2. Fiziksel engellilik/özürlülük oluşturan
sorunların önlenmesi veya tedavisi amacı ile
kişinin hareketliliğini sağlamaya yönelik ve
kişinin fonksiyonlarında artışın hedeflendiği
egzersizlerdir.
Hedefler:
Bireyin hareketliliğini ve esnekliğini, kas
kuvvetini, dayanıklılığını, koordinasyonu ve
becerisini geliştirmektir.
217.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
3. EHA Egzersizleri
Sağlıklı kişilerde normal EHA günlük aktivitelerle
korunur.Patolojik olarak EHA'yı azaltan faktörler
varlığında EHA'nın korunmasına yönelik
egzersizlerin uygulanması gereklidir.
Bağ dokusu değişikliklerinin oluşmaması için
eklemin hareket açıklığı boyunca günde 5-10 defa
yavaş ve kontrollü bir şekilde hareket ettirilmesi
yeterlidir, hastanın durumuna ve tedaviye yanıtına
göre tekrar sayıları değişebilir.
Hastanın kas kuvvetine, paralizi olup
olmamasına ve varolan kontrendikasyonlara göre
EHA egzersizleri aktif, pasif veya aktif yardımlı
olarak yapılabilir.
317.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
4. Pasif EHA Egzersizleri
Hasta vücut segmentlerini hareket ettiremeyecek durumda ise
ya da hastanın hareket ettirmesi istenmiyorsa uygulanır.
Amaç;
-eklem ve yumuşak doku hareketliliğini sağlamak, kontraktür
oluşumunu engellemek,
-kasın mekanik elastisitesini korumak,
-dolaşıma yardımcı olmak,
-EHA sınırlarını saptamak, eklem stabilitesi ile kas ve
yumuşak doku elastisitesini belirlemektir.
Dezavantajlar:
-Kas atrofısini engellemez,
-Kas kuvveti ve dayanıklılığında artış sağlamaz.
417.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
5. Aktif Yardımlı EHA Egzersizleri
Pasif EHA Egzersizlerindeki amaçlarla uygulanır ve ek olarak;
-harekete katılan kasların elastisitelerini ve kasılabilirliklerini korumak,
-duyusal geri dönüşü sağlamak, dolaşımı arttırmak ve tromboemboliyi
önlemek,
-kas aktivitesinin ve kas kuvvetinin arttırılması gibi avantajları vardır.
EHA Egzersizleri Kontrendikasyonları
Aktif ve pasif egzersiz için kontrendikasyonlar:
1.Tendon, ligaman veya kas yırtığının erken dönemi,
2.İyileşmemiş kırık,
3.Tendon, ligaman, sinir, kas, kapsül veya cildin cerrahi onarımından hemen sonra,
4.Derin ven trombozu,
5.Aktif heterotopik ossifikasyon (HO) varlığı (?)
Aktif egzersiz için kontrendikasyonlar:
1.Kardiyovasküler instabilité, miyokard enfarktüsü hemen sonrası,
2.Şiddetli ağrı varlığı.
517.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
6. EHA’NIN ARTTIRILMASI
GERME EGZERSİZLERİ
Eklem hareketlerinde kısıtlılık geliştiği zaman EHA'yı arttırmak için
germe / esneklik egzersizlerinin tedaviye eklenmesi gerekir.
Germe elle veya mekanik yolla pasif olarak veya kas kasılması ile aktif
olarak uygulanabilir.
Bağ dokusuna bir yüklenme uygulandığı zaman dokunun boyunda bir
uzama meydana gelir. Yüklenme kaldırıldığında doku eski boyuna
döner. Yüklenme uzun süreli olduğu zaman dokuda plastik bir
deformasyon gelişir ve yük ortadan kalksa bile doku eski boyuna
dönemez. Kontraktür gelişmiş bir dokuda bu prensipten yararlanılarak
germe yardımı ile normal EHA sağlanmaya çalışılır.
Yüksek şiddette yükler kollajen boyunda hızla uzama oluşturur, ancak
aynı hızla kollajen boyu eski haline döner. Düşük yüklenme ise yavaş
fakat kalıcı bir uzama meydana getirir. Yüksek yoğunlukta kısa süreli
kuvvetler daha çok elastin lifleri, uzun süreli statik kuvvetler ise daha
çok kollajen lifleri etkiler . Bu nedenle yavaş, uzun süreli germe tercih
edilmelidir.
617.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
7. Germe egzersizleri öncesinde genel ısınma egzersizleri, gevşeme
yöntemleri, ağrıya yönelik elektroterapi (TENS, diadinamik akım
vs.), sıcak, hidroterapi, spastisite veya tetik nokta varlığında soğuk,
antispastik ilaç uygulamaları germenin etkinliğini arttırır. Germe
öncesi sıcak uygulamanın viskoelastik özelliği arttırması ile daha iyi
sonuç elde edilebilir.
Yumuşak dokuda maksimum esneklik sağlamak için kasta mümkün
olduğunca gevşeme sağlamak gerekir, bu amaçla masaj,
biofeedback, özel gevşeme egzersizlerine başvurulabilir.
Germe Egzersizleri için Kontrendikasyonlar:
1.Eklem hareketini engelleyen kemik doku varlığı,
2.Yeni kırık,
3.Çevre dokuda akut inflamasyon veya enfeksiyon,
4.Eklem hareketi ve kas uzatma ile belirgin ağrı,
5.Cilt veya damar patolojisi,
6.Yeni doku travması ve akut hemoraji,
7.Kontraktür eklem veya doku stabilitesini sağlıyorsa.
Germe Egzersizlerinin Komplikasyonları:
İki önemli komplikasyon doku hasarı ve eklemde subluksasyondur .
717.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
8. KAS KUVVETİNİ ARTTIRAN
EGZERSİZLER
İzometrik Egzersizler
Eklem hareketi olmaksızın kas kasılmasının olduğu statik
egzersizdir. Dirence karşı yapıldığında kas kuvvetinde ve
dayanıklılığında artış sağlanabilir. Kuvvet artışının sağlanabilmesi
için her bir kasılmanın en az 5-6 saniye sürmesi gerekmektedir.
Hareket ortaya çıkmadığı için kas kuvveti ancak kasılmanın olduğu
eklem açısında artar. Bu nedenle EHA'nın farklı açılarında ayrı ayrı
kuvvetlendirme çalışılmalıdır.
İzotonik Egzersiz
EHA içinde kas uzarken veya kısalırken direnç uygulanarak yapılan
egzersizdir. Direnç elle veya mekanik olarak uygulanabilir. Mekanik
direnç uygulandığında yük sabittir.İyi sonuçların alınması için her
kas grubunun haftada en az 3 gün çalıştırılması önerilir.
İzokinetik Egzersiz
Kas kasılma hızının mekanik bir cihazla kontrol edildiği bir tür
dinamik egzersizdir. Sabit bir açısal hızda hareket ve değişken
direnç söz konusudur.
817.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
9. DAYANIKLILIĞI ARTTIRAN
EGZERSİZLER
Dayanıklılığı arttırıcı aerobik egzersiz;
-Maksimal kalp hızının %60-90'ına veya maksimum
oksijen kapasitesinin %50-85'ine ulaştıracak
yoğunlukta,
-anaerobik eşik* üstündeki şiddette,
-vücut kütlesinin en az %50'sinin katıldığı
-en az 20-60 dakika ritmik olarak sürdürülen
egzersizdir. Kardiyovasküler dayanıklılığın
arttırılması için bu egzersizlerin haftada en az 3-5
gün, 10ar dakikalık ısınma ve soğuma dönemleri
içeren, büyük kas gruplarının katıldığı, sürekli, ritmik
ve dinamik egzersizler şeklinde yapılması gerekir.
* Anaerobik eşik, egzersiz sırasında aerobik enerji üretiminin anaerobik metabolizma ile
desteklenmeye başladığı, kanda ve kaslarda laktik asit ve laktat/piruvat oranının
arttığı iş yükü sınırıdır .
917.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
10. PROPRİOSEPTİF NÖROMÜSKÜLER
FASİLİTASYON
PNF tekniğinin temel hedefi ayrı ayrı kas
gruplarını kuvvetlendiren klasik yaklaşımlar
yerine fonksiyonel önemi daha fazla olan
hareket paternlerinin ortaya çıkarılmasının
kolaylaştırılmasıdır. PNF tekniğinde
maksimum sayıda motor birimi aktive etmek
ve sağlam kalan kas liflerinin kuvvetinin
artmasını sağlamak amaçlanır.Hareketin
kolaylaştırılması için propriosepsiyon,
dokunma, germe, basınç, görme ve işitme
gibi duyusal uyarılar kullanılır.
1017.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
11. DENGE VE KOORDİNASYON
EGZERSİZLERİ
Denge vücudun statik veya dinamik pozisyonlarda
en az kas aktivitesi ile kontrol edilebilme
yeteneğidir.
Kontrol ve koordinasyon egzersizlerinde çok ve
sık tekrar önemlidir, amaç beyinde duyusal ve
motor hareket paternleri oluşturmak ve bu
kalıpları hedeflenen hareketlerde kullanmaktır.
Hastada statik denge sağlandıktan sonra dinamik
denge üzerinde durulur. Ayakta ağırlık aktarımı
egzersizleri, elde ağırlık taşınması gibi duyusal
girdileri arttıran yöntemler kullanılır.
1117.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
13. Bir egzersiz programına başlamadan önce
tüm yaşlılardan ayrıntılı bir anamnez
alınmalıdır. Özellikle KVS ve kas-iskelet
sistemi sorgulanmalıdır.Yıkanma, giyinme,
yatağa girip çıkma gibi günlük yaşam
aktiviteleri sorgulanarak fonksiyonel
kapasite belirlenmelidir.
Egzersiz reçetesi yaşlının mevcut
fonksiyonel ihtiyaçlarına, tercihlerine,
komorbiditelerine ve zaman içindeki
değişimine uygun olarak yapılandırılan
dinamik bir reçetedir.
1317.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
14. Dünya Sağlık Örgütü yaşlıların fiziksel fonksiyon
seviyelerini (i) sağlıklı, bağımsız, (ii) sağlıksız,
bağımsız, ve (iii) sağlıksız, bağımlı olarak üç grupta
kategorize etmektedir.
Birinci grupta amaç sağlığı egzersizle korumaktır.
İkinci grup düzenli fiziksel aktivite yapmayan,
toplumda bağımsız yaşayan ve bağımsızlıklarını
tehlikeye sokan birçok kronik hastalığı olan veya
gelişimi açısından yüksek risk taşıyan yaşlılardır.Bu
grupta düzenli egzersiz yapmak bağımsızlığı sürdürür,
bağımlılığa gerilemeyi engeller.
Üçüncü grup toplumda bağımsız yaşayamayan
bakımevlerinde veya aile içinde bakılan yaşlılardır.
Bu grupta egzersiz reçete etmenin amacı günlük
yaşam aktiviteleri ve mobilitenin devam ettirilmesidir.
1417.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
15. Amerikan Kalp Birliği (American Heart Association) ve Amerikan Spor Hekimleri
Birliği (American College of Sports Medicine) yaşlılarda 4 tip egzersiz
önermektedir:
1.Endürans Egzersizleri: Haftanın beş günü en az 30 dakika, daha fazla fayda için
60 dakika süren, orta yoğunlukta aerobik aktivite veya haftanın 3 günü en az 20
dakika süren zorlu aerobik aktivite. Endürans egzersizlerinde yaşlılar için önerilen
egzersiz tipi ortopedik stres yüklemeyen herhangi bir egzersizdir. Yürüme; yük
bindiren aktiviteye toleransı az olanlar için akuatik egzersizler ve stasyoner bisiklet
gibi.
2.Dirençli Egzersizler:Haftanın ardışık olmayan en az 2 günü, ağırlık kullanarak,
8-10 farklı egzersizin 8-12 tekrarı, orta yoğunlukta veya zorlu çalışılmalıdır.Önerilen
egzersiz tipleri progresif ağırlık kaldırma, yük bindiren kalistenik egzersizler,
merdiven inip çıkma veya major kas gruplarını kullanan diğer kuvvetlendirme
egzersizleridir. Kuvvetlendirme egzersizlerinin verilme amacı günlük bağımsız
fonksiyon görme yeteneği için gerekli olan kas gücü ve endüransını sağlamaktır.
3.Fleksibilite Egzersizleri: Düzenli fiziksel aktivite ve günlük yaşam için gerekli
esneklik için haftanın en az 2 günü, her gün için en az 10 dakika süren germe
egzersizleri, orta yoğunlukta veya zorlu.
4.Denge Egzersizleri: Sık sık düşenler veya mobilite problemleri olanlar için ve
düşmelere bağlı yaralanma riskini azaltmak için haftada iki kere denge egzersizleri
yapılmalıdır.
1517.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven
16. Teşekkürler.
KAYNAKLAR:
1) Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon 1-2, Güneş Tıp Kitabevleri (Cilt 1, sy. 1179-1198)
Editör: Prof. Dr. Mehmet BEYAZOVA, Prof. Dr. Yeşim GÖKÇE KUTSAL
ISBN: 9789752773684
2)Turkish Journal of Geriatrics 2010; 14 (3): 281-288,
Serpil SAVAŞ
Suleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı ISPARTA
1617.03.2015 Terapötik Egzersizler - Fatih Güven