1. PERCEPTIMI I FORMAVE

2. Cka quajme forme?
Fjala forme ka shume kuptime.
Ajo mund ta pershkruaje pamjen e jashtme te ndonje sendi qe e
shohim me sy, p.sh. formen e karriges ose te trupit te njeriut qe
ulet ne te.
Ajo mund te aludoje edhe ne nje gjendje ne te cilen dicka
vepron ose shfaqet, psh. uji ne formen e akullit ose te avullit.
Ne art dhe dizajn shpesh e perdorim termin forme per ta emeruar
strukturen formale te nje vepre arti - menyren e bashkerendimit dhe
te organizimit te elementeve dhe te pjeseve te nje kompozicioni per
ta prodhuar nje imazh koherent.

3. Forma ?
Derisa me forme e nenkuptojme perceptimin e ndonje mase a
vellimi 3D, me trajte i referohemi me ngushtesisht atij aspekti
thelbesor te formes, i cili e kushtezon dukjen dukjen e formes –
konfigurimin ose dispoziten e vijave ose te konturave qe e
perkufizojne figuren ose formen.
Tiparet e formes jane: trajta, permasa, ngjyra, tekstura

4. Forma
vs
Trajta
Forma = perceptimin e ndonje mase a vellimi 3D
Trajta = aspekti kryesor nepermjet te cilit e shquajme edhe e
kategorizojme formen dhe ajo paraqet konturat karakteristike
ose konfiguracionet e syprinave te nje forme te caktuar.
forma
trajta

5. …..PERMASA, NGJYRA, TEKSTURA…
Permasa - dimensioni fizik i gjatesise,
gjeresise dhe i thellesise se formes.
Keto dimensione i percaktojne proporcionet e
formes, kurse masa e formes percaktohet prej
marredhenies ndermjet madhesise se saj dhe
formave te tjera te kontekstit te njejte.
Ngjyra - fenomeni i drites dhe i perceptimit
pamor, qe mund te pershkruhet si perceptim
individiual i shkelqimit, ndricimit dhe vleres
tonale.
Ngjyra eshte tipari i cili me se qarti e shquan
formen nga mjedisi i vet. Ajo gjithashtu
ndikon ne peshen pamore te `formes.
Tekstura - cilesia pamore dhe cilesia e
vecante prekese qe i jepet nje siperfaqeje nga
permasat, trajtat, organizimi dhe proporcionet
e pjeseve te veta. Tekstura gjithashtu
percakton shkallen ne te cilen siperfaqet e nje
forme e pasqyrojne ose e perthithin driten.
`

6. Tiparet relative…
Format kane edhe tipare relative, te cilat e kushtezojne modelin dhe
kompozicionin e elementeve. Ato jane:
Pozita: Vendndodhja e formes ne
raport me mjedisin ose fushen pamore
mbrenda te ciles ajo shikohet
Orientimi: Drejtimi i formes ne raport
me rrafshin baze, me kahet e busulles,
me format e tjera ose ne raport me
personin qe e shikon ate forme.
Inercioni
pamor:
Shkalla
e
perqendrimit dhe e stabilitetit te
formes. Inercioni pamor i formes
mvaret nga gjeometria e saj si dhe nga
orientimi i saj ne raport me rrafshin
baze, me forcen e rendeses dhe
drejtimin e shikimit tone.

7. Te gjitha keto tipare te formes ne te vertete ndikohen nga kushtet
nen te cilat i shikojme ato.
Ndryshimi i perspektives ose kendi i veshtrimit na i shfaq syve
tane trajta ose aspekte te ndryshme te formes.
Largesia jone nga forma e dhene e kushtezon se cfare na duken
permasat e saj.
Kushtet e ndricimit nen te cilin e veshtrojme formen ndikojne ne
qartesine e trajtes dhe te struktures se saj.
Fusha pamore qe e rrethon formen na e kushtezon aftesine per
ta lexuar dhe per ta njohur ate forme.

8. …
Pra, Trajta nenkupton ravizat karakteristike te figures se rrafshte
ose konfigurimet siperfaqesore te nje forme vellimore.
Ajo eshte mjeti paresor me ane te te cilit ne i njohim, i identifikojme
dhe i kategorizojme figurat dhe format e vecanta.
Ne arkitekture shprehim intersim per trajtat e:
dyshemese, murit dhe tavanit, qe formojne hapesirat
hapjeve te dyerve dhe dritareve brenda hapesirave te krijuara
siluetave dhe konturave te formave te objekteve.
Perceptimi yne i trajtes mvaret nga shkalla e kontrastit pamor qe
ekziston pergjate ravizave qe e ndajne figuren nga sfondi i saj ose
figuren nga fusha e saj.

9. SI I PERCEPTOJME FORMAT?
Me ane te kontrastit ne fushen pamore.
Pa kontrast ne fushe pamore krijohet konfuzioni, d.m.th. nuk
shquhen format.

10. Si krijohet kontrasti
ne fushen pamore?
Kontrasti ne fushen pamore krijohet si vijon:
Kontrasti ndermjet objektit dhe pjeses se
mbrapme te objektit dhe te vendit.
Kontrasti i siperfaqeve te ndricuara dhe i
atyre te hijezuara. Ne kete menyre
shquhen me fort skajet dhe kufijte e
vellimit.
Kontrasti i siperfaqeve te punuara me
materiale, teksture dhe ngjyra te
ndryshme. Keto gjithashtu i shquajne me
fort skajet dhe kufijte e vellimeve.
Vijat qe i shoqerojne konturat e nje
vellimi, ndikojne qe ai vellim te
perceptohet me fort.

11. Vellimet qe kane forma amorfe perceptohen me lehte nese
pershkruhen me vija.
Izohipsat qe lidhin te gjitha pikat me lartesi te njejte mbidetare e
lehtesojne perceptimin e topografise se terrenit.

12. THEKSIMI I FORMES
Me theksim (artikulim) te formes nenkuptojme menyren se si
bashkohen siperfaqet e saj dhe e percaktojne trajten dhe vellimin e
saj. Konfigurimi i saj lexohet dhe perceptohet lehte.
Forma mund te theksohet si vijon:
Duke i dalluar rrafshet fqinje me
ndryshimin e ngjyres, tekstures,
materialit apo modelit.
Duke e ndricuar formen per te
krijuar kontraste te forta ne vleren
tonale pergjate skajeve dhe
kendeve.
Duke i shquar kendet si elemente
lineare te pamvarura prej rrafsheve
kufizuese.
Duke i larguar kendet per t’i ndare
fizikisht rrafshet fqinje.

13. KAMUFLIMET
Forma mund te rrumbullakesohet apo zbutet ne menyre qe te
theksohet vazhdimesia e siperfaqeve te saj. Ose materiali, ngjyra,
tekstura ose modeli mund te pershkruhet pertej skajeve ne rrafshet
fqinje per te ctheksuar individualitetin e rrafsheve dhe ne vend te
saj per te theksuar vellimin e formes.
Kamuflimi eshte shkaterrimi i formave,
i cili duke i shkaterruar te gjitha
efektet e permendura me pare.
Eliminohet kontrasti ne siperfaqe,
Eliminohen skajet si kufij te siperfaqeve,
Eliminohet hija qe krijohet nga plastika
e siperfaqeve.

14. ORGANIZIMI PAMOR I FORMAVE NE
RRAFSHE DHE NE HAPESIRE
(PARIMET GESTALT)
Njeriu gjithmone synon qe nje grup sendesh ne dukje te
vendosura pa ndonje radhe, t’i organizoje ne njefare menyre ne
perfytyrimin e tij, t’i lidhe me mend me disa vija dhe forma te
njohura per t’i mbajtur ne mend me lehte (p.sh. grupet e yjeve ne
qiell ‘formojne’ figura qe njeriu i ka emertuar).
Gjithashtu, i perballur me nje imazh vizual, njeriu duket se ka
nevoje qe te ndaje nje trajte me dominuese (nje figure me raviza
te definuara) nga ajo qe ne nje moment te caktuar perceptohet si
‘sfond’.

15. Kjo mund te ilustrohet me nje figure
ambige (dykuptimeshe) te ideuar nga
gestalt-psikologu i njohur danez,
Edgar Rubin.
Imazhet si kjo jane ambige sa i
perket ‘figures’ dhe ‘sfondit’. A eshte
figure kupa e bardhe e rrethuar nga
sfondi i zi apo siluetat e zeza te
profileve njerezore ne sfond te
bardhe?

16. PARIMET GESTALT
Ne menyre qe te spjegohet organizimi pamor i formave ne rrafshe
dhe hapesire, Gestalt-psikologet i kane pervijuar disa parime
universale dhe thelbesore.
Keto parime kane rendesi te jashtezakonshme ne kompozicionimin
arkitektural, qe nga organizimi i nje siperfaqeje e deri te
kompozicionet urbanistike te rajoneve te medha te qyteteve.
Parimet e organizimit pamor jane:
Parimi i afersise
Parimi i ngjashmerise
Parimi i vazhdimesise

17. 1. Parimi i afersise
Parimi i afersise eshte ai sipas te cilit elementet qe gjenden ‘mjaft’
afer njeri-tjetrit do te grupohen ne nje teresi. Forca terheqese e
elementeve mvaret nga largesia ndermjet tyre.
Elementet me te fuqishme, me intensive, do te lidhen edhe ne largesi
me te medha. Elementet te cilat jane me pak te fuqishme dhe me pak
intensive duhet te jene ne largesi me te vogla per te krijuar teresi
kompozicionale.
Sidoqofte, largesia e elementeve varet drejtperdrejt nga forca e
elementeve.

18. TENSIONET HAPESINORE
Cdo siperfaqe ose vellim ka nje energji te caktuar hapesinore, qe te
siperfaqet mvaret nga kontrasti ne fushen pamore, ndersa te vellimet
nga masa e tyre.
Vellimet me mase me te madhe kane energji me te madhe
hapesinore.
Siperfaqet me te medha, te lyera me ngjyra intensive dhe me
Kontrast te madh ne fushen pamore, do te zhvillojne tensione me te
medha hapesinore ne rrafshe dhe do te kene force me te madhe
terheqese.
Me kete perfundojme se format ne rrafshe dhe hapesire do te
organizohen ne Nje teresi (kompozicion) ne analogji me forcen e
tensioneve hapesinore.

19. Siperfaqet me tension me te madh hapesinor do
te organizohen ne nje teresi edhe nese gjenden
ne largesi te medha.
Ndersa, siperfaqet me tension te vogel hapesinor
duhet te jene me afer njera-tjetres ne menyre qe
te organizohen ne nje teresi kompozicionale.

21. 2. Parimi i ngjashmerise
Elementet qe duken te ngjashme do te grupohen ne nje teresi.
Ngjashmeria mund te jete ne:
Madhesi,
Forme,
Ngjyre
Drejtim

22. Ngjashmeria ne madhesi, ne forme, …
Ngjashmeria ne madhesi: Sendet me forme te
njejte dhe me madhesi te ndryshme, do te grupohen
sipas madhesise ne grupe te vecanta.
Katroret e medhenj grupohen ne njerin grup, ndersa
ata te vegjel ne grupin tjeter.
Ngjashmeria ne forme: format e njejta grupohen ne
grupe te vecanta
Katroret formojne njerin grup, ndersa rrathet nje grup
tjeter.

23. Ngjashmeria ne ngjyre
Ngjyra eshte element mjaft i rendesishem, i cili mund t’i
forcoje parimet e lartpemendura ose edhe ta ndryshoje
veprimin e tyre. Ngjyra e forcon intensitetin e formes
dhe keshtu krjohet kontrast me i madh, qe si pasoje ka
tension me te madh hapesinor, energji me te madhe
hapesinore dhe force me te madhe terheqese.
Edhe pse largesia eshte me e madhe, radha e dyte e
katerkendeshave te ngjyrosur kuq do te lidhet ne nje
grup, ndersa katerkendeshat e ngjyrosur kalter do te
mblidhen ne grupin tjeter.
Ngjyra i lidh katroret e medhenj me katroret e vegjel ne
nje teresi kompozicionale dhe e shkaterron efektin e
ngjashmerise ne madhesi.

24. Rendesia e ngjyres ne arkitekture…
Perdorimi i pamenduar mire i ngjyres ne arkitekture, mund ta
shkaterroje organizimin e planifikuar te formave dhe te teresive
kompozicionale.
Ne anen tjeter, ngjyra mund te jete mjet i jashtezakonshem per ta
theksuar ndonje element ose edhe per t’i korrigjuar ato raporte te
dala nga zbatimi i parimeve te madhesise, formes dhe drejtimit te
shtrirjes.

25. Ngjashmeria ne drejtim
Elementet me madhesi dhe forme te
njejte, te vendosura ne drejtime te
ndryshme, do te grupohen sipas
drejtimit te shtrirjes.
Ngjyra e forcon efektin e organizimit te
formave sipas drejtimit.
Ngjyra
e
shkaterron
efektin
e
organizimit te formave sipas drejtimit
dhe krijon raporte krejtesisht te reja.

26. 3. Parimi i vazhdimesise… PIKA
Per ta kuptuar veprimin e ketij parimi,
fillimisht duhet te percaktojme se kah
rrjedh veprimi i tij:
Pika
Pika shenon nje pozite ne hapesire.
Nuk ka as gjatesi, as gjeresi e as lartesi,
prandaj nuk ka drejtim, eshte statike dhe
e qenderzuar.

27. Parimi i vazhdimesise… PIKA
Si elementi paresor ne fjalorin e formes, pika sherben per te shenuar:
Dy skajet e nje drejteze,
Piken e prerjes se dy drejtezave,
Kulmet e nje vellimi,
Qendren e nje fushe.
Edhe pse, teorikisht, pika nuk ka as forme e as trajte, prania e saj fillon
te ndihet sapo te vendoset mbrenda fushes pamore.

28. Parimi i vazhdimesise… PIKA
Ne qender te fushes se vet, pika
eshte stabile dhe situata eshte e
qete. Ajo organizon elementet
perreth saj dhe mbizoteron ne
fushe.
Kur pika zhvendoset nga qendra,
fusha e saj behet me agresive dhe
fillon te konkurroje per epersi
vizuele.
Krijohet tension vizuel ndermjet
pikes dhe fushes se saj.

29. …
Pika nuk ka permasa. Per ta shenuar qarte poziten e vet ne
hapesire ose ne rrafshin baze, pika duhet te projektohet
vertikalisht ne nje element linear, si obelisk, shtylle a pyrg.
Cdo element i tille shtyllor, ne plan do te duket si pike, dhe per
kete edhe do t’i ruaje karakteristikat pamore te pikes.
Format tjera te prejardhura prej pikes dhe qe kane atributet e
njejta pamore si ajo jane: rrethi, cilindri dhe sfera.

30. …
Dy pika nxisin matjen dhe vendosin drejtim.
Shume pika, te organizuara ne nje drejtim, e krijojne pershtypjen
e vijes se vazhduar, te drejte ose te lakuar, fale parimit te
vazhdimesise qe mbeshtetet nga njera ane ne energjine
potenciale qe i lidh pikat, dhe nga ana tjeter, ne parimin e
afersise, sipas te cilit organizohen format ne rrafshe dhe
hapesire.
Dy pika e pershkruajne nje vije, e cila i bashkon ato. Edhe pse
pika i jep vijes nje gjatesi te fundme, vija mund te konsiderohet
edhe si segment i nje shtegu me gjatesi te pafundme.

31. VIJA
Nje pike e zgjatur shnderrohet ne VIJE.
Teorikisht, vija ka gjatesi, por s’ka gjeresi e
thellesi. Derisa natyra e pikes eshte statike, vija e
pershkruan shtegun e nje pike ne levizje, dhe
eshte ne gjendje qe vizuAlisht te shpreh drejtim,
levizje dhe rritje.
Vija eshte nje element kritik ne cfaredo konstrukti
pamor.
Ajo mund te sherbeje:
T’i lidhe, te bashkoje, mbeshtete, rrethoje ose
nderpreje elementet tjera vizuale.
T’i pershkruaje skajet dhe t’u jape forme
rrafsheve,
T’i theksoje siperfaqet e rrafsheve.

32. VIJA
Vija mund te mendohet edhe si nje
varg pikash te lidhura ne nje teresi te
vazhduar. Ajo e inicon poziten dhe
drejtimin dhe ne vete ka nje energji te
jashtezakon-shme qe e organizon
gjatesine e saj dhe qe intensifikohet
ne skajet e saj.
Prandaj, vija e nderprere tenton te
bashkohet dhe ta krijoje pershtypjen e
vijes se vazhduar, te drejte OSE te
lakuar.
Kjo tendence e vijave qe e krijojne
pershtypjen e vazhdim-sise perkunder
nderprerjeve, mund te zbatohet edhe
ne arkitekture.

33. VIJA
Nese vijes se kurores ia forcojme energjine me theksimin e plastikes
ose me ngjyre, pershtypja e vazhdimsise do te jete me e fuqishme.
nese kurora – vije nderpritet me disa elemente vertikale, fale parimit te
vazhdimsise, disiplina e vijes nuk do te crregullohet. Vija do te duket
sikur i deperton pengesat e theksuara vertikale dhe vazhdon pertej
tyre. Ne kete menyre arrihet gjallerimi i fasadave te rrugeve pa e
crregulluar rregullin e vene. Vija e kurores ne perspektiven e rruges
duket sikur vazhdon edhe ne vendet ku ajo nderpritet nga rruget
terthore qe i depertojne blloqet.

35. Parimet tjera…
Parimet tjera jane edhe:
Parimi i permbylljes
Parimi i vogelsise
Parimi i rrethimit
Parimi i simetrise
Parimi prägnanz ose i koherences strukturale
etj.