Tatimi mbi vleren e shtuar (Kontabiliteti Tatimor)
003 doganat2
1. Doganat
- Doganat janë të hyra monetare të shtetit,paguhen me rastin e pagimit të mallit të caktuar përtej
kufirit përkatësishtë kufirit doganorë.Doganat janë një lloj i tatimi për arsyje së kanë të gjitha
karakteristikat juridike,ekonomike dhe teknike me të cilat cilësohen edhe tatimet.
- Te doganat janë karakteristike :dhënia e detyrueshme në para,në bazë të sovranitetit të shtetit
dhe pa të drejt në kundërshtim si caktimi i bazës dhe i normës doganore në bazë të së cilave
llogaritet shuma e doganës.Doganat janë një lloj i veçantë i tatimeve indirekte dhe kane efekte të
ngjajshme me tatimin e qarkullimit.
Ata që padisin doganat theksojnë:
Doganat e kufizojnë zhvillimin e tregëtisë ndërkombëtare;
Doganat e ngadalsojnë procesin e rritjes në produktivitetin e punës;
Doganat janë të padrejta sepse i godisin më rëndë shtresat e varfëruara të popullsisë se ato të
pasurat.
Ata që i arsytojë doganat (mendojnë që doganat shkaktojnë efekte pozitive)
Doganat janë një nga mjetet efikase për mbrojtjen dhe ndihmen e ekonomisë nacionale;
Me dogana mund të ndikohet në mënyrë efikase në mardhëniet me shtet të tjera;
Me dogana mund të mbrohet relativishtë me sukses edhe pavarësiaekonomike e vendit;
Me dogana sigurohen relativishtë shprejtë lirë dhe lehtë të hollat për financimin e nevojave
shtetërore kontraktuese.
Karakteristikat e saj janë:
- parimi i konsensualizmit nuk vlenë por kërkohet forma strikte për themelilin e
mardhënieve koncensionare.
- Nuk vlenë rregulla e barazisë së bashkëkonraktuesve;
- Dispozitat e rregullave me të cilat përcaktohet përmbajtja e kontratës koncensionere janë
pjesë përbërëse të kontratës;
- Zgjidhja e kontesteve.
Kontrata për depozitimet financiare- është ajo K më të cilën banka obligohet të pranojë kurse
depozituesi të deponojë në bankë një shumë të cakruar ku banka ka të drejtë të disponojë me
shumën e deponuar të të hollave.Dallojmë dy lloj deponimesh të të hollave: në të parë dhe të
afatizuara.Të parat konsiderohet të gjitha mjetet e deponuara në çdo moment ndërsa depoziti i
afatizuar është kur të drejtat e depozituesit që të disponojë mjetet në aspektin kohorë i ka të
kushtëzuara.
Deponimi në kursim paraqet një lloj të depozitit bankar në të holla,ku lidhet një marrëveshje në
mes të bankës dhe deponuesit në kursin,dhe banka obligohet të pranoj në kursim shumën e
caktuar të të hollave apo në tërësi nese këtë e kërkon deponuesi dhe krahas kësaj ta kërkoj
2. pagesen e kamatës.
Kontrata për llogarinë vijuese është aso K me të cilën banka obligohet një personi ti hapë
llogari të veçantë dhe nëpërmjet sajti pranoj pagesat dhe të krijojë arkëtim të mjeteve të atij
personi dhe kredive të ...
Kontrata mbi ndërtimin është lloj i veçantë më anë të cilës një palë (kryesi) obligohet palës
tjetër(komitentit) t’ia ndërtojë objektin ndërtimor apo ti marrë përsipër për ti kryer disa punë
ndërtimore në objetin ekzistues ndërtimor më qëllim të renovimit,të përmirësimit e
adaptimin,kurse palës tjetër porositësi obligohet t’ia pranojë çmimin përkatës.
Kontrata mbi vepren e autorit (mbi botimin e vepres)
Me kontratë mbi botimin e vepres nënkuptojmë K në bazë të cilës njëra palë(autori) merr mbi
vete detyrimin t’ia dorëzojë palës tjeter (botuesit) vepren e tij me qëllim të publikimit dhe në
tërësi ose pjesërisht e bart kryerejn e së drejtës së tij të autorit,kurse pala tjeter (botuesi)
detyrohet që vepren ta shumëzojë në mënyrë të rëndomtë,të publikojë dhe autorit t’ia paguaj
shpërblimin e kontraktuar (honorarin e autorit).
Te drejta e autorit janë të mbrojtura me ligje nacionale dhe me konventa ndërkombëtare.
Detyrimet e arutorit janë që vepren ta dorëzojë në dorëshkrim,që në botuesin të bartë tërësishtë
a pjesërishtë kryerjen e të drejtës së autorit,ta mbrojë botuesin nga ericioni.
Detyrimet e botuesit –botimim dhe shumëzimi i vepres,pagimi i honorarit të autorit,dorëzimi i
egzemplarëve gratis,informimi i autorit për shitjen e egzemplarëve.
Kontrata për deponimin e letrave me vlerë është K me të cilën banka obligohet që me
shpërblimin e caktuar t’ia marrë letrat me vlerë për tia ruajtur dhe realizuar të drejtat dhe
detyrimet të cilat kërkohen për ti kryer në lidhje me to.
Kontrata mbi sefin është K në të cilën banka obligohet që ti ofrojë në përdorim shfrytëzuesit
sefin për një periudh të caktuar,e shfrytëzuesi obligohet që për këtë të paguaj shpërblimin e
caktuar.Nuk kërkohet forma me shkrim.
Kontrata për kredinë është ajo lloj K me të cilën banka obligohet shfrytëzuesit të kredisë ti lë
në disponim shumën e caktuar të mjeteve financiare në kohë të caktuar apo të pacaktuar për
ndonjë destimim,kurse shfrytëzuesi i kredisë obligohet që bankës t’ia paguaj shpërblimin e
kontraktuar dhe shumë e marrë të të hollave t’ia kthejë në mënyrë siq është përcaktuar në
kontratë.Kjo kontratë është punë tipike bankare.
Llojet e kontratave për kredi sipas destinimi të tyre
Kreditë e destinuara janë:
1. Kreditë investive – që janë të destinuara për ndërtim apo pajisjen e objekteve investues që
janë kontratë për kredinë.
3. 2. Kreditë konsumuese- destimi i këtyre kredive është kryesishtë që shfrytëzuesve të
kredive tu mundësohet që nga mjetet e marra të kenë mundësi ti kryejn disa nevoja
afatëgjata duke blërë p.sh aparate për amvisëri,vetura etj.
Punët e veçanta kredituese .Këtu kemi të bëjmë më një lloj të veçantë të kredisë së
Nombardit,për objetin e tregut, këtë eksluzivisht e paraqesin letrat me vlerë.
Kreditë e akceptuara. Me këtë kontratë banka obligohet që të bëjë akceptimin e kambialit tq
cilin klienti i saj i ofronë dhë bartet në të në mënyrë që si akceptuese banka pranon që kambialin
ta paguajë në momentin e arritjes për pagesë.
Kreditë ramburse janë lloj i kredive të akceptuara,të cilat banka i jep shfrytëzuesit për pagesen
e.....
Doganat në sistemin e të hyrave
Është lloj u tatimeve që kanë rëndësi shumë të madhë për ekonominë e vendit.
Doganat janë të hyrat monetare të shteti të cilat paguhen më rasin e kalimi të mallit të caktuar
prej kufirit shtetërorë përkatësishtë kufirit doganor.Doganat janë tatime indirekete.
Karakteristikat e doganave janë : dhënie e detyrueshme në para në bazë të sovraniteit të shtetit
dhe pa të drejtë ne kundershpërblim.Qëllimi i doganave është ruajtja e integritetit ekonomik të
vendit pra qëllimi kryesor i tyre është qëllimi financiar dhe ekonomik,p.sh aplikimi i doganës të
mallërat me origjinë të jashtme ndikon në ngritjen e çmimeve të tyre dhe me këtë rast mbrohet
pozita e malleave vendore.Doganat kanë rolin e rregullimit të rrjedhave të tregtimit me jashtë.
Për klasifikimin e doganave ekzistojnë disa kritere prej të cilave po përmendim :
Sipas drejtimit të qarkullimit të mallërave doganat i ndajmë në
a) Doganat e importit,
b) Doganat e eksportit,
c) Doganat e tranzitit.
Sipas qëllimit të aplikimit të doganave,doganat mund ti ndajmë në :
a) Financiare (fiskale)
b) Ekonomike ose mbrojtëse
c) Dogana antidoping
d) Dogana represive.
- Sipas mënyrës së nxjerrjes së dispozitave mbi doganat:
1. Doganat autonome
2. Doganat kontraktuese ose konvencionale
- Sipas lartësisë së ngarkimit tatimor:
1. Doganat diferenciale
2. Doganat preferenciale
4. Klasifikimi i doganave
Doganat financiare (fiskale) – këto dogana aplikohen me qëllim tq mbledhjes së mjetebe
monetare për plotësimin e të ardhurave shtetërore.
Doganat paguhen për mallërat e importuara të cilat nuk prodhohen ne vend ose nuk prodhohen
në sasi të mjaftueshmë.Në shtetet në zhvillim qëllimi i doganave është me karakter fiskal.Në
shtetet e zhvilluara doganat fiskale përdoren me rastin e importimit të lëndëve të para të
nevojshmë për industrin e tyre të zhvilluar si dhe në produkte për nevojat e tyre.
Doganat ekonomike përdoren me qëllim të mbrojtjes së prodhuesve të vendit në
përgjithësi.Këto dogana aplikohen edhe për pengimin ose ngadalsimin e impritit të mallërave të
lira nga prodhuesit e huaj në tregun e vendit.
Doganat antidoping- janë dogana mbrojtëse më të cilat dëshirohet të mbrohet ekonomika e
vendit nga mallërat e importuara me çmime të ulëta.Pra me çmime të ulëta mundohen të krijojnë
monopol,atëhere vendi më qëllim që ta mbrojë ëkonominë e tij përdorë doganat antidoping.
Doganat recesive janë dogana mbrojtëse të cilat i ndërmerr një shtet kundër një shteti tjetër që
më parë ka ndërmarr masa të dëmshme.
Doganat sispas vlerës janë dogana të cilat llogariten në përqindjen e caktuar në çmimin e mallit.
Doganat speciale ose kuantitative caktohen në bazë të ndonjë njësie matëse që është
karakteristike për mallin e caktuar të importuar sië janë :pesha,metri,vëllimi,copa etj. Doganat
speciale janë stabile sepse nuk varen prej ndryshimt të çmimit të mallit por vetëm prej sasisë së
mallit të importuar.
Doganat autonome janë ato të cilat shteti përkatës vetë i nxjerrë dispozitat sipas nevojës së
ekonomisë
Sistemi e politika e formimit të të hyrave publike
Që shteti të mund të ushtrojë veprimtarinë e caktuar financiare të tij dhe të organeve të tjera
juridikepublike që të mund ti plotësoj nevojat e shoqërisë që janë në kompetencën e tij i
nevojkiten të hyrat me të cilat mund ti mbulojë shpenzimet që bëhen me rastin e kryerjes së
detyrave nga kompetenca e vet dhe të arrij ato qëllime që janë të përcaktuara në fushën e
vperimtarisë financiare të shtetit dhe të organeve të tjera juridike publike duhet të sigurohet
vëllimi i kualitetit të caktuar të mjeteve financiare d.m.th. të sigurohen mekanizmat dhe
instrumentet përkatëse për formimin e të hyrave.
Tatimi në shpenzime – është formë tatimore e cila duhet ta rrisë kursimin dhe të shërbejë si
sinstrument i përshtatshëm i politikës së shtetit kundër inflacionit.
Lartësia e ngarikimit tatimor varet nga lartësia e shpenzimeve të obliguesit tatimor. Shuma e
tatimit është aq më e madhe sa më të mëdha të jenë shpenzimet.
Doganat – janë të hyra monetare të shtetit, paguhen me rastin e kalimit të mallit të caktuar përtej
kufirit, përkatësisht kufirit doganor. Doganat janë tatime indirekte, Termi doganë është huazuar
5. nga latinishtje që në gjuhën shqipe do të thotë taks shtetërore në të holla e cila merret sipas
ligjeve në fuqi për mallra që hyjnë ose dalin nga një shtet në shtetin tjetër.
Terminilogjia doganore
Tagra doganore është shuma e gjithëmbarshme e tagrave me të cilat ngarkohet malli me rastin e
doganimit (DOGANAT, TAKSAT, MAGAZINIMI).
Deklarata doganore –është flet paraqitja e mallit që i nënshtrohet doganimit. E paraqet pronari i
mallit, përkatësisht në emër të tij, transportuesi, në bazë të kësaj deklarate bëhet llogaritja dhe
pagesa e tagrave doganore.
Kufiri doganor – është vija (linja) doganore me të cilën është shënuar rajoni doganor i në vendi.
Ai zakonisht përputhet me kufirin shtetëror.
Brezi kufitar doganor – përfshinë territorin q ështrihet përgjatë kufirit të rajonit doganor.
Mbikëqyrja doganore – përfshinë masat që ndërmerren për pengimin e veprimit të pa lejueshëm
me mallin q ëi nënshtrohet doganës dhe për sigurimin e pandryshueshmërisë së tij derisa të
kryhet procedura doganore.
Malli doganor – janë sendet qe importohen përkatësisht që futen në rajonin doganor, që
eksportohen prej atij rajoni.
Dokumentet doganore – janë dokumentet e caktuara në bazë të të cilave bëhet doganimi.
Kontrolli doganor – është procedura e përcaktimit të sasisë, të vlerës dhe cilësisë së mallit.
Tarifa doganore – është pasqyra sistematike e të gjitha objekteve që i shtrohen doganimit dhe e
përqindejeve doganore.
Magazinimi doganor – është sasi e kompenzimit që paguhet për mallin e vendosu në magazinën
doganore.
Magazina doganore – shërben për vendosjen e mallit të patatimuar.
Depoziti doganor – është paraja që në doganat kufitare udhëtarët i kan depozituar me rastin e
shkuarjes në botën e jashtme ose me rastin e hyrjes në vend.
Qarkullimi doganor – është ai qarkullim i mallit që i nënshtrohet doganimit përkatësisht
kontrollit doganor që bëhet derisa ai mall nuk është vënë në qarkullim të lirë.
Rrugët doganore – janë rrugë tokësore, ujore, ajrore nëpër të cilat bartet, transportohet,
importohet malli përtej kufurit doganor.
Sistemi doganor – e përbëjnë të gjitha dispozitat që kanë të bëjnë me doganimin e mallit,
mbikëqyrejn doganore, procedurën doganore e që aplikohen në një rajon të caktuar.
Argumentet doganore – janë nocion me të cilin shënohen shkaqet ekonomike për arsyetimin e
mbledhjes së doganave.
Lidhja doganore – krijohet me traktatin e dy ose me shumë shteteve. Me këtë traktat palët marrin
6. përsipër obligimin se do ta unifikojnë materien mbi doganat dhe do ti heqin kufizimet doganore
në marrëdhëniet e veta tregtare.
Unioni doganor – Unioni (bashkimi) doganor është rajon doganor i ndërlidhur i dy ose më shumë
shteteve në një rajon doganor unik brenda të cilit ëbhet lirisht pa dogana kalimi i mallit përtej
kufijve shtetëror të vendeve anëtare.
Zona e lirë doganore është pjesa e teritorit shtetëror që ekontrollojnë qarkullimin e mallit nëpër
kufijtë shtetëror dhe bënë kontrollin devozir në kufi. Organet doganore ndryshojnë nga organet
financiare që bëjnë caktimin, arkëtimin dhe kontrollimin e mbledhjes së tatimeve të tjera.
Kundërvajtja doganore është shkelje e dispozitave doganore.
Dënimet doganore janë dënime që organet ua shqiptojunë kundërvajtësve të dispozitave
doganore në procedurë administrativo-ndëshkimore.
Parashkrimi doganor – është humbje e së drejtës së doganave dhe të tagrave të tjera doganore pas
kalimit të kohës së caktuar, prej krijimit të obligimit të pagesës së tyre.
Canert-TIR është dokument doganor që lëshohet në bazë të marrëveshjes doganore të lidhur
ndërmjet vendeve anëtare të organizatës për bashkëpunim ekonomik e zhvillim për shpejtimin e
qarkullimit ndërkombëtar rrugor me thjeshtësimin e formaliteteve doganore.
Barriera doganore – ku përqindjet tatimore për mallin e importuar ose për mallin që eksportohet
janë të caktuara aq lartë sa importimi, përkatësisht eksportimi i mallit të doganuar është shumë i
vështirësuar ose gati i pamundshëm.
Kontigjenti doganor – është sasia e caktuar e mallit e përcaktuar qoftë në bazë të peshës qoftë në
njësi tjera të masës që në ndonjë periudh kohe dhe nën kushtet e caktuara mund të importohet në
ndonjë rajon të caktuar doganor përkatësisht të eksportohet nga ai rajon.
Prelevmani – quhet tagra (dogana) që aplikohet zakonisht në marrëdhënie tregtare të vendeve
anëtare të bashkësisë ekonomike Evropiane në njërën anë dhe shteteve të tjera në anën tjetër me
rastin e importimit të produkteve të caktuara ushqimore në tregun e bashkësisë evropiane
ekonomike.
Ndarja e doganave mund të klasifikohet sipas kritereve të ndryshme
Ndarja më e zakonshme e doganave bëhet sipas:
1. Drejtimit të ecurisë së mallit
2. Qëllimit të aplikimit të doganave
3. Mënyrës së matjes së obligimit tatimor
4. Mënyrës së nxerrjs së dispozitave mbi doganat
5. Lartësisë së ngarkimit doganor
Në qoftë se për kriter të ndarjes së doganave merret drejtimi i ecurisë së mallit të doganuar
atëherë dallojmë këto lloje të doganave:
7. 1. Doganat e importit
2. Doganat e eksportit
3. Doganat e tranzitit
- Sipas qëllimit të aplikimit të doganave, doganat mund ti ndajmë në:
1. Doganat financiare (fiskale)
2. Doganat ekonomike ose mbrojtëse
3. Doganat antidomping
4. Doganat retrosive ose represive
- Sipas mënyrës së matjes së obligimit doganor:
1. Doganat sipas vlerës ose ad valorem
2. Doganat specifike ose kuantitative
3. Doganat e përziera
4. Doganat rrëshqitëse
- Sipas mënyrës së nxjerrjes së dispozitave mbi doganat:
1. Doganat autonome
2. Doganat kontraktuese ose konvencionale
- Sipas lartësisë së ngarkimit tatimor:
1. Doganat diferenciale
2. Doganat preferenciale
së saj ato i ndërmerr,i plotëson edhe i heq nga përdorimi vetë shteti.
Doganat e kontraktuara- ose komercoale bazohen në marrëveshjet e arritura ndërmjet dy apo
më shume shteteve dhëe atë në bazë të reciprocitetit.
Doganat diferenciale janë ato dogana me ç’rastë malli doganohet me notmat doganore më të
larta ose me proporcion më të latrë se sa është ë paraparë me tarifen doganore.Këto përdoren në
shtetet të cilat janë në mardhdhënie të ashpërsuara.
Doganat preferenciale janë të kunderta me doganat diferenciale për arsye se në këto dogana
përdorin norma më të ulëta doganore me rastin e doganimit të mallit.