve sentiment duidelijk. Zowel
Saldo -20,7 in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel verwacht 28 procent
van de ondernemers dat het economisch klimaat verder zal
verslechteren.
Toelichting
Deze rapportage werkt met de saldo’s De ervaringen en de verwachtingen van de ondernemers laten zien dat
van de verschillende indicatoren. Dit de voortdurende onrust op de financiële markten, onder invloed van de
houdt in dat het percentage schuldencrisis in de E.U. en de V.S. de ondernemers niet onberoerd laat.
ondernemers dat de realisatie of de Vooral nu ook de reële economie, in de vorm van de stijgende
verwachting negatief inziet, wordt
afgetrokken van het percentage werkloosheid, dalend consumentenvertrouwen, en dalende economische
ondernemers dat de realisatie of de groei*, wordt geraakt, is er reden tot zorg.
verwachting positief inziet (ten opzichte
van het voorgaande kwartaal). Zo *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek
betekent bijvoorbeeld een negatief saldo
van de gerealiseerde omzet van het
afgelopen kwartaal, dat er meer
ondernemers zijn die de omzet hebben
zien dalen, dan er ondernemers zijn die
de omzet hebben zien toenemen.
4. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Omzet
Evaringen omzet derde kwartaal negatiever dan verwacht
Hoewel er vorig kwartaal al redelijk wat ondernemers waren met de verwachting dat hun omzet zou
t positief derde kwartaal, blijkt terugkijkend dat dit aantal nog hoger is uitgevallen dan verwacht.
dalen in het
Hiermee laat de provincie Utrecht een ietwat somberder beeld zien dan Nederland als geheel.
Vooruitkijkend naar het vierde kwartaal van dit jaar zijn er zowel in de provincie Utrecht als landelijk
meer ondernemers die verwachten dat hun omzet zal stijgen dan andersom. Echter deze verwachtingen
liggen lager dan de verwachtingen die men voor het vierde kwartaal 2010 had, wat aangeeft dat er een
licht dalende trend is ingezet.
Resultaten omzet Omzet - realisatie en verwachting
30
Realisatie kwartaal 3 2011
20
Omzet provincie Utrecht is:
saldo (positief-negatief)
Toegenomen 17 %
10
Gelijk gebleven 53 %
Afgenomen 30 %
0
Saldo -14,3
-10
Omzet Nederland is:
Toegenomen 22 % Provincie Utrecht - Realisatie
-20
Gelijk gebleven 49 % Provincie Utrecht - Verwachting
Afgenomen 29 %
-30 Nederland - Realisatie
Saldo -7,9
Nederland - Verwachting
-40
Verwachting kwartaal 4 2011
08 Q3
08 Q4
09 Q1
09 Q2
09 Q3
09 Q4
10 Q1
10 Q2
10 Q3
10 Q4
11 Q1
11 Q2
11 Q3
11 Q4
Omzet provincie Utrecht zal:
Toenemen 30 %
Gelijk blijven 53 % Het derde kwartaal zijn de ervaringen van de omzet lager uitgevallen dan
Afnemen 17 % verwacht. Dit is vooral in de provincie Utrecht het geval: 24 procent van
Saldo +13,0 de ondernemers daar had verwacht dat de omzet zou dalen; uiteindelijk
is bij 30 procent de omzet lager uitgevallen. Qua omzet schiet de
Omzet Nederland zal: zakelijke dienstverlening uit in negatieve zin: 41 procent van de
Toenemen 30 % ondernemers in de zakelijke dienstverlening in de provincie Utrecht heeft
Gelijk blijven 52 % de omzet zien dalen in het derde kwartaal, tegenover 12 procent van de
Afnemen 18 % ondernemers in deze sector die hun omzet heeft zien stijgen. Dit
Saldo +11,2 verklaart deels waarom de provincie Utrecht een negatiever beeld laat
zien dan landelijk het geval is.
Vooruitkijkend naar de resultaten van het vierde kwartaal van dit jaar
verwacht 30 procent van de ondernemers in de provincie Utrecht dat hun
omzet zal stijgen, tegenover 17 procent van hen met de verwachting dat
hun omzet zal dalen. Hiermee wijkt de provincie Utrecht nauwelijks af
van het landelijke beeld. Hoewel de verwachtingen per saldo positief
uitvallen, zijn deze lager dan de verwachtingen voor het vierde kwartaal
van 2010. Dit laat zien dat de tegenvallende resultaten van de afgelopen
kwartalen ook effect hebben op de verwachtingen. Vooral in de
detailhandel, waar normaal gesproken de meeste omzet in het laatste
kwartaal van het jaar wordt gehaald, zijn de verwachtingen minder
optimistisch dan in 2010. In het vierde kwartaal van 2010 verwachtte 43
procent van de ondernemers in de detailhandel van de provincie Utrecht
dat de omzet zou toenemen, tegenover 13 procent met de verwachting
dat de omzet zou afnemen (per saldo +30). Voor het vierde kwartaal van
2011 verwacht 35 procent van hen dat de omzet zal toenemen, terwijl 20
procent van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel verwacht dat
de omzet zal dalen (per saldo +14,5).
5. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Personeelssterkte
Provincie Utrecht blijft worstelen met personeelssterkte
In het derde kwartaal hebben wederom hebben meer ondernemers in de provincie Utrecht hun
personeelssterkte zien dalen dan landelijk het geval is. Hiernaast is het beeld negatiever dan verwacht,
en negatiever dan de ervaringen in het tweede kwartaal. De verwachtingen, die voorheen ondanks de
teleurstellende realisaties overwegend positief bleven, zijn voor het vierde kwartaal zowel voor de
provincie Utrecht als Nederland als geheel omgeslagen in negatieve zin. Vooral de bouw ziet de
personeelsontwikkelingen somber in.
Resultaten personeelssterkte Personeelssterkte realisatie en verwachting
10
Realisatie kwartaal 3 2011
Personeelssterkte provincie 0
saldo (positief-negatief)
Utrecht is:
Toegenomen 13 %
Gelijk gebleven 60 % -10
Afgenomen 27 %
Saldo -13,2
-20
Personeelssterkte Nederland is:
Provincie Utrecht - Realisatie
Toegenomen 16 %
-30 Provincie Utrecht - Verwachting
Gelijk gebleven 65 %
Nederland - Realisatie
Afgenomen 18 %
Saldo -2,0 Nederland - Verwachting
-40
08 Q3
08 Q4
09 Q1
09 Q2
09 Q3
09 Q4
10 Q1
10 Q2
10 Q3
10 Q4
11 Q1
11 Q2
11 Q3
11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Personeelssterkte provincie
Utrecht zal: Net als de afgelopen kwartalen ervaren de ondernemers in de provincie
Toenemen 13 % Utrecht de personeelssterkte negatiever dan landelijk het geval is. 13
Gelijk blijven 65 % procent van hen heeft de personeelssterkte zien stijgen, terwijl 27
Afnemen 22 % procent de personeelssterkte heeft zien dalen. Bij 60 procent is de
Saldo -8,7 personeelssterkte in kwartaal 3 gelijk gebleven. Vergeleken met het
tweede kwartaal is het beeld van de personeelssterkte verder
Personeelssterkte Nederland verslechterd.
zal:
Toenemen 11 % Overigens moet benadrukt worden dat dit beeld niet terug te zien is in de
Gelijk blijven 70 % reële werkloosheidscijfers. Zo blijkt uit cijfers van het derde kwartaal van
Afnemen 19 % het UWV dat het percentage van niet-werkende werkzoekenden met 4,1
Saldo -8,2 procent onder het landelijke percentage van 5,8 ligt*. Een verklaring
hiervoor kan liggen in het feit dat veel Utrechtse ondernemers personeel
laten gaan, maar dit maar om kleine aantallen werknemers gaat. De
enquête meet namelijk niet de mate van afname. Hierdoor blijkt uit de
Conjunctuurenquête dat in de provincie Utrecht ondernemers hun
personeelssterkte zien dalen, maar doordat deze daling slechts in kleine
mate is heeft dit het reële werkloosheidsbeeld niet gewijzigd.
Als het gaat om de verwachtingen voor het vierde kwartaal liggen de
provincie Utrecht en Nederland als geheel op één lijn. In beide gevallen
verwachten meer ondernemers dat hun personeelssterkte zal dalen dan
omgekeerd het geval is. Hierbij zijn het in de provincie Utrecht vooral
ondernemers in de bouw die het komende kwartaal pessimistisch inzien:
36 procent van hen verwacht dat de personeelssterkte zal dalen,
tegenover 4 procent met de verwachting dat de personeelssterkte zal
stijgen.
*Bron: UWV
6. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Export
Ervaringen omzet uit export blijven schommelen in provincie Utrecht
De ervaringen van de exporterende ondernemers in de provincie Utrecht liggen net als het vorige
kwartaal ook in het derde kwartaal redelijk in lijn met de ervaringen van exporterende ondernemers in
Nederland als geheel. In beide gevallen zijn de ondernemers met een dalende omzet uit export net iets
talrijker dan ondernemers waarbij de omzet uit export is gestegen. Wat betreft de verwachtingen voor
het vierde kwartaal zijn de optimisten juist talrijker dan de pessimisten, waarbij Nederland als geheel en
de provincie Utrecht wederom hetzelfde beeld laten zien.
Resultaten export Export (buitenlandse omzet) realisatie en verwachting
30
(buitenlandse omzet)
20
Realisatie kwartaal 3 2011
Export provincie Utrecht is:
saldo (positief-negatief)
10
Toegenomen 14 %
Gelijk gebleven 68 % 0
Afgenomen 18 %
-10
Saldo -3,9
-20
Export Nederland is: Provincie Utrecht - Realisatie
Toegenomen 19 % -30 Provincie Utrecht - Verwachting
Gelijk gebleven 60 %
Nederland - Realisatie
Afgenomen 21 % -40
Saldo -2,5 Nederland - Verwachting
-50
08 Q3
08 Q4
09 Q1
09 Q2
09 Q3
09 Q4
10 Q1
10 Q2
10 Q3
10 Q4
11 Q1
11 Q2
11 Q3
11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Export provincie Utrecht zal:
Toenemen 19 %
Gelijk blijven 73 % De overwegend negatieve verwachtingen die de exporterende
Afnemen 9% ondernemers hadden voor de omzet uit export in het derde kwartaal zijn
Saldo +10,2 zowel in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel redelijk
uitgekomen. Zo heeft in de provincie Utrecht 18 procent van de
Export Nederland zal: exporterende ondernemers de omzet uit export zien dalen, tegenover 14
Toenemen 24 % procent van hen die de omzet zagen stijgen. In Nederland als geheel is
Gelijk blijven 61 % de verscheidenheid nog net iets groter, daar zag 21 procent de omzet uit
Afnemen 15 % export dalen, tegenover 19 procent van de exporterende ondernemers
Saldo +9,1 die de omzet uit export zagen stijgen.
De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn overwegend positief: in
de provincie Utrecht verwacht 19 procent van de exporterende
ondernemers dat de omzet uit export zal stijgen, tegenover 9 procent
van hen met de verwachting dat de omzet uit export zal dalen. Hoewel
deze verwachtingen per saldo positief uitvallen, liggen deze beduidend
lager dan de verwachtingen die de ondernemers oorspronkelijk voor het
vierde kwartaal 2010 hadden.
De tegenvallende resultaten van het afgelopen jaar en de aanhoudende
economische onrust spelen de ondernemers parten. Vooral
ontwikkelingen van de Duitse economie zijn daarin belangrijk voor de
exporterende ondernemers in de provincie Utrecht en Nederland als
geheel. Aangezien zowel in Duitsland als in de Eurozone als geheel het
producentenvertrouwen is gedaald*, is te verwachten dat dit ook effect
zal hebben op de handel tussen Duitsland en Nederland.
*Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Exportradar
7. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Industrie
Verwachtingen industrie provincie Utrecht negatiever dan landelijk
Terugkijkend op de omzet van het derde kwartaal zijn de ondernemers in de industrie van de provincie
Utrecht overwegend negatief: er zijn meer ondernemers die de omzet hebben zien dalen dan
omgekeerd. Ook in Nederland als geheel is dit beeld te zien. Hiermee hebben de ondernemers de
verwachtingen die zij hadden van het derde kwartaal waargemaakt. Vooruitkijkend zijn er wel
verschillen tussen de provincie Utrecht en het landelijke beeld: in de industrie van de provincie Utrecht
zijn in verhouding meer ondernemers die verwachten dat hun omzet zal dalen dan landelijk het geval is.
Ook op het gebied van orders blijft de Utrechtse industrie achter op het landelijke beeld.
Resultaten omzet industrie
30 Industrie - omzet realisatie en verwachting
Realisatie kwartaal 3 2011
20
Omzet provincie Utrecht is:
Toegenomen 17 % 10
saldo (positief-negatief)
Gelijk gebleven 62 %
Afgenomen 21 % 0
Saldo -4,4 -10
Omzet Nederland is: -20
Toegenomen 21 %
-30
Gelijk gebleven 57 % Provincie Utrecht - Realisatie
Afgenomen 23 % -40 Provincie Utrecht - Verwachting
Saldo -2,4
-50 Nederland - Realisatie
Nederland - Verwachting
Verwachting kwartaal 4 2011 -60
Omzet provincie Utrecht zal:
08 Q3
08 Q4
09 Q1
09 Q2
09 Q3
09 Q4
10 Q1
10 Q2
10 Q3
10 Q4
11 Q1
11 Q2
11 Q3
11 Q4
Toenemen 19 %
Gelijk blijven 63 %
Afnemen 18 % De omzet van de industrie in de provincie Utrecht is naar verwachting
Saldo +0,3 uitgekomen: met 21 procent zijn er iets meer ondernemers die hun
omzet hebben zien dalen dan dat hen die hun omzet hebben zien stijgen
Omzet Nederland zal: (17 procent). Hiermee zit de Utrechtse industrie dicht bij het landelijke
Toenemen 28 % beeld, hoewel de provincie per saldo iets negatiever uitkomt.
Gelijk blijven 55 %
Afnemen 18 % Wat betreft de verwachtingen voor het vierde kwartaal is dit anders. De
Saldo +10,2 ondernemers in de industrie van de provincie Utrecht zien de
ontwikkeling van de omzet een stuk vaker negatief in dan het geval is in
Nederland als geheel. 19 procent van hen verwacht dat de omzet zal
toenemen, maar 18 procent verwacht dat de omzet zal afnemen in het
vierde kwartaal. In Nederland als geheel verwacht 28 procent van de
ondernemers in de industrie dat de omzet zal toenemen, en 18 procent
dat de omzet zal afnemen. Ook wat betreft orderpositie staan de
Utrechtse industriële ondernemers er iets slechter voor: zij hebben nog
voor 2,9 maanden werk in portefeuille, terwijl dit voor de industrie in
Nederland als geheel 3,3 maanden is.
De Utrechtse ondernemers in de industrie verwachten net als de
afgelopen kwartalen ook dat de personeelssterkte zal inzakken: er zijn
meer ondernemers die verwachten dat hun personeelssterkte zal dalen
dan andersom (per saldo -10,4).
De verwachtingen reflecteren een gebrek aan vertrouwen onder de
ondernemers in de industrie, wat te verklaren is door de hoge
afhankelijkheid van de export, die op zijn beurt wordt beïnvloed door de
onrust op de financiële markten. Dit is ook te zien aan het Nederlandse
producentenvertrouwen dat in oktober wederom is gedaald*.
*Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Industriemonitor
8. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Bouw
Ervaringen omzet derde kwartaal minder negatief dan verwacht
Het derde kwartaal hebben zowel in de provincie Utrecht als landelijk meer ondernemers in de bouw
een omzetdaling gezien dan een omzetstijging. Echter in de provincie Utrecht is dit aantal meegevallen,
de verwachtingen waren namelijk pessimistischer. Vooruitkijkend naar de resultaten van het vierde
kwartaal is in de provincie Utrecht een opmerkelijke opleving te zien: de ondernemers die een
omzetstijging verwachten zijn in verhouding namelijk veel talrijker dan landelijk het geval is. In de
provincie Utrecht verwachten dus veel ondernemers het jaar nog positief af te sluiten. Op het gebied
van personeelssterkte en economisch klimaat is echter een behoorlijk negatieve ontwikkeling te zien.
Resultaten omzet bouw Bouw - omzet realisatie en verwachting
30
Realisatie kwartaal 3 2011 20
Omzet provincie Utrecht is: 10
saldo (positief-negatief)
Toegenomen 8 % 0
Gelijk gebleven 77 % -10
Afgenomen 15 %
-20
Saldo -6,9
-30
Omzet Nederland is: -40
Toegenomen 15 % -50 Provincie Utrecht - Realisatie
Gelijk gebleven 57 % -60
Provincie Utrecht - Verwachting
Afgenomen 28 % Nederland - Realisatie
-70
Saldo -13,1 Nederland - Verwachting
-80
08 Q4
09 Q1
09 Q2
09 Q3
09 Q4
10 Q1
10 Q2
10 Q3
10 Q4
11 Q1
11 Q2
11 Q3
11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Omzet provincie Utrecht zal:
Toenemen 34 %
Gelijk blijven 48 % Utrechtse ondernemers in de bouw vonden het sinds de start van de
Afnemen 17 % bouwcrisis in 2010 erg moeilijk om in te schatten hoe het komende
Saldo +17,0 kwartaal zou gaan. Dit liet zien dat de bouw in de provincie Utrecht er
nog niet is qua herstel en stabilisatie. Ook de ervaringen van het derde
Omzet Nederland zal: kwartaal bevestigen dit beeld: er zijn meer ondernemers die
Toenemen 17 % omzetstijging hebben gerealiseerd dan verwacht, net als dat er minder
Gelijk blijven 53 % ondernemers zijn die een omzetdaling hebben ervaren dan verwacht.
Afnemen 30 % Alsnog zijn er meer ondernemers met een omzetdaling in het derde
Saldo -12,5 kwartaal dan andersom, namelijk 15 procent tegenover 8 procent. Voor
het grootste gedeelte van de ondernemers in de Utrechtse bouw (77
procent) is de omzet echter gelijk gebleven. Landelijk is een verdeelder
en pessimistischer beeld te zien dan in de provincie Utrecht het geval is.
De verwachtingen van de ondernemers in de bouw in de provincie
Utrecht voor het vierde kwartaal zijn verrassend positief: 34 procent van
hen verwacht een omzetstijging. Daarentegen verwacht 17 procent van
de ondernemers in de Utrechtse bouw een omzetdaling. Dit laat zien dat
er een redelijk grote verdeeldheid is in de sector. In de bouw in
Nederland als geheel zien ondernemers het in verhouding een stuk
vaker negatief in dan het geval is in de provincie Utrecht.
Wat de verwachtingen voor de omzet extra verrassend maakt is dat in de
bouw de verwachtingen voor het economisch klimaat juist zeer
pessimistisch zijn: in de provincie Utrecht verwacht 70 procent van de
ondernemers in de bouw dat het economisch klimaat zal verslechteren in
het vierde kwartaal. Ook verwacht 36 procent van de ondernemers in de
Utrechtse bouw dat de personeelssterkte in het vierde kwartaal afneemt,
tegenover 4 procent met de verwachting dat de personeelssterkte zal
toenemen.
9. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Groothandel
Na tegenvallend derde kwartaal verwachtingen overwegend positief
Hoewel ondernemers in de groothandel van de provincie Utrecht redelijk positieve verwachtingen voor
de omzet van het derde kwartaal hadden, blijft de realisatie hiervan achter. Er zijn namelijk meer
ondernemers met een omzetdaling dan verwacht. Hiermee zit de provincie Utrecht op één lijn met het
landelijke beeld. De verwachtingen voor de omzet van het vierde kwartaal zijn positiever, daarbij zijn er
meer ondernemers die een omzetstijging verwachten dan andersom. Wat betreft de personeelssterkte
is weinig verdeeldheid, de meeste ondernemers verwachten dat deze in het vierde kwartaal gelijk zal
blijven.
Resultaten omzet groothandel Groothandel - omzet realisatie en verwachting
40
30
Realisatie kwartaal 3 2011
Omzet provincie Utrecht is: 20
saldo (positief-negatief)
Toegenomen 30 % 10
Gelijk gebleven 40 % 0
Afgenomen 30 %
-10
Saldo -0,2
-20
Omzet Nederland is: -30
Toegenomen 29 % -40 Provincie Utrecht - Realisatie
Gelijk gebleven 40 % -50 Provincie Utrecht - Verwachting
Afgenomen 31 % Nederland - Realisatie
-60
Saldo -0,8 Nederland - Verwachting
-70
08 Q3
08 Q4
09 Q1
09 Q2
09 Q3
09 Q4
10 Q1
10 Q2
10 Q3
10 Q4
11 Q1
11 Q2
11 Q3
11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Omzet provincie Utrecht zal:
Toenemen 37 %
Gelijk blijven 45 % De positieve verwachtingen die de ondernemers in de Utrechtse
Afnemen 18 % groothandel hadden voor het derde kwartaal zijn anders uitgevallen:
Saldo +18,4 hoewel 37 procent van de ondernemers de verwachting had dat de
omzet zou stijgen, is dit voor 30 procent daadwerkelijk het geval
Omzet Nederland zal: geweest. Ook heeft 30 procent van de ondernemers in de groothandel
Toenemen 33 % van de provincie Utrecht de omzet zien dalen. Bovendien hebben meer
Gelijk blijven 51 % ondernemers hun omzet uit export zien dalen (24 procent) dan
Afnemen 26 % andersom (20 procent). Dit verdeelde beeld is ook in de groothandel in
Saldo +19,8 Nederland als geheel te zien.
De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn overwegend positief: 37
procent van de ondernemers in de Utrechtse groothandel verwachte een
toename van de omzet, 18 procent verwacht een afname. Ook in de
groothandel in Nederland als geheel zijn de verwachtingen per saldo
positief.
Op het gebied van personeelssterke hebben de ondernemers in de
Utrechtse groothandel een per saldo licht negatieve verwachting voor het
vierde kwartaal: 7 procent verwacht dat de personeelssterkte zal stijgen,
terwijl 11 procent verwacht dat deze zal dalen. Het grootste aandeel van
de ondernemers verwacht echter dat de personeelssterkte gelijk zal
blijven: 82 procent. Hiermee zijn de verwachtingen in de provincie
Utrecht per saldo net iets negatiever dan landelijk het geval is.
10. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Detailhandel
Na tegenvallend derde kwartaal voorzichtige verwachtingen omzet vierde kwartaal
De ervaringen van de omzet van het derde kwartaal van dit jaar waren voor detaillisten, zowel voor de
provincie Utrecht als landelijk, vaker negatief dan verwacht. Dit laat zien dat het lage
consumentenvertrouwen en de dalende uitgaven de detaillisten niet onberoerd laten. De verwachtingen
voor het vierde kwartaal zijn positiever, maar een stuk minder positief dan de omzetverwachtingen voor
het vierde kwartaal van 2010. Dit laat zien dat het herstel dat was ingezet in 2011 is afgezwakt, en zelfs
omgekeerd.
Ervaring omzet detailhandel 40
Detailhandel - omzet realisatie en verwachting
Realisatie kwartaal 3 2011 30
Omzet provincie Utrecht is:
saldo (positief-negatief)
20
Toegenomen 20 %
Gelijk gebleven 39 % 10
Afgenomen 41 % 0
Saldo -20,9
-10
Omzet Nederland is: -20
Toegenomen 23 % Provincie Utrecht - Realisatie
Gelijk gebleven 34 % -30 Provincie Utrecht - Verwachting
Afgenomen 43 % -40 Nederland - Realisatie
Saldo -20,1 Nederland - Verwachting
-50
08 Q3
08 Q4
09 Q1
09 Q2
09 Q3
09 Q4
10 Q1
10 Q2
10 Q3
10 Q4
11 Q1
11 Q2
11 Q3
11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Omzet provincie Utrecht zal:
Toenemen 35 %
Gelijk blijven 45 % De omzet van de detailhandel laat sinds de start van de
Afnemen 20 % Conjuctuurenquête zeer trouw een seizoenspatroon zien, met
Saldo +14,5 inzinkingen in het eerste en derde kwartaal, en pieken in tweede en
vierde kwartaal. Ook de dip in de ervaringen van de omzet in het derde
Omzet Nederland zal: kwartaal past in dit patroon, echter is deze dieper dan verwacht. Zo heeft
Toenemen 38 % 41 procent van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel een
Gelijk blijven 40 % omzetdaling ervaren, terwijl 32 procent dit had verwacht. In de
Afnemen 22 % detailhandel in Nederland als geheel is ditzelfde beeld herkenbaar.
Saldo +16,5
Ook de verwachtingen voor het vierde kwartaal laten een negatieve
tendens zien. Hoewel er meer ondernemers zijn die een omzetstijging
verwachten (35 procent) dan andersom (20 procent), liggen deze
verwachtingen minder positief dan de oorspronkelijke verwachtingen
voor het vierde kwartaal van 2010. Toen verwachtte namelijk 41 procent
van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel een omzetstijging,
tegenover 13 procent waarbij een omzetdaling werd verwacht.
Wat betreft personeelssterkte verwachten de ondernemers in de
Utrechtse detailhandel per saldo een negatieve ontwikkeling: 11 procent
van hen verwacht een toename van het personeelsbestand, maar 17
verwacht een afname.
Deze overwegend negative ervaringen en verwachtingen in de
detailhandel laten zien dat na een zeer kort herstel in het einde van 2010
een licht neerwaardse trend is ingezet. Dit kan verklaard worden door de
achterblijvende koopkracht van de gemiddelde Nederlander en het
steeds verder dalende consumentenvertrouwen*.
*Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek
.
11. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Zakelijke dienstverlening
Dramatisch dieptepunt omzet Utrechtse zakelijke dienstverlening derde kwartaal
De omzet van het derde kwartaal in de Utrechtse zakelijke dienstverlening laat een dramatisch
dieptepunt zien: ondernemers die de omzet hebben zien dalen zijn ten opzichte van de ondernemers die
de omzet hebben zien stijgen in een grote meerderheid. Landelijk is het beeld ook overwegend negatief,
maar minder extreem. De voor de provincie Utrecht belangrijke zakelijke dienstverlening was de
afgelopen kwartalen reeds aan het worstelen en blijft het ook in het derde kwartaal moeilijk hebben. De
verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn positiever: meer ondernemers in de zakelijke
dienstverlening verwachten een omzetstijging dan andersom.
Ervaring omzet zakelijke Zakelijke dienstverlening - omzet realisatie en verwachting
dienstverlening 40
30
Realisatie kwartaal 3 2011
saldo (positief-negatief)
Omzet provincie Utrecht is: 20
Toegenomen 12 %
Gelijk gebleven 47 % 10
Afgenomen 41 % 0
Saldo -28,6
-10
Omzet Nederland is: Provincie Utrecht - Realisatie
Toegenomen 22 % -20
Provincie Utrecht - Verwachting
Gelijk gebleven 48 % -30 Nederland - Realisatie
Afgenomen 30 % Nederland - Verwachting
Saldo -8,1 -40
08 Q3
08 Q4
09 Q1
09 Q2
09 Q3
09 Q4
10 Q1
10 Q2
10 Q3
10 Q4
11 Q1
11 Q2
11 Q3
11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Omzet provincie Utrecht zal:
Toenemen 32 % De zakelijke dienstverlening in de provincie Utrecht liet al een moeizaam
Gelijk blijven 52 % herstel zien na de crisis in 2009. In de resultaten van het derde kwartaal
Afnemen 16 % is echter geen sprake meer van herstel, maar van een forse inzinking. 41
Saldo +16,7 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening
heeft namelijk een omzetdaling gezien in het derde kwartaal, terwijl 28
Omzet Nederland zal: procent dit had verwacht. Slechts 12 procent van de ondernemers in de
Toenemen 34 % Utrechtse zakelijke dienstverlening heeft een omzetstijging gerealiseerd.
Gelijk blijven 54 % In de zakelijke dienstverlening in Nederland als geheel is het beeld
Afnemen 12 % minder negatief, daar heeft namelijk 30 procent van de ondernemers een
Saldo +21,6 omzetdaling ervaren en 22 procent een omzetstijging.
De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn verrassend positief. Zo
verwacht 32 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke
dienstverlening een omzetstijging, tegenover 16 procent van hen die een
omzetdaling verwacht. Het beeld in Nederland als geheel is nog net iets
positiever. Gezien de instabiliteit van de omzetervaringen in de sector is
het echter de vraag of de ondernemers deze verwachting zullen
waarmaken.
Ook de personeelssterkte in de zakelijke dienstverlening in de provincie
Utrecht heeft een flinke dip gehad in het derde kwartaal. 44 procent van
de ondernemers zag de personeelssterkte dalen, tegenover 11 procent
waar een stijging is gerealiseerd. Hiermee wijkt Utrecht behoorlijk af van
het landelijke beeld, waar 25 procent een afname van de
personeelssterkte zag en 18 procent een toename. De verwachtingen
voor het vierde kwartaal zijn op dit gebied iets minder negatief, 21
procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening
verwacht een stijging in de personeelssterkte, 30 procent een daling.
12. Provincie Utrecht
Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
Verwachtingen 2012
Verwachtingen 2012
Nieuwe jaar wordt voorzichtig optimistisch tegemoet gezien
Zowel ondernemers in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel zien het nieuwe jaar op het
gebied van omzet overwegend optimistisch tegemoet. Er zijn namelijk meer ondernemers die een
omzetstijging verwachten dan andersom. Ook op het gebied van omzet uit export zijn de verwachtingen
overwegend positief, hoewel dit in de provincie in mindere mate is dan landelijk het geval is. De
verwachtingen van de personeelssterkte laten een ander beeld zien: daar zijn er namelijk zowel
landelijk als in de provincie Utrecht meer ondernemers die verwachten dan in 2012 hun
personeelssterkte zal dalen dan andersom.
Verwachtingen 2012
Verwachtingen 2012
Omzet:
Omzet provincie Utrecht zal: Omzet Omzet uit export Personeelssterkte
Toenemen 26 % Provincie Provincie Provincie
Gelijk blijven 58 % Utrecht Nederland Utrecht Nederland Utrecht Nederland
Afnemen 16 %
Saldo +10,9 15%
18% 16%
26% 28% 26%
Omzet Nederland zal:
Toenemen 28 %
Gelijk blijven 55 %
Afnemen 17 %
Saldo +11,5 66% 67%
58% 55% 72% 63%
Omzet uit export:
Omzet uit export provincie
Utrecht zal:
Toenemen 18 %
Gelijk blijven 72 % 16% 17% 18% 18%
10% 11%
Afnemen 10 %
Saldo +8,7
Neemt toe Blijft gelijk Neemt af
Omzet uit export Nederland zal: Zoals elk jaar doet de Conjunctuurenquête in het vierde kwartaal ook
Toenemen 26 % uitvraag naar de verwachtingen van het komende jaar. Deze zijn voor
Gelijk blijven 63 % 2012 voorzichtig positief, ondanks de negatieve ervaringen van het
Afnemen 11 % derde kwartaal van 2011.
Saldo +14,5
Wat betreft de omzetverwachtingen zijn er meer optimisten dan
Personeelssterkte: andersom: 26 procent van de ondernemers in de provincie Utrecht
Personeelssterkte provincie verwacht in 2012 een omzetstijging, 16 procent verwacht een
Utrecht zal: omzetdaling. Hierbij zijn de verschillen tussen de sectoren groot. Zo zijn
Toenemen 16 % er in de Utrechtse bouw, industrie en detailhandel juist meer pessimisten
Gelijk blijven 66 % dan optimisten wat betreft de omzet. In de Utrechtse zakelijke
Afnemen 18 % dienstverlening zijn de verwachtingen juist opvallend positief.
Saldo -1,5
Op het gebied van omzet uit export blijft de provincie Utrecht iets achter
Personeelssterkte Nederland op het landelijke beeld, maar is alsnog positief. 18 procent van de
zal: exporterende ondernemers verwacht dat de omzet uit export zal stijgen,
Toenemen 15 % 10 procent verwacht dat deze zal dalen. Hierbij is vooral de groothandel
Gelijk blijven 67 % positief gestemd. Wat betreft de verwachtingen van de exporterende
Afnemen 18 % industrie zijn er juist iets meer pessimisten dan optimisten.
Saldo -3,0
De verwachtingen van de personeelssterkte zijn zowel in de provincie
Utrecht als landelijk overwegend negatief gestemd. In de provincie
verwacht 16 procent een toename van de personeelssterkte, maar 18
procent verwacht een afname ervan. Vooral de bouw en industrie
hebben negatieve verwachtingen op dit gebied.
13. Colofon
Samenstelling en redactie:
Deze publicatie is een samenwerking van
KvK Midden-Nederland en KvK Gooi-, Eem- en Flevoland
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:
Kamer van Koophandel Midden-Nederland
Renée van den Bremer, afdeling regionale economie
T 030 239 6 650
E renee.vanden.bremer@kvk.nl