Artikel Loopbaankompas - publicatie Loopbaanvisie

1. PRAKTIJK Methodiek
Werken met het Loopbaankompas
Anders kijken
naar hetzelfde
Bregje Spijkerman Rupert Spijkerman
Bregje Spijkerman en Rupert Spijkerman
Bij het loopbaankompas vormen zelfsturing en -bekrachtiging het uitgangspunt.
Het werkt als een soort van 3D-bril. Door die bril kijk je selectief en laat je de
focus van je cliënt, zijn aanpak, zijn persoonlijke loopbaanmotieven en zijn ver-
bondenheid met de omgeving oplichten in zijn verhaal. Het loopbaankompas is
een makkelijk inzetbare werkvorm. In deze bijdrage willen we onze positieve
ervaringen met dit nieuwe concept met u delen.
Als loopbaanbegeleider sta je voor de lastige opgave om coach in staat stelt een nulmeting te doen. De nulmeting
loopbaangesprekken in goede banen te leiden. In het hier laat direct zien op welk punt de cliënt de manier waarop hij
en nu je gesprekskoers bepalen is een onmisbare coach- zijn loopbaanzaken beheert, kan verbeteren.
kwaliteit. Die kwaliteit komt helaas niet iedereen zomaar Anders kijken naar het zelfde. Met deze titel willen we be-
aanwaaien. Je kunt dan als coach behoefte hebben aan nadrukken dat we via dit coachmodel een wezenlijk an-
een zeef, waarmee je makkelijk de relevante elementen dere insteek kiezen dan de psychologische. De cliënt geeft
uit het complexe verhaal van je cliënt kunt halen. Het loop- zelf zijn loopbaanontwikkeling vorm. Bij het realiseren van
baankompas is daarvoor een goed hulpmiddel. taken zijn vier factoren relevant:
1. Richt de persoon zich op duidelijke doelen waar hij
Het loopbaankompas, dat we hebben afgeleid van het eer- echt achterstaat?
der door ons ontwikkelde team- en trainerskompas, hebben 2. Kiest de persoon voor een aanpak die voor hem op-
we getest tijdens workshops met personeelsconsulenten timaal werkt?
en met studenten Personeel en Arbeid. De toegevoegde 3. Sluit de persoon voldoende aan op zijn eigen wensen,
waarde van het model is dat het een minder psychologise- behoeften en belangen?
rende benadering biedt dan de gangbare methodes: de cli- 4. Is de persoon bezig op een manier die aansluit op of
ent beleeft zelf extra sterk de eigen verantwoordelijkheid leidt tot verbindingen met zijn omgeving?
en het eigenaarschap van de loopbaanvraag.
Dit heeft geleid tot de volgende vier kompaspunten: Fo-
Hoe werkt het? cus, Route, Drive en Verbondenheid. Focus en Route stellen
Het loopbaankompas kun je in iedere situatie gebruiken de taak centraal. Drive en Verbondenheid stellen de mens
om je koers te bepalen als gesprekleider. Eventueel kun je centraal als individu en als lid van een gemeenschap.
het ook ombouwen tot een zelfhulpinstrument voor de cli-
ent. Wij hebben een concept vragenlijst ontwikkeld die de Focus
LoopbaanVisie nr. 2 - april 2011 51

2. PRAKTIJK Methodiek
In het taalgebruik van sporters en trainers betekent focus- Om de route te bepalen is grondig brainstormen met de
sen: ‘Je concentreren op waar het echt om gaat en daar al cliënt het aangewezen middel. Alle mogelijke routes ko-
je energie en aandacht op richten.’ men hierdoor duidelijk in het vizier. De cliënt kan dan on-
derkennen welke route hem het beste ligt en de meeste
Als je luistert naar het verhaal van je cliënt, kun je steeds kansen biedt.
de vraag stellen of de cliënt wel helder en duidelijk kan
aangeven wat hij wil bereiken. Zijn de doelen glashelder Drive
en voldoende concreet zodat hij er solide plannen op kan Uit onderzoek blijkt dat mensen beter presteren als ze
bouwen? Zijn de doelen, die hij opsomt ook doelen waar van binnen uit gemotiveerd zijn. Extrinsieke beloning of
hij voldoende hart voor heeft en zich echt voor wil inzet- straf werkt op termijn minder goed (Pink, 2010). In een
ten? Als je echt weet wat je wilt – ‘gefocust bent’ – kun je coachtraject ontmoeten we cliënten die zich inzetten om
bergen verzetten. Als coach laat je dat wat de cliënt zegt de coachdoelen te realiseren. Toch ligt sabotage op de loer.
over zijn focus niet zomaar passeren. Je zet er een zoeklicht Succes is hierbij afhankelijk van hun werkelijke intrinsieke
op. Door erop terug te komen ziet de cliënt onder ogen wat motivatie voor die coachdoelen.
zijn focus is. Je stelt er ook zelf de nodige vragen over. Vage
uitspraken wil je graag concreter zien. Slappe uitspraken Wat bezielt en drijft de cliënt tot zijn loopbaangedrag? Deze
waarvan je aanvoelt, dat er weinig passie in zit, stel je ter vraag verdient de volle aandacht van de coach. Hoe kan
discussie. het bestaan dat mensen soms loopbaanbesluiten nemen
die totaal niet overeenkomen met hun talenten? Hoe is het
Route mogelijk dat mensen die stressgevoelig zijn, juist situaties
Route is in dit verband de te kiezen weg naar het doel, opzoeken die hen teveel stress bezorgen? Onder de directe
dat je voor ogen staat. Het zou een denkfout zijn om er- argumentatie van dit gedrag liggen de basisbehoeften ver-
van uit te gaan dat er maar één weg is die leidt naar het borgen die de coach in het gesprek zichtbaar maakt. Deci
bereiken van je doelen. Het gaat erom die weg te kiezen, en anderen (2000) onderscheiden een drietal basisbehoef-
die de cliënt het beste uitkomt maar ook het beste ligt. ten als motor voor besluitvorming: de behoefte om eigen
En natuurlijk gaat het erom dat hij kiest voor de activitei- talenten en mogelijkheden vorm te geven (meesterschap),
ten waarmee hij echt zijn doel kan bereiken. Vooral als de behoefte om te horen bij en bij te dragen aan een ge-
de loopbaansituatie onder druk staat (bijvoorbeeld door meenschap (zingeving) en de behoefte om zelf de eigen
dreigend ontslag) treedt echter al snel stress op. Dit leidt koers te bepalen (autonomie).
makkelijk tot paniekvoetbal. Dan kan iemand ineens alles
tegelijk willen aanpakken, zonder zichzelf af te vragen of Verbondenheid
het ook rendement oplevert voor wat hij wil bereiken. Bij- Verbondenheid betekent ‘het gevoel dat je bij elkaar
voorbeeld iemand die werkloos wordt en op iedere baan hoort’. Onderlinge solidariteit. Hoe is de cliënt ingebed in
die hij tegenkomt solliciteert. zijn omgeving met zijn loopbaan en zijn loopbaanplannen?
De meeste mensen hebben in het verleden een boodschap
Veel cliënten praten over hoe ze in hun werk functione- meegekregen van hun ouders. Zij weten met welke loop-
ren. Ze vergeten in hun directe omgeving na te vragen hoe baanplannen ze thuis applaus en ondersteuning kunnen
ze functioneren. In zekere zin geldt ook bij Route erg vaak verwachten. Wanneer hoor je er echt bij en wanneer niet?
de ’80-20’-regel. Van alles wat we aanpakken levert ge- Kun je met je loopbaanplannen voor de dag komen bij je
middeld genomen maar twintig procent winst op (Wolff, vrienden en je partner? Een goed netwerk dat actief met
2008). De vraag wat wel werkt en wat niet om je doelen te je meedenkt en openingen voor je maakt is een belang-
bereiken is daarom cruciaal. Vaak betekent kiezen voor een rijke succesfactor. De loopbaancoach gaat daarom met de
nieuwe succesvolle strategie, dat de cliënt ook echt ander cliënt na hoe hij zich met zijn loopbaanwensen verhoudt
gedrag moet ontwikkelen. tot zijn omgeving. Vaak is er sprake van botsende waarden
52 LoopbaanVisie nr. 2 - april 2011

3. PRAKTIJK Methodiek
en herken je de loopbaanvraag ook als een relatievraag. mee tot focusverlies, tot ergernis omdat je met je drive
Denk maar aan de recente besluiten van Bos en Eurlings hierin niet tot je recht komt, en tot een minder vruchtbare
om hun baan op te offeren aan het gezin en de wensen verbondenheid met je omgeving (je stelt je omgeving
van hun partner. bijvoorbeeld de verkeerde vragen). Niet bezig zijn met je
drive, betekent al gauw dat je je ook niet echt focust en dat
Vier elkaar beïnvloedende factoren je in je gesprek met je omgeving niet echt contact maakt
De vier factoren vormen samen het loopbaankompas©. over waar het je om gaat. Zonder verbondenheid met je
omgeving loop je het risico dat je je doelen niet voldoende
De komponenten zijn hier afgebeeld in een dynamische bijstelt, de verkeerde routes kiest en feedback over je drive
cirkel. Daarmee geven we aan dat ze onafgebroken op el- in de wind slaat.
kaar inwerken, zowel in ondersteunende als ondermijnen-
de zin. Bij gebrek aan focus bijvoorbeeld, kies je willekeurig Aan de slag
voor acties, die al of niet werken en mis je de samenhang Vanuit het loopbaankompas is het gemakkelijk om een
met je drive. Een goed gesprek met je omgeving wordt werkvorm te construeren die je ook de cliënt kunt meege-
moeilijk zonder heldere doelen waar je achter staat. Een ven of die je in loopbaantrainingen zou kunnen toepassen.
route kiezen die niets oplevert werkt frustrerend en daar- We geven in de figuren 2 en 3 voorbeelden.
Focus
Verbondenheid
Loopbaankompas
Route
Drive
Figuur 1. Het Loopbaankompas
LoopbaanVisie nr. 2 - april 2011 53

4. PRAKTIJK Methodiek
Werkblad vragen loopbaankompas
FOCUS ROUTE DRIVE VERBONDENHEID
Wat is je focus in je Wat heb je tot nu Waar geniet je het Wie denkt met je mee?
loopbaan? toe gedaan om je meeste van in al je
loopbaandoelen te activiteiten?
Wat wil je eigenlijk bereiken? Wie blokkeert je
bereiken? Waar ga je spontaan plannen?
Wat heb je tot nu toe volledig voor?
Wat zie je als je missie? nog niet gedaan om je Voor wie wil je dit vooral
doelen te bereiken? Waar spring je altijd realiseren en wat je wil
Waar aas je op? op in? gaan ondernemen?
Wat kun je verbeteren
Wat zie je als je aan je aanpak om je doel Welke situaties vermijd Bij wie voel je de steun
doel voor de nabije te bereiken? je graag? voor je plannen het
toekomst? sterkst?
Hoe ga jij te werk om Waarop zeg je graag ja?
Wat heb je over voor verder te komen met je Wie heeft belang bij
je doel? loopbaan? jouw plannen voor de
toekomst?
Waar blijkt dat uit wat Wat werkt in jouw geval
je over hebt voor je het beste om verder te
doel? komen?
Figuur 2. Werkblad Loopbaankompas
Een eenvoudige nulmeting als start voor een loopbaan- Bregje Spijkerman (1975) is communicatietrainer, coach
gesprek kun je uitvoeren met een werkschema (figuur en directeur van Spijkermantrainingen.
3). Vraag je cliënt om als voorbereiding voor het gesprek Rupert Spijkerman (1943) is docent, trainer, coach en
met jou na te gaan in hoeverre hij de vier uitspraken in publicist op het terrein van loopbaan- en levensloop-
het schema kan onderschrijven. Een score 1 betekent begeleiding.
dat de cliënt deze uitspraak niet onderschrijft, een 5 dat
de cliënt de uitspraak volledig onderschrijft. Bij typering Literatuur
van je situatie wordt gevraagd om je score toe te lich- • Wolff, J. (2008). Focus, de kracht van doelgericht
ten. Bij wensen kan de cliënt aangeven wat hij anders denken. Amsterdam: Pearson Education, blz.3 en 4.
zou willen ten aanzien van zijn loopbaansituatie zoals • Pink, D. (2010). Drive, de verrassende waarheid over
die nu is. wat ons motiveert. Amsterdam: Business Contact.
• Deci, et al. (2000). Self-determination theory and
De auteurs zijn momenteel bezig om een uitgebreide the facilitation of intrinsic motivation, social deve-
vragenlijst te ontwikkelen voor elk van de vier compo- lopment and well-being. American Psychologist 55,
nenten van het loopbaankompas. ■ blz.68.
54 LoopbaanVisie nr. 2 - april 2011

5. PRAKTIJK Methodiek
Vraag Cijfer 1/5 Typering van je situatie Wens(en)
Wat je wilt bereiken is
glashelder en daar sta je
volledig achter
Jouw aanpak van je
loopbaanzaken is optimaal
In je benadering van je
loopbaan komen je eigen
kernwaarden volledig aan
bod
Voor je loopbaanplannen
kun je volledig rekenen op
je omgeving
Figuur 3. Nulmeting
LoopbaanVisie nr. 2 - april 2011 55