1. Afval en gedragsbeïnvloeding
Dr. Bert Pol
Vennoot Tabula Rasa
Behavioral Science Institute Radboud University
Psychologie Maastricht University
Em. lector Overheidscommunicatie

2. Beeld van de burger
• “Beleid” ziet burger als blanco, geïsoleerde
informatieverwerkende machine:
– Je stopt hem vol met argumenten: op basis
daarvan beslist hij en gedraagt hij zich

3. Maar zo werkt het helaas zelden
• Keuze nylons
• Rationalisatie achteraf
• Mensen hebben heel slecht inzicht in hun drijfveren

4. Opruimgedrag rationeel?
• Opruimgedrag zelden of nooit rationeel gedrag
• Zeker niet op straat, op het strand, etc.

5. Wat is het dan wel?
• Automatisch gedrag (zoals 95% van ons gedrag)
– Je denkt er niet over na, je doet het …
– … omdat het altijd zo doet (gewoontegedrag)
– Of omdat je reageert op externe prikkels (woorden,
beelden, sociale patronen)
• Bij automatisch gedrag zijn argumenten niet
effectief
• Wat zijn dan wèl effectieve interventies?

6. Externe prikkels
• Primes: woorden, beelden, geuren etc. die je wel
waarneemt
• Maar waarvan je niet weet dat ze effect hebben op je
gedrag

7. Concrete voorbeelden door stimuli (primes)
activeerbaar gedrag
– Snelheid (toepasbaar bij situaties waarin paniek
kan ontstaan)
– Brutaliteit, assertiviteit, onbeschoftheid (toepasbaar
bij tegengaan geweld tegen hulpdiensten en
politie)
– Samenwerken
– Netheid (Broken windows)
– Koopgedrag (Weense wals versus O sole mio)

8. Sociale patronen
• Diep ingesleten gedragspatronen
• Honderden of duizenden jaren oud
• We merken ze niet meer op
• Maar ze beïnvloeden ons gedrag en kunnen ook
gebruikt worden om gedrag te beïnvloeden

9. Wetenschappelijke methode
gedragsbeïnvloeding
• Evidence based interventies: hebben op
controleerbare wijze bewezen te werken
• Causale effecten hier vastgesteld volgens
methoden wetenschappelijk experiment:
– Controlegroep
– 0 meting / 1 meting

10. Interventie: sociaal bewijs
– Sociaal bewijs: we doen wat de meeste anderen
doen (bijv. handdoek-experiment Cialdini)

11. Sociaal bewijs in (afval)praktijk

12. Toepassing descriptieve norm: de meeste
mensen doen het goede

13. De meeste mensen vinden dit geen goed
gedrag (injunctieve norm)

14. Interventie: commitment and consistency
• Toepassing: foot-in-the-door
• Eerst klein verzoek, dan groter verzoek

15. Stickertje

16. Bord

17. Prompt

18. Toepassing Schone Stranden

19. Conclusie
• Opruimgedrag vooral automatisch gedrag
• Bij beïnvloeding van automatisch gedrag helpen
argumenten niet
• Beter is gebruik te maken van het feit dat het om
automatisch gedrag gaat
• En van bijpassende technieken om ongewenst
gedrag bij te sturen en gewenst gedrag in de hand
te werken
• Met name op de plaats delict