1. DANIŞMANI: Rıfat ORAL
HAZIRLAYAN: Ömer ÜNVERDİ
KONYA 2012

2.  SEFERİLİK
D Seferîliğin Mahiyeti
y Seferîliğin Hükümleri
 İKİ NAMAZI BİR VAKİTTE KILMAK (CEM`)
A Yolculuk
A Yağmur, Kar, Dolu
u Hastalık
u İhtiyaç, Meşguliyet ve Sıkıntı
 Cem` Yaparken Dikkat Edilecek Hususlar
 KORKU NAMAZI

3. A . SEFERİLİK
a)Seferîliğin Mahiyeti
Sefer sözlükte ´´yazmak ; yolculuk yapmak,
yolculuk`` gibi manalara gelir. Fıkıh terimi
olarak şeran aranan şartlar çerçevesinde
belirli uzaklıktaki bir yere gitmeyi ifade
eder.
Kişinin herhangi bir nedenle ikamet ettiği
yerden kalkıp başka bir yere gitmesi veya
gitmek için yola koyulması, Arapça'da sefer
veya müsaferet olarak adlandırılmakta
olup, bu şekilde yola çıkmış kişiye de seferî

4. Seferînin mukabili mukimdir ve mukim,
bir yerde yerleşik bulunan, yolcu olmayan kişi
anlamındadır.
Türkçemiz'de seferîlik veya müsaferet
yerine, çoğunlukla yolculuk tabiri
kullanılmaktadır.
Fıkıh ve ilmihal kitaplarında seferîlik veya
yolculuk sözlük anlamına yakın olmakla
birlikte, ondan farklı olarak, belirli bir
mesafeye gitmek anlamındadır.

5. Yolcu olan kişiyi ilgilendiren bazı özel
ruhsat hükümleri bulunduğu için seferin
tanımının ve mahiyetinin iyi belirlenmesi
gerekir.
Yolculukta üç günün esas alınması ve üç
günün zaman ve mesafe olarak ifade edilmesi
konusunda herhangi bir âyet ya da hadis
bulunmayıp, bu ayarlama İslâm hukukçuları
tarafından yapılmıştır.

6. Onlar bu zaman ve mesafe ayarını yaparken
büyük ölçüde, sahâbenin Hz. Peygamber'in
uygulamasını tavsif edişlerine ve onların kendi
uygulamalarına dayanmışlardır.
Meselâ Hanefîler üç günlük yolculuğun
seferîlik hükümlerine esas olduğunu tesbit
ederken büyük ölçüde, yolcu olan kişinin üç gün
üç gece mest üzerine meshedebileceğini bildiren
şu hadisi esas almışlardır:
"Mukim kimse tam bir gün bir gece, yolcu ise üç
gün üç gece mesh eder"
(Müslim, "Tahâret", 85; Ebû Dâvûd, "Tahâret", 60).

7. Daha sonra bu üç günlük yol veya on sekiz
saatlik yolculuk asrımızda değişik ince hesaplarla
kilometreye çevrilmiştir. Bu çevirmenin de asıl
sebebi, çağımızda hızlı ulaşım araçlarının ortaya
çıkması sonucu, üç günlük süre ölçütünü
uygulamanın neredeyse imkânsız hale gelmiş
olmasıdır.
Bu hesaplara göre, kişinin yolcu sayılacağı
ve yolculuk ruhsatlarından istifade edeceği
mesafe, küçük bazı farklılıklarla 85-90 km.
arasında tesbit edilmiştir.

8. Ancak her iki ölçüyü yani zaman veya
mesafeyi esas almanın ayrı ayrı problemleri
vardır. Mesafe esas alındığında, son derece hızlı
ve konforlu vasıtaların ortaya çıkması sebebiyle,
bu 90 kilometrelik yolun oldukça meşakkatsiz ve
çok kısa bir süre içerisinde kat edilebilmesidir.
Zamanın esas alınması durumunda ise yine
birçok problem ortaya çıkmakta, gelecek birkaç
yıl içinde seferîlik ruhsatları diye bir şey
kalmayacağı, hatta zamanın esas alınması
halinde bugün bile seferîlik hükümlerinden
istifade edilemeyeceği ileri sürülmektedir.

9. Bununla birlikte çağdaş İslâm bilginleri,
bu ikisinden mesafe ölçüsünün daha objektif
veya uygulanabilir olduğu kanaatindedirler.
Hanefîler dışındaki çoğunluğa göre,
namazların kısaltılmasını mubah kılan
yolculuk, ortalama iki günlük yolculuk veya
ağır yükle ve yaya olarak iki konaklık
mesafedir.

10. Amacı bakımından yolculuk:
1-İbadet maksatlı 2-Mubah bir işi için yapılanlar
3-Günah bir iş için yapılan yolculuk olmak üzere
üç kısma ayrılmıştır.
Dini hükmü bakımından yolculuk:
1-Farz/vacip,2-Mendup, 3-Mubah 4-Mekruh5-
Haram yolculuk şeklinde beş kısma ayrılmıştır.

11. 1-Farz/vacip yolculuklar:
İkamet edilen yerde hayatın çekilmez
hale gelmesi, can ve mal güvenliğinin
kalmaması, dini ve manevî değerlere
saygısızlığın yaygınlaşması gibi durumlarda
başka bir yere yerleşmek üzere yapılan
hicret yolculukları ile hac veya cihat görevini
îfâ maksadıyla yapılanlar.

12. 2-Mendup yolculuklar:
İlim öğrenme âlimlerle bilgi alışverişinde
bulunma, Allah’ın nimetlerini görme, evrenin
sırları hakkında düşünme, geçmişten ibret
alma akrabaları veya mukaddes yerleri ziyaret
etme vb. amaçlarla yapılanlar.
3-Mubah yolculuklar:
Ticaret yapma, ihtiyaç için avlanma, bilgi ve
görgüsünü arttırma, gezi vb. maksatlarla
yapılanlar.

13. 4-Mekruh yolculuklar:
İhtiyaç karşılama amacı olmaksızın yapılan
avlanma yolculukları güvenli olmayan yolda
tek başına seyahat etme vb. yapılanlar.
5-Haram yolculuklar:
Adam öldürme, yol kesme vb. haram fiilleri
işlemek amacıyla yapılanlar.

14. Yolculuk durumu, genel olarak meşakkat ve
sıkıntı içerdiğinden bu durumdaki kişi için bazı
kolaylıklar getirilmiştir. Bunlar yolcuya tanınan
ruhsatlardır. Bunların başında ramazan ayında yolculuk
yapan kişi için tanınan, orucu yolculuk anında tutmayıp
sonraya bırakma ruhsatıdır.
Normalde bir gün bir gece olan mest üzerine
mesih süresi, yolcu için üç gün üç geceye çıkarılmıştır.
Ayrıca yolcu olan kişinin, dört rek`atlı farz namazlarını
ikişer rek`at olarak kılmasına da izin verilmiştir.
Buna "kasrü's-salât" denir.

15. Yolculukta dört rek`atlı namazların
kısaltılarak kılınmasının câizliği konusunda âyet
ve Peygamberimiz'in uygulaması bulunmakta olup
ayrıca bilginler bu hüküm üzerinde icmâ
etmişlerdir.
Namazların kısaltılmasına ilişkin âyet şudur:
"Yeryüzünde sefere çıktığınız zaman, eğer
kâfirlerin size kötülük etmesinden (fitne)
korkarsanız, namazları kısaltmanızda bir sakınca
yoktur"
(en-Nisâ 4/101).

16. Bu âyette kısaltmanın korku şartına
bağlanmış olması, bir önceki âyette Allah uğrunda
hicretten ve bir sonraki âyette savaş durumunda
Peygamberimiz(Sallallahu Aleyhi Vesellem)'in
nasıl namaz kıldıracağından bahsedilmesi, bu
âyetin savaş vb. gibi olağan üstü durumlara ilişkin
olduğu, olağan dışı olmakla birlikte sıradan
yolculuklara ilişkin olmadığı izlenimini verse de,
öteden beri seferîlik konusundaki hükümler bu
âyetle irtibatlı olarak ele alınmıştır.

17. Bunun yanında umre, hac ve savaş için
yaptığı yolculuklarda Peygamber(Sallallahu
Aleyhi Vesellem)’in namazları kısaltarak
kıldığına dair şöhret derecesini aşmış haberler
bulunmaktadır. İbn Ömer(R.A),
Peygamber(Sallallahu Aleyhi Vesellem)'le yaptığı
yolculuklarda,Peygamber(Sallallahu Aleyhi
Vesellem)'in iki rek`attan fazla kıldığını
görmediğini; aynı şekilde Hz. Ebû Bekir, Hz.
Ömer ve Hz. Osman'ın (R.Anhum) da böyle
davrandıklarını ifade etmiştir.

18. Yolcunun dört rek`atlı farz namazları
kısaltması mecburi midir, yoksa kısaltma
konusu tamamen yolcunun tercihine mi
kalmıştır?
Bu konuda inisiyatifin tamamen yolcu
olan kişiye bırakılmasının uygun olacağını
yukarıda açıklamıştık. Burada, mezheplerin bu
konudaki yaklaşımlarına kısaca yer vereceğiz.

19. Hanefîler, namazların kısaltılması
hükmünün Allah'tan bir bağış olduğu
yönündeki rivayeti esas aldıkları için,
kısaltmanın bir ruhsat değil bir azîmet hükmü
olduğunu ileri sürerek bu konuda yolcuya
tercih hakkı tanımamış ve kısaltmanın vâcip
olduğunu söylemişlerdir.
Onlara göre yolcunun bilerek dört rek`atlı
namazı ikiye indirmeyip dört olarak kılması
mekruhtur.

20. Bununla birlikte kişi, iki rek`at kılıp
teşehhütte bulunduktan sonra iki rek`at daha
kılacak olsa farzı eda etmiş, son iki rek`at da
nâfile olmuş olur. Ancak selâmı tehir etmiş
olmasından ötürü kötü bir iş yapmış sayılır.
Seferî olan kişi, şayet birinci teşehhüdü
terketmiş veya ilk iki rek`atta kıraatte
bulunmamış ise farzı eda etmiş olmaz.

21. Bu görüşün bir devamı olarak, seferde iken kazâya
kalan dört rek`atlık namazların normal duruma
dönüldüğünde yine ikişer rek`at olarak kılınması gerektiği
söylenmiştir.
Hanefîler'in bu konuda,Hz.Ömer(R.A.)’den nakledilen
seferde namazların kısaltılması hükmünün bir hediye
olduğu şeklindeki ifadenin dışında, Hz. Âişe ve İbn
Abbas(R.Anhuma)'ın şu sözlerini de delil almışlardır:
Hz. Âişe (R.A.) "Namaz ikişer rek`at olarak farz kılındı; sonra
hazarda ziyade olundu, seferde ise olduğu gibi bırakıldı"
demiş, İbn Abbas (R.A.)da "Allah Teâlâ namazı
Peygamberimiz'in dili ile hazarda dört rek`at, seferde iki
rek`at olarak farz kılmıştır" demiştir.
(Buhârî, "Salât", 1; Müslim, "Salâtü'l-müsafirîn", 1).

22. Mâlikîler'e göre, seferde namazı
kısaltarak kılmak müekked sünnettir.
Şâfiî ve Hanbelîler'e göre ise yolculukta
namazları kısaltarak kılmak bir ruhsat olmakla
beraber kısaltılarak kılınması daha faziletlidir.

23. Seferî kimse bir beldede on beş gün ve
daha fazla kalmaya niyet edince mukim olur
ve artık namazlarını tam kılar.
Eğer on beş günden az kalmaya niyet
ederse seferîliği devam eder.
Şâfiî ve Mâlikîler'e göre ise, yolcu bir
yerde dört gün kalmaya niyet ederse
namazlarını tam kılar.
Hanbelîler'e göre dört günden fazla veya
yirmi vakitten fazla kalmaya niyet ederse
namazlarını tam kılar.

24. Namaz cemaatle kılındığında mukim
yolcuya, yolcu mukime uyabilir.
Mukim kişi, seferî kişiye uymuşsa, seferî iki
rek`atın sonunda selâm verince, mukim selâm
vermeyip kalkar, namazı dörde tamamlar.
Namazın baş tarafını imamla kılmış ve farz kıraat
yerine gelmiş olduğu için bu kişi sağlam görüşe
göre, namazı başkaca kıraat etmeksizin
tamamlar, yanılırsa secde etmez. Çünkü bu
mukim, lâhik mesabesindedir.
Yolcu, vakit içinde mukime uyduğunda dört
rek`atlı bir farz namazı mukim gibi tam olarak
kılar.

25. Aslî vatana dönmekle yolculuk hali sona erer.
Burada sefer hükümleriyle ilişkili olarak
oluşturulan üç vatan anlayışından kısaca
bahsedelim.
a) Vatan-ı aslî: Bir insanın doğup büyüdüğü
veya evlenip içinde yaşamak istediği veya
içinde barınmayı kastettiği yere vatan-ı aslî
denir. Vatan-ı aslîden başka yere iş, görev vb.
sebeplerle veya yerleşmek üzere göçülünce
yeni yer vatan-ı aslî olur, eski yer bu vasfını
kaybeder.

26. b) Vatan-ı ikamet: Bir kimsenin doğduğu, evlenip
ailesini yerleştirdiği veya kendisi yerleşmeye karar
verdiği yer olmamak kaydıyla, kişinin on beş
günden fazla kalmak istediği yere vatan-ı ikamet
denir.
c) Vatan-ı süknâ: Bir yolcunun on beş günden az
kalmayı planladığı yere vatan-ı süknâ denir.
Bir kimse doğup yerleştiği veya karısının yerleştiği
yere varınca seferî olmaz. Sadece gideceği bu yer
sefer mesafesi uzaklığında ise yolculuk
esnasında seferî olur.

27. B. İKİ NAMAZI BİR VAKİTTE KILMAK
(CEM`)
Cem` kelimesi, sözlük anlamı itibariyle
"iki veya daha fazla şeyi bir araya getirmek,
toplamak" anlamlarına gelir.
Cem`in fıkıhtaki terim anlamı ise,
"birbirini takip eden iki namazın (öğle ile
ikindinin veya akşam ile yatsının), bu ikisinden
birinin vaktinde, birlikte ve peşipeşine
kılınması"dır. Eğer bu birlikte kılma birinci
namazın vaktinde ise buna cem`-i takdîm,
ikincisinin vaktinde ise cem`-i te'hîr denilir.

28. B. İKİ NAMAZI BİR VAKİTTE KILMAK
(CEM`)
Âlimler, hac zamanında Arafat'ta öğle ile
ikindinin öğle namazının vaktinde birlikte
kılınması (cem`-i takdîm) ve Müzdelife'de
akşam ile yatsının yatsı namazının vaktinde
birlikte kılınması (cem`-i te'hîr) konusunda
görüş birliği etmişlerdir. Bu iki yer dışında iki
namazı cemederek birlikte kılmanın câiz olup
olmadığında ve cemetmeyi câiz kılan
mazeretlerin neler olduğunda farklı görüşler
öne sürmüşlerdir.

29. B. İKİ NAMAZI BİR VAKİTTE KILMAK
(CEM`)
Hanefî mezhebinde, hac zamanında Arafat
ve Müzdelife'deki cem`in dışında, iki namazın bir
vakitte cemedilmesi câiz görülmez. Bununla
birlikte Hanefîler'e göre yolculuk, yağmur gibi
cem`i mubah kılan mazeretlerin bulunması
durumunda şöyle bir cem` uygulaması
mümkündür:
Bir namaz (öğle veya akşam), diğer namazın
(ikindi veya yatsı) vaktinin girmesine yakın bir
zamana kadar geciktirilip, bu namazın
kılınmasından sonra diğerinin vaktinin girmesi ve
bu namazın da kendi vaktinde kılınması
mümkündür.

30. B. İKİ NAMAZI BİR VAKİTTE KILMAK
(CEM`)
Bu uygulamada, bir namaz hemen
diğerinin ardından kılındığı için buna "cem`ü'l-
fiil" ve "cem`ü'l-muvâsala" denildiği gibi, bir
namaz son vaktinde diğeri de ilk vaktinde
olmak üzere her namaz kendi vakti içinde
kılınmış olacağı için buna "mânevî cem`" ve
"şeklî (sûrî) cem`" de denilir.
Bu şekildeki cem`, yukarıda tanımı
verilen gerçek anlamda bir cem` değildir.
Çünkü bu uygulamada vakit değil, fiil
birleştirilmektedir.

31. B. İKİ NAMAZI BİR VAKİTTE KILMAK
(CEM`)
Ebû Hanîfe, arefe günü Arafat'ta birlikte
kılınan öğle ve ikindi namazının cemaatle
kılınmasını şart koştuğu halde diğer mezhepler
bu şartı aramazlar. Cem` ile namaz kılınırken
bir ezan okunur, fakat iki namaz için ayrı ayrı
kamet getirilir. Öğle namazının farzı eda
edildikten sonra sünnet kılınmaksızın ikindi
namazına geçilir. İkindi namazı öğle namazına
tâbi olduğundan, öğle namazı herhangi bir
nedenle sahih olmamışsa ikindi namazının da
öğle ile birlikte iade edilmesi gerekir.

32. B. İKİ NAMAZI BİR VAKİTTE KILMAK
(CEM`)
Müzdelife'de ise akşam ile yatsı namazı tek
ezan ve tek kamet ile kılınır. Akşamın farzı ile
yatsının farzı arasında sünnet namaz kılınmaz.
Arada sünnet kılınmışsa yatsı için tekrar
kamet getirilir.

33. B. İKİ NAMAZI BİR VAKİTTE KILMAK
(CEM`)
Diğer mezheplerde cem`, belirli sebep ve
şartlarla câiz görülmüştür. Şiî-Ca`ferî mezhebinde
ise, hiçbir mazerete gerek olmaksızın iki namazın
bir vakitte cemedilmesi câizdir. Cem`i kabul
edenlere göre, iki namazın cemedilmesini câiz
kılan sebepler, ayrıntıdaki görüş ayrılıkları bir
tarafa bırakılacak olursa şunlardır:
2.Yolculuk (sefer),
3.Yağmur, çamur, kar, dolu,
4.Hastalık,
5.İhtiyaç ve meşguliyet.

34. Hanefîler dışındaki çoğunluk âlimler,
yolculuğu bir mazeret kabul ederek, yolculukta
cem` yapılmasını câiz görmüşlerdir.
Ancak bazı ayrıntılarda aralarında görüş
ayrılığı vardır. Buna göre Mâlikîler, cem` yapmanın
câiz olabilmesi için yolculuğun yorucu bir yolculuk
olmasını şart koşarken, Şâfiîler ve Hanbelîler,
yorucu olup olmamasına bakılmaksızın yolculuğun
her hâlükârda cem` için bir mazeret olduğunu
söylerler.

35. Bu noktada Şâfiîler, Mâlikîler'in ve
Hanbelîler'in aksine, ayrı bir şart ileri sürerek,
cem` yapmayı câiz kılan yolculuğun, herhangi
bir yolculuk değil, namazların kısaltılmasını
câiz kılan nitelik, süre veya mesafedeki
yolculuk olduğunu söylerler. Bu arada
yolculuğun türüne ve amacına bağlı olarak da
bazı görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştır. Kimi
Mâlikîler, deniz yolculuğunu da sefer
hükmünden istisna etmişlerdir.

36. Yağmur, şiddeti konusundaki görüş
ayrılıkları bir tarafa bırakılacak olursa, Mâlikî,
Şâfiî ve Hanbelî mezheplerinde, yolcu olmayan
(mukim) kişiler için bir mazeret kabul edilmiş
ve böyle günlerde namazın cem`i belli
şartlarla câiz görülmüştür. Mâlikîler ve
Hanbelîler, sadece akşam ile yatsının
mescidde cem`-i takdîm olarak cemedilmesini
câiz görürken, Şâfiîler buna öğle ve ikindinin
cem`ini de ilâve etmişlerdir.

37. Bu ve benzeri sebepler, evde değil,
sadece mescidde cemaatle birlikte cem`
yapmayı câiz hale getirir. Şâfiîler, yerlerin
çamurlu olmasını cem` yapmayı câiz kılan
mazeret kabul etmezken, Hanbelîler bunu bir
mazeret saymış, Mâlikîler ise cem`in câiz
olabilmesi için çamurla birlikte zifiri karanlık
durumunun bulunmasını şart koşmuşlardır.

38. Mâlikîler'e göre hasta bir kişi, ikinci bir
namazın vaktine kadar durumunun namaz
kılamayacak derecede kötüleşeceğinden veya
bayılacağından endişe ediyorsa, cem` yapabilir.
Hanbelîler de hastalık sebebiyle meşakkat
söz konusu olduğunda cem`i câiz görmüşler ve
emzikli kadını, istihâze kanı gören kadını, özür
sahibi kişileri ve her vakit için abdest almaktan
âciz olan kişileri de aynı hükümde tutmuşlardır.
Şâfiîler'e göre ise hastalık sebebiyle cem`
câiz değildir.

39. İhtiyaç ve sıkıntı sebebiyle cem` genelde
câiz görülmemiştir. Cem` konusunda en geniş
görüşe sahip olan Hanbelî mezhebinde sıkıntı
ve meşguliyetin cem`i câiz kılacağı
söylenmektedir.
Hanbelî fakihi Ebû Ya`la'nın bu hususta
getirdiği ölçü şudur:
"Cumanın ve cemaatle namazın terkedilmesini
câiz kılan her sebep, cem`i de câiz kılar".

40. İbâzî mezhebine göre ise, namazın
vaktinde kılınmasında sıkıntı doğuran her
mazeret cem` için bir sebep teşkil eder. İbn
Sîrîn, İbn Şübrüme, Eşheb gibi ünlü âlimler ve
bazı Şâfiî fakihleri, bir sebep olmaksızın cem`
yapılmasını da -itiyat haline gelmemesi
şartıyla- câiz görmüşlerdir. Saîd b. Müseyyeb'in
de bu yönde bir fetvası bulunmaktadır.

41. Mezheplerin cem` konusunda görüş
ayrılığına düşme sebepleri üç noktada
toplanabilir:
1. Namazların vakitlerini tayin eden hadisler
yanında, cem` konusunda birbiriyle çelişir
gözüken haberlerin bulunması.
Bu durumda kimi âlimler, cem`
konusundaki haberlerin, vakitlemeye ilişkin
hadisleri tahsis ettiğini ileri sürerek cem`i câiz
görürken, kimileri de cem` konusundaki haberleri
te'vil ederek cem`e karşı çıkmışlardır.

42. 2. Arafat ve Müzdelife'de cem` yapmanın
meşrûluğunda ittifak vardır. Diğer zaman ve
yerlerdeki namazın buna kıyas edilip edilmeyeceği
tartışma konusu olmuştur. Bu kıyası câiz görenler,
cem`i de câiz görmüşlerdir.
3. Namazların müşterek vakitleri olup olmadığı
noktasındaki tartışma da, cem` konusundaki
görüş ayrılığının önemli bir nedeni olmuştur.

43. Beş vakit namazın ilk ve son vakitleri,
ayrıntıdaki ihtilâflar bir yana, bellidir ve herkes
tarafından kabul edilmektedir. Ca`ferî
mezhebinin vakit anlayışı, Ehl-i sünnet'ten
farklı olup, olağan durumlarda bile cem`e
imkân veren bir şekildedir. Şiîler genelde cem`
yaparak namaz kıldıkları için, onların namazı
üçe indirdiği zannedilir.
Hanefîler iki yer dışında cem`i kabul
etmemiş, diğer mezhepler belli mazeretler
sebebiyle cem`i kabul etmişlerdir.

44. Hanefî mezhebinin görüşü, teorik olarak
daha tutarlı ve savunulabilir olmakla birlikte,
günümüzde cem`in yapılmasının namaz kılanlara
sağlayacağı birtakım kolaylıklar bulunmaktadır.
Cem` yapmak sonradan ortaya çıkmış,
uydurulmuş bir uygulama değildir. Nitekim Arafat
ve Müzdelife'de cem` yapılacağını bütün
mezhepler söylemektedir. Bunun yanında Hz.
Peygamber(Sallallahu Aleyhi Vesellem)'in çeşitli
zamanlarda ve çeşitli durumlarda iki namazı
birleştirerek bir vakitte kıldığı yönünde rivayetler
bulunmaktadır.

45. Gerek Arafat ve Müzdelife'deki cem`in,
gerekse öteki rivayetlere göre çeşitli
zamanlarda yapılan cem`in gerekçesi ve
hikmeti namaz kılanlara kolaylık
sağlanmasıdır.
Hz. Peygamber(Sallallahu Aleyhi
Vesellem)'in, korku ve yolculuk durumu
olmaksızın da öğle ile ikindiyi ve akşam ile
yatsıyı birlikte kıldığına dair rivayetler
bulunduğu gibi (Muvatta, I, 144; bazı
Müslim, "Salâtü'l-müsâfirîn", 49),
sahâbîlerin de cem` yaptığı nakledilmektedir.

46. Cem`in Arafat ve Müzdelife dışında câiz
olmadığını savunan Hanefîler ise büyük ölçüde,
namazların belli vakitlere göre belirlendiğini
bildiren âyetlere ve Cibrîl'in peş
(el-Bakara 2/238; en-Nisâ 4/103)
peşe iki gün Hz. Peygamber(Sallalahu Aleyhi
Vesellem)'e imamlık yaparak namazların ilk ve
son vakitlerini göstermesine dayanmışlardır. Bu
âyetler ve bu rivayet, her bir namazın kendine özel
bir vakti bulunduğuna ve bu vaktin öncesine veya
sonrasına alınmasının câiz olmadığına delâlet
etmektedir.

47. Hanefîler ayrıca, namazın kasten
geciktirilerek vaktinin çıkmasına yol açmayı
tehditli ifadelerle yasaklayan hadislere ve İbn
Mes`ûd(R.A.)'dan gelen mukabil rivayetlere de
tutunmuşlardır.
Namaz için özel vakitler konulmuş ve bu
vakitler namazın vücûbu için sebep kılınmıştır.
Kur'an'da mücmel olarak belirtilen vakitler, Hz.
Peygamber(Sallallahu Aleyhi Vesellem) tarafından
belirlenmiş ve namaz vakitleri tevâtürle sabit
olmuştur; tevâtürle sabit olan bir şeyi de haberi
vahidle terketmek kesinlikle câiz değildir.

48. CEM` YAPARKEN DİKKAT EDİLECEK
HUSUSLAR
Sabah namazı hiçbir şekilde cemedilemez.
Cem` yalnızca öğle ile ikindi ve akşam ile yatsı
arasında olabilir.
Şayet cem`-i takdîm yapılacaksa, meselâ
öğle ile ikindi, öğlenin vaktinde birlikte
kılınacaksa, öğle namazına başlarken cem`
yapmaya niyet etmek gerekir. Kimilerine göre,
birinci namazı bitirmedikçe de niyet edilebilir.
Cem`-i tehîrde ise, birinci namazın vakti içerisinde
cem` yapmaya niyet etmek gerekir. Aksi takdirde,
namazı vaktinden sonraya ertelemiş olur ki bu
haramdır.

49. CEM` YAPARKEN DİKKAT EDİLECEK
HUSUSLAR
Cem`-i takdîmde, sırayı gözetmek (tertibe
riayet etmek) gerekir. Öğle ile ikindi cem`
ediliyorsa önce öğle, sonra ikindi kılınmalıdır.
Cem`-i te'hîrde ise sıraya riayet edilmezse
Hanbelîler'e göre sahih olur; Şâfiîler'e göre de
sahih olmakla birlikte ikinci namaz kazâ olarak
kılınmış olur.

50. CEM` YAPARKEN DİKKAT EDİLECEK
HUSUSLAR
Cem` yapılırken, iki namazın ara
vermeksizin peşi peşine kılınması (muvâlât)
gerekir. Mâlikîler, birlikte kılınan iki farzın arasına
nâfile katmayı dahi uygun görmemişlerdir. Şâfiî ve
Hanbelîler'e göre eğer cem` birinci namazın
vaktinde yapılıyor (cem`-i takdîm) ise, peş peşelik
şarttır; ikinci namazın vaktinde yapılıyor ise bu
şart değildir. İki namaz arasında verilebilecek
aranın belirlenmiş bir miktarı olmayıp, abdest
alacak ve kamet getirecek kadar bir süre olduğu
söylenmektedir.

51. CEM` YAPARKEN DİKKAT EDİLECEK
HUSUSLAR
Akşam ile yatsının cem`-i takdîm olarak
birlikte kılınması durumunda vitir namazının
ne olacağı konusunda da ağırlıklı görüş, bunun
yatsı namazına tâbi olduğu ve dolayısıyla yatsı
namazı kılındıktan sonra kılınabileceği
yönündedir.

52. C. KORKU NAMAZI
Kur'ân-ı Kerîm'de Hz. Peygamber(Sallahu
Aleyhi Vesellem)'in cephede namazı nasıl
kıldıracağına ilişkin ayrıntılı açıklama getiren
bir âyet ve bu konuda Hz.
Peygamber(Sallallahu Aleyhi Vesellem)'in
uygulamasının bulunması sebebiyle fıkıh
kitaplarında ve buna bağlı olarak ilmihal
kitaplarında "korku namazı" adıyla bir bahis
açılmıştır.

53. C. KORKU NAMAZI
Namazların kısaltılması hükmünü getiren
âyetin (en-Nisâ 4/101) hemen devamındaki bu
âyette yüce Allah Hz. Peygamber'e hitaben şöyle
buyurmaktadır:
"Sen aralarında olup onlara namaz
kıldıracağın vakit, onların bir kısmı seninle
namaza dursun ve silâhlarını da alsınlar. Secdeyi
tamamladıkları zaman bunlar arkaya geçsinler;
namaz kılmamış olan öteki grup gelsin ve seninle
namaz kılsınlar; bunlar da silâhlarını alsınlar,
tedbiri elden bırakmasınlar. Kâfirler sizi gafil
avlamak için fırsat kolluyorlar ..."
(en-Nisâ 4/102).

54. C. KORKU NAMAZI
Bu âyetin hükmünün devam edip etmediği
konusunda âlimler farklı görüşlere sahiptirler.
Fakihlerin çoğunluğu bu âyetin hükmünün devam
ettiğini, dolayısıyla böyle bir savaş durumunda
aynı hükmün uygulanabileceğini ve âyetin önerdiği
kılınış usulünün, aynı zamanda cemaatle namaz
kılmanın önemini vurgulamayı amaçladığını ileri
sürerler. Ebû Yûsuf(Rh)'un da içlerinde bulunduğu
bazı âlimler, bu hükmün Hz. Peygamber(Sallallahu
Aleyhi Vesellem)'e has olduğunu ve günümüze
hitap etmediğini söylemişlerdir.

55. C. KORKU NAMAZI
Âyetin üslûbu yanında, Hz.
Peygamber(Sallallahu Aleyhi Vesellem)'le
birlikte, onun cemaati olarak namaz kılma
şeref ve fazileti ve sahâbenin bu konudaki
iştiyakı da dikkate alınacak olursa, korku
namazı denilen bu özel namaz kılma biçiminin
sadece o döneme ait olduğu şeklindeki
görüşün daha tutarlı olduğu söylenebilir.

56. C. KORKU NAMAZI
Fakihlerin çoğunluğuna göre korku
namazı, düşman saldırısı gibi ciddi bir tehlike
anında cemaatin iki gruba ayrılarak, imamın
arkasında farz bir namazı nöbetleşe
kılmalarıdır. İki rek`atlı bir namazın ilk
rek`atını, dört rek`atlı bir namazın ilk iki
rek`atını imamla birlikte kılan birinci grup,
ikinci secdeden veya ilk oturuştan sonra
cemaatten ayrılıp görev başına gider, ikinci
grup gelerek imamla birlikte kalan rek`atları
tamamlar ve göreve döner.

57. C. KORKU NAMAZI
İmam kendi başına selâm verir. Daha
sonra da birinci grup kıraatsiz, ikinci grup
kıraatli olarak nöbetleşe namazlarını
tamamlar, böylece hem cemaatle namaz ifa
edilmiş, hem de görev aksatılmamış olur.

58. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Fakîhler namazları kısaltmanın sıhhati için
aşağıdaki şartları ileri sürmüşlerdir.
(Tebyinu'l-Hakaik; 1209-216; et-Kavaninu'l-Fıkhıyye 84-85; eş-Şerhu's-Sağîr, 1,486; Mugni'l-Muhtaç; 1,266-271; el-Muhezzeb, 1, 101-103; el-
Hadramiyye, 76 vd.; Keşşâfu'l-Kına 1,593 603; Meraki'l- Felah; I,732)
1- Cumhura göre yolculuk iki konaklık yahut iki
günlük yahut on altı fersahlık bir mesafe kadar
uzun olmalıdır. Hanefîlere göre, yukanda zikri
geçen fark üzre üç konak yahut geceleri dahil
üç günlük bir yolculuk olmalıdır.

59. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
1- Cumhura göre yolculuk iki konaklık yahut iki
günlük yahut on altı fersahlık bir mesafe kadar
uzun olmalıdır. Hanefîlere göre, yukanda zikri
geçen fark üzre üç konak yahut geceleri dahil
üç günlük bir yolculuk olmalıdır.

60. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
2- Hanefilerin haricindeki cumhura göre
yolculuk mubah bir yolculuk olmalı, hırsızlık
yahut yol kesmek için yapılan yolculaklardan
olduğu gibi yahut haram olan bir yolculuk
olmamalıdır. Bir kimse masiyet için yaptığı bir
yolculukta namazlarını kısaltarak kılarsa Şafiî
ve Hanbelilere göre, namazı olmaz. Çünkü bu
kişi abdestsiz olarak namaz kılan kimsenin
durumunda olduğu gibi, haram olduğuna
inandığı bir işi yapmaktadır.

61. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Malikilere göre ise, günah işlemekle beraber kasır
ya­pılarak kılınan namaz sahihtir.
Hanbelilere göre, mekruh bir yolculukta namazlar
kısaltılamaz. Malikî ve Şafiîlere göre kısaltılır.
Hanefîlere göre daha önce de açıkladığımız üzere
haram, mekruh ve mubah olan yolculuklarda
namazlan kısaltarak kılmak caizdir. Ticaret, gezinti,
seyir, mescidle­ri, eski eserleri ve kabirleri ziyaret için
yapılan yolculuklarda namazlar kısaltılarak kılınabilir.
Hanbelilere göre, kabir ziyareti için, namazlan
kısaltmak sahihtir.

62. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
3- İkamet ettiği yerin binalarını geçmiş olmak. Nitekim
bunu daha önce zikret­tik. Bu şartın açıklamasında
fakîhlerin farklı görüşleri vardır.
Hanefîlere göre: (Reddu'l-Muhtar; 1,732 vd.)
İkamet edilen beldenin evlerini çıkış yaptığı yönden
geç­miş olmalıdır. Başka bir yönden beldenin sınırını
geçmese de bir yönden geçmiş olması gerekir. Evler
dağınık da olsa o beldeye dahil ise, çıkış yaptığı
yönden hepsini geçmiş olmalıdır. Bulunduğu beldenin
çevresindeki meskenleri, şehre bitişik olan köyleri de
geçmiş olmalıdır.

63. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Bunun gibi, ikamet yerine bitişik olan sahayı da
geçmiş olması şarttır. Bu saha, o beldede
oturan kimselerin bazı işlerine yarayan, hay­
vanların gezdirildiği, ölülerin defnedildiği ve
toprakların atıldığı şehre bitişik yer­lerdir.
Beldeden ayrılan kimsenin, gözünden evlerin
kaybolması, virane evleri ve bos­tanları
geçmek şart değildir. Bunlar beldenin
binalarına bitişik olsa da yahut bura­larda,
zaman zaman şehir halkı otursa da mamur
yerlerden sayılmazlar.

64. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Çadırda oturanlar ister toplu halde ister
dağınık bulunsunlar hille'yi, yani yerleşim
alanını geçerse, yani gece kalmak için
toplandıkları ve birbirleriyle yardımlaş­mada
bulundukları evleri geçerlerse kül dökülen
çöplükleri, çocukların eğlendikle­ri ve atların
bağlandığı yerleri geçerlerse namazlarını
kısaltırlar. Çünkü bu yerler ikamet yerinden
sayılmaktadır.

65. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Yerleşim alanının geçmek şart olduğu gibi,
eğer vadinin enine doğru yolculuğa çıkmışsa
orayı geçmesi, eğer yüksek bir yerde
oturuyorsa, bu yerlerin inişi geçme­si, eğer
engin bir yerde oturuyorsa bu yerin yokuşunu
geçmesine itibar edilir. Bu hüküm mezkur üç
yer (vadi, iniş ve yokuş) mutedil olduğu
zamana mahsustur. Eğer bu yerler çok geniş
bir alana yayılıyorsa, o takdirde örfe göre toplu
yerleşim alanını ge­çince namazları
kısaltmakla yetinilir.

66. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Bina ve çadırlardan başka yerlerde oturan
kimselerin seferi, oturduğu ve konak­ladığı yeri
geçmekle başlar. Bütün bu söylenenler kara
yolculuğu hakkındadır. De­niz yolculuğuna
gelince; geminin yahut kayığın ilk hareket ettiği
ve ilerlemeye baş­ladığı yerden başlar. Eğer
gemi beldede bulunan binalara paralel olarak
gidiyorsa, o binaları mutlaka geçmesi gerekir.
Yolculuk, kişinin vatanının surlarına, eğer
surla­rı yoksa vatanının binalarına ulaşmakla
son bulur.

67. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Hanbelîlere göre yolcu eğer kavminin çadırlarından yahut
mamur olan köyünün evlerinden, örfe göre ayrıl- ma
sayılacak şekilde ayrılırsa, köy ister sur içinde olsun, ister
olmasın, namazlarını kısaltarak kılar. Çünkü Allah Teâlâ,
kasrı sadece yeryü­zünde yolculuk yapanlar için mubah
kılmıştır. Yine ister bu yerleşim alanının biti­şiğinde harap
evler bulunsun, ister açık arazi bulunsun hüküm aynıdır.
Eğer harap evlerin bitişiğinde oturulan evler bulunursa
yahut ehlinin oturmakta olduğu bahçe­ler bulunursa,
hatta hava almak ve gezinmek için misafir olarak da olsa,
o takdirde harap, mamur, oturulan bahçe ne varsa
hepsini geçmedikçe namazlarını kısaltamaz.

68. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Eğer bir beldenin eski Bağdat'ta olduğu gibi
birçok mahalleleri bulunsa her ma­halle
diğerinden ayrı bulunsa ailesinden ayrılıp
mahallesinden çıktığı zaman namazlarını
kısaltması kişi için mubahtır. Günümüzdeki
şehirlerin mahallelerinde ol­duğu gibi
mahalleler birbirine bitişik olursa bütün
mahallelerden ayrılmadıkça na­mazlarını
kısaltamaz.

69. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Birbirine yakın iki köy bulunsa, birbirinin
binaları diğerine bitişik olsa, bunlar bir tek köy
hükmündedirler. Binaları bitişik değilse
herbirinin hükmü kendine mahsustur.
Gemisi ile seyreden gemicinin bu gemiden
başka bir evi bulunmasa, ailesi, mut­fağı ve
tüm ihtiyaçları bu geminin içinde bulunsa, bu
kimse için sefer ruhsatların­dan yararlanmak
mubah olmaz.

70. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Bir kimse çadırlarda yaşasa, o takdirde
namazları kısaltabilmesi için mutlaka bu
çadırları geçmesi gerekir. Bir kimse bir ırmak
yahut odun temin edilen koru gibi bir yerin
kenarında ikâmet etse namazlarını
kısaltabilmek için mutlaka burayı geçmesi
gerekir. Koru cidden geniş, nehir de menbaına
yahut döküldüğü yere uzak olmadığı müddetçe
bu yerden mutlaka ayrılması gerekir. Yoksa
yine evleri geçmeye itibar edi­lir.

71. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Malikîlere göre: Seferî ya hadarî
(eş-Şerhu'l-Kebir, ma'ad~Duşûkî; 1 -359 vd)
(şehirli) yahut bedevî yahut cebelî (dağlı) olur. Hadarî
(şehirli) Bir şehirde yahut bir beldede yahut cuma namazı
kılınmasa da bir köyde oturan kişidir. Şehirli kişi,
bulunduğu şehir, köy yahut kasabanın binalarını,
çevresindeki sahayı ve hükmen de olsa bunlara bitişik
olan bahçeleri geçme­dikçe namazlarını kısaltamaz
çevredeki bahçe boş arazi ve binalar ateş yakmak, et­
mek pişirmek yahut yemek pişirmek için kendilerinden
faydalanmak veya kullanmak suretiyle hükmen bitişik
olsa, hatta senenin bazı günle­rinde oranın ehli burada
otursalar ve şenlenseler de hüküm değişmez.

72. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Beldeden ayrı ziraat yapılan tarlaları bulunan bahçeleri
yahut senenin belli bir dönemde hiç oturulmayan evleri
geçmek şartı yoktur.
Bedevî çölde yahut çadırlarda oturan kimseye denir.
Bedevî ancak bütün çadır­ları yahut kabilenin bütün
evlerini yahut aralarında yardımlaşma ve anlaşma bulu­
nan kabileleri ayrı olsalar da geçmedikçe namazlarını
kısaltmaz bu kabilelerin hep­si hay ve dar yahut sadece
dar (Hay'dan kasdedilen kabiledir. Dardan kasdedilen,
kabilenin konakladığı yerdir. Hılle ve menzilli aynı manaya
gelir.) ismi altında toplansa da hüküm değişmez. Cebelî
(dağlı) dağlarda oturan kimsedir. Böyle bir kimse
bulunduğu mahalli yahut mekânı geçerse namazlarını
kısaltır.

73. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
İçinde meskûn bahçelerin bulunmadığı köyde
oturan kimse, köyün evlerini ve bir tarafındaki
virane binaları geçince namazlarını kısaltır.
Bağda oturan oturduğu meskenden ayrılmakla
namazlarını kısaltır. O bahçe is­ter şehre bitişik
olsun, ister şehirden ayrı olsun hüküm
değişmez.

74. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Şafiîlere göre eğer belde veya köyün surları
(Muğni'l-Muhtâc; 1,263 vd.)
varsa, seferin başlangıcı bu surları geçmekle olur. Hatta
bu surların dışında yerleşim alanları olsa da esah olan
görü­şe göre hüküm aynıdır. Eğer oturulan belde yahut
köyün surları yoksa, o takdirde seferin başlangıç nok­tası
en son binaları geçmektedir. Hatta arada bir nehir yahut
bir bahçe yahut harap evler bulunsa ikamet yerine bitişik
veya ayrı olan bütün evleri geçmesiyle sefer başlar.
Beldenin binalarından dışanda terk edilmiş harap
vaziyetteki evleri geçmek şart değildir. Çünkü bu yerler
ikamet yerleri değildir. Nitekim sefere başlanan yere
bitişik olsa da bahçelerle ziraat alanlarını geçmek de şart
değildir. Suru bulunma­yan köylerin kabristanını geçmek
şarttır.

75. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
4- Sefere çıkarken muayyen bir yere gitmeyi
kasdetmiş bulunmak, ve tereddüt­süz olarak
namazların kısaltılacağı kadar bir mesafede yolculuk
yapmaya niyet et­miş bulunmak. Nereye gideceğini
bilmeyen yahut kaçan köleyi, hayvanı aramak için yola
çıkan yahut borçlusunu aramaya çıkıp bulduğu zaman
dönecek olan yahut belli bir yere gitmeyi
kasdetmeksizin seyahat eden kimseler namazlannı
kısaltarak kılamazlar. Bunun gibi matlub olan sefer
mesafesini katetmeyi kasdetmeksizin, bütün dünyayı
dolaşan kimse de namazlannı kısaltarak kılamaz.

76. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Çünkü bu kişi me­safe katetmeyi
kasdetmemiştir. Bunun gibi, cumhura göre, bîr
kimse sefer mesafe­sini katetmeyi niyeüese bu
esnada da seferliği kesecek şekilde ikamete
niyet etse yine namazlannı kısaltamaz. Bu
konuyu ileride açıklayacağız.
Hanelîlere göre böyle bir kimse gerçekten
kamet edinceye kadar namazlarını kısaltarak
kılar. Daha önceki ikamet niyeti zarar vermez.
Bu görüş makul olup uyulması gereken
görüştür.

77. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
5- Kendi başına hareket etme hürriyetine sahip
bulunmak. Bir kimse eğer başka­sına bağlı bulunursa ve
başkası kendisine hâkim ise, meselâ; kocasına bağlı olan
kadın yahut komutanına bağlı bulunan askerler
efendisine bağlı hizmetçi hocasına bağlı talebe gibi,
bunlardan her bîri ne yapacağını bilemezse, namazlannı
kısalta-mazlar. Çünkü belli bir yere gitmeyi kasdetme şartı
gerçekleşmemiştir. Şafiîlere göre bu şart, sefer mesafesi
katetmeden öncesiyle kayıtlıdır. Eğer bu kimseler seferî
sayılacak kadar mesafe katetmişlerse, bunlann tabiî
oldukları kimseler namazlannı kısaltmasalar da
yolculuklannın uzunluğunu bildikleri için namazlannı
kısaltır­lar.

78. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Şafıîler buna şunu da ilâve etmişlerdir:
Tabi olan kişi, tabilikten kurtulunca, se­ferden
dönmeye niyet ediyorsa, meselâ; askerin
askerlikten ayrılması, hizmetçinin hizmeti
terketmesi, seferî sayılacak kadar bir mesafeyi
ki iki konaklık iki günlük mesafedir
katetmedikçe namazını kısaltamaz.

79. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Hanefilere göre ise bu şart mutlaktır. Tabi
başkasına bağlı olan kimse, bağlı bu­lunduğu
kişi sefere niyetlenmedikçe namazlarını
kısaltamaz. En sahih görüşe göre, tabi olduğu
kişinin ikamet niyetini bilmediği sürece tabi
olan kişinin namazlarını tamamlaması
gerekmez. Bir kimse eğer durumunu bilmeden
önce kendisine bağlı olduğu kişinin niyetine
aykırı olarak namaz kılarsa en sahih görüşe
göre namazı sa­hihtir.

80. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
6- Namazlarını kısaltan kişi mukim kişiye yahut
namazlarını tam kılan bir seferiye uymuş
olmamalıdır. Şafiî ve Hanbelîlere göre, seferî
olup olmadığı şüpheli birine uymuş da
olmamalıdır. Eğer uyarsa, son teşehhutte uysa
bile namazları tam kılması vacib olur.

81. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Fakat, Hanefiler, seferînin mukime ancak vakit
içinde uymasını cazi görmüşler­dir. Eğer vakit
içinde seferi kişi mukime uyarsa namazını tam
kılar. O zaman misafırin seferinin farzı ikiden
dörde intikal etmiş, değişmiştir. Vakit çıktıktan
sonra seferînin mukim kimseye uyması caiz
değildir. Çünkü kendisinin farzı, zimmetinde
sadece iki rekât olarak sabit olmuştur. Vakit
çıktıktan sonra bu kişinin farzı dört rekâte intikal
etmez. Eğer buna aykırı davranır mukim kimseye
uyarsa namazı batıl olur.

82. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
7-Namazın iftitah tekbirini alırken kısaltmaya
niyetlenmek. Bu, Şafiî ve Hanbelflere göre şarttır.
Çünkü namazlarda asıl olan husus tam
kılmaktır.Mutlak ola­rak niyetlenmek, asla
hamledilir. Dolayısıyla mutlaka iki rekât kılmaya
niyetlen­mek gerekir. Malikiler seferde namazda
kısaltmaya niyet etmeyi kâfi görmüşlerdir. Bundan
sonra kılınacak olan namazlarda bu niyeti
yenilemek şart değildir. Bu durum, Ra­mazan
başında niyetlenmek, ayın geride kalan günleri
için niyetlenmeye yeltenmesine benzemektedir.

83. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Hanefîler ise, namazdan önce seferiliğe niyet
etmeyi yeterli görmüşlerdir. Bir kimse, ne
zaman sefere niyetlenirse, ona farz olan,
namazlarını kısaltarak kılmak­tır. Her namazı
kılarken kısaltmaya niyetlenmesi gerekmez.

84. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
8- Bulûğ (ergenlik) çağına girmiş bulunmak.
Hanefilere göre şarttır. Bunlara göre çocuk
seferde namazlarını kısaltarak kılamaz.
Fakînlerin cumhuruna göre bu şart değildir,
çocuk da namazlarını kısaltarak kılar. Çünkü
sahih kasdı olan ve muayyen sefer
mesafesinde yolculuk yapmaya niyetlenen kişi
namazlarını kısaltarak kılar.

85. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
9- Şafiîler, kişinin yolculuğunun namazın başından
sonuna kadar devam etme­sini şart koşmuşlardır.
Meselâ; bir kimse bindiği gemi, otobüs, otomobil
gibi vası­talarla ikamet yerine varsa yahut ikamete
niyet edip etmediğinde şüphelense yahut ulaştığı
beldenin kendi beldesi olup olmadığında
şüphelense ve bütün bu sayılan du­rumlarda
kendisi namazda bulunuyor ise, namazını tam
olarak kılar. Çünkü ruhsa­tın sebebi ortadan
kalkmıştır yahut seferîliğin kalkıp kalkmadığı
hususunda şüphe­ye düşülmüştür.

86. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Namazları Kısaltmanın Şar tlarında
Fakihlerin Görüşlerinin Hulasası: (el-Mugnî, 11,261;
Keşşâfu'l-Kınâ; 1,598.)
Hanefî Mezhebi: Sefere niyetlenen ve belli
bir yere gitmeyi kasdeden kimse namazlarını
kısaltarak kılar. Hatta bu yolculuk masiyet
yolculuğu da olsa hüküm aynıdır. Seferin
başlangıcı, ikamet mahallinin evlerini yahut
buna bitişik olan şehir kenarı, şehrin bazı
menfaatleri için hazırlanan, hayvanların
otladığı mezralar gibi yerlerdir.

87. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Bunun gibi, bulunduğu şehrin civarındaki ev ve
maskenleri de geçmesi şarttır. Çünkü bunlar
da şehir hükmündedir. Yine sahih olan görüşe
göre, şehrin ci­varına bitişik olan köyleri de
geçmek gerekir. Sefere niyetin sahih olması
için üç şart ileri sürülmüştür: Kendi başına
sefer ve ikamete karar verebilecek serbestliğe
sahip olmak, ergenlik çağına girmiş bulun­
mak, sefer mesafesi üç günden az olmamak.

88. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Malikî Mezhebi: Namazları kısaltarak kılmanın
altı şartı vardır: Seferin uzun olması (Bu mesafe
meşhur olan görüşe göre 48 mildir), yolculuğun
başlangıcında tereddütsüz olarak sefer mesafesi
kat etmeye niyetlenmiş olmak, bel­li bir yöne
doğru gitmeyi kasdetmiş bulunmak, sefer mubah
bir yolculuk olmak, bu­lunduğu şehri ve bu şehre
bitişik olan meskûn bina, bahçe gibi yerleri
geçmiş ol­mak, yolculuk esnasında geceleri dahil
en az dört gün bir yerde kalmaya niyet etmiş
olmamak.

89. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Şafiî Mezhebi: Namazları kısaltarak
kılmanın sekiz şartı vardır:
1. Yolculuk uzun olmak, bu da 48 Haşimî mili
kadar mesafedir. (Haşimî mili. Benî Ümeyyenin
kullandığı ölçü birimidir.) Yahut iki ko­naklık
eder, yani geceler hariç mutedil olarak iki
günlükyahut bir gün hariç, mutedil iki
gecelikyahut da mutedil bir gün bir gecelik
yoldur. Bu yolculuk yükü bulunan deve
yürüyüşü iledir. Deniz yolculuğu kara yolculuğu
gibidir.

90. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
2. Kasr yapıp yapmayacak kadar uzun
olduğunu bilmek için, yolculuğun başın­da belli
bir yere kadar gitmeyi kasdetmiş bulunmak.
3. Yolculuk mubah olan bir yolculuk olmak,
yolculuğu sebebiyle günah işleyen kimse ve
kocasına isyan eden kadının da namazlarını
kısaltma hakkı yoktur.

91. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
4. Namazları kısaltarak kılmanın caiz olduğunu
bilmiş olmak. Bir kimse seferde namazların
kısaltılmasının caiz olduğunu bilmeksizin
kısaltırsa namazı sahih ol­maz. Çünkü bu kişi
namaz ile eğlenmektedir.
5. Namazı kısaltmaya iftitah tekbirini alırken
niyet etmek.

92. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
6. Namaza devam ederken namazın kısaltılma
niyyetine aykırı meselâ bu nama­zı tam kılmaya
niyet etmek gibi davranışlardan sakınmak. Bir
kimse namazı kısal­tarak kılmaya
niyetlendikten sonra tam kılmaya niyetlenirse
namazını tam kılması gerekir.

93. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
7. Bir an bile olsa, tam kılan veya seferî olup
olmadığında şüphe bulunan yahut abdestsiz
bir imama uymamış olmak. Eğer böyle kişilere
uyarsa, namazın neresin­de olursa olsun,
namazını tam kılması lâzımdır. Bunun
dayandığı delil, Ahmed b. Hanbel'in sahih bir
isnatla İbni Abbas'tan rivayet ettiği şu haberdir:
"îbni Abbas'a : Yalnız kılınca iki, mukime uyunca dört kılan
misafir-seferî kimsenin durumu ne­dir? Diye soruldu. O
şöyle cevap verdi: O sünnettir."

94. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
8. Bütün namazı boyunca seferî bulunmak. Bir
kimse namaz kılarken ikamete niyetlense
yahut gemisi kendisini ikamet yerine ulaştırsa,
namazlarını tam olarak kılar.

95. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
Hanbelî Mezhebi: Namazları kısaltarak
kılmanın şartlan şunlardır:
1. Sefer uzun ve vacip yahut mubah bir
yolculuk olunca, mesafe 48 Haşimî mili kadar
olmak.
2. Beldesinin evlerini geçmiş bulunmak ve bu
evleri örfte ayrılma kabul edile­cek şekilde
geride bırakmak.

96. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
3. Bu mesafeye ulaşan bir sefere niyet etmiş
bulunmak. Burada muteber olan yolcunun
sefer mesafesine yolculuk yapmaya niyet
etmesidir, yoksa bunu gerçek­leştirmesi şart
değildir. Meselâ; bir kimse yolculuğa niyetlenip
yola çıktıktan sonra yahut seferin
başlangıcında belli bir yere gitmeyi kasdetse
mesafeyi tamamlama­dan geri dönse de
namazlarını kısaltarak kılar.

97. NAMAZLARI KISALTARAK KILMANIN
ŞARTLARI
4. Namazın başında kısaltmaya niyetlenmek.
5. Mukim yahut seferiliği şüpheli yahut namazı
iade etmesi gerekli kimselere uymamış olmak.
Meselâ; mukim birine uysa ve onun da namaz
esnasında abdesti bozulsa namazını tam olarak
iade etmesi gerekir. Çünkü bu namaz başlangıçta
ken­disine tam olarak farz olmuştur. Dolayısıyla
kısaltılmış olarak iadesi caiz değil­dir.
6. Şafiîleride olduğu gibi namaz boyunca seferî
olmak.

98. 1-TDV İslam Ansiklopedisi C.36 S. 294
2-Diyanet İlmihali C.1 S. 323-334
3-Muğni’l Muhtac C.1 S. 262-276
4-Bidayetü’l Müctehit S.157-168
5-Kitâbü’l Fıkhi Ale’l Mezahibi’l Erbaa C.1
S.471-488
6-el-Hidaye C.1 S.96-98, 107-108
7-Kifeyetü’l Ahyâr S. 221-226

99. ALLAHIM,
BİZLERİ KAZA ve BELALARDAN MUHAFAZA EDİP
SELAMETLE EVLERİMİZE ULAŞTIRACAĞIN HAYIRLI
YOLCULUKLAR NASİB EYLE. AMİN.