Binnensijpelend vocht en vocht in gebouwen is een veel voorkomend probleem. Deze presentatie van de Stadswinkel toont u hoe u ermee kan omgaan en welke technieken er zoal bestaan om uw woning te beschermen tegen vocht.

1. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Doorslaand Vocht
Stadswinkel – 27 oktober 2010
Ir. Yves Vanhellemont (WTCB)

2. WAT?
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Een van de vele mogelijke oorzaken van vocht in gebouwen:
• Doorslaand vocht
• Opstijgend grondvocht
• (hygroscopische) zouten
• Condens
• Slecht onderhoud (dakgoten etc.)
• Accidentele oorzaken (lekken, overstromingen, …)
• Bouwfouten
• …

3. Waarom doorslaand vocht vermijden?
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Vocht dat in de binneruimte terechtkomt (= ‘écht’ doorslaand vocht)
• Aantasting van de binnenafwerking (schade aan pleisterwerk,
schimmels, ...)
• Vermindering van de kwaliteit van het binnenklimaat (te vochtig)
• Schade aan allerhande materialen (houten balkkoppen, metalen
balken)
Algemeen, metselwerk dat vochtig wordt kan
• Aangetast worden door cycli van zoutkristallisatie
• Aangetast worden door vorst
• Aangetast worden door mossen, algen, schimmels, ...
• De isolatiewaarde van vochtige gevels daalt, en door de droging
koelt het gebouw nog verder af.

4. Doorslaand vocht
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Gevels staan bloot aan regen, en de meeste bouwmaterialen
(baksteen, de meeste natuursteen, mortels, pleisters, ...) absorberen
dit vocht.
Evenwicht tussen enerzijds de benatting, en anderzijds de droging,
zorgt ervoor dat vocht, dat aan de buitenkant aan een gevel geraakt,
dat dit niet noodzakelijk ook aan de binnenkant van het gebouw
komt (= doorslag).
Voor het Belgische klimaat (intensiteit van de buien, winddruk,
temperaturen, ...) geldt de vuistregel:
Metselwerk van 30 cm dik (= metselwerk van anderhalve
baksteen), in goede staat (zowel mortel als steen als baksteen)
houdt regendoorslag tegen: vocht van de regen komt niet in de
binnenruimte terecht.

5. Rol van de wind
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Bij verticaal vallende regen is er
in principe weinig tot geen
belasting van (verticale)
gevels. Ook kroonlijsten e.d.
helpen ter bescherming.
Bij wind zijn vooral gevels
gericht op het zuiden tot het
westen zwaar belast.
Wind zorgt ook voor het
bijkomende effect dat regen
door allerhande openingen
(scheurtjes) dieper de gevel
ingeblazen kan worden.

6. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Dergelijk metselwerk is niet op een onzichtbare manier regendicht te maken.
De scheuren blijven open ‘poorten’ voor vocht.

7. Oplossing?
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE

8. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Bebordingen zijn een oude oplossing...

9. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
... die nog niets aan actualiteit heeft ingeboet

10. Bebordingen
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Kunnen de meest diverse vormen aannemen. Bijvoorbeeld kunst- of
natuurlei, houten bebordingen, kunststof, ...
Deze worden steeds met een spouw aangebracht! In de spouw kan
dan ook vaak nog thermische isolatie worden voorzien.
De regendichtheid van dergelijke systemen is in principe (bij goede
conceptie én uitvoering) totaal. Eigenlijk is dit de enige oplossing die
nog toegepast kan worden als alle andere middelen falen.
Helaas: grote impact op het uitzicht.

11. Andere ‘oude’ methodes
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Bepleistering:
• Kalkpleisters
• Cementpleisters (vanaf midden 19e eeuw – inclusief cimorné)
Schilderwerk:
• Kalkverf
• Cementverf
• Olieverf
Diverse:
• Bitumineuze muurafwerking
• Muurbetegelingen

12. Technische eigenschappen
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Afgezien van een heleboel technische eigenschappen (duurzaamheid,
hechting op de ondergrond, ...) zijn er twee zeer belangrijke
eigenschappen met betrekking tot regendoorslag:
• De mate waarin ze vocht tegenhouden
• De mate waarin ze waterdamp tegenhouden
Ondanks het feit dat sommige van deze beschermingen water
opnemen (kalkpleisters en kalkverven), blijken ze toch een
adequate bescherming tegen vochtinfiltratie te bieden:
• Dichten van scheuren
• Afvlakken van metselwerk, waardoor water sneller afvloeit, en het
contactoppervlak kleiner wordt.

13. Waterdampdoorlaatbaarheid
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
De waterdampdoorlaatbaarheid is wél een belangrijke factor. Niet
zozeer als de bescherming tegen vochtindringing 100% is, maar wel
indien er toch infiltraties zijn.
Van bebordingen kunnen we eigenlijk quasi zeker zijn dat, als ze in
goed staat zijn, dat ze dan ook helemaal waterdicht zijn.
Van de andere technieken (verven, pleisters, etc.) zijn we nooit
helemaal zeker. Misschien zijn ze gedurende een relatief korte tijd
wel waterdicht, maar veroudering zorgt steeds voor scheurtjes en
andere mogelijke infiltratiemogelijkheden. Daarom is vooral de
waterdampdoorlaatbaarheid een belangrijke factor.
Goede waterdampdoorlaatbaarheid: kalkpleisters,kalkverf
Slechte waterdampdoorlaatbaarheid: mortels, pleisters en verf op basis
van cement, keramische tegels, bitumineuze producten, olieverf

14. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Scheurvorming door vorst, tengevolge van infiltratie doorheen
krimpscheurtjes, en vervolgens accumulatie van vocht.

15. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Keramische betegeling met zeer nauwe voegen
is op termijn niet waterdicht te houden.

16. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Bij betegeling met voegen is dit probleem nog enigszins op te
lossen, door het voegwerk dampopen te maken (in dit geval door
toepassing van een kalkmortel)

17. Droging van metselwerk gebeurt grotendeels doorheen voegwerk – als dit
voegwerk té dicht is, dan kan er probleem met regendoorsag gebeuren,
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
met alle gevolgen vandien.

18. Rol van een (té) dichte voegmortel
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE

19. Droging van metselwerk gebeurt grotendeels doorheen voegwerk – als dit
voegwerk té dicht is, dan kan er probleem met regendoorsag gebeuren,
met alle gevolgen vandien.
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE

20. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Ook waterdampdichte verven hebben hetzelfde effect. Deze zijn gelukkig nog te verva
dampopen systemen.

21. Dampopen en dampdichte verven
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Dampopen: silicaatverf, kalkverf, siloxaanverf
Dampdicht: cementverf, epoxyverf, olieverf, polyurethaanverf
Acrylverf zit doorgaans tussen beide in, maar dat hangt ook een stuk af
van het pigmentgehalte. Bij veel pigment is de
dampdoorlaatbaarheid groter.

22. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Effect van polyurethaanverf, populair bij de NMBS, de Lijn, MIVB en TEC

23. Recentere systemen
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Algemeen vanaf de jaren 1950: technische mogelijkheid tot het
construeren van slankere constructies leidt tot spouwconstructies.
Vroege voorbeelden van dergelijke spouwconstructies (evenwel niet
met de bedoeling om infiltratie tegen te houden zijn bijvoorbeeld de
ijskelders in Oudergem, en het Stocletpaleis – dit laatste voorbeeld
is eigenlijk een vorm van gevelbekleding met natursteenplaten,
zoals men tegenwoordig zoveel doet, maar met (té) nauwe voegen).
Vanaf de jaren 1960: de in de 19e eeuw ingezette trend om materialen
zichtbaar te laten, leidt uiteindelijk tot een onzichtbare bescherming:
waterwerende oppervlaktebehandeling.

24. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
© KIK

25. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE

26. Effect van mortelresten in de spouw
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Deze vormen een brug tussen
binnen- en buitenspouwblad,
en kunnen ook weer
aanleiding geven tot
doorslag.
Hetzelfde effect kan worden
waargenomen bij slecht
geplaatste thermische isolatie
(of een slecht type isolatie), of
bij na-isolatie van
spouwmuren. Ook thermische
isolatie kan doorslag
veroorzaken of verergeren.
Overigens ook mogelijk bij
leidingen in de spouw,
kadavers, ...

27. Waterwerende oppervlaktebehandeling
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Beschermende behandeling die onzichtbaar is (of zou moeten zijn), die
capillaire absorptie van water in materialen tegenhoudt (of minstens
reduceert), en die de waterdampdoorlaatbaarheid van materialen
niet (of nauwelijks) mag wijzigen.

28. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE

29. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
© Bert Van Den Houte

30. Met betrekking tot doorslag
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Meestal zijn dergelijke behandelingen zéér doeltreffend. Zolang de
regen niet bij té krachtige wind tegen de gevel slaat (alhoewel de
bescherming ook bij zeer zware storm meestal wel standhoudt).
Eén zeer belangrijke opmerking: indien er scheurtjes van meer
dan 0,3mm in de gevel zitten, dan zijn deze niet te dichten met
dergelijke behandeling.
Ook een schuin of horizontaal opervlak is niet steeds goed te
beschermen met deze behandeling. Voor de veiligheid daan we
ervan uit dat dergelijke opervlakken op een andere manier
beschermd moeten worden?.

31. WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Ook waterwerende behandelingen kunnen deze gevel niet dichten:
de steen zal geen of toch veel minder water absorberen, maar regen
kan nog steeds binnendringen via de scheuren.

32. Producten
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Actief bestanddeel: meestal siloxanen (voor de meeste bakstenen en
natuurstenen en mortels) of silanen (voor dichte materialen zoals
beton, marmer, graniet, ...). Soms ook andere producten (typisch
voor bescherming van pleisters en dergelijke).
Formulering: siloxanen worden meestal in vloeibare vorm aangebracht,
silanen (wegens hun vluchtigheid) als crème: dan is de contacttijd
groter, wat beter is als men op compacte materialen werkt.

33. Waterdampdoorlatend? Ja! Maar....
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Waterwerende behandelingen zijn
impregneringen. Daardoor is niet
zozeer de
waterdampdoorlaatbaarheid van
belang, maar wel de
droogsnelheid. En deze wordt
bepaald door de indringdiepte
van het product. Voor vloeistoffen
is dit in de orde van millimeters,
voor crèmes centimeters... En dat
is niet goed, dat reduceert de
droogsnelheid te sterk. Crèmes
zijn enkel goed te gebruiken op
compacte materialen, bij
voorkeur niet op ‘gewoon’
metselwerk

34. Interventies
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Bij problemen met regendoorslag zijn er twee grote opties:
1. Bebordingen
2. Andere behandelingen.
Bij optie 2 moet steeds begonnen worden met het herstellen van de
gevel (als dat nog niet gebeurd is): steen én mortel moeten in goede
toestand zijn.
Indien men niet 100% zeker is dat (nu en in de toekomst!) alle
infiltraties vermeden kunnen worden, dan moeten alle interventies
erop gericht zijn dat eventueel vocht in de gevel toch nog kan
ontsnappen.

35. Herstellen van voegwerk
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Gevels drogen essentieel via het voegwerk. Dus vocht in het
metselwerk moet kunnen afgevoerd worden via het voegwerk. Heel
algemeen (maar dat is een zeer sterke vereenvoudiging!) kan men
stellen dat gevels vanaf eind 18e eeuw tot in de jaren 1930 best met
een hydraulische kalkmortel worden hersteld. Oudere gevels
kunnen best met een kalkhydraatmortel (luchtkalk, schelpenkalk)
worden hersteld, met een kleine toevoeging van cement.
Uitzondering hierop zijn recentere gevels, waar een cementmortel is
gebruikt voor het metselen. Deze zal geen vocht opnemen uit de
steen. De gevel droogt hier vooral doorheen de steen, en dus mag
ook de voegmortel zonder meer een goede cementmortel zijn.
Kalkmortels bieden hier weinig voordeel.
Let wel: dit zijn veralgemeningen, regelmatig zijn er uitzonderingen.
In veel gevallen is het herstellen van de gevel al voldoende om
doorslag te verhinderen.

36. Ingrepen van onzichtbaar naar zichtbaar
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Indien er geen belangrijke scheurvorming in de gevel is, kan een
waterwerende behandeling een bijkomende bescherming bieden.
Dan ook toe te passen om materialen te beschermen tegen
bijvoorbeeld vorst, of om een gevel langer proper te houden.
Bij lichte scheurvorming kunnen verven (eventueel gewapende verven)
die scheuren overbruggen. Steeds waterdampdoorlatende verven
toepassen! (kalkverf, silicaatverf, siloxaanverf, acryl).
Bij sterk beschadigde gevels kan het voordelig worden om over te gaan
op bepleistering, bij voorkeur ook met een dampopen systeem.

37. Wat met intrinsiek ‘slechte’ gevelafwerkingen?
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Problematische verfsystemen: decaperen en vervangen door een
dampopen systeem.
Cementpleisters:
• Ofwel weghalen. Dit geeft gegarandeerd enorme beschadigingen
aan het onderliggende metselwerk. Dus enkel toepassen indien
men nadien terug wil pleisteren.
• Indien ze niet worden weggehaald (bvb. geklasseerd gebouw!) kan
het toepassen van een nieuwe laag (bij voorkeur
polymeergemodificeerd) soelaas bieden. De polymeren zorgen
ervoor dat het langer zal duren vooraleer de nieuwe laag zal
beginnen scheuren.
• Bij heel smalle scheurtjes in de cementering kan er ook gewoon
geschilderd worden (bij voorkeur met een acrylverf of silicaatverf)

38. Wat als er geen oplossing is?
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Bijvoorbeeld een problematische muurbetegeling, die niet weggehaald
mag worden, en ook niet verstopt worden.
In dat geval moet er aan symptoombestrijding worden gedaan:
afwerkingen aan de binnenkant van het gebouw die vochtbestendig
zijn (ook opletten voor metalen of houten balkkoppen!), en aan de
gevel geregeld onderhoud uitvoeren.

39. Referenties WTCB
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF HTTP://WWW.WTCB.BE
Technische voorlichting 209, buitenbepleistering
Technische voorlichting 210, vocht in gebouwen
Technische voorlichting 224, waterwerende oppervlaktebehandeling
Gids voor de restauratie van metselwerk, deel 4: gevelrestauratie
Gids voor de restauratie van metselwerk, deel 5: gevelafwerking en -
bescherming
Restauratie van buitenmuren: gevelafwerking met pleister en verf,
WTCB-tijdschrift 1999/1