Presentación elaborada por Anna-Lenna Hümmer, alumna de Galego II no CEG de Leipzig durante o SS 2013.

1. A música tradicional
de Galicia
Anna-Lena Hümmer
Galego II – Universität Leipzig
10 de xuño de 2013

2. Esquema ! Información xeral
! Instrumentos principais
! Instrumentos aerófonos
" A gaita
" As frautas e os pitos
" O acordeón
! Instrumentos membranófonos
" A caixa
" O bombo
" O tamboril
" O pandeiro (cadrado)
" A pandeira e a pandeireta
2

3. Esquema ! Instrumentos idiófonos
" As cunchas de vieira
" As tarrañolas
" As castañetas/castañolas
" O charrasco
" A trompa/O birimbau
! Instrumentos cordófonos
" A zanfona
" O rabel
! O traxe típico galego
! O traxe feminino
! O traxe masculino
3

4. Esquema ! Ritmos, bailes e cantares
! Muiñeiras
! Pandeiradas
! Xotas
! Foliadas
! Alboradas
! Alalás
! Cantares de cego
! Cantares de berce
! Cantares de Nadal, Aninovo e Reis
! Cantigas populares
4

5. Informaciónxeral ! Orixe da música tradicional galega: pouco coñecida;
primeiras referencias da Idade Media
! Instrumentos típicos representados en pórticos ou
capiteis, pero hai poucas notacións musicais
! Séculos escuros: transmisión só de maneira oral
! A partir dos finais do século XIX: reivindicación e
investigación da tradición musical
! Franquismo: castelanización da música popular
! Dende a fin do franquismo: outra reivindicación con
agrupacións folclóricas, grupos musicais etc.;
consideración da orixe céltica e da relación coa música
de Irlanda, Escocia e da Bretaña
! Dende os anos 1980: moitos músicos que xuntan
elementos tradicionais con outros xéneros ou elementos
celtas doutros países ! folk
5

6. Instrumentosaerófonos A gaita
! Instrumento antigo
de orixe oriental
! Orixe: frauta á que
se engadiu un fol para aliviar
o esforzo pulmonar do músico
! son continuo e ininterrompido
! Chegou a Galicia sobre o século XII
! A gaita galega tradicional consiste de fol,
soprete, punteiro e ronco, pero hai varios tipos
segundo as partes que a componen, p.!ex. gaita
de fol con dous punteiros, gaita con ronqueta e
chillón etc.
6

7. Instrumentosaerófonos As frautas e os pitos
! Son tradicionais varios tipos de frauta feitos de
cana, sabugueiro ou madeira
! “Frautas” = normalmente frautas traveseiras,
tanto as sinxelas coma as máis complicadas
! “Pitos” = frautas rectas de bisel
! As frautas e os pitos tradicionalmente foron os
instrumentos dos pastores e xoguetes dos
nenos
7

8. Instrumentosaerófonos O acordeón
! Inventouse en Alemaña e Austria no século XIX
engadindo un fol a unha harmónica
! Entrou á música popular de case toda Europa
! Dúas caixas de madeira con teclados: a man
dereita executa a melodía, a man esquerda o
acompañamento
! Dous tipos:
acordeón de botóns/ acordeón piano
diatónico
8

9. Instrumentosmembranófonos A caixa
! Tambor chato e fabricado íntegra
ou parcialmente de metal
! ten un son máis claro
! Procede das bandas de música,
foi introduido na música tradicional
no s.!XIX
O bombo
! Tambor cun diámetro de entre
60 e 90!cm
! Parte dos grupos de gaiteiros que
se crearon entre mediados do
s.!XIX e principios do s.!XX
9

10. Instrumentosmembranófonos O tamboril
! Semellante ao bombo, pero máis pequeno
(diámetro duns 20 a 30!cm)
! Acompañamento típico da gaita
O pandeiro (cadrado)
! “Pandeiro” normalmente refírese a un tambor
cadrado duns 40 a 50!cm de lado
! No interior do marco de madeira van unhas
cordas que poden levar colgados uns axóuxeres
(vídeo)
10

11. Instrumentosmembranófonos A pandeira
! Pandeiro redondo que normalmente leva
ferreñas distribuídos por arredor do marco que
ten un diámetro de entre 30 e 40!cm
! Acompañamento típico do canto
A pandeireta
! Pandeira pequena (diámetro duns 25 a 30!cm)
11

12. Instrumentosidiófonos As cunchas de vieira/As vieiras
! Dúas cunchas que se rozan unha contra
a outra (vídeo)
! Acompañamento do canto ou da gaita
As tarrañolas
! Dúas taboíñas rectangulares e alongadas de
madeira dura
! Colócanse entre os dedos e bátese unha
contra a outra cunha sóa man (vídeo)
As castañetas/castañolas
! Dous anacos de madeira
! Colócanse na man e emítese un son
movendo os dedos a as mans
! Sobre todo para acompañar o baile 12

13. Instrumentosidiófonos O charrasco
! Instrumento ritual relacionado co Entroido e co
Nadal, procedente do val do río Ulla
! Pau de 170 a 180!cm de altura con traveseiros
de madeira e varias ferreñas
! Bátese no chan e ráspase cun pau cheo de
fendas contra un arame que vai da parte
superior á parte inferior (vídeo)
A trompa/O birimbau
! Instrumento de ferro que se coloca entre os
labios; ten unha lámina que se fai vibrar co dedo
e varíanse os sons coa boca (vídeo)
! Típico da Fonsagrada (provincia de Lugo)
! Para a diversión individual
13

14. Instrumentoscordófonos A zanfona
! Instrumento de orixe medieval
! Consta dunha caixa semellante
a unha guitarra cun manubrio
que fai xirar unha roda para
poñer en vibración cinco cordas;
con botóns varíanse os sons (vídeo)
! Como o violín, o acordeón ou o clarinete, é de
orixe culta e entrou na música popular despois de
caer en desuso nas esferas máis cultas
! Acompañamento típico dos cantares
de cego
14

15. Instrumentoscordófonos O rabel
! Violín rústico popular entre os séculos
XIII e XVII
! Consiste en unha caixa de resonancia en
forma de pera, unha tapa de pel e tres
cordas
! Tócase cun arco apoiando o rabel contra
o peito (vídeo)
15
Hai varias representacións de rabeis,
por exemplo nas fachadas de igrexas,
mais hoxe é pouco frecuente tocalo.

16. Otraxetípicogalego O traxe feminino
! Chambra ou camisa
! Saia
! Enagua
! Mantelo ou vasquiña
! Dengue e xustillo/corpiño ou
chaquetilla
! Mantón cruzado ou pano de
oito puntas
! Cofia, pano ou sombreiro na
cabeza
! Zapatos negros, zocas ou
zocos/tamancas
16

17. Otraxetípicogalego O traxe masculino
! Camisa
! Chaleco ou chaqueta
curta
! Pantalóns e calzas
! Polainas
! Faixa
! Monteira ou pucho
! Botas, zocos/tamancas
ou zocas
17

18. Otraxetípicogalego
18

19. Ritmos,bailesecantares Muiñeiras
! Cantares e bailes rápidos e animados de 16
compases en 6/8 con moitas repeticións de
melodía e versos
! Outros nomes rexionais: ribeirana, molinera,
empuñada, punteada, chouteira
! Exemplos: O espantallo, Muiñeira de Chantada
Pandeiradas
! Relacionadas íntimamente coas muiñeiras
! É controvertido se é un ritmo diferenciado ou
só se trata de muiñeiras ou xotas acompañadas
de instrumentos de percusión, p.!ex. o pandeiro
19

20. Ritmos,bailesecantares Xotas (ou Jotas)
! Ritmo e baile rápido en compás de 3/4, pero
máis pausado que a muiñeira
! Unha das danzas máis populares e máis bailadas
en toda España
! Exemplos: Xota cruzada,A miña Rosiña
Foliadas
! Baile alegre e festeiro con acompañamento
vocal e instrumental (de percusión)
! Outros nomes: ruada, fiada
! Exemplo: Foliada de Nadela
20

21. Ritmos,bailesecantares Alboradas
! Pezas instrumentais, normalmente para gaita e
tamboril
! Tócanse tradicionalmente na mañá dos días de
festa desfilando pola localidade para anunciar o
comezo das festividades
! Exemplos:Alborada galega/Alborada deVeiga,
Alborada de Ponte Caldelas
21

22. Ritmos,bailesecantares Alalás
! Cantos líricos e melancólicos con letras
onomatopeicas e melodías abertas á
improvisación
! Considerados “por moitos a máxima expresión
do sentir da alma galega e berce do resto dos
cantares” (Camafeita Longa 2001)
! De orixe indefinida
! Exemplo: Alalá das Mariñas
22

23. Ritmos,bailesecantares Cantares de cego/Romances (de cego)
! Relatos rimados que cantaban ou recitaban
cegos (ou non) nas ferias, prazas, nos patios de
igrexas etc. acompañado por violín ou zanfona
! Foron moi populares para a diversión e para
difundir novas entre a poboación rural
! Temas históricos, relixiosos, satíricos etc.
Cantares de berce
! Cantos lentos para poñer nenos a durmir
! Exemplo: Cantiga de berce
23

24. Ritmos,bailesecantares Cantares de Nadal,Aninovo e Reis
! Varios tipos de cantos relixiosos do ciclo de
Nadal
! Cantábanse por grupos indo de casa en casa nas
aldeas para pedir doces, comida ou cartos que
se repartían entre todos (o aguinaldo)
! Cantares de Nadal: panxoliñas, romances,
arrolos, vilancicos
! Cantares de Aninovo: aninovos, xaneiras,
manueis
! Exemplos: Canto de reises, Nadal de Luíntra
24

25. Ritmos,bailesecantares Cantigas populares coñecidas
! A Rianxeira (AVirxe de Guadalupe)
! A Carolina
! Miña nai, miña naiciña
! Rodaballo
! Velaí vai
! Nos caneiros (Ai Pepiño adiós)
! O andar miudiño
! Teño un amor en Rianxo
! Se vas ó San Benitiño
! Na beira do mar
! Collín toxos e flores
! Fía na roca
Enlace ás letras de 102 cantigas populares galegas
25

26. Fontesdeinformación
" http://www.regueifa.org/archivos/PROXECTO%20OLGA
%20CAMAFEITA.pdf
" http://gl.wikipedia.org/wiki/Música_tradicional_galega
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/indice-de-
instrumentos/
" http://usuarios.multimania.es/aureano/musica/instrumentos.htm
" http://de.wikipedia.org/wiki/Galicische_Gaita
" http://gl.wikipedia.org/wiki/Traxe_galego
" http://www.museodopobo.es/expo-sala-traxe.php
" http://www.galiciaespallada.com.ar/musica.htm
" http://asombradebouzapanda.files.wordpress.com/2011/06/os-cantos-de-
reis-e-de-nadal.pdf
26

27. Fontesdeimaxe
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/os-aerofonos/gaita-de-fol-”sinxela”/
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/os-aerofonos/frauta-1/
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/os-aerofonos/frauta-2/
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/
2010/10/4_143_l_004915.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/os-aerofonos/acordeon-cordion/
" http://gl.wikipedia.org/wiki/Ficheiro:PianoAccordeon.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/
2010/10/21.3_L_004791.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/os-membranofonos/bombo/
" http://www.anacrusamusical.com/11240-large/tambor-gallego-254-cm-10-x-25-cm.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/
2010/10/21.9_L_004778.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/
2010/10/21.11_L_004780.jpg
" http://www.brincadeira.org/gl/fotos/pandereteiras
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/2010/10/
L_004977-300x300.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/2010/10/
L_004727.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/2010/10/
L_004737.jpg
27

28. Fontesdeimaxe " http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/2010/10/
L_005021.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/2010/10/4_7-
Trompa-2-e1287480092685.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/
2010/10/46_zanfona_sxvii_l_001997.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/os-cordofonos/zanfona-zanfona/
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/
2010/10/5_l_004940.jpg
" http://www.consellodacultura.org/asg/instrumentos/wp-content/uploads/
2010/10/21_12_b_ravel_de_praterias.jpg
" http://www.santiagodecompostela.org/medi/centro_de_prensa/recursos_graficos/
43_APOSTOLO_2011/12_Dia_traxe/2294.jpg
" http://www.santiagodecompostela.org/medi/centro_de_prensa/recursos_graficos/
43_APOSTOLO_2011/12_Dia_traxe/8128.jpg
" http://gl.wikipedia.org/wiki/
Ficheiro:Día_do_traballo._Santiago_de_Compostela_2009_92.jpg
" http://alalashowroom.files.wordpress.com/2013/05/pucho_2_alala.jpg
" http://gl.wikipedia.org/wiki/Ficheiro:Muiñeira.jpg
" http://www.pontecesures.net/wp-content/uploads/2007/01//
Gaiteiros_Algueirada_07_01_2007.jpg
28

29. Graciñas pola vosa atención!
29