SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 13
Downloaden Sie, um offline zu lesen
Provincie Utrecht
Vierde kwartaal 2011
Provincie Utrecht
            Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
            Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
            Verwachtingen 2012




                                               Woord vooraf
                                               De aanhoudende economische onrust, die nu ook in de reële economie
                                               de kop op steekt, is sterk terug te zien in de Conjunctuurenquête van het
                                               vierde kwartaal van dit jaar. Hierbij blijven ondernemers in de provincie
                                               Utrecht niet gespaard: maar liefst 34 procent van hen heeft het
                                               economisch klimaat zien verslechteren en 30 procent heeft de omzet
                                               zien dalen in het derde kwartaal. Utrechtse ondernemers zijn hiermee
                                               somberder dan hun collega's elders in het land. Vooral de bouw ziet het
                                               economisch klimaat somber in en de voor de provincie Utrecht
                                               belangrijke zakelijke dienstverlening worstelt met de omzet.

                                               Gelet op deze zorgelijke ontwikkeling dringt de KvK er bij overheden op
                                               aan om de regionale economie te ondersteunen waar dat kan.
                                               Overheden kunnen bijvoorbeeld de drempel voor openbare
                                               aanbestedingen verlagen waardoor bedrijven uit de regio eerder in
                                               aanmerking komen voor opdrachten. Deze impuls kunnen veel bedrijven
                                               vandaag de dag goed gebruiken.

“Gelet op deze zorgelijke
ontwikkeling dringt de KvK er                  Michaël Kortbeek
bij overheden op aan om de                     voorzitter
regionale economie te
ondersteunen waar dat kan.”




COEN in het kort
Provincie Utrecht ziet economisch klimaat verslechteren
Het derde kwartaal van dit jaar heeft een omslag plaatsgevonden in de ervaringen van ondernemers van
het economisch klimaat. Zo heeft in de provincie Utrecht 34 procent van de ondernemers het
economisch klimaat zien verslechteren, tegenover 4 procent van de ondernemers die het heeft zien
verbeteren. Hiermee zien ondernemers in de provincie Utrecht het nog net iets negatiever in dan
landelijk het geval is. Dit beeld is ook terug te zien in de omzet van het derde kwartaal en de
verwachtingen voor het vierde kwartaal: de groep ondernemers die een omzetdaling heeft ervaren (30
procent) en verwacht (17 procent) is relatief groot. Deze resultaten van de Conjunctuurenquête
Nederland (COEN) laten zien dat de aanhoudende onrust op de financiële markten, die nu ook naar de
reële economie overslaat, de ondernemers niet onberoerd laat.

Wat betreft de ervaringen van het economisch klimaat schiet de bouwsector uit in negatieve zin: maar liefst 68
procent van de ondernemers in de bouw in de provincie Utrecht heeft het economisch klimaat het afgelopen
kwartaal zien verslechteren. Op het gebied van de omzet in het derde kwartaal schiet juist de Utrechtse
zakelijke dienstverlening uit: 41 procent van de ondernemers in deze sector heeft de omzet zien dalen. Ook
opvallend zijn de omzetverwachtingen van ondernemers in de detailhandel voor het vierde kwartaal. Hier zijn
namelijk veel minder ondernemers die een omzetstijging verwachten dan in het vierde kwartaal van 2010 het
geval was.

Zoals elk jaar heeft de Conjunctuurenquête van het vierde kwartaal ook uitvraag gedaan naar de verwachtingen
van het komende jaar. Deze verwachtingen zijn zowel in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel
overwegend positief, ondanks het feit dat de ondernemers het afgelopen kwartaal als tegenvallend hebben
ervaren. Zo verwacht in de provincie Utrecht 26 procent van de ondernemers een omzetstijging, tegenover 16
procent van hen die juist een omzetdaling verwachten. Wat betreft personeelssterkte zijn de verwachtingen iets
behoudender, 16 procent verwacht een toename, echter 18 procent verwacht een afname.
Provincie Utrecht
                Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
                Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
                Verwachtingen 2012




Economisch klimaat
Economisch klimaat fors verslechterd in het derde kwartaal
Hoewel het economisch klimaat in de afgelopen kwartalen een redelijk stabiel beeld liet zien, is in het
derde kwartaal van dit jaar de stemming omgeslagen. Zowel als de ondernemers terug kijken naar het
derde kwartaal als wanneer zij vooruit kijken naar het vierde kwartaal, is het negatieve sentiment
duidelijk waar te nemen. Hierin zit de provincie Utrecht zeer dicht bij het landelijke beeld, hoewel de
ervaringen van het derde kwartaal nog net iets negatiever zijn dan landelijk het geval is. Dit laat zien dat
de ondernemers niet ongevoelig zijn voor de negatieve berichtgeving omtrent de schuldencrisis en de
verslechterende reële economie.


Resultaten economisch                                                                                        Economisch klimaat realisatie en verwachting
                                                                                   10
klimaat
                                                                                    0
Realisatie kwartaal 3 2011
Economisch klimaat provincie
                                                       saldo (positief-negatief)




                                                                                   -10
Utrecht is:
Verbeterd              4%                                                          -20
Gelijk gebleven        62 %
Verslechterd           34 %                                                        -30
Saldo                  -30,1
                                                                                   -40
                                                                                                                                                                 Provincie Utrecht - Realisatie
Economisch klimaat Nederland
                                                                                   -50
is:                                                                                                                                                              Provincie Utrecht - Verwachting
Verbeterd             5%                                                                                                                                         Nederland - Realisatie
                                                                                   -60
Gelijk gebleven       62 %                                                                                                                                       Nederland - Verwachting
Verslechterd          33 %                                                         -70
                                                                                         08 Q3

                                                                                                 08 Q4

                                                                                                         09 Q1

                                                                                                                 09 Q2

                                                                                                                         09 Q3

                                                                                                                                 09 Q4

                                                                                                                                         10 Q1

                                                                                                                                                 10 Q2

                                                                                                                                                         10 Q3

                                                                                                                                                                 10 Q4

                                                                                                                                                                         11 Q1

                                                                                                                                                                                 11 Q2

                                                                                                                                                                                         11 Q3

                                                                                                                                                                                                 11 Q4
Saldo                 -27,2

Verwachting kwartaal 4 2011
Economisch klimaat provincie                          Hoewel de afgelopen kwartalen in de provincie Utrecht de pessimisten al
Utrecht zal:                                          vaker de optimisten overstemden, is dit beeld in het derde kwartaal van
Verbeteren            8%                              dit jaar nog extremer geworden. Dit geldt ook voor de situatie in
Gelijk blijven        64 %                            Nederland als geheel. In de provincie Utrecht heeft 34 procent van de
Verslechteren         28 %                            ondervraagde ondernemers het economisch klimaat zien verslechteren,
Saldo                 -19,6                           in Nederland als geheel was dit 33 procent. De bouwsector ziet het nog
                                                      negatiever in dan het bedrijfsleven als geheel. Maar liefst 68 procent van
Economisch klimaat Nederland                          de ondernemers in de bouw in de provincie Utrecht heeft economisch
zal:                                                  klimaat zien verslechteren in het derde kwartaal.
Verbeteren            7%
Gelijk blijven        65 %                            Ook als naar de verwachtingen van het economisch klimaat in het vierde
Verslechteren         28 %                            kwartaal wordt gekeken dan is het negatieve sentiment duidelijk. Zowel
Saldo                 -20,7                           in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel verwacht 28 procent
                                                      van de ondernemers dat het economisch klimaat verder zal
                                                      verslechteren.
Toelichting
Deze rapportage werkt met de saldo’s                  De ervaringen en de verwachtingen van de ondernemers laten zien dat
van de verschillende indicatoren. Dit                 de voortdurende onrust op de financiële markten, onder invloed van de
houdt in dat het percentage                           schuldencrisis in de E.U. en de V.S. de ondernemers niet onberoerd laat.
ondernemers dat de realisatie of de                   Vooral nu ook de reële economie, in de vorm van de stijgende
verwachting negatief inziet, wordt
afgetrokken van het percentage                        werkloosheid, dalend consumentenvertrouwen, en dalende economische
ondernemers dat de realisatie of de                   groei*, wordt geraakt, is er reden tot zorg.
verwachting positief inziet (ten opzichte
van het voorgaande kwartaal). Zo                      *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek
betekent bijvoorbeeld een negatief saldo
van de gerealiseerde omzet van het
afgelopen kwartaal, dat er meer
ondernemers zijn die de omzet hebben
zien dalen, dan er ondernemers zijn die
de omzet hebben zien toenemen.
Provincie Utrecht
            Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
            Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
            Verwachtingen 2012




Omzet
Evaringen omzet derde kwartaal negatiever dan verwacht
Hoewel er vorig kwartaal al redelijk wat ondernemers waren met de verwachting dat hun omzet zou
t positief derde kwartaal, blijkt terugkijkend dat dit aantal nog hoger is uitgevallen dan verwacht.
dalen in het
Hiermee laat de provincie Utrecht een ietwat somberder beeld zien dan Nederland als geheel.
Vooruitkijkend naar het vierde kwartaal van dit jaar zijn er zowel in de provincie Utrecht als landelijk
meer ondernemers die verwachten dat hun omzet zal stijgen dan andersom. Echter deze verwachtingen
liggen lager dan de verwachtingen die men voor het vierde kwartaal 2010 had, wat aangeeft dat er een
licht dalende trend is ingezet.

Resultaten omzet                                                                                                Omzet - realisatie en verwachting
                                                                               30

Realisatie kwartaal 3 2011
                                                                               20
Omzet provincie Utrecht is:
                                                   saldo (positief-negatief)




Toegenomen             17 %
                                                                               10
Gelijk gebleven        53 %
Afgenomen              30 %
                                                                                0
Saldo                  -14,3
                                                                               -10
Omzet Nederland is:
Toegenomen                 22 %                                                                                                                              Provincie Utrecht - Realisatie
                                                                               -20
Gelijk gebleven            49 %                                                                                                                              Provincie Utrecht - Verwachting
Afgenomen                  29 %
                                                                               -30                                                                           Nederland - Realisatie
Saldo                      -7,9
                                                                                                                                                             Nederland - Verwachting
                                                                               -40
Verwachting kwartaal 4 2011
                                                                                     08 Q3

                                                                                             08 Q4

                                                                                                     09 Q1

                                                                                                             09 Q2

                                                                                                                     09 Q3

                                                                                                                             09 Q4

                                                                                                                                     10 Q1

                                                                                                                                             10 Q2

                                                                                                                                                     10 Q3

                                                                                                                                                             10 Q4

                                                                                                                                                                     11 Q1

                                                                                                                                                                             11 Q2

                                                                                                                                                                                     11 Q3

                                                                                                                                                                                             11 Q4
Omzet provincie Utrecht zal:
Toenemen               30 %
Gelijk blijven         53 %                      Het derde kwartaal zijn de ervaringen van de omzet lager uitgevallen dan
Afnemen                17 %                      verwacht. Dit is vooral in de provincie Utrecht het geval: 24 procent van
Saldo                  +13,0                     de ondernemers daar had verwacht dat de omzet zou dalen; uiteindelijk
                                                 is bij 30 procent de omzet lager uitgevallen. Qua omzet schiet de
Omzet Nederland zal:                             zakelijke dienstverlening uit in negatieve zin: 41 procent van de
Toenemen                   30 %                  ondernemers in de zakelijke dienstverlening in de provincie Utrecht heeft
Gelijk blijven             52 %                  de omzet zien dalen in het derde kwartaal, tegenover 12 procent van de
Afnemen                    18 %                  ondernemers in deze sector die hun omzet heeft zien stijgen. Dit
Saldo                      +11,2                 verklaart deels waarom de provincie Utrecht een negatiever beeld laat
                                                 zien dan landelijk het geval is.

                                                 Vooruitkijkend naar de resultaten van het vierde kwartaal van dit jaar
                                                 verwacht 30 procent van de ondernemers in de provincie Utrecht dat hun
                                                 omzet zal stijgen, tegenover 17 procent van hen met de verwachting dat
                                                 hun omzet zal dalen. Hiermee wijkt de provincie Utrecht nauwelijks af
                                                 van het landelijke beeld. Hoewel de verwachtingen per saldo positief
                                                 uitvallen, zijn deze lager dan de verwachtingen voor het vierde kwartaal
                                                 van 2010. Dit laat zien dat de tegenvallende resultaten van de afgelopen
                                                 kwartalen ook effect hebben op de verwachtingen. Vooral in de
                                                 detailhandel, waar normaal gesproken de meeste omzet in het laatste
                                                 kwartaal van het jaar wordt gehaald, zijn de verwachtingen minder
                                                 optimistisch dan in 2010. In het vierde kwartaal van 2010 verwachtte 43
                                                 procent van de ondernemers in de detailhandel van de provincie Utrecht
                                                 dat de omzet zou toenemen, tegenover 13 procent met de verwachting
                                                 dat de omzet zou afnemen (per saldo +30). Voor het vierde kwartaal van
                                                 2011 verwacht 35 procent van hen dat de omzet zal toenemen, terwijl 20
                                                 procent van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel verwacht dat
                                                 de omzet zal dalen (per saldo +14,5).
Provincie Utrecht
            Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
            Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
            Verwachtingen 2012




Personeelssterkte
Provincie Utrecht blijft worstelen met personeelssterkte
In het derde kwartaal hebben wederom hebben meer ondernemers in de provincie Utrecht hun
personeelssterkte zien dalen dan landelijk het geval is. Hiernaast is het beeld negatiever dan verwacht,
en negatiever dan de ervaringen in het tweede kwartaal. De verwachtingen, die voorheen ondanks de
teleurstellende realisaties overwegend positief bleven, zijn voor het vierde kwartaal zowel voor de
provincie Utrecht als Nederland als geheel omgeslagen in negatieve zin. Vooral de bouw ziet de
personeelsontwikkelingen somber in.



Resultaten personeelssterkte                                                                                Personeelssterkte realisatie en verwachting
                                                                              10

Realisatie kwartaal 3 2011
Personeelssterkte provincie                                                    0
                                                  saldo (positief-negatief)




Utrecht is:
Toegenomen              13 %
Gelijk gebleven         60 %                                                  -10
Afgenomen               27 %
Saldo                   -13,2
                                                                              -20
Personeelssterkte Nederland is:
                                                                                                                                                              Provincie Utrecht - Realisatie
Toegenomen            16 %
                                                                              -30                                                                             Provincie Utrecht - Verwachting
Gelijk gebleven       65 %
                                                                                                                                                              Nederland - Realisatie
Afgenomen             18 %
Saldo                 -2,0                                                                                                                                    Nederland - Verwachting
                                                                              -40
                                                                                    08 Q3

                                                                                            08 Q4

                                                                                                    09 Q1

                                                                                                              09 Q2

                                                                                                                      09 Q3

                                                                                                                              09 Q4

                                                                                                                                      10 Q1

                                                                                                                                              10 Q2

                                                                                                                                                      10 Q3

                                                                                                                                                              10 Q4

                                                                                                                                                                      11 Q1

                                                                                                                                                                              11 Q2

                                                                                                                                                                                      11 Q3

                                                                                                                                                                                              11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Personeelssterkte provincie
Utrecht zal:                                     Net als de afgelopen kwartalen ervaren de ondernemers in de provincie
Toenemen                13 %                     Utrecht de personeelssterkte negatiever dan landelijk het geval is. 13
Gelijk blijven          65 %                     procent van hen heeft de personeelssterkte zien stijgen, terwijl 27
Afnemen                 22 %                     procent de personeelssterkte heeft zien dalen. Bij 60 procent is de
Saldo                   -8,7                     personeelssterkte in kwartaal 3 gelijk gebleven. Vergeleken met het
                                                 tweede kwartaal is het beeld van de personeelssterkte verder
Personeelssterkte Nederland                      verslechterd.
zal:
Toenemen              11 %                       Overigens moet benadrukt worden dat dit beeld niet terug te zien is in de
Gelijk blijven        70 %                       reële werkloosheidscijfers. Zo blijkt uit cijfers van het derde kwartaal van
Afnemen               19 %                       het UWV dat het percentage van niet-werkende werkzoekenden met 4,1
Saldo                 -8,2                       procent onder het landelijke percentage van 5,8 ligt*. Een verklaring
                                                 hiervoor kan liggen in het feit dat veel Utrechtse ondernemers personeel
                                                 laten gaan, maar dit maar om kleine aantallen werknemers gaat. De
                                                 enquête meet namelijk niet de mate van afname. Hierdoor blijkt uit de
                                                 Conjunctuurenquête dat in de provincie Utrecht ondernemers hun
                                                 personeelssterkte zien dalen, maar doordat deze daling slechts in kleine
                                                 mate is heeft dit het reële werkloosheidsbeeld niet gewijzigd.

                                                 Als het gaat om de verwachtingen voor het vierde kwartaal liggen de
                                                 provincie Utrecht en Nederland als geheel op één lijn. In beide gevallen
                                                 verwachten meer ondernemers dat hun personeelssterkte zal dalen dan
                                                 omgekeerd het geval is. Hierbij zijn het in de provincie Utrecht vooral
                                                 ondernemers in de bouw die het komende kwartaal pessimistisch inzien:
                                                 36 procent van hen verwacht dat de personeelssterkte zal dalen,
                                                 tegenover 4 procent met de verwachting dat de personeelssterkte zal
                                                 stijgen.

                                                 *Bron: UWV
Provincie Utrecht
             Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
             Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
             Verwachtingen 2012




Export
Ervaringen omzet uit export blijven schommelen in provincie Utrecht
De ervaringen van de exporterende ondernemers in de provincie Utrecht liggen net als het vorige
kwartaal ook in het derde kwartaal redelijk in lijn met de ervaringen van exporterende ondernemers in
Nederland als geheel. In beide gevallen zijn de ondernemers met een dalende omzet uit export net iets
talrijker dan ondernemers waarbij de omzet uit export is gestegen. Wat betreft de verwachtingen voor
het vierde kwartaal zijn de optimisten juist talrijker dan de pessimisten, waarbij Nederland als geheel en
de provincie Utrecht wederom hetzelfde beeld laten zien.



Resultaten export                                                                                    Export (buitenlandse omzet) realisatie en verwachting
                                                                               30
(buitenlandse omzet)
                                                                               20
Realisatie kwartaal 3 2011
Export provincie Utrecht is:
                                                   saldo (positief-negatief)




                                                                               10
Toegenomen               14 %
Gelijk gebleven          68 %                                                   0
Afgenomen                18 %
                                                                               -10
Saldo                    -3,9
                                                                               -20
Export Nederland is:                                                                                                                                          Provincie Utrecht - Realisatie
Toegenomen                 19 %                                                -30                                                                            Provincie Utrecht - Verwachting
Gelijk gebleven            60 %
                                                                                                                                                              Nederland - Realisatie
Afgenomen                  21 %                                                -40
Saldo                      -2,5                                                                                                                               Nederland - Verwachting
                                                                               -50
                                                                                     08 Q3

                                                                                             08 Q4

                                                                                                      09 Q1

                                                                                                              09 Q2

                                                                                                                      09 Q3

                                                                                                                              09 Q4

                                                                                                                                      10 Q1

                                                                                                                                              10 Q2

                                                                                                                                                      10 Q3

                                                                                                                                                              10 Q4

                                                                                                                                                                      11 Q1

                                                                                                                                                                              11 Q2

                                                                                                                                                                                      11 Q3

                                                                                                                                                                                              11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Export provincie Utrecht zal:
Toenemen                 19 %
Gelijk blijven           73 %                     De overwegend negatieve verwachtingen die de exporterende
Afnemen                  9%                       ondernemers hadden voor de omzet uit export in het derde kwartaal zijn
Saldo                    +10,2                    zowel in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel redelijk
                                                  uitgekomen. Zo heeft in de provincie Utrecht 18 procent van de
Export Nederland zal:                             exporterende ondernemers de omzet uit export zien dalen, tegenover 14
Toenemen                   24 %                   procent van hen die de omzet zagen stijgen. In Nederland als geheel is
Gelijk blijven             61 %                   de verscheidenheid nog net iets groter, daar zag 21 procent de omzet uit
Afnemen                    15 %                   export dalen, tegenover 19 procent van de exporterende ondernemers
Saldo                      +9,1                   die de omzet uit export zagen stijgen.

                                                  De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn overwegend positief: in
                                                  de provincie Utrecht verwacht 19 procent van de exporterende
                                                  ondernemers dat de omzet uit export zal stijgen, tegenover 9 procent
                                                  van hen met de verwachting dat de omzet uit export zal dalen. Hoewel
                                                  deze verwachtingen per saldo positief uitvallen, liggen deze beduidend
                                                  lager dan de verwachtingen die de ondernemers oorspronkelijk voor het
                                                  vierde kwartaal 2010 hadden.

                                                  De tegenvallende resultaten van het afgelopen jaar en de aanhoudende
                                                  economische onrust spelen de ondernemers parten. Vooral
                                                  ontwikkelingen van de Duitse economie zijn daarin belangrijk voor de
                                                  exporterende ondernemers in de provincie Utrecht en Nederland als
                                                  geheel. Aangezien zowel in Duitsland als in de Eurozone als geheel het
                                                  producentenvertrouwen is gedaald*, is te verwachten dat dit ook effect
                                                  zal hebben op de handel tussen Duitsland en Nederland.

                                                  *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Exportradar
Provincie Utrecht
            Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
            Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
            Verwachtingen 2012




Industrie
Verwachtingen industrie provincie Utrecht negatiever dan landelijk
Terugkijkend op de omzet van het derde kwartaal zijn de ondernemers in de industrie van de provincie
Utrecht overwegend negatief: er zijn meer ondernemers die de omzet hebben zien dalen dan
omgekeerd. Ook in Nederland als geheel is dit beeld te zien. Hiermee hebben de ondernemers de
verwachtingen die zij hadden van het derde kwartaal waargemaakt. Vooruitkijkend zijn er wel
verschillen tussen de provincie Utrecht en het landelijke beeld: in de industrie van de provincie Utrecht
zijn in verhouding meer ondernemers die verwachten dat hun omzet zal dalen dan landelijk het geval is.
Ook op het gebied van orders blijft de Utrechtse industrie achter op het landelijke beeld.

Resultaten omzet industrie
                                                                              30                                Industrie - omzet realisatie en verwachting
Realisatie kwartaal 3 2011
                                                                              20
Omzet provincie Utrecht is:
Toegenomen             17 %                                                   10
                                                  saldo (positief-negatief)




Gelijk gebleven        62 %
Afgenomen              21 %                                                    0
Saldo                  -4,4                                                   -10

Omzet Nederland is:                                                           -20
Toegenomen                21 %
                                                                              -30
Gelijk gebleven           57 %                                                                                                                              Provincie Utrecht - Realisatie
Afgenomen                 23 %                                                -40                                                                           Provincie Utrecht - Verwachting
Saldo                     -2,4
                                                                              -50                                                                           Nederland - Realisatie
                                                                                                                                                            Nederland - Verwachting
Verwachting kwartaal 4 2011                                                   -60
Omzet provincie Utrecht zal:
                                                                                    08 Q3

                                                                                            08 Q4

                                                                                                    09 Q1

                                                                                                            09 Q2

                                                                                                                    09 Q3

                                                                                                                            09 Q4

                                                                                                                                    10 Q1

                                                                                                                                            10 Q2

                                                                                                                                                    10 Q3

                                                                                                                                                             10 Q4

                                                                                                                                                                     11 Q1

                                                                                                                                                                             11 Q2

                                                                                                                                                                                     11 Q3

                                                                                                                                                                                             11 Q4
Toenemen               19 %
Gelijk blijven         63 %
Afnemen                18 %                      De omzet van de industrie in de provincie Utrecht is naar verwachting
Saldo                  +0,3                      uitgekomen: met 21 procent zijn er iets meer ondernemers die hun
                                                 omzet hebben zien dalen dan dat hen die hun omzet hebben zien stijgen
Omzet Nederland zal:                             (17 procent). Hiermee zit de Utrechtse industrie dicht bij het landelijke
Toenemen                  28 %                   beeld, hoewel de provincie per saldo iets negatiever uitkomt.
Gelijk blijven            55 %
Afnemen                   18 %                   Wat betreft de verwachtingen voor het vierde kwartaal is dit anders. De
Saldo                     +10,2                  ondernemers in de industrie van de provincie Utrecht zien de
                                                 ontwikkeling van de omzet een stuk vaker negatief in dan het geval is in
                                                 Nederland als geheel. 19 procent van hen verwacht dat de omzet zal
                                                 toenemen, maar 18 procent verwacht dat de omzet zal afnemen in het
                                                 vierde kwartaal. In Nederland als geheel verwacht 28 procent van de
                                                 ondernemers in de industrie dat de omzet zal toenemen, en 18 procent
                                                 dat de omzet zal afnemen. Ook wat betreft orderpositie staan de
                                                 Utrechtse industriële ondernemers er iets slechter voor: zij hebben nog
                                                 voor 2,9 maanden werk in portefeuille, terwijl dit voor de industrie in
                                                 Nederland als geheel 3,3 maanden is.

                                                 De Utrechtse ondernemers in de industrie verwachten net als de
                                                 afgelopen kwartalen ook dat de personeelssterkte zal inzakken: er zijn
                                                 meer ondernemers die verwachten dat hun personeelssterkte zal dalen
                                                 dan andersom (per saldo -10,4).

                                                 De verwachtingen reflecteren een gebrek aan vertrouwen onder de
                                                 ondernemers in de industrie, wat te verklaren is door de hoge
                                                 afhankelijkheid van de export, die op zijn beurt wordt beïnvloed door de
                                                 onrust op de financiële markten. Dit is ook te zien aan het Nederlandse
                                                 producentenvertrouwen dat in oktober wederom is gedaald*.

                                                 *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Industriemonitor
Provincie Utrecht
            Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
            Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
            Verwachtingen 2012




Bouw
Ervaringen omzet derde kwartaal minder negatief dan verwacht
Het derde kwartaal hebben zowel in de provincie Utrecht als landelijk meer ondernemers in de bouw
een omzetdaling gezien dan een omzetstijging. Echter in de provincie Utrecht is dit aantal meegevallen,
de verwachtingen waren namelijk pessimistischer. Vooruitkijkend naar de resultaten van het vierde
kwartaal is in de provincie Utrecht een opmerkelijke opleving te zien: de ondernemers die een
omzetstijging verwachten zijn in verhouding namelijk veel talrijker dan landelijk het geval is. In de
provincie Utrecht verwachten dus veel ondernemers het jaar nog positief af te sluiten. Op het gebied
van personeelssterkte en economisch klimaat is echter een behoorlijk negatieve ontwikkeling te zien.

Resultaten omzet bouw                                                                                       Bouw - omzet realisatie en verwachting
                                                                              30

Realisatie kwartaal 3 2011                                                    20
Omzet provincie Utrecht is:                                                   10
                                                  saldo (positief-negatief)




Toegenomen             8 %                                                     0
Gelijk gebleven        77 %                                                   -10
Afgenomen              15 %
                                                                              -20
Saldo                  -6,9
                                                                              -30
Omzet Nederland is:                                                           -40
Toegenomen                15 %                                                -50                                                                      Provincie Utrecht - Realisatie
Gelijk gebleven           57 %                                                -60
                                                                                                                                                       Provincie Utrecht - Verwachting
Afgenomen                 28 %                                                                                                                         Nederland - Realisatie
                                                                              -70
Saldo                     -13,1                                                                                                                        Nederland - Verwachting
                                                                              -80
                                                                                    08 Q4

                                                                                            09 Q1

                                                                                                    09 Q2

                                                                                                            09 Q3

                                                                                                                    09 Q4

                                                                                                                            10 Q1

                                                                                                                                    10 Q2

                                                                                                                                            10 Q3

                                                                                                                                                    10 Q4

                                                                                                                                                            11 Q1

                                                                                                                                                                    11 Q2

                                                                                                                                                                            11 Q3

                                                                                                                                                                                    11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Omzet provincie Utrecht zal:
Toenemen               34 %
Gelijk blijven         48 %                      Utrechtse ondernemers in de bouw vonden het sinds de start van de
Afnemen                17 %                      bouwcrisis in 2010 erg moeilijk om in te schatten hoe het komende
Saldo                  +17,0                     kwartaal zou gaan. Dit liet zien dat de bouw in de provincie Utrecht er
                                                 nog niet is qua herstel en stabilisatie. Ook de ervaringen van het derde
Omzet Nederland zal:                             kwartaal bevestigen dit beeld: er zijn meer ondernemers die
Toenemen                  17 %                   omzetstijging hebben gerealiseerd dan verwacht, net als dat er minder
Gelijk blijven            53 %                   ondernemers zijn die een omzetdaling hebben ervaren dan verwacht.
Afnemen                   30 %                   Alsnog zijn er meer ondernemers met een omzetdaling in het derde
Saldo                     -12,5                  kwartaal dan andersom, namelijk 15 procent tegenover 8 procent. Voor
                                                 het grootste gedeelte van de ondernemers in de Utrechtse bouw (77
                                                 procent) is de omzet echter gelijk gebleven. Landelijk is een verdeelder
                                                 en pessimistischer beeld te zien dan in de provincie Utrecht het geval is.

                                                 De verwachtingen van de ondernemers in de bouw in de provincie
                                                 Utrecht voor het vierde kwartaal zijn verrassend positief: 34 procent van
                                                 hen verwacht een omzetstijging. Daarentegen verwacht 17 procent van
                                                 de ondernemers in de Utrechtse bouw een omzetdaling. Dit laat zien dat
                                                 er een redelijk grote verdeeldheid is in de sector. In de bouw in
                                                 Nederland als geheel zien ondernemers het in verhouding een stuk
                                                 vaker negatief in dan het geval is in de provincie Utrecht.

                                                 Wat de verwachtingen voor de omzet extra verrassend maakt is dat in de
                                                 bouw de verwachtingen voor het economisch klimaat juist zeer
                                                 pessimistisch zijn: in de provincie Utrecht verwacht 70 procent van de
                                                 ondernemers in de bouw dat het economisch klimaat zal verslechteren in
                                                 het vierde kwartaal. Ook verwacht 36 procent van de ondernemers in de
                                                 Utrechtse bouw dat de personeelssterkte in het vierde kwartaal afneemt,
                                                 tegenover 4 procent met de verwachting dat de personeelssterkte zal
                                                 toenemen.
Provincie Utrecht
             Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
             Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
             Verwachtingen 2012




Groothandel
Na tegenvallend derde kwartaal verwachtingen overwegend positief
Hoewel ondernemers in de groothandel van de provincie Utrecht redelijk positieve verwachtingen voor
de omzet van het derde kwartaal hadden, blijft de realisatie hiervan achter. Er zijn namelijk meer
ondernemers met een omzetdaling dan verwacht. Hiermee zit de provincie Utrecht op één lijn met het
landelijke beeld. De verwachtingen voor de omzet van het vierde kwartaal zijn positiever, daarbij zijn er
meer ondernemers die een omzetstijging verwachten dan andersom. Wat betreft de personeelssterkte
is weinig verdeeldheid, de meeste ondernemers verwachten dat deze in het vierde kwartaal gelijk zal
blijven.

Resultaten omzet groothandel                                                                         Groothandel - omzet realisatie en verwachting
                                                                               40
                                                                               30
Realisatie kwartaal 3 2011
Omzet provincie Utrecht is:                                                    20
                                                   saldo (positief-negatief)




Toegenomen             30 %                                                    10
Gelijk gebleven        40 %                                                     0
Afgenomen              30 %
                                                                               -10
Saldo                  -0,2
                                                                               -20
Omzet Nederland is:                                                            -30
Toegenomen                 29 %                                                -40                                                                           Provincie Utrecht - Realisatie
Gelijk gebleven            40 %                                                -50                                                                           Provincie Utrecht - Verwachting
Afgenomen                  31 %                                                                                                                              Nederland - Realisatie
                                                                               -60
Saldo                      -0,8                                                                                                                              Nederland - Verwachting
                                                                               -70
                                                                                     08 Q3

                                                                                             08 Q4

                                                                                                     09 Q1

                                                                                                             09 Q2

                                                                                                                     09 Q3

                                                                                                                             09 Q4

                                                                                                                                     10 Q1

                                                                                                                                             10 Q2

                                                                                                                                                     10 Q3

                                                                                                                                                               10 Q4

                                                                                                                                                                       11 Q1

                                                                                                                                                                               11 Q2

                                                                                                                                                                                       11 Q3

                                                                                                                                                                                               11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Omzet provincie Utrecht zal:
Toenemen               37 %
Gelijk blijven         45 %                       De positieve verwachtingen die de ondernemers in de Utrechtse
Afnemen                18 %                       groothandel hadden voor het derde kwartaal zijn anders uitgevallen:
Saldo                  +18,4                      hoewel 37 procent van de ondernemers de verwachting had dat de
                                                  omzet zou stijgen, is dit voor 30 procent daadwerkelijk het geval
Omzet Nederland zal:                              geweest. Ook heeft 30 procent van de ondernemers in de groothandel
Toenemen                   33 %                   van de provincie Utrecht de omzet zien dalen. Bovendien hebben meer
Gelijk blijven             51 %                   ondernemers hun omzet uit export zien dalen (24 procent) dan
Afnemen                    26 %                   andersom (20 procent). Dit verdeelde beeld is ook in de groothandel in
Saldo                      +19,8                  Nederland als geheel te zien.

                                                  De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn overwegend positief: 37
                                                  procent van de ondernemers in de Utrechtse groothandel verwachte een
                                                  toename van de omzet, 18 procent verwacht een afname. Ook in de
                                                  groothandel in Nederland als geheel zijn de verwachtingen per saldo
                                                  positief.

                                                  Op het gebied van personeelssterke hebben de ondernemers in de
                                                  Utrechtse groothandel een per saldo licht negatieve verwachting voor het
                                                  vierde kwartaal: 7 procent verwacht dat de personeelssterkte zal stijgen,
                                                  terwijl 11 procent verwacht dat deze zal dalen. Het grootste aandeel van
                                                  de ondernemers verwacht echter dat de personeelssterkte gelijk zal
                                                  blijven: 82 procent. Hiermee zijn de verwachtingen in de provincie
                                                  Utrecht per saldo net iets negatiever dan landelijk het geval is.
Provincie Utrecht
            Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
            Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
            Verwachtingen 2012




Detailhandel
Na tegenvallend derde kwartaal voorzichtige verwachtingen omzet vierde kwartaal
De ervaringen van de omzet van het derde kwartaal van dit jaar waren voor detaillisten, zowel voor de
provincie Utrecht als landelijk, vaker negatief dan verwacht. Dit laat zien dat het lage
consumentenvertrouwen en de dalende uitgaven de detaillisten niet onberoerd laten. De verwachtingen
voor het vierde kwartaal zijn positiever, maar een stuk minder positief dan de omzetverwachtingen voor
het vierde kwartaal van 2010. Dit laat zien dat het herstel dat was ingezet in 2011 is afgezwakt, en zelfs
omgekeerd.



Ervaring omzet detailhandel                                                   40
                                                                                                    Detailhandel - omzet realisatie en verwachting

Realisatie kwartaal 3 2011                                                    30
Omzet provincie Utrecht is:
                                                  saldo (positief-negatief)




                                                                              20
Toegenomen             20 %
Gelijk gebleven        39 %                                                   10
Afgenomen              41 %                                                    0
Saldo                  -20,9
                                                                              -10
Omzet Nederland is:                                                           -20
Toegenomen                23 %                                                                                                                               Provincie Utrecht - Realisatie
Gelijk gebleven           34 %                                                -30                                                                            Provincie Utrecht - Verwachting
Afgenomen                 43 %                                                -40                                                                            Nederland - Realisatie
Saldo                     -20,1                                                                                                                              Nederland - Verwachting
                                                                              -50
                                                                                    08 Q3

                                                                                            08 Q4

                                                                                                     09 Q1

                                                                                                             09 Q2

                                                                                                                     09 Q3

                                                                                                                             09 Q4

                                                                                                                                     10 Q1

                                                                                                                                             10 Q2

                                                                                                                                                     10 Q3

                                                                                                                                                              10 Q4

                                                                                                                                                                      11 Q1

                                                                                                                                                                              11 Q2

                                                                                                                                                                                      11 Q3

                                                                                                                                                                                              11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Omzet provincie Utrecht zal:
Toenemen               35 %
Gelijk blijven         45 %                      De omzet van de detailhandel laat sinds de start van de
Afnemen                20 %                      Conjuctuurenquête zeer trouw een seizoenspatroon zien, met
Saldo                  +14,5                     inzinkingen in het eerste en derde kwartaal, en pieken in tweede en
                                                 vierde kwartaal. Ook de dip in de ervaringen van de omzet in het derde
Omzet Nederland zal:                             kwartaal past in dit patroon, echter is deze dieper dan verwacht. Zo heeft
Toenemen                  38 %                   41 procent van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel een
Gelijk blijven            40 %                   omzetdaling ervaren, terwijl 32 procent dit had verwacht. In de
Afnemen                   22 %                   detailhandel in Nederland als geheel is ditzelfde beeld herkenbaar.
Saldo                     +16,5
                                                 Ook de verwachtingen voor het vierde kwartaal laten een negatieve
                                                 tendens zien. Hoewel er meer ondernemers zijn die een omzetstijging
                                                 verwachten (35 procent) dan andersom (20 procent), liggen deze
                                                 verwachtingen minder positief dan de oorspronkelijke verwachtingen
                                                 voor het vierde kwartaal van 2010. Toen verwachtte namelijk 41 procent
                                                 van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel een omzetstijging,
                                                 tegenover 13 procent waarbij een omzetdaling werd verwacht.

                                                 Wat betreft personeelssterkte verwachten de ondernemers in de
                                                 Utrechtse detailhandel per saldo een negatieve ontwikkeling: 11 procent
                                                 van hen verwacht een toename van het personeelsbestand, maar 17
                                                 verwacht een afname.

                                                 Deze overwegend negative ervaringen en verwachtingen in de
                                                 detailhandel laten zien dat na een zeer kort herstel in het einde van 2010
                                                 een licht neerwaardse trend is ingezet. Dit kan verklaard worden door de
                                                 achterblijvende koopkracht van de gemiddelde Nederlander en het
                                                 steeds verder dalende consumentenvertrouwen*.

                                                 *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

.
Provincie Utrecht
            Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
            Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
            Verwachtingen 2012




Zakelijke dienstverlening
Dramatisch dieptepunt omzet Utrechtse zakelijke dienstverlening derde kwartaal
De omzet van het derde kwartaal in de Utrechtse zakelijke dienstverlening laat een dramatisch
dieptepunt zien: ondernemers die de omzet hebben zien dalen zijn ten opzichte van de ondernemers die
de omzet hebben zien stijgen in een grote meerderheid. Landelijk is het beeld ook overwegend negatief,
maar minder extreem. De voor de provincie Utrecht belangrijke zakelijke dienstverlening was de
afgelopen kwartalen reeds aan het worstelen en blijft het ook in het derde kwartaal moeilijk hebben. De
verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn positiever: meer ondernemers in de zakelijke
dienstverlening verwachten een omzetstijging dan andersom.

Ervaring omzet zakelijke                                                                    Zakelijke dienstverlening - omzet realisatie en verwachting
dienstverlening                                                               40

                                                                              30
Realisatie kwartaal 3 2011
                                                  saldo (positief-negatief)




Omzet provincie Utrecht is:                                                   20
Toegenomen             12 %
Gelijk gebleven        47 %                                                   10
Afgenomen              41 %                                                    0
Saldo                  -28,6
                                                                              -10
Omzet Nederland is:                                                                                                                         Provincie Utrecht - Realisatie
Toegenomen                22 %                                                -20
                                                                                                                                            Provincie Utrecht - Verwachting
Gelijk gebleven           48 %                                                -30                                                           Nederland - Realisatie
Afgenomen                 30 %                                                                                                              Nederland - Verwachting
Saldo                     -8,1                                                -40
                                                                                    08 Q3

                                                                                            08 Q4

                                                                                                    09 Q1

                                                                                                            09 Q2

                                                                                                                    09 Q3

                                                                                                                            09 Q4

                                                                                                                                    10 Q1

                                                                                                                                             10 Q2

                                                                                                                                                     10 Q3

                                                                                                                                                             10 Q4

                                                                                                                                                                     11 Q1

                                                                                                                                                                             11 Q2

                                                                                                                                                                                     11 Q3

                                                                                                                                                                                             11 Q4
Verwachting kwartaal 4 2011
Omzet provincie Utrecht zal:
Toenemen               32 %                      De zakelijke dienstverlening in de provincie Utrecht liet al een moeizaam
Gelijk blijven         52 %                      herstel zien na de crisis in 2009. In de resultaten van het derde kwartaal
Afnemen                16 %                      is echter geen sprake meer van herstel, maar van een forse inzinking. 41
Saldo                  +16,7                     procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening
                                                 heeft namelijk een omzetdaling gezien in het derde kwartaal, terwijl 28
Omzet Nederland zal:                             procent dit had verwacht. Slechts 12 procent van de ondernemers in de
Toenemen                  34 %                   Utrechtse zakelijke dienstverlening heeft een omzetstijging gerealiseerd.
Gelijk blijven            54 %                   In de zakelijke dienstverlening in Nederland als geheel is het beeld
Afnemen                   12 %                   minder negatief, daar heeft namelijk 30 procent van de ondernemers een
Saldo                     +21,6                  omzetdaling ervaren en 22 procent een omzetstijging.

                                                 De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn verrassend positief. Zo
                                                 verwacht 32 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke
                                                 dienstverlening een omzetstijging, tegenover 16 procent van hen die een
                                                 omzetdaling verwacht. Het beeld in Nederland als geheel is nog net iets
                                                 positiever. Gezien de instabiliteit van de omzetervaringen in de sector is
                                                 het echter de vraag of de ondernemers deze verwachting zullen
                                                 waarmaken.

                                                 Ook de personeelssterkte in de zakelijke dienstverlening in de provincie
                                                 Utrecht heeft een flinke dip gehad in het derde kwartaal. 44 procent van
                                                 de ondernemers zag de personeelssterkte dalen, tegenover 11 procent
                                                 waar een stijging is gerealiseerd. Hiermee wijkt Utrecht behoorlijk af van
                                                 het landelijke beeld, waar 25 procent een afname van de
                                                 personeelssterkte zag en 18 procent een toename. De verwachtingen
                                                 voor het vierde kwartaal zijn op dit gebied iets minder negatief, 21
                                                 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening
                                                 verwacht een stijging in de personeelssterkte, 30 procent een daling.
Provincie Utrecht
            Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export
            Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening
            Verwachtingen 2012




Verwachtingen 2012
Nieuwe jaar wordt voorzichtig optimistisch tegemoet gezien
Zowel ondernemers in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel zien het nieuwe jaar op het
gebied van omzet overwegend optimistisch tegemoet. Er zijn namelijk meer ondernemers die een
omzetstijging verwachten dan andersom. Ook op het gebied van omzet uit export zijn de verwachtingen
overwegend positief, hoewel dit in de provincie in mindere mate is dan landelijk het geval is. De
verwachtingen van de personeelssterkte laten een ander beeld zien: daar zijn er namelijk zowel
landelijk als in de provincie Utrecht meer ondernemers die verwachten dan in 2012 hun
personeelssterkte zal dalen dan andersom.

Verwachtingen 2012
                                                                                       Verwachtingen 2012
Omzet:
Omzet provincie Utrecht zal:                                     Omzet                   Omzet uit export             Personeelssterkte
Toenemen               26 %                            Provincie          Provincie         Provincie
Gelijk blijven         58 %                             Utrecht Nederland Utrecht Nederland Utrecht Nederland
Afnemen                16 %
Saldo                  +10,9                                                                                                     15%
                                                                                          18%                          16%
                                                          26%             28%                            26%
Omzet Nederland zal:
Toenemen                   28 %
Gelijk blijven             55 %
Afnemen                    17 %
Saldo                      +11,5                                                                                       66%       67%
                                                          58%             55%             72%            63%
Omzet uit export:
Omzet uit export provincie
Utrecht zal:
Toenemen                18 %
Gelijk blijven          72 %                              16%             17%                                          18%       18%
                                                                                          10%            11%
Afnemen                 10 %
Saldo                   +8,7
                                                                           Neemt toe           Blijft gelijk       Neemt af
Omzet uit export Nederland zal:                  Zoals elk jaar doet de Conjunctuurenquête in het vierde kwartaal ook
Toenemen               26 %                      uitvraag naar de verwachtingen van het komende jaar. Deze zijn voor
Gelijk blijven         63 %                      2012 voorzichtig positief, ondanks de negatieve ervaringen van het
Afnemen                11 %                      derde kwartaal van 2011.
Saldo                  +14,5
                                                 Wat betreft de omzetverwachtingen zijn er meer optimisten dan
Personeelssterkte:                               andersom: 26 procent van de ondernemers in de provincie Utrecht
Personeelssterkte provincie                      verwacht in 2012 een omzetstijging, 16 procent verwacht een
Utrecht zal:                                     omzetdaling. Hierbij zijn de verschillen tussen de sectoren groot. Zo zijn
Toenemen                16 %                     er in de Utrechtse bouw, industrie en detailhandel juist meer pessimisten
Gelijk blijven          66 %                     dan optimisten wat betreft de omzet. In de Utrechtse zakelijke
Afnemen                 18 %                     dienstverlening zijn de verwachtingen juist opvallend positief.
Saldo                   -1,5
                                                 Op het gebied van omzet uit export blijft de provincie Utrecht iets achter
Personeelssterkte Nederland                      op het landelijke beeld, maar is alsnog positief. 18 procent van de
zal:                                             exporterende ondernemers verwacht dat de omzet uit export zal stijgen,
Toenemen              15 %                       10 procent verwacht dat deze zal dalen. Hierbij is vooral de groothandel
Gelijk blijven        67 %                       positief gestemd. Wat betreft de verwachtingen van de exporterende
Afnemen               18 %                       industrie zijn er juist iets meer pessimisten dan optimisten.
Saldo                 -3,0
                                                 De verwachtingen van de personeelssterkte zijn zowel in de provincie
                                                 Utrecht als landelijk overwegend negatief gestemd. In de provincie
                                                 verwacht 16 procent een toename van de personeelssterkte, maar 18
                                                 procent verwacht een afname ervan. Vooral de bouw en industrie
                                                 hebben negatieve verwachtingen op dit gebied.
Colofon

Samenstelling en redactie:
Deze publicatie is een samenwerking van
KvK Midden-Nederland en KvK Gooi-, Eem- en Flevoland


Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:
Kamer van Koophandel Midden-Nederland
Renée van den Bremer, afdeling regionale economie
T 030 239 6 650
E renee.vanden.bremer@kvk.nl

Weitere ähnliche Inhalte

Mehr von Gerard Weck

De Veluwe meets Amsterdam 2
De Veluwe meets Amsterdam 2De Veluwe meets Amsterdam 2
De Veluwe meets Amsterdam 2Gerard Weck
 
Bedrijvigewijken
BedrijvigewijkenBedrijvigewijken
BedrijvigewijkenGerard Weck
 
Bedrijvigewijken
BedrijvigewijkenBedrijvigewijken
BedrijvigewijkenGerard Weck
 
Pbl 2012 Internationale Concurrentiepositie Topsectoren 500210003 Deel 3
Pbl 2012 Internationale Concurrentiepositie Topsectoren 500210003 Deel 3Pbl 2012 Internationale Concurrentiepositie Topsectoren 500210003 Deel 3
Pbl 2012 Internationale Concurrentiepositie Topsectoren 500210003 Deel 3Gerard Weck
 
Onderzoek Huisvesting Zz Pers2010
Onderzoek Huisvesting Zz Pers2010Onderzoek Huisvesting Zz Pers2010
Onderzoek Huisvesting Zz Pers2010Gerard Weck
 
Kant 1 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor Opdrachtgevers
Kant 1 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor OpdrachtgeversKant 1 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor Opdrachtgevers
Kant 1 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor OpdrachtgeversGerard Weck
 
Kant 2 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor Opdrachtnemers
Kant 2 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor OpdrachtnemersKant 2 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor Opdrachtnemers
Kant 2 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor OpdrachtnemersGerard Weck
 
Aan De Vooravond Van Een Nieuwe Bloeiperiode, Maart 2012
Aan De Vooravond Van Een Nieuwe Bloeiperiode, Maart 2012Aan De Vooravond Van Een Nieuwe Bloeiperiode, Maart 2012
Aan De Vooravond Van Een Nieuwe Bloeiperiode, Maart 2012Gerard Weck
 
Lezing Kv K Midden Nederland Sander Wennekers 6 Maart 2012
Lezing Kv K Midden Nederland  Sander Wennekers  6 Maart 2012Lezing Kv K Midden Nederland  Sander Wennekers  6 Maart 2012
Lezing Kv K Midden Nederland Sander Wennekers 6 Maart 2012Gerard Weck
 
Een gezicht aan maatschappelijk betrokken ondernemen
Een gezicht aan maatschappelijk betrokken ondernemenEen gezicht aan maatschappelijk betrokken ondernemen
Een gezicht aan maatschappelijk betrokken ondernemenGerard Weck
 

Mehr von Gerard Weck (11)

De Veluwe meets Amsterdam 2
De Veluwe meets Amsterdam 2De Veluwe meets Amsterdam 2
De Veluwe meets Amsterdam 2
 
Bedrijvigewijken
BedrijvigewijkenBedrijvigewijken
Bedrijvigewijken
 
Bedrijvigewijken
BedrijvigewijkenBedrijvigewijken
Bedrijvigewijken
 
Pbl 2012 Internationale Concurrentiepositie Topsectoren 500210003 Deel 3
Pbl 2012 Internationale Concurrentiepositie Topsectoren 500210003 Deel 3Pbl 2012 Internationale Concurrentiepositie Topsectoren 500210003 Deel 3
Pbl 2012 Internationale Concurrentiepositie Topsectoren 500210003 Deel 3
 
Onderzoek Huisvesting Zz Pers2010
Onderzoek Huisvesting Zz Pers2010Onderzoek Huisvesting Zz Pers2010
Onderzoek Huisvesting Zz Pers2010
 
Kant 1 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor Opdrachtgevers
Kant 1 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor OpdrachtgeversKant 1 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor Opdrachtgevers
Kant 1 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor Opdrachtgevers
 
Kant 2 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor Opdrachtnemers
Kant 2 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor OpdrachtnemersKant 2 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor Opdrachtnemers
Kant 2 Ondernemend Aanbesteden Kansen Voor Opdrachtnemers
 
Aan De Vooravond Van Een Nieuwe Bloeiperiode, Maart 2012
Aan De Vooravond Van Een Nieuwe Bloeiperiode, Maart 2012Aan De Vooravond Van Een Nieuwe Bloeiperiode, Maart 2012
Aan De Vooravond Van Een Nieuwe Bloeiperiode, Maart 2012
 
Lezing Kv K Midden Nederland Sander Wennekers 6 Maart 2012
Lezing Kv K Midden Nederland  Sander Wennekers  6 Maart 2012Lezing Kv K Midden Nederland  Sander Wennekers  6 Maart 2012
Lezing Kv K Midden Nederland Sander Wennekers 6 Maart 2012
 
Bod 2010 Uh Def
Bod 2010 Uh DefBod 2010 Uh Def
Bod 2010 Uh Def
 
Een gezicht aan maatschappelijk betrokken ondernemen
Een gezicht aan maatschappelijk betrokken ondernemenEen gezicht aan maatschappelijk betrokken ondernemen
Een gezicht aan maatschappelijk betrokken ondernemen
 

Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

  • 2. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Woord vooraf De aanhoudende economische onrust, die nu ook in de reële economie de kop op steekt, is sterk terug te zien in de Conjunctuurenquête van het vierde kwartaal van dit jaar. Hierbij blijven ondernemers in de provincie Utrecht niet gespaard: maar liefst 34 procent van hen heeft het economisch klimaat zien verslechteren en 30 procent heeft de omzet zien dalen in het derde kwartaal. Utrechtse ondernemers zijn hiermee somberder dan hun collega's elders in het land. Vooral de bouw ziet het economisch klimaat somber in en de voor de provincie Utrecht belangrijke zakelijke dienstverlening worstelt met de omzet. Gelet op deze zorgelijke ontwikkeling dringt de KvK er bij overheden op aan om de regionale economie te ondersteunen waar dat kan. Overheden kunnen bijvoorbeeld de drempel voor openbare aanbestedingen verlagen waardoor bedrijven uit de regio eerder in aanmerking komen voor opdrachten. Deze impuls kunnen veel bedrijven vandaag de dag goed gebruiken. “Gelet op deze zorgelijke ontwikkeling dringt de KvK er Michaël Kortbeek bij overheden op aan om de voorzitter regionale economie te ondersteunen waar dat kan.” COEN in het kort Provincie Utrecht ziet economisch klimaat verslechteren Het derde kwartaal van dit jaar heeft een omslag plaatsgevonden in de ervaringen van ondernemers van het economisch klimaat. Zo heeft in de provincie Utrecht 34 procent van de ondernemers het economisch klimaat zien verslechteren, tegenover 4 procent van de ondernemers die het heeft zien verbeteren. Hiermee zien ondernemers in de provincie Utrecht het nog net iets negatiever in dan landelijk het geval is. Dit beeld is ook terug te zien in de omzet van het derde kwartaal en de verwachtingen voor het vierde kwartaal: de groep ondernemers die een omzetdaling heeft ervaren (30 procent) en verwacht (17 procent) is relatief groot. Deze resultaten van de Conjunctuurenquête Nederland (COEN) laten zien dat de aanhoudende onrust op de financiële markten, die nu ook naar de reële economie overslaat, de ondernemers niet onberoerd laat. Wat betreft de ervaringen van het economisch klimaat schiet de bouwsector uit in negatieve zin: maar liefst 68 procent van de ondernemers in de bouw in de provincie Utrecht heeft het economisch klimaat het afgelopen kwartaal zien verslechteren. Op het gebied van de omzet in het derde kwartaal schiet juist de Utrechtse zakelijke dienstverlening uit: 41 procent van de ondernemers in deze sector heeft de omzet zien dalen. Ook opvallend zijn de omzetverwachtingen van ondernemers in de detailhandel voor het vierde kwartaal. Hier zijn namelijk veel minder ondernemers die een omzetstijging verwachten dan in het vierde kwartaal van 2010 het geval was. Zoals elk jaar heeft de Conjunctuurenquête van het vierde kwartaal ook uitvraag gedaan naar de verwachtingen van het komende jaar. Deze verwachtingen zijn zowel in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel overwegend positief, ondanks het feit dat de ondernemers het afgelopen kwartaal als tegenvallend hebben ervaren. Zo verwacht in de provincie Utrecht 26 procent van de ondernemers een omzetstijging, tegenover 16 procent van hen die juist een omzetdaling verwachten. Wat betreft personeelssterkte zijn de verwachtingen iets behoudender, 16 procent verwacht een toename, echter 18 procent verwacht een afname.
  • 3. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Economisch klimaat Economisch klimaat fors verslechterd in het derde kwartaal Hoewel het economisch klimaat in de afgelopen kwartalen een redelijk stabiel beeld liet zien, is in het derde kwartaal van dit jaar de stemming omgeslagen. Zowel als de ondernemers terug kijken naar het derde kwartaal als wanneer zij vooruit kijken naar het vierde kwartaal, is het negatieve sentiment duidelijk waar te nemen. Hierin zit de provincie Utrecht zeer dicht bij het landelijke beeld, hoewel de ervaringen van het derde kwartaal nog net iets negatiever zijn dan landelijk het geval is. Dit laat zien dat de ondernemers niet ongevoelig zijn voor de negatieve berichtgeving omtrent de schuldencrisis en de verslechterende reële economie. Resultaten economisch Economisch klimaat realisatie en verwachting 10 klimaat 0 Realisatie kwartaal 3 2011 Economisch klimaat provincie saldo (positief-negatief) -10 Utrecht is: Verbeterd 4% -20 Gelijk gebleven 62 % Verslechterd 34 % -30 Saldo -30,1 -40 Provincie Utrecht - Realisatie Economisch klimaat Nederland -50 is: Provincie Utrecht - Verwachting Verbeterd 5% Nederland - Realisatie -60 Gelijk gebleven 62 % Nederland - Verwachting Verslechterd 33 % -70 08 Q3 08 Q4 09 Q1 09 Q2 09 Q3 09 Q4 10 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 11 Q1 11 Q2 11 Q3 11 Q4 Saldo -27,2 Verwachting kwartaal 4 2011 Economisch klimaat provincie Hoewel de afgelopen kwartalen in de provincie Utrecht de pessimisten al Utrecht zal: vaker de optimisten overstemden, is dit beeld in het derde kwartaal van Verbeteren 8% dit jaar nog extremer geworden. Dit geldt ook voor de situatie in Gelijk blijven 64 % Nederland als geheel. In de provincie Utrecht heeft 34 procent van de Verslechteren 28 % ondervraagde ondernemers het economisch klimaat zien verslechteren, Saldo -19,6 in Nederland als geheel was dit 33 procent. De bouwsector ziet het nog negatiever in dan het bedrijfsleven als geheel. Maar liefst 68 procent van Economisch klimaat Nederland de ondernemers in de bouw in de provincie Utrecht heeft economisch zal: klimaat zien verslechteren in het derde kwartaal. Verbeteren 7% Gelijk blijven 65 % Ook als naar de verwachtingen van het economisch klimaat in het vierde Verslechteren 28 % kwartaal wordt gekeken dan is het negatieve sentiment duidelijk. Zowel Saldo -20,7 in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel verwacht 28 procent van de ondernemers dat het economisch klimaat verder zal verslechteren. Toelichting Deze rapportage werkt met de saldo’s De ervaringen en de verwachtingen van de ondernemers laten zien dat van de verschillende indicatoren. Dit de voortdurende onrust op de financiële markten, onder invloed van de houdt in dat het percentage schuldencrisis in de E.U. en de V.S. de ondernemers niet onberoerd laat. ondernemers dat de realisatie of de Vooral nu ook de reële economie, in de vorm van de stijgende verwachting negatief inziet, wordt afgetrokken van het percentage werkloosheid, dalend consumentenvertrouwen, en dalende economische ondernemers dat de realisatie of de groei*, wordt geraakt, is er reden tot zorg. verwachting positief inziet (ten opzichte van het voorgaande kwartaal). Zo *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek betekent bijvoorbeeld een negatief saldo van de gerealiseerde omzet van het afgelopen kwartaal, dat er meer ondernemers zijn die de omzet hebben zien dalen, dan er ondernemers zijn die de omzet hebben zien toenemen.
  • 4. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Omzet Evaringen omzet derde kwartaal negatiever dan verwacht Hoewel er vorig kwartaal al redelijk wat ondernemers waren met de verwachting dat hun omzet zou t positief derde kwartaal, blijkt terugkijkend dat dit aantal nog hoger is uitgevallen dan verwacht. dalen in het Hiermee laat de provincie Utrecht een ietwat somberder beeld zien dan Nederland als geheel. Vooruitkijkend naar het vierde kwartaal van dit jaar zijn er zowel in de provincie Utrecht als landelijk meer ondernemers die verwachten dat hun omzet zal stijgen dan andersom. Echter deze verwachtingen liggen lager dan de verwachtingen die men voor het vierde kwartaal 2010 had, wat aangeeft dat er een licht dalende trend is ingezet. Resultaten omzet Omzet - realisatie en verwachting 30 Realisatie kwartaal 3 2011 20 Omzet provincie Utrecht is: saldo (positief-negatief) Toegenomen 17 % 10 Gelijk gebleven 53 % Afgenomen 30 % 0 Saldo -14,3 -10 Omzet Nederland is: Toegenomen 22 % Provincie Utrecht - Realisatie -20 Gelijk gebleven 49 % Provincie Utrecht - Verwachting Afgenomen 29 % -30 Nederland - Realisatie Saldo -7,9 Nederland - Verwachting -40 Verwachting kwartaal 4 2011 08 Q3 08 Q4 09 Q1 09 Q2 09 Q3 09 Q4 10 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 11 Q1 11 Q2 11 Q3 11 Q4 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 30 % Gelijk blijven 53 % Het derde kwartaal zijn de ervaringen van de omzet lager uitgevallen dan Afnemen 17 % verwacht. Dit is vooral in de provincie Utrecht het geval: 24 procent van Saldo +13,0 de ondernemers daar had verwacht dat de omzet zou dalen; uiteindelijk is bij 30 procent de omzet lager uitgevallen. Qua omzet schiet de Omzet Nederland zal: zakelijke dienstverlening uit in negatieve zin: 41 procent van de Toenemen 30 % ondernemers in de zakelijke dienstverlening in de provincie Utrecht heeft Gelijk blijven 52 % de omzet zien dalen in het derde kwartaal, tegenover 12 procent van de Afnemen 18 % ondernemers in deze sector die hun omzet heeft zien stijgen. Dit Saldo +11,2 verklaart deels waarom de provincie Utrecht een negatiever beeld laat zien dan landelijk het geval is. Vooruitkijkend naar de resultaten van het vierde kwartaal van dit jaar verwacht 30 procent van de ondernemers in de provincie Utrecht dat hun omzet zal stijgen, tegenover 17 procent van hen met de verwachting dat hun omzet zal dalen. Hiermee wijkt de provincie Utrecht nauwelijks af van het landelijke beeld. Hoewel de verwachtingen per saldo positief uitvallen, zijn deze lager dan de verwachtingen voor het vierde kwartaal van 2010. Dit laat zien dat de tegenvallende resultaten van de afgelopen kwartalen ook effect hebben op de verwachtingen. Vooral in de detailhandel, waar normaal gesproken de meeste omzet in het laatste kwartaal van het jaar wordt gehaald, zijn de verwachtingen minder optimistisch dan in 2010. In het vierde kwartaal van 2010 verwachtte 43 procent van de ondernemers in de detailhandel van de provincie Utrecht dat de omzet zou toenemen, tegenover 13 procent met de verwachting dat de omzet zou afnemen (per saldo +30). Voor het vierde kwartaal van 2011 verwacht 35 procent van hen dat de omzet zal toenemen, terwijl 20 procent van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel verwacht dat de omzet zal dalen (per saldo +14,5).
  • 5. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Personeelssterkte Provincie Utrecht blijft worstelen met personeelssterkte In het derde kwartaal hebben wederom hebben meer ondernemers in de provincie Utrecht hun personeelssterkte zien dalen dan landelijk het geval is. Hiernaast is het beeld negatiever dan verwacht, en negatiever dan de ervaringen in het tweede kwartaal. De verwachtingen, die voorheen ondanks de teleurstellende realisaties overwegend positief bleven, zijn voor het vierde kwartaal zowel voor de provincie Utrecht als Nederland als geheel omgeslagen in negatieve zin. Vooral de bouw ziet de personeelsontwikkelingen somber in. Resultaten personeelssterkte Personeelssterkte realisatie en verwachting 10 Realisatie kwartaal 3 2011 Personeelssterkte provincie 0 saldo (positief-negatief) Utrecht is: Toegenomen 13 % Gelijk gebleven 60 % -10 Afgenomen 27 % Saldo -13,2 -20 Personeelssterkte Nederland is: Provincie Utrecht - Realisatie Toegenomen 16 % -30 Provincie Utrecht - Verwachting Gelijk gebleven 65 % Nederland - Realisatie Afgenomen 18 % Saldo -2,0 Nederland - Verwachting -40 08 Q3 08 Q4 09 Q1 09 Q2 09 Q3 09 Q4 10 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 11 Q1 11 Q2 11 Q3 11 Q4 Verwachting kwartaal 4 2011 Personeelssterkte provincie Utrecht zal: Net als de afgelopen kwartalen ervaren de ondernemers in de provincie Toenemen 13 % Utrecht de personeelssterkte negatiever dan landelijk het geval is. 13 Gelijk blijven 65 % procent van hen heeft de personeelssterkte zien stijgen, terwijl 27 Afnemen 22 % procent de personeelssterkte heeft zien dalen. Bij 60 procent is de Saldo -8,7 personeelssterkte in kwartaal 3 gelijk gebleven. Vergeleken met het tweede kwartaal is het beeld van de personeelssterkte verder Personeelssterkte Nederland verslechterd. zal: Toenemen 11 % Overigens moet benadrukt worden dat dit beeld niet terug te zien is in de Gelijk blijven 70 % reële werkloosheidscijfers. Zo blijkt uit cijfers van het derde kwartaal van Afnemen 19 % het UWV dat het percentage van niet-werkende werkzoekenden met 4,1 Saldo -8,2 procent onder het landelijke percentage van 5,8 ligt*. Een verklaring hiervoor kan liggen in het feit dat veel Utrechtse ondernemers personeel laten gaan, maar dit maar om kleine aantallen werknemers gaat. De enquête meet namelijk niet de mate van afname. Hierdoor blijkt uit de Conjunctuurenquête dat in de provincie Utrecht ondernemers hun personeelssterkte zien dalen, maar doordat deze daling slechts in kleine mate is heeft dit het reële werkloosheidsbeeld niet gewijzigd. Als het gaat om de verwachtingen voor het vierde kwartaal liggen de provincie Utrecht en Nederland als geheel op één lijn. In beide gevallen verwachten meer ondernemers dat hun personeelssterkte zal dalen dan omgekeerd het geval is. Hierbij zijn het in de provincie Utrecht vooral ondernemers in de bouw die het komende kwartaal pessimistisch inzien: 36 procent van hen verwacht dat de personeelssterkte zal dalen, tegenover 4 procent met de verwachting dat de personeelssterkte zal stijgen. *Bron: UWV
  • 6. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Export Ervaringen omzet uit export blijven schommelen in provincie Utrecht De ervaringen van de exporterende ondernemers in de provincie Utrecht liggen net als het vorige kwartaal ook in het derde kwartaal redelijk in lijn met de ervaringen van exporterende ondernemers in Nederland als geheel. In beide gevallen zijn de ondernemers met een dalende omzet uit export net iets talrijker dan ondernemers waarbij de omzet uit export is gestegen. Wat betreft de verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn de optimisten juist talrijker dan de pessimisten, waarbij Nederland als geheel en de provincie Utrecht wederom hetzelfde beeld laten zien. Resultaten export Export (buitenlandse omzet) realisatie en verwachting 30 (buitenlandse omzet) 20 Realisatie kwartaal 3 2011 Export provincie Utrecht is: saldo (positief-negatief) 10 Toegenomen 14 % Gelijk gebleven 68 % 0 Afgenomen 18 % -10 Saldo -3,9 -20 Export Nederland is: Provincie Utrecht - Realisatie Toegenomen 19 % -30 Provincie Utrecht - Verwachting Gelijk gebleven 60 % Nederland - Realisatie Afgenomen 21 % -40 Saldo -2,5 Nederland - Verwachting -50 08 Q3 08 Q4 09 Q1 09 Q2 09 Q3 09 Q4 10 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 11 Q1 11 Q2 11 Q3 11 Q4 Verwachting kwartaal 4 2011 Export provincie Utrecht zal: Toenemen 19 % Gelijk blijven 73 % De overwegend negatieve verwachtingen die de exporterende Afnemen 9% ondernemers hadden voor de omzet uit export in het derde kwartaal zijn Saldo +10,2 zowel in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel redelijk uitgekomen. Zo heeft in de provincie Utrecht 18 procent van de Export Nederland zal: exporterende ondernemers de omzet uit export zien dalen, tegenover 14 Toenemen 24 % procent van hen die de omzet zagen stijgen. In Nederland als geheel is Gelijk blijven 61 % de verscheidenheid nog net iets groter, daar zag 21 procent de omzet uit Afnemen 15 % export dalen, tegenover 19 procent van de exporterende ondernemers Saldo +9,1 die de omzet uit export zagen stijgen. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn overwegend positief: in de provincie Utrecht verwacht 19 procent van de exporterende ondernemers dat de omzet uit export zal stijgen, tegenover 9 procent van hen met de verwachting dat de omzet uit export zal dalen. Hoewel deze verwachtingen per saldo positief uitvallen, liggen deze beduidend lager dan de verwachtingen die de ondernemers oorspronkelijk voor het vierde kwartaal 2010 hadden. De tegenvallende resultaten van het afgelopen jaar en de aanhoudende economische onrust spelen de ondernemers parten. Vooral ontwikkelingen van de Duitse economie zijn daarin belangrijk voor de exporterende ondernemers in de provincie Utrecht en Nederland als geheel. Aangezien zowel in Duitsland als in de Eurozone als geheel het producentenvertrouwen is gedaald*, is te verwachten dat dit ook effect zal hebben op de handel tussen Duitsland en Nederland. *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Exportradar
  • 7. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Industrie Verwachtingen industrie provincie Utrecht negatiever dan landelijk Terugkijkend op de omzet van het derde kwartaal zijn de ondernemers in de industrie van de provincie Utrecht overwegend negatief: er zijn meer ondernemers die de omzet hebben zien dalen dan omgekeerd. Ook in Nederland als geheel is dit beeld te zien. Hiermee hebben de ondernemers de verwachtingen die zij hadden van het derde kwartaal waargemaakt. Vooruitkijkend zijn er wel verschillen tussen de provincie Utrecht en het landelijke beeld: in de industrie van de provincie Utrecht zijn in verhouding meer ondernemers die verwachten dat hun omzet zal dalen dan landelijk het geval is. Ook op het gebied van orders blijft de Utrechtse industrie achter op het landelijke beeld. Resultaten omzet industrie 30 Industrie - omzet realisatie en verwachting Realisatie kwartaal 3 2011 20 Omzet provincie Utrecht is: Toegenomen 17 % 10 saldo (positief-negatief) Gelijk gebleven 62 % Afgenomen 21 % 0 Saldo -4,4 -10 Omzet Nederland is: -20 Toegenomen 21 % -30 Gelijk gebleven 57 % Provincie Utrecht - Realisatie Afgenomen 23 % -40 Provincie Utrecht - Verwachting Saldo -2,4 -50 Nederland - Realisatie Nederland - Verwachting Verwachting kwartaal 4 2011 -60 Omzet provincie Utrecht zal: 08 Q3 08 Q4 09 Q1 09 Q2 09 Q3 09 Q4 10 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 11 Q1 11 Q2 11 Q3 11 Q4 Toenemen 19 % Gelijk blijven 63 % Afnemen 18 % De omzet van de industrie in de provincie Utrecht is naar verwachting Saldo +0,3 uitgekomen: met 21 procent zijn er iets meer ondernemers die hun omzet hebben zien dalen dan dat hen die hun omzet hebben zien stijgen Omzet Nederland zal: (17 procent). Hiermee zit de Utrechtse industrie dicht bij het landelijke Toenemen 28 % beeld, hoewel de provincie per saldo iets negatiever uitkomt. Gelijk blijven 55 % Afnemen 18 % Wat betreft de verwachtingen voor het vierde kwartaal is dit anders. De Saldo +10,2 ondernemers in de industrie van de provincie Utrecht zien de ontwikkeling van de omzet een stuk vaker negatief in dan het geval is in Nederland als geheel. 19 procent van hen verwacht dat de omzet zal toenemen, maar 18 procent verwacht dat de omzet zal afnemen in het vierde kwartaal. In Nederland als geheel verwacht 28 procent van de ondernemers in de industrie dat de omzet zal toenemen, en 18 procent dat de omzet zal afnemen. Ook wat betreft orderpositie staan de Utrechtse industriële ondernemers er iets slechter voor: zij hebben nog voor 2,9 maanden werk in portefeuille, terwijl dit voor de industrie in Nederland als geheel 3,3 maanden is. De Utrechtse ondernemers in de industrie verwachten net als de afgelopen kwartalen ook dat de personeelssterkte zal inzakken: er zijn meer ondernemers die verwachten dat hun personeelssterkte zal dalen dan andersom (per saldo -10,4). De verwachtingen reflecteren een gebrek aan vertrouwen onder de ondernemers in de industrie, wat te verklaren is door de hoge afhankelijkheid van de export, die op zijn beurt wordt beïnvloed door de onrust op de financiële markten. Dit is ook te zien aan het Nederlandse producentenvertrouwen dat in oktober wederom is gedaald*. *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Industriemonitor
  • 8. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Bouw Ervaringen omzet derde kwartaal minder negatief dan verwacht Het derde kwartaal hebben zowel in de provincie Utrecht als landelijk meer ondernemers in de bouw een omzetdaling gezien dan een omzetstijging. Echter in de provincie Utrecht is dit aantal meegevallen, de verwachtingen waren namelijk pessimistischer. Vooruitkijkend naar de resultaten van het vierde kwartaal is in de provincie Utrecht een opmerkelijke opleving te zien: de ondernemers die een omzetstijging verwachten zijn in verhouding namelijk veel talrijker dan landelijk het geval is. In de provincie Utrecht verwachten dus veel ondernemers het jaar nog positief af te sluiten. Op het gebied van personeelssterkte en economisch klimaat is echter een behoorlijk negatieve ontwikkeling te zien. Resultaten omzet bouw Bouw - omzet realisatie en verwachting 30 Realisatie kwartaal 3 2011 20 Omzet provincie Utrecht is: 10 saldo (positief-negatief) Toegenomen 8 % 0 Gelijk gebleven 77 % -10 Afgenomen 15 % -20 Saldo -6,9 -30 Omzet Nederland is: -40 Toegenomen 15 % -50 Provincie Utrecht - Realisatie Gelijk gebleven 57 % -60 Provincie Utrecht - Verwachting Afgenomen 28 % Nederland - Realisatie -70 Saldo -13,1 Nederland - Verwachting -80 08 Q4 09 Q1 09 Q2 09 Q3 09 Q4 10 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 11 Q1 11 Q2 11 Q3 11 Q4 Verwachting kwartaal 4 2011 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 34 % Gelijk blijven 48 % Utrechtse ondernemers in de bouw vonden het sinds de start van de Afnemen 17 % bouwcrisis in 2010 erg moeilijk om in te schatten hoe het komende Saldo +17,0 kwartaal zou gaan. Dit liet zien dat de bouw in de provincie Utrecht er nog niet is qua herstel en stabilisatie. Ook de ervaringen van het derde Omzet Nederland zal: kwartaal bevestigen dit beeld: er zijn meer ondernemers die Toenemen 17 % omzetstijging hebben gerealiseerd dan verwacht, net als dat er minder Gelijk blijven 53 % ondernemers zijn die een omzetdaling hebben ervaren dan verwacht. Afnemen 30 % Alsnog zijn er meer ondernemers met een omzetdaling in het derde Saldo -12,5 kwartaal dan andersom, namelijk 15 procent tegenover 8 procent. Voor het grootste gedeelte van de ondernemers in de Utrechtse bouw (77 procent) is de omzet echter gelijk gebleven. Landelijk is een verdeelder en pessimistischer beeld te zien dan in de provincie Utrecht het geval is. De verwachtingen van de ondernemers in de bouw in de provincie Utrecht voor het vierde kwartaal zijn verrassend positief: 34 procent van hen verwacht een omzetstijging. Daarentegen verwacht 17 procent van de ondernemers in de Utrechtse bouw een omzetdaling. Dit laat zien dat er een redelijk grote verdeeldheid is in de sector. In de bouw in Nederland als geheel zien ondernemers het in verhouding een stuk vaker negatief in dan het geval is in de provincie Utrecht. Wat de verwachtingen voor de omzet extra verrassend maakt is dat in de bouw de verwachtingen voor het economisch klimaat juist zeer pessimistisch zijn: in de provincie Utrecht verwacht 70 procent van de ondernemers in de bouw dat het economisch klimaat zal verslechteren in het vierde kwartaal. Ook verwacht 36 procent van de ondernemers in de Utrechtse bouw dat de personeelssterkte in het vierde kwartaal afneemt, tegenover 4 procent met de verwachting dat de personeelssterkte zal toenemen.
  • 9. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Groothandel Na tegenvallend derde kwartaal verwachtingen overwegend positief Hoewel ondernemers in de groothandel van de provincie Utrecht redelijk positieve verwachtingen voor de omzet van het derde kwartaal hadden, blijft de realisatie hiervan achter. Er zijn namelijk meer ondernemers met een omzetdaling dan verwacht. Hiermee zit de provincie Utrecht op één lijn met het landelijke beeld. De verwachtingen voor de omzet van het vierde kwartaal zijn positiever, daarbij zijn er meer ondernemers die een omzetstijging verwachten dan andersom. Wat betreft de personeelssterkte is weinig verdeeldheid, de meeste ondernemers verwachten dat deze in het vierde kwartaal gelijk zal blijven. Resultaten omzet groothandel Groothandel - omzet realisatie en verwachting 40 30 Realisatie kwartaal 3 2011 Omzet provincie Utrecht is: 20 saldo (positief-negatief) Toegenomen 30 % 10 Gelijk gebleven 40 % 0 Afgenomen 30 % -10 Saldo -0,2 -20 Omzet Nederland is: -30 Toegenomen 29 % -40 Provincie Utrecht - Realisatie Gelijk gebleven 40 % -50 Provincie Utrecht - Verwachting Afgenomen 31 % Nederland - Realisatie -60 Saldo -0,8 Nederland - Verwachting -70 08 Q3 08 Q4 09 Q1 09 Q2 09 Q3 09 Q4 10 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 11 Q1 11 Q2 11 Q3 11 Q4 Verwachting kwartaal 4 2011 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 37 % Gelijk blijven 45 % De positieve verwachtingen die de ondernemers in de Utrechtse Afnemen 18 % groothandel hadden voor het derde kwartaal zijn anders uitgevallen: Saldo +18,4 hoewel 37 procent van de ondernemers de verwachting had dat de omzet zou stijgen, is dit voor 30 procent daadwerkelijk het geval Omzet Nederland zal: geweest. Ook heeft 30 procent van de ondernemers in de groothandel Toenemen 33 % van de provincie Utrecht de omzet zien dalen. Bovendien hebben meer Gelijk blijven 51 % ondernemers hun omzet uit export zien dalen (24 procent) dan Afnemen 26 % andersom (20 procent). Dit verdeelde beeld is ook in de groothandel in Saldo +19,8 Nederland als geheel te zien. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn overwegend positief: 37 procent van de ondernemers in de Utrechtse groothandel verwachte een toename van de omzet, 18 procent verwacht een afname. Ook in de groothandel in Nederland als geheel zijn de verwachtingen per saldo positief. Op het gebied van personeelssterke hebben de ondernemers in de Utrechtse groothandel een per saldo licht negatieve verwachting voor het vierde kwartaal: 7 procent verwacht dat de personeelssterkte zal stijgen, terwijl 11 procent verwacht dat deze zal dalen. Het grootste aandeel van de ondernemers verwacht echter dat de personeelssterkte gelijk zal blijven: 82 procent. Hiermee zijn de verwachtingen in de provincie Utrecht per saldo net iets negatiever dan landelijk het geval is.
  • 10. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Detailhandel Na tegenvallend derde kwartaal voorzichtige verwachtingen omzet vierde kwartaal De ervaringen van de omzet van het derde kwartaal van dit jaar waren voor detaillisten, zowel voor de provincie Utrecht als landelijk, vaker negatief dan verwacht. Dit laat zien dat het lage consumentenvertrouwen en de dalende uitgaven de detaillisten niet onberoerd laten. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn positiever, maar een stuk minder positief dan de omzetverwachtingen voor het vierde kwartaal van 2010. Dit laat zien dat het herstel dat was ingezet in 2011 is afgezwakt, en zelfs omgekeerd. Ervaring omzet detailhandel 40 Detailhandel - omzet realisatie en verwachting Realisatie kwartaal 3 2011 30 Omzet provincie Utrecht is: saldo (positief-negatief) 20 Toegenomen 20 % Gelijk gebleven 39 % 10 Afgenomen 41 % 0 Saldo -20,9 -10 Omzet Nederland is: -20 Toegenomen 23 % Provincie Utrecht - Realisatie Gelijk gebleven 34 % -30 Provincie Utrecht - Verwachting Afgenomen 43 % -40 Nederland - Realisatie Saldo -20,1 Nederland - Verwachting -50 08 Q3 08 Q4 09 Q1 09 Q2 09 Q3 09 Q4 10 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 11 Q1 11 Q2 11 Q3 11 Q4 Verwachting kwartaal 4 2011 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 35 % Gelijk blijven 45 % De omzet van de detailhandel laat sinds de start van de Afnemen 20 % Conjuctuurenquête zeer trouw een seizoenspatroon zien, met Saldo +14,5 inzinkingen in het eerste en derde kwartaal, en pieken in tweede en vierde kwartaal. Ook de dip in de ervaringen van de omzet in het derde Omzet Nederland zal: kwartaal past in dit patroon, echter is deze dieper dan verwacht. Zo heeft Toenemen 38 % 41 procent van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel een Gelijk blijven 40 % omzetdaling ervaren, terwijl 32 procent dit had verwacht. In de Afnemen 22 % detailhandel in Nederland als geheel is ditzelfde beeld herkenbaar. Saldo +16,5 Ook de verwachtingen voor het vierde kwartaal laten een negatieve tendens zien. Hoewel er meer ondernemers zijn die een omzetstijging verwachten (35 procent) dan andersom (20 procent), liggen deze verwachtingen minder positief dan de oorspronkelijke verwachtingen voor het vierde kwartaal van 2010. Toen verwachtte namelijk 41 procent van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel een omzetstijging, tegenover 13 procent waarbij een omzetdaling werd verwacht. Wat betreft personeelssterkte verwachten de ondernemers in de Utrechtse detailhandel per saldo een negatieve ontwikkeling: 11 procent van hen verwacht een toename van het personeelsbestand, maar 17 verwacht een afname. Deze overwegend negative ervaringen en verwachtingen in de detailhandel laten zien dat na een zeer kort herstel in het einde van 2010 een licht neerwaardse trend is ingezet. Dit kan verklaard worden door de achterblijvende koopkracht van de gemiddelde Nederlander en het steeds verder dalende consumentenvertrouwen*. *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek .
  • 11. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Zakelijke dienstverlening Dramatisch dieptepunt omzet Utrechtse zakelijke dienstverlening derde kwartaal De omzet van het derde kwartaal in de Utrechtse zakelijke dienstverlening laat een dramatisch dieptepunt zien: ondernemers die de omzet hebben zien dalen zijn ten opzichte van de ondernemers die de omzet hebben zien stijgen in een grote meerderheid. Landelijk is het beeld ook overwegend negatief, maar minder extreem. De voor de provincie Utrecht belangrijke zakelijke dienstverlening was de afgelopen kwartalen reeds aan het worstelen en blijft het ook in het derde kwartaal moeilijk hebben. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn positiever: meer ondernemers in de zakelijke dienstverlening verwachten een omzetstijging dan andersom. Ervaring omzet zakelijke Zakelijke dienstverlening - omzet realisatie en verwachting dienstverlening 40 30 Realisatie kwartaal 3 2011 saldo (positief-negatief) Omzet provincie Utrecht is: 20 Toegenomen 12 % Gelijk gebleven 47 % 10 Afgenomen 41 % 0 Saldo -28,6 -10 Omzet Nederland is: Provincie Utrecht - Realisatie Toegenomen 22 % -20 Provincie Utrecht - Verwachting Gelijk gebleven 48 % -30 Nederland - Realisatie Afgenomen 30 % Nederland - Verwachting Saldo -8,1 -40 08 Q3 08 Q4 09 Q1 09 Q2 09 Q3 09 Q4 10 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 11 Q1 11 Q2 11 Q3 11 Q4 Verwachting kwartaal 4 2011 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 32 % De zakelijke dienstverlening in de provincie Utrecht liet al een moeizaam Gelijk blijven 52 % herstel zien na de crisis in 2009. In de resultaten van het derde kwartaal Afnemen 16 % is echter geen sprake meer van herstel, maar van een forse inzinking. 41 Saldo +16,7 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening heeft namelijk een omzetdaling gezien in het derde kwartaal, terwijl 28 Omzet Nederland zal: procent dit had verwacht. Slechts 12 procent van de ondernemers in de Toenemen 34 % Utrechtse zakelijke dienstverlening heeft een omzetstijging gerealiseerd. Gelijk blijven 54 % In de zakelijke dienstverlening in Nederland als geheel is het beeld Afnemen 12 % minder negatief, daar heeft namelijk 30 procent van de ondernemers een Saldo +21,6 omzetdaling ervaren en 22 procent een omzetstijging. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn verrassend positief. Zo verwacht 32 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening een omzetstijging, tegenover 16 procent van hen die een omzetdaling verwacht. Het beeld in Nederland als geheel is nog net iets positiever. Gezien de instabiliteit van de omzetervaringen in de sector is het echter de vraag of de ondernemers deze verwachting zullen waarmaken. Ook de personeelssterkte in de zakelijke dienstverlening in de provincie Utrecht heeft een flinke dip gehad in het derde kwartaal. 44 procent van de ondernemers zag de personeelssterkte dalen, tegenover 11 procent waar een stijging is gerealiseerd. Hiermee wijkt Utrecht behoorlijk af van het landelijke beeld, waar 25 procent een afname van de personeelssterkte zag en 18 procent een toename. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn op dit gebied iets minder negatief, 21 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening verwacht een stijging in de personeelssterkte, 30 procent een daling.
  • 12. Provincie Utrecht Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening Verwachtingen 2012 Verwachtingen 2012 Nieuwe jaar wordt voorzichtig optimistisch tegemoet gezien Zowel ondernemers in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel zien het nieuwe jaar op het gebied van omzet overwegend optimistisch tegemoet. Er zijn namelijk meer ondernemers die een omzetstijging verwachten dan andersom. Ook op het gebied van omzet uit export zijn de verwachtingen overwegend positief, hoewel dit in de provincie in mindere mate is dan landelijk het geval is. De verwachtingen van de personeelssterkte laten een ander beeld zien: daar zijn er namelijk zowel landelijk als in de provincie Utrecht meer ondernemers die verwachten dan in 2012 hun personeelssterkte zal dalen dan andersom. Verwachtingen 2012 Verwachtingen 2012 Omzet: Omzet provincie Utrecht zal: Omzet Omzet uit export Personeelssterkte Toenemen 26 % Provincie Provincie Provincie Gelijk blijven 58 % Utrecht Nederland Utrecht Nederland Utrecht Nederland Afnemen 16 % Saldo +10,9 15% 18% 16% 26% 28% 26% Omzet Nederland zal: Toenemen 28 % Gelijk blijven 55 % Afnemen 17 % Saldo +11,5 66% 67% 58% 55% 72% 63% Omzet uit export: Omzet uit export provincie Utrecht zal: Toenemen 18 % Gelijk blijven 72 % 16% 17% 18% 18% 10% 11% Afnemen 10 % Saldo +8,7 Neemt toe Blijft gelijk Neemt af Omzet uit export Nederland zal: Zoals elk jaar doet de Conjunctuurenquête in het vierde kwartaal ook Toenemen 26 % uitvraag naar de verwachtingen van het komende jaar. Deze zijn voor Gelijk blijven 63 % 2012 voorzichtig positief, ondanks de negatieve ervaringen van het Afnemen 11 % derde kwartaal van 2011. Saldo +14,5 Wat betreft de omzetverwachtingen zijn er meer optimisten dan Personeelssterkte: andersom: 26 procent van de ondernemers in de provincie Utrecht Personeelssterkte provincie verwacht in 2012 een omzetstijging, 16 procent verwacht een Utrecht zal: omzetdaling. Hierbij zijn de verschillen tussen de sectoren groot. Zo zijn Toenemen 16 % er in de Utrechtse bouw, industrie en detailhandel juist meer pessimisten Gelijk blijven 66 % dan optimisten wat betreft de omzet. In de Utrechtse zakelijke Afnemen 18 % dienstverlening zijn de verwachtingen juist opvallend positief. Saldo -1,5 Op het gebied van omzet uit export blijft de provincie Utrecht iets achter Personeelssterkte Nederland op het landelijke beeld, maar is alsnog positief. 18 procent van de zal: exporterende ondernemers verwacht dat de omzet uit export zal stijgen, Toenemen 15 % 10 procent verwacht dat deze zal dalen. Hierbij is vooral de groothandel Gelijk blijven 67 % positief gestemd. Wat betreft de verwachtingen van de exporterende Afnemen 18 % industrie zijn er juist iets meer pessimisten dan optimisten. Saldo -3,0 De verwachtingen van de personeelssterkte zijn zowel in de provincie Utrecht als landelijk overwegend negatief gestemd. In de provincie verwacht 16 procent een toename van de personeelssterkte, maar 18 procent verwacht een afname ervan. Vooral de bouw en industrie hebben negatieve verwachtingen op dit gebied.
  • 13. Colofon Samenstelling en redactie: Deze publicatie is een samenwerking van KvK Midden-Nederland en KvK Gooi-, Eem- en Flevoland Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: Kamer van Koophandel Midden-Nederland Renée van den Bremer, afdeling regionale economie T 030 239 6 650 E renee.vanden.bremer@kvk.nl