2. อุป ชาติ ฉัน ท์ ๑๑
๏ เราคิดจะใคร่ยก พยุห์พล
สกลไกร
ประชุมประชิดชัย รณรัฐวัชชี
๏ ฉะนี้แหละเสนา บดิฐาน
มนตรี
คือใครจะใคร่มี พจค้าน
ประการไร
๏ ฝ่ายพราหมณ์ก็กราบทูล อดิศูรนรา
ศัย
นยาธิบายใน วจนัตถทัดทาน
๏ พระราชปรารม ภนิยมมิ
ควรการณ์
ขอองคภูบาล พิเคราะห์ถ่อง ณ

3. ๏ มิแผกมิผิดพา กยข้า
พระองค์ทาย
ไป่ได้สะดวกดาย และ
จะแพ้เพราะไพรี
๏ พวกลิจฉวีขัต ติยรัฐวัชชี
ละองค์ละองค์ม
ี มิตร
พันธมั่นคง
๏ อนึงสิสามารถ
่ รณอาจ
กระทำาสง
ครามยุทธยรรยง มิ
ระย่อมิเยงใคร
๏ เราน้อยจะย่อยยับ พล
ทัพปราชัย

4. ๏ เราน้อยจะย่อยยับ พลทัพ
ปราชัย
กระนี้แหละแน่ใน มนข้า
พยากรณ์
๏ และอีกประการเล่า ผิวเขา
คะนึงคลอน
แคลนพาลระรานรอน
ทุจริตผจญเรา
๏ เป็นก่อนกระนั้นชอบ ทุษ
ตอบก็ทำาเนา
มิมีคดีเอา ธุระเห็น บ
เป็นธรรม

5. ถอดความอุป ชาติฉ ัน ท์ ๑๑
เมื่อพระเจ้าอชาตศัตรูเสด็จออกว่าราชการ ท่ามกลางเหล่า
เสนาบดีและอมาตย์ทั้งหลาย ทีเข้าเฝ้าฯเรียงรายตามฐานันดร
่
ศักดิ์ ณ ท้องพระโรงเพื่อคอยรับฟังพระราชโองการเรืองต่างๆ
่
พระองค์จึงมีพระราชดำารัสว่า พระองค์มีพระประสงค์จะยกกองทัพ
อันเกรียงไกรไปทำาสงครามกับแคว้นวัชชี ด้วยเหตุนี้บรรดา
เสนาบดีและอมาตย์ทั้งหลายมีผู้ใดจะคัดค้านอย่างไรหรือไม่
วัสสการพราหมณ์จึงกราบทูลพระมหากษัตริย์ แสดงความคิดเห็น
ส่วนตัวว่า ในข้อที่จะทรงกรีธาทัพอันเกรียงไกรไปตีเมืองกษัตริย์
แห่งแคว้นวัชชีนั้นคงจะไม่สมดังประราชประสงค์ จะมิผิดไปจาก
คำากราบทูลของข้าพระพุทธเจ้าที่ถวายทำานายไว้ จะไม่ได้แคว้น
วัชชีอย่างสะดวกสบาย ทั้งยังจะต้องพ่ายแพ้ศัตรู เพราะกษัตริย์
แห่งแคว้นวัชชีนั้นแต่ละองค์ทรงมีความสามัคคีกันอย่างมั่นคง
นอกจากนี้ยังมีความสามารถในการทำาสงครามไม่เกรงกลัวผู้ใด
พวกของเราน้อยกว่าจะเป็นฝ่ายแพ้ ข้าพระพุทธเจ้ามั่นใจจึงขอ
ทำานายเช่นนี้ อีกประการหนึ่งนั้นถ้าหากพวกเขาคิดร้ายกลั่นแกล้ง
ให้เราเดือดร้อนก่อน ก็เป็นการสมควรที่จะตอบโต้กลับไปบ้าง แต่

6. อีท ิส ัง ฉัน ท์ ๒๐
๏ ภูบดีสดับอุปายะตาม
ณ วาทวัสสการะพราหมณ ณ บังอาจ
๏ เกินประมาณเพราะการณ์ละเมิดประมาท
บ ควรจะขัดบรมราช วโรงการ
๏ ท้าวก็ทรงแสดงพระองค์ ธ ปาน
ประหนึ่งพระราชหทัยลุดาล
พิโรธจึง
๏ ผันพระกายกระทืบพระบาทและอึง
พระศัพทสีหนาทพึง สยองภัย
๏ เอออุเหม่นะมึงชิช่างกระไร
ทุทาสสถุลฉะนี้ไฉน ก็มาเป็น

7. ๏ ศึก บ ถึงและมึงก็ยังมิเห็น
จะน้อยจะมากจะยากจะเย็น
ประการใด
๏ อวดฉลาดและคาดแถลงเพราะใจ
ขยาดขยั้นมิทันอะไร ก็หมิ่นกู
๏ กลละกากะหวาดขมังธนู
บ ห่อนจะเห็นธวัชริป
ู สิลา
่
ถอย
๏ พ่ายเพราะภัยพะตัวและกลัวจะพลอย
พินาศชิพิตประดิดประดอย ประเด็น
ขัด
๏ กูก็เอกอุดมบรมกษัตริย์
วิจาระถ้วน บ ควรจะทัด จะ
ทานคำา
๏ นี่นะเห็นเพราะเป็นอมาตย์กระทำา

8. ๏ ใช่กระนั้นละไซร้จะให้ประหาร
ชิวาตม์และหัวจะเสียบประจาน ณ
ทันที
๏ นาคราภิบาลสภาบดี
และราชบุรุษแน่ะเฮ้ยจะรี จะ
รอไย
๏ ฉุดกระชากกลีอปรีย์เถอะไป
บ พักจะต้องกรุณอะไร กะ
คนคด
๏ ลงพระราชกรรมกรณบท
พระอัยการพิพากษกฎ และ
โกนผม
๏ ไล่มิให้สถิต ณ คามนิคม

9. ๏ มันสมัครสวามิภักดิใน
อมิตรลิจฉวีก็ไป บ ห้ามกัน
๏ เสร็จประกาศพระราชธูรสรรพ์
เสด็จนิวัตสภาภิมัณฑ์ มหา
คารฯ

10. ถอดความอีท ิส ัง ฉัน ท์ ๒๐
พระเจ้าอชาตศัตรูทรงฟังกลอุบายตามคำากราบทูล
ของวัสสการพราหมณ์ที่หมิ่นพระบรมเดชานุภาพและขัด
คำาสังพระองค์ จึงทรงกระทำาเสมือนหนึ่งว่าทรงขัดเคือง
่
พระราชหฤทัย ขยับพระองค์กระทืบพระบาทและทรง
ตวาดด้วยเสียงที่ดังน่าเกรงขาม เจ้าช่างเป็นทาสที่ชั่วช้า
เลวทราม เหตุใดจึงตำาหนิข้าถึงเพียงนี้ ศึกสงครามก็ยัง
ไม่ทันมีมา มึงก็ยงไม่เห็นว่าข้าศึกจะมากหรือน้อยเพียง
ั
ใด และการทำาสงครามจะยากจะง่ายประการใด กลับมา
ทำาอวดฉลาดคาดคะเนเอาก็เพราะใจมีหวาดกลัวอยู่
ไม่ทันอะไรเลยก็มาหมิ่นกูเสียแล้ว เสมือนหนึ่งกาที่หวาด
เกรงพรานผู้ชำานาญ นี่ยงไม่ทันเห็นธงของศัตรูเลยก็สั่ง
ั
ถอยเสียแล้ว พ่ายแพ้เพราะเกรงภัยจะมาถึงตัว กลัวว่าจะ
พลอยเสียชีวิตจึงคิดหาประเด็นมาขัดแย้ง เราเป็นถึง
กษัตริย์ผู้สูงส่ง มีวิจารณญาณถี่ถ้วนไม่สมควรจะมา
ทัดทาน นี่เราเห็นว่าเป็นอมาตย์รับราชการมาหลายปี ไม่
เช่นนั้นเราจะสั่งประหารชีวิตตัดหัวเสียบประจานทันที
นคราภิบาลและราชบุรุษจะรีรออยู่ทำาไม จงรีบลากตัวคน
ชั่วร้ายออกไปโดยไม่ต้องเห็นอกเห็นใจกับคนคด เอาตัว

11. คุณ ค่า ด้า นวรรณศิล ป์
เรื่องสามัคคีเภทคำาฉันท์ มีที่มาจากหนังสือ
ธรรมจักษุ ซึ่งสมเด็จพระสังฆราชเจ้ากรมหลวง
วชิรญาณวงศ์ (ม.ร.ว.ชื่น นภวงศ์) นายชิต บุร
ทัต ได้อ่านนิทานแล้วเห็นว่าเป็นเรื่องที่ดีมีคติจึง
แต่งเป็นฉันท์ นายชิต บุรทัต มีฝีมือเชียวชาญ
่
ในการแต่งคำาประพันธ์ประเภทฉันท์เป็นอย่าง
มาก โดยเฉพาะการเลือกฉันท์ชนิดต่างๆ มาใช้
สลับกันอย่างเหมาะสมกับเนื้อเรื่องและลีลาของ
แต่ละตอน จนได้รับการยกย่องว่ามีความ
ไพเราะ งดงาม เป็นที่นิยมอ่านแล้วจดจำาตลอด
มา นายชิต บุรทัต แต่งเรื่องสามัคคีเภทคำา

12. ๑. การสรรหาคำา เป็นการเลือกใช้คำาในลักษณะ
ต่างๆ เพื่อความคิดและความรู้สกได้แก่
ึ
๑.๑) การเลือกใช้คำาได้ถูกต้อง มีความหมาย
ชัดเจน สันแต่ได้ใจความ เช่น
้
๏ เราคิดจะใคร่ยก พยุห์พล
สกลไกร
ประชุมประชิดชัย รณรัฐวัชชี
๏ ฉะนี้แหละเสนา บดิฐาน
มนตรี
คือใครจะใคร่มี พจค้าน
ประการไร

13. ๑.๒) การเลือกใช้คำาเหมาะสมกับฐานะของบุคคล
ในเรื่อง เช่น
- พระเจ้าอชาตศตรูกับวัสสการพราหมณ์
๏ เอออุเหม่นะมึงชิชางกระไร
่
ทุทาสสถุลฉะนี้ไฉน ก็มาเป็น
๏ ศึก บ ถึงและมึงก็ยังมิเห็น
จะน้อยจะมากจะยากจะเย็น ประการ
ใด
๏ อวดฉลาดและคาดแถลงเพราะใจ
ขยาดขยั้นมิทันอะไร ก็หมินกู
่

14. ๑.๓) การเลือกใช้คำาให้เหมาะแก่ลักษณะคำา
ประพันธ์ เหมาะกับเนื้อเรื่อง เช่น
๏ ท้าวก็ทรงแสดงพระองค์ ธ ปาน
ประหนึ่งพระราชหทัยลุดาล
พิโรธจึง
๏ ผันพระกายกระทืบพระบาทและอึง
พระศัพทสีหนาทพึง
สยองภัย

15. ๑.๔) การเลือกใช้คำาโดยคำานึงเสียง
(๑.) มีการเล่นคำาสัมผัสคล้องจอง เช่น
๏ ใช่กระนั้นละไซร้จะให้ประหาร
ชิวาตม์และหัวจะเสียบประจาน
ณ ทันที
๏ นาคราภิบาลสภาบดี
และราชบุรุษแน่ะเฮ้ยจะรี จะ
รอไย
๏ ฉุดกระชากกลีอปรีย์เถอะไป
บ พักจะต้องกรุณอะไร กะ
คนคด

16. (๒.) การยำ้าคำาที่มีความหมายเหมือนกันหรือใกล้
เคียงกัน เช่น
- จะน้อยจะมากจะยากจะเย็น
(๓.) การเล่นอักษร เสียงสัมผัสสระ และสัมผัส
พยัญชนะ ให้มีจังหวะไพเราะ เช่น
- จะน้อยจะมากจะยากจะเย็น
- ขยาดขยั้นมิทันอะไร

17. ๒. การใช้โวหาร ดังนี้
๒.๑) บรรยายโวหาร เป็นการใช้ถ้อยคำาเล่าเรื่อง
ราวต่างๆ ตามลำาดับเหตุการณ์จนเห็นภาพ
ชัดเจน ดังตัวอย่าง
๏ ภูบดีสดับอุปายะตาม
ณ วาทวัสสการะพราหมณ ณ
บังอาจ
๏ เกินประมาณเพราะการณ์ละเมิดประมาท
บ ควรจะขัดบรมราช วโรงการ

18. ๏ ท้าวก็ทรงแสดงพระองค์ ธ ปาน
ประหนึ่งพระราชหทัยลุดาล พิโรธจึง
๏ ผันพระกายกระทืบพระบาทและอึง
พระศัพทสีหนาทพึง สยองภัย
๏ เอออุเหม่นะมึงชิชางกระไร
่
ทุทาสสถุลฉะนี้ไฉน ก็มาเป็น

19. ๒.๒) อุปมาโวหาร เป็นโวหารที่กวีนำามาใช้
ประกอบเรื่องโดยการเล่าแบบเปรียบเทียบ เพื่อ
ให้เห็นภาพชัดเจนยิ่งขึ้น ดังตัวอย่าง
๏ กลละกากะหวาดขมังธนู
บ ห่อนจะเห็นธวัชริปู สิล่า
ถอย
๏ พ่ายเพราะภัยพะตัวและกลัวจะ
พลอย
พินาศชิพิตประดิดประดอย
ประเด็นขัด
๏ กูก็เอกอุดมบรมกษัตริย์

20. ๏ นี่นะเห็นเพราะเป็นอมาตย์กระทำา
พระราชการมาฉนำา
สมัยนาน
๏ ใช่กระนั้นละไซร้จะให้ประหาร
ชิวาตม์และหัวจะเสียบประจาน
ณ ทันที