1. THENJE NGA PSIKOLOGU WOLF
Kam falur gabime gati te pafalshme, kam provuar te zevendesoj persona te
pazevendesueshem dhe kam harruar persona te paharrueshem. Kam vepruar
sipar momentit, jam zhgenjyer nga persona qe nuk e mendoja kurre se mund te
zhgenjehesha, por dhe une kam zhgenjyer. Kam mbajtur dike mes kraheve te mi
per ta mbrojtur, jam bere mik perjete. Kam qeshur kur nuk ka qene e
nevojshme, kam dashuruar, me kane dashuruar, por edhe me kane refuzuar.
Me kane dashuruar dhe nuk kam ditur si tua kthej dashurine. Kam bertitur dhe
jam hedhur perpjete per kaq shume gezime, per kaq shume... Kam perjetuar
dashurine e kam bere premtime te perjeteshme, por me eshte thyer zemra kaq e
kaq here! Kam qare duke degjuar muzike e duke pare disa fotografi te
mbushura me kujtime. Kam telefonuar thjesht per te degjuar nje ze. Jam
dashuruar perseri me nje buzeqeshje. Kam besuar perseri me nostalgji dhe...
kam pasur frike te humbas nje person shume te vecante ( te cilin kam
perfunduar duke e humbur)... por kam mbijetuar! Dhe jetoj atoma! Dhe jeta ,
nuk me lodh! Dhe ti... nuk duhet te lodhesh nga jeta. JETO! Eshte mrekulli te
perpiqesh me bindje, te perqafosh jeten dhe ta jetosh me pasion. Te humbesh me
klas dhe te fitosh me guxim. Sepse bota i perket atij qe guxon! JETA ESHTE
SHUME E BUKUR PER TE QENE E PARENDESISHME!!! ...
Re: Thenie te preferuara psikologjike.
Asgjë nuk të lëndon,trishton, dhëmb më shumë se sa zhgënjimi,sepse zhgënjimi është një dhimbje që
derivon gjithmonë nga një shpresë e shkuar,një humbje që lind gjithmonë nga tradhëtimi i
besimit,ndryshimi i qendrimit të dikujt apo të diçkaje tek e cila beson. E për ta duruar ndihesh i
mashtruar,poshtëruar, qesharak saqë herë pas here kërkon hakmarrjen,zgjedhje që mund të të bëjë
të ndihesh i çliruar ndonjëherë por që rrallë shoqërohet nga gëzimi dhe shpesh kushton më shumë se
falja.
Gjëja më e mirë për ti dhënë armikut është falja, kundërshtarit tolerancën, mikut zemrën, fëmijës
një shembull të mirë, babait nderimin, nënës sjelljen që do ta bënte krenare për ty, vetes respektin, të
gjithëve mirësinë.
Të uroj të jetosh pa e lënë veten të blihesh nga paraja.
Të uroj të jetosh pa marka dhe etiketa, pa dallime pa një tjetër emër veçse ate të një njeriu. Të uroj
të jetosh pa bërë asnjerin viktimën tënde.
Të uroj të jetosh pa dyshuar ose dënuar askënd as edhe me pulitjen e buzëve.
Të uroj të jetosh në një botë ku çdo kush të ketë të drejtën të bëhet vëllai yt e të bëhet i afërmi jot.
Egziston ai lloj njeriu që i bën njerëzit e tjerë të ndihen te vegjël. Por njeriu vërtetë i madh, është ai
që i bën të gjithë pranë tij të ndihen të mëdhenj.

2. TEORI:
Psikologjia individuale për objekt shqyrtimi ka veçantinë e çdo individi. Alfred
Adler bëri shumë punë në studimin e mënyrës së jetës së individëve, duke u
përpjekur që aty t’i gjejë rrënjët e zhvillimit të personalitetit. Duke u marrur me
probleme jetësore në fusha të ndërveprimit me njerëzit e tjerë, çdo njeri përshat
një tip të veçantë të mënyrës së jetës. Natyra shoqërore e qenieve njerëzore u
dikton atyre që të motivohen nga interesat e përgjithshme, duke hyrë në aso
raportesh dashurie dhe bashkëpunimi me të gjithë. Fëmijët vuajnë nga
kompelksi i inferioritetit dhe duke u rritur përpiqen deri në pjekuri t’i
kompenzojnë dobësitë e tyre. Në këtë vazhdë ata mbikompenzojnë atë që synojnë
dhe gradualisht zhvillojnë kompleksin e superioritetit. Theksi i Adlerit mbi
proceset sociale dhe kognitive ka ndikuar edhe te teoricientët e tjerë të
personalitetit.
Në studimin e tyre të përbashkët më 1893 Brajer dhe Frojdi dëshmuan se
simptomet histerike të të sëmurit mund të mënjanohen me gjetjene shkaqeve të
tyre psikologjike.Adleri konsideron se nevojat organike luajnë rol të
parëndësishëm në jetën psikike të njeriut. Qëndrim të njëjtë mbajtën Horni dhe
Fromi. Ajo që e vë njeriun në lëvizje nuk janë nevojat trupore por disa synime:
si vullneti për fuqi tek Adleri dhe ankthi bazal te Fromi dhe Horni, që
shkaktohen nga situata pa rrugëdalje e fëmiut në shoqëri. Të gjithë ne tepër pak
e njohim njeriun, kjo ngase jemi në lidhje të izoluar me jetën tonë …Që nga
fëmijëria mes nesh ka fare pak kontakte. Familja na izolon. Është fakt i
dhembshëm se njërëzit edhe në fjalë, por dhe në vepër nuk kuptohen se nuk
mund të gjejnë kontakte të përbashkëta, kështu që mbeten të huaj për njëri
tjetrin, jo vetëm në ndonjë rreth të gjerë shoqëror, por edhe në vetë rrethin e
ngushtë familjar. Njerëzit shumë më mirë do të jetonin në bashkësi sikur të
njihnin më mirë natyrën njerëzore. Kështu që vëzhgimi i jetës psikike të fëmijëve
u bë pika kryesore mbështetëse e shkencës sonë…Shumë punë iu përkushtuan
studimit të atyre viteve të para jetësore. Njohja e njeriut duhet të paramendohet
si një art me ç’rast kemi mjaft mjete në dispozicion…që duhet të na shërbejnë
pikësëpari për shtimin e dijenive tona. Vështirësi në këtë pikë paraqet fakti se
njerëzit përkitazi me këtë janë të ndjeshëm. Të pakët janë ata që nuk mendojnë
për vete se janë njohës të njerëzve. Njerëzit shumë më mirë reciprokisht do të
pajtoheshin dhe shumë më tepër do t’i afroheshin njëri - tjetrit atëherë kur
kuptohen mirë. Zhvillimi i jetës psikike është i lidhur me lëvizjen… Të
paramendojmë njeriun, të cilit ia privojmë çdo mundësi të lëvizjes, E tërë jeta e
tij psikike do të jetë e gjykuar të stagnojë tërësisht. Ne as që mund të
paramendojmë jetën psikike si të izoluar, por se vetëm si të tillë të rrethuar
lidhur me gjithë atë që është e rrethuar dhe me qëllim kah i cili zhvillohet e tërë
lëvizja dhe e gjithë dinamika e jetës psikike. Psikologjia individuale i sheh të
gjitha dukuritë njerëzore ( të psikës së njeriut ) nga ky kënd, si të drejtuara kah
ndonjë cak. Ideali dhe qëllimi i njeriut shfaqet qysh në muajt e parë të jetës së

3. tij. Qysh atëherë do të luajnë rol ato ndjenja, në të cilat fëmija reagon me gëzim
ose hidhërim.
KAHJET SOCIALE TË PSIKËS SË JETËS
Që ta kuptojmë se ç’po ngjet me ndonjë njeri, është e nevojshme që ta
shqyrtojmë sjelljen e tij ndaj të afërmëve. Njeriut i duhen përpjekje të mëdha që
të sigurojë të drejtëne tij për ekzistencë dhe që të shpëtojë nga zhbërja. Shikuar
nga këndvështrimi natyror, njeriu është qenie e dobët. Mirëpo, kjo dobësi e
mpiksur në të dhe e cila vie nga vetëdija - si ndijim se është i shkëputur dhe i
pasigurt, vepron si stimulim permanent që ai ta gjejë rrugën e përshtatjes në
jetë. Gjuha ka rëndësi të fuqishme dhe të thellë për zhvillimin e jetës psikike të
njeriut. Mendimi logjik është i mundur vetëm me presupozimin e gjuhës, e cila
na mundëson dallimin e koncepteve.
FËMIJA DHE SHOQËRIA
Bashkësia na shtron kërkesa të shumta dhe kësisoj ndikon në të gjitha normat
dhe format e jetës sonë, në këtë mënyrë edhe në zhvillimin e organit tonë të të
menduarit. Në ato kushte të thjeshta dhe në atë synim të fëmiut që ta zotërojë
dobësinë e vet, çka sërish nxit në zhvillimin e aftësive të ndryshme, bazohet
aftësimi i fëmiut për edukim. Në një anë ky mjedis nga fëmiu i pranon
përshtypjet armiqësore dhe këto përshtypje ia tregojnë botën si diçka
armike…Nëse nuk ndërhyn edukata, psika e fëmiut të tillë mund të zhvillohet në
drejtim të tillë që tërë botën ta konsiderojë si rreth armiqësor. Shpesh njeriu
rritet në lidhje afrie vetëm me të vetmin person dhe s’mund ta zgjerojë rrethin e
tij shoqëror tej një personi..Fëmiu, i cili rritet në rrethin e tillë familjar ku të
rriturit i drejtohen me fjalët: “Duhet të veprosh kështu ose ashtu, këtë ose atë,
sepse përndryshe nuk të dua”, mësohet që gjithnjë përmes butësisë, me mjete të
njëjta, ta shtojë edhe varshmërinë ndaj të tjerëve. Fëmiu mund të zhvillohet në
kuptim tejet të dëmshëm në drejtim të arritjes së qëllimit të tij, por mund që të
bëhet edhe i vlefshëm dhe me qëllim të dobishëm përpara vetes. Njeriun duhet ta
vëzhgojmë domosdo si qenie shoqërore.
PËRSHTYPJET NGA BOTA OBJEKTIVE
Nevoja për t’iu adaptuar mjedisit, e zhvillon te njeriu aftësinë e pranimit të
përshtypjeve dhe që përmes ndonjë mekanizmi të veçantë psikik gjithnjë të
shkojë kah një qëllim…Lëvizjet psikike mund të përjetohen vetëm atëherë kur
në ne tangon ndonjë qëllim para sysh. Fëmiu, i cili për herë të parë ngritet
ngadyshemeja, në atë moment hynë në një botë tërësisht të re dhe ndjen një
atmosferë armiqësore. Përshtypjet e tilla dhe këto ngjajre të cilat neve të rriturve
na duken si imtësira të parëndësishme, ngjashëm ndikojnë në jetën psikike të

4. fëmisë, para së gjithash në krijimin e imazhit e tij për botën. Bota e dukshme
është e para gjë që në veçanti i imponohet njeriut dhe i shërben si
pikëmbështetje e parë për përvojën e tij. Kësisoj sajohet imazhi vizuel i botës. Ne
mund të kuptojmë një njeri, vetëm atëherë kur e dimë edhe atë se me cilin organ
më së drejtëpërdrejti reagonnë jetë. Njeriu shfrytëzon vetëm atë çka dhe si ia
kërkon qëllimi i tij. Në trajtimin e fantazisë ajo hynë në sajesë artistike ( ëndrrat
ditore ) e organit psikik që më vonë shfaqet në stadin e gjykimit të jetës reale dhe
shërben që njeriu të tërhiqet nga jeta reale. Të gjitha përjetimet tona janë në
lidhje të ngushtë me kënaqësinë. Është rrahur edhe problemi i ndikimit të
njeriut mbi tjetrin përmes hipnozës dhe sugjestionit dhe reagimit të individëve në
mënyrë nduarndurshme ndaj tyre.
NDJESIA E VLERËS SË MANGËT DHE SYNIMI PËR VETËAFRIMIN –
GJENDJA E FËMIJËRISË SË HERSHME
Duhet pranuar fakti se jeta psikike fillon me ndjesinë e thellë, të pakët ose të
tepërt të inferioritetit personal. Kjo është ajo forca lëvizëse nga e cila lindin dhe
zhvillohen të gjitha synimet e fëmijërisë, fuqia që kërkon cakun e vet, kurse kjo
është kënaqësia dhe sigurimi i jetës në të ardhmen. Në këtë pozicion specifik të
fëmijës, që është ngusht i lidhur me organet e tij të aftësimit, qëndron baza e
mundësisë për edukimin e tij. Secili fëmijë, përpos se është ndodhur në mes të të
rriturve është i ekspozuar faktit që veten ta konsiderojë të imët dhe i krijuar
pafuqi. Në këtë disponim ai s’mund të ketë besim në vete se do të mund
efektivisht dhe pagabim t’u përgjigjet detyrave që shtrohen dhe si ato nga ai
priten. Poqëse nga fëmiu presim së tepërmi do t’ia mbjellim në shpirt edhe më
fuqishëm ndjesinë e faktorit kurrfare. Ndjesia e vlerës së pakët, pasigurisë dhe
lënies pa ndihmë, shkakton parashtrimin e qëllimit në jetë. Qysh në ditët e para
të fëmijërisë te fëmiu hetohet synimi që të shquhet dhe që të tërheq vëmendjen e
prindërve në gjithçka. Këto janë shenjat e para të synimeve të zgjuara të njeriut
se vlen diç, synim ky që zhvillohet nën ndjenjën fëmijërore të dobësisë dhe
motivit të fëmiut që t’i shtrojë vetes qëllim ashtu që do të dukej më dominant mbi
rrethin e tij. Organi psikik nën presionin e kërkushësisë, dobësisë dhe ndijesisë
së inferioritetit do të orvatet me vrullshmëri që ta mbizotërojë atë ndijesi dhe ta
menjanojë. Synimi për fuqi dhe predominancë kalon në sëmundje. Fëmijët e
tillë më nuk janë të kënaqur me rutinën e jetës normale. Atyre më tepër u
përshtatet distancimi (distanca sa më e madhe), dallimi më i theksuar mes tyre
dhe të tjerëve, që t’i nënvlerësojnë të tjerët etj. Bartjen e ndijesisë së vlerës së
pakët te fëmiu mund ta shkaktojnë edhe metodat e ashpra edukative. Ka fëmijë
që në shkollë sillen krejtësisht ndryshe sesa në familje. Nëse e kuptojmë se
mendimi dhe veprimi njerëzor i nënshtrohet një qëllimi do ta kuptojmë edhe atë
se prej nga rrjedhin gabimet më të mëdha në jetën individuale. Sa më tepër që
njeriu të gjitha sukseset dhe triumfet e tij të jetës i kthen në mënyrën e vet, aq
edhe më me vetëmohim i shfrytëzon ato që edhe më fuqishëm t’i verifikojë

5. shabllonet e tij individuale të jetës dhe linjën e jetesës. Kjo ndodhë ngase njeriu
asgjë nuk analizon, por se veç pranon dhe përvetëson në errësirëne vetëdijes
dhe pavetëdijes. Shkenca do të ndihmojë që të sillet drita në mënyrë që të
zbulojmë dhe të kuptojmë gjithë atë që ngjet. Përshtypjet fëmijërore gjithnjë
rishtazi veprojnë në jetën e njeriut.
PËRGATITJA PËR JETË
Një ndër pikëpamjet themelore të psikologjisë individuale thekson që çdo dukuri
e shfaqur e jetës psikike duhet kuptuar si pranim për ndonjë qëllim të
parashtruar. Përrallat, tregimet dhe bindjet fetare dëshmojnë dhe tregojnë se për
parajsë, ringjallje, reinkarnim shpirtëror, te njeriu asnjëherë nuk shuhet
shpresa për ardhmëri të lumtur. As lojën s’duhet kuptuar kurrsesi si prodhim i
shpikur nga pridërit dhe edukatorët, por veç si ndihmesë edukimi, ngritje
shpirtërore, e fantazisë dhe lëvizshmërisë, si përgatitje për ardhmëri. Në lojë
vërehet se si fëmiu sillet ndaj jetës. Në lojë para së gjithash plotësohet ndjenja
për afilacion. Fëmijët të cilët eskivojnë lojën gjithnjë janë nën dyshimin se kanë
ndonjë mungesë ( mangësi). Frika se rolin që u jepet do ta luajnë dobët, është
shkaku kryesor i shfaqjes së tendencës që ata në inkuadrimin e tyre brenda lojës
me të tjerë ose duan të tërhiqen ose e prishin lojën. Ka shumë lojra në të cilat
theksohen në veçanti momentet krijuese. Në jetë shpesh ka ndodhur që njerëzit
më parë të kenë qepur rrobe për kukulla e pastaj për njerëz. Loja nuk mund të
ndahet nga zhvillimi psikik i fëmijës. S’duhet trajtuar si humbje kohe.Vëmendja
është veçori e organit psikik, shpreh qëndrim gatishmërie, lidhshmëri personale
me faktet, gadishmëri për sulm ose mbrojtje, për shkak të ndonjë nevoje ose
ndonjë situate jo të zakonshme, me ç’rast e gjithë fuqia e jonë vihet në shërbim
të ndonjë qëllimi. Faktori më i rëndësishëm për zgjimin e vëmendjes është
interesimi thellësisht i rrënjosur. Vëmendja e zvogëluar sjell gjer te harresa dhe
humbja e lëndëve të rëndësishme. Kjo ndodhë për shembull, kur fëmijët i
humbin librat e tyre, amviset që gjithnjë i hudhin diku ose i humbin çelsat e tyre.
Harrojnë ata që nuk duan të jenë hapur vigjilent, por për këtë edhe me harresën
e tyre janë privuar nga interesimi dhe kanë përkushtim të dobët për detyrën e
tyre. Ka edhe aftësi të organit psikik, të cilat s’mund të gjinden në sferëne
vetëdijes, por të pavetëdijes. Kësisoj ekzistojnë edhe dy tipe njerëzish: 1) që
jetojnë objektivisht pa iu frikuar asgjëje dhe me vetëdije dhe 2) që udhëheqin me
pavetëdije. Shumë njerëz zhvillojnë në veten e tyre aso forcash vepruese e që për
to ata nuk dinë gjë. Ato forca të pavetëdijshme ndikojnë në jetën e njeriut dhe
mund të sjellingjer te pasojat e rënda nëse nuk i zbulojnë. Për shembull, njerëzit
të cilët pahijshëm i hanë thonjët dhe rrëmihin në hundë, ata as që dinë për
shkaqet që i kanë sjellur gjer tek ato shprehi të këqija. Ajo çka na ndihmon
bëhet pra, e vetëdijshme kurse e pavetëdijshme mbetet ajo çka do të mund të
pengonte argumentin tonë. Problemet e jetës së njeriut zbulohen në ëndrra. Të
gjitha ëndrrat nuk mund t’i kuptojmë ashtu thjeshtë. Në të vërtetë ëndrrën

6. menjëherë ose e harrojmë ose nëse le mbresë zakonisht nuk e kuptojmë se
ç’fshihet pas saj. Në ëndërr përmes krahasimit dhe simboleve shihet linja e
lëvizshmërisë së njeriut.
RAPORTI GJINOR
Ndarja e punës është faktor kyq për mbajtjen e shoqërisë njerëzore. Ajo kërkon
që secili kudoqoftë të luajë rolin e vet. Ai që nuk dëshiron të marrë pjesë në këtë,
bie nga roli ndërmarrës dhe bëhet prishës i qetësisë. Vlera e njeriut varet nga
ajo se si ai e plotëson vendin, të cilin ia ka ndarë ndarja shoqërore e punës. Çdo
individ simbas aftësive të tij merr (pjesë) zë vendin në procesin e tërësishëm
produktiv të shoqërisë njerëzore. Ndarja e punës doli si e tillë që grupet e
priviligjuara, meshkujve u është siguruar e drejta më e madhe dhe për shkak të
pozitës së tillë të fortë që ushtrojnë ata në dobi të tyre decidivisht ndikojnë në
pozitën e femrës në ndarje të punës dhe në procesin prodhues. Siç qëndrojnë
tash punët me tendencën e meshkujve për mbisundim ndaj femrave shtohet nga
ana tjetër edhe pakënaqësia e femrave për shkak të kësaj predominance. Edhe
edukimi i sotëm familjar sikur është krijuar që t’i ndihmojë synimit për fuqi e
lidhur me këtë edhe tendencës që privilegjet mashkullore të vlerësohen më tepër
dhe që për to më shumë të trumbetohet. Mashkulli si prind më shpesh i
ekspozohet fëmiut si ndonjë simbol fuqie. Fëmiu shpejtë e heton rolin dominant
që luan babai, ngase ai ngre zërin, urdhëron dhe udhëheq me të gjitha, pra në
çdo pikëpamje mashkulli në sy të fëmijës duket i fortë dhe me pushtet. Sa i
përket prejardhjes historike të pozitës më të fortë të mashkullit, vlen të thuhet se
kjo nuk është rrjedhë e faktorit natyror, ngase kalimi i fazës prej matriarkatit në
patriarkat është shoqëruar me luftë. Të mendojmë vetëm për atë se çdo të thotë
fakti për fëmiun ku në çdo kënd para syve i shfaqet pozita superiore e
mashkullit. Qysh kur ka lind është pritur shumë më me gëzim sesa vajza dhe
është pritur si princ. Fakt i njohur është dukuria e shpeshtë që prindërit duan të
kenë fëmijë ( Kanti: “Në gjendjen kulturore çdo femër do të donte të bëhej
mashkull”). Ato i duan më tepër ato lojra dhe profesione që janë për djem, për
shembull : ngjiten në dru ( lis). Këto dukuri mund t’i kuptojmë si rrjdhojë e
dominimit mashkullor.
PARAGJYKIMI PËR VLERËN E PAKËT TË FEMRËS
Në koncilet fetare është debatuar bujshëm rreth çështjes se a ka femra psikë.
Janë shkruar diskutime rreth çështjes se në përgjithësi a është femra në të
vërtetë njeri. Nëpër shekuj njihen dëshmitë keqardhëse për djegien e tyre nën
pretekstine djegies së shtrigave. Shpeshë është akuzuar femra se prej saj
rrjedhin të gjitha të këqijat në këtë botë. Anegdodat dhe kritikat ndaj grave, të
cilave u mvishet pasaktësia dhe torollaksia ( flokët e gjata ment e shkurta ).

7. Mprehtësi e fortë mendore është shfrytëzuar në drejtim që të tregohet
inferioriteti i saj, si p.sh: Strindbergu, Mebiusi, Shopinhaueri, Vajningeri.
Madje shtohej edhe numri i madh i femrave që pranonin inferioritetin e gruas
dhe pozitën e saj. Edhe në pagesë puna e saj gjithnjë paguhet më dobët pa marrë
parasysh se a ka qenë ajo punë e barabartë me të mashkullit. Është e njohur
gjithashtu se ka meshkuj të cilëve s’mund t’u bëjmë ofendim më të madh se sa
nëse u themi se janë tip femre, gjersa njëkohësisht natyra mashkullore te vajzat
nuk ka domethënie të keqe. Theksi gjithnjë bie në atë që gjithçka që kujton në
femër tregohet si diç e ulët.
IKJA NGA ROLI FEMËROR
Për femrat që eskivojnë punëve femërore, shumica mendojnë se tek ato fshihet
ndonjë faktorë i lindur, ndonjë substancë mashkullore që i detyron të mbajnë
qëndrim të tillë. Duhet theksuar edhe një dukuri, sepse edhe kjo shpesh merret
si pretekst për kritikë që nënçmon femrën. Kjo reflektohet në vitet e 50 ta në
kuptim të ashpërsimit gjatë ndryshimit të psikës në aspekt të karakterit.
Ndryshimet fizike bëjnë që femrës t’i imponohet mendimi se tash arriti koha në
të cilën ajo tërësisht do ta humb edhe vlerën e fundit të mbetur. Paragjykimi për
vlerën e mangët të femrës e që lidhet me botëkuptimin e dominimit të mashkullit
pengon harmoninë gjinore. Në këtë suazë të mendojmë vetëm se sa të shumtë
janë ato vajza e djem që martesën e konsiderojnë si një e keqe e domosdoshme.
Mosbesimi që mbretëron ndërmjet gjinive rrëmih çdo sinqeritet dhe kështu nga
kjo vuan i gjithë njerëzimi. Nuk kemi kurrfarë arsye që të ngritemi kundër
lëvizjes feministe për liri e barazi.
PËRPJEKJET PËR PËRMIRËSIM
Nga përpjekjet që janë bërë që mes dy gjinive të vendosen marrëdhënie më të
mira, theksojmë këtu koedukimin, që ka edhe edhe përkrahës edhe
kundërshtarë.
VËLLEZËRIT DHE MOTRAT
Fëmiu i parë i fshatit qysh nga fëmijëria e di se çka e pret në të ardhmen, se
shtëpia do të kalojë në duar të tij, me ç’rast ai kalon në pozicion më të mirë sesa
fëmijët e tjerë. Përndryshe shumë familje llogarisin në atë se djali i madh do të
bëhet zot shtëpie. Për të parin fuqia është diçka që vetëvetiu kuptohet, diç që ka
vlerë dhe që duhet dëshmuar në vepër. Djali i hasretit i është ekspozuar sulmeve
edukative të rrethit. Edhe prindërit me gjithë elanin e tyre edukativ jepen pas tij.
Ai gjithkund pret se si dikush do t’ia tregojë rrugën, bëhet i varur dhe
vazhdimisht kërkon ndonjë mbështetje. Fëmijët e tillë do të kenë vështirësi në
çdo veprimtari të pavarur dhe mund të bëhen në jetë të paaftë. Disa herë jeta e

8. tyre gjason në jetë parazite. Në veçanti është e rëndë situata e një djali në mes të
shumë vajzave. Motivi i tij për t’u treguar i vlershëm has në tensionime kur
lipset demonstruar në vepër. Frika e tij mund të shkojë aq larg sa ai ndonjëherë
pozitën mashkullore mund ta ndjejë si veçori e dobët. Kur ta vëzhgojmë njeriun
në zhvillimin e tij psikik, atëherë në figurën që kemi para nesh duhet shikuar jo
vetëm të kaluarëne tij, por pjesërisht edhe të ardhmen e tij. Vetëm atëherë
njeriu bëhet për ne në kuptim të vërtetë i gjallë.
THELBI DHE TË QENURIT E KARAKTERIT
Karakteri është nocion social që manifestohet me shfaqjen e formave të
caktuara të shprehjes së psikës njerëzore, që synon shtrimin e detyrave vetëvetes.
Për karakterinmund të flasim vetëm atëherë kur të kemi në mendje
lidhshmërinë me të cilën njeriu është i lidhur me rrethin. Karakteri është
mënyra me të cilën sillet njeriu ndaj mjedisit të tij. Nuk është siç mendon
shumica : dhunti e lindur nga natyra e dhënë.
RËNDËSIA E NDJENJËS SË AFILACIONIT PËR ZHVILLIMIN
E KARAKTERIT
Përveç synimit për fuqi rol me rëndësi për karakterinluan edhe ndjenja e
bashkësisë. Njeriu është pranues i jashtëzakontë i ndjenjës së inferioritetit të çdo
lloji. Mu në çastinkur të paraqitet ndjenja e vlerës së pakët fillon procesi i
vërtetë i jetës së tij psikike. Nga kuptimi i ndjenjës së vlerës së pakët rrjedhin
rregullat se si duhet të sillemi ndaj fëmijës. Çështja kryesore e këtyre rregullave
është kërkesa e përgjithshme që të mos i bëhet fëmiut jeta aq e idhët, që fëmiut
t’i ruhet prezentimi kryesisht i anëve të errëta të jetës dhe që në masë më të
madhe tregohen edhe anët e ndritshme të jetës.
DREJTIMET KAH ZHVILLOHET KARAKTERI
Sipas drejtimit kah fëmija shkon drejt zhvillimit të tij psikik mund të jetë i drejtë
ose i shtrembër. Presioni që gjatë edukimit shpesh aplikohet është mjet i vrazhdë
dhe si rezultat i atij edukimi del se dëgjushmëria e imponuar është vetëm sa për
sy e faqe. Njerëzit mund të ndahen edhe në mënyra tjera, simbas asaj se çfarë
qëndrimi marrin ndaj vështirësive. Optimistët janë njerëz te të cilët zhvillimi i
karakterit rrjedhnë linjë të drejtë. Duke ruajtur besimin në vete ata më lehtë
gjejnë qëndrimin e volitshëm ndaj jetës. Nuk kërkojnë aq shumë, sepse mirë i
peshojnë aftësitë e tyre. Vështirësitë e jetës i sfidojnë më lehtë sesa të tjerët, që
në vete gjithnjë gjejnë shkak që veten ta konsiderojnë si individë të dobët pa fuqi
të mjaftueshme dhe mjete. Në situata të rënda ata mbesin të qetë, me bindje se

9. gabimet mund të përmirësohen. Optimistët mund të dallohen edhe nga pamja e
jashtme. Ata nuk frikohen, të tjerëve u flasin lirshëm dhe nuk janë të turpshëm.
Lehtë shoqërohen me njerëzit e tjerë, lehtë formojnë miq, ngase nuk janë të
pabesë. Të folurit e tyre është i lirshëm, ecja dhe qëndrimi i hapur. Tip tjetër
është ai pesimist, i cili paraqet problemin më të rëndë edukativ. Këta janë ata që
nga përshtypjet dhe përjetimet fëmijërore kanë bartur ndjenjën më të fortë të
vlerës së mangët dhe të të cilët për shkak të vështirësive gjithnjë e më të mëdha
është zhvilluar ndijesia se jeta nuk është e lehtë. Sjelljet e padrejta dhe të këqija
vërtetojnë tek ai botëkuptimin pesimist për jetën, kurse shikimi i tij gjithnjë do të
bie në anët e errëta të jetës. Shpesh kërkojnë ndonjë mbështetje, s’mund të
lëvizin lirshëm, për shembull, fëmijët kur e thërrasin nënën e tyre e shkojnë pas
saj, janë të frikësuar, të ngadalshëm dhe flenë keq. Ky tip mund të njihet madje
edhe sipas pozitës që merr kur fle. Shpesh ndodhë që këta njerëz kërrusen
mbledhur dhe mbulesën e tërheqin kah koka.Nga këndvështrimi tjetër njerëzit
mund të ndahen në sulumues dhe të sulmuar. Qëndrimi sulmues tregohet para
së gjithash në shumë lëvizje.
Ndonjëherë tregojnë edhe vrazhdësi. Nëse janë pesimistë ndaj të gjithëve
qendrojnë armiqësisht. Zhvillimi i njerëzve të tillë nuk është i lehtë. Shoqëria
njerëzore nuk i do qenjet e tilla. Lehtë vijnë në konfliket me të tjerët. Jeta e tyre
bëhet vargojë e pandërprerë e luftës. Faza e fundit e zhvillimit të tyre përfundon
me ndjesinë se ndihen gjithnjë të sulmuar. Tipi tjetër është të sulmuarit të cilët e
ndjejnë dobesinë e tyre dhe frikën. Kur ndodhen para çfarëdo detyre fillojnë të
dyshojnë dhe të luhaten sikur të donë të lirohen nga marrja e vendimit. Gëzimi i
huaj ndonjëherë tek ata shkakton dhimbje dhe për këtë ndihen të lënduar. Bëhet
fjalë edhe për tipet e temperamentit që nga ndarja e Hipokratit në : sanguin,
kolerik, melankonik dhe flegmatik. Më së shpeshti shfaqen rastet e përzierjes e
jo tipet e pastra. Ndodhë që temperamentet të zëvendësohen gjatë periudhës së
jetës. Për shembull një fëmijë në fillim shfaqet si kolerik, më vonë bëhet
melankolik dhe ndoshta përfundon si flagmatik. Njohja e njeriut nuk mund të
realizohet në bazë të të vetmes dukuri të shkëputur nga struktura psikike.
KARAKTERI TE NATYRA AGRESIVE
Mund të gjenden njerëz që gjithkund ankohen se si jeta është e vështirë dhe të
cilët theksojnë se dikush diçka u ka mbetur borxh. Se edukimin s’e kanë pasur
të keq. Ata siç pohojnë do të ishin në vend të pare po të kishin kushte. Këso dhe
ankesash tjera ata shtrojnë gjithnjë. Gjithnjë gjejnë shkas që të mos dalin në
frontin e jetës. Ekziston një shumë e madhe njerëzish, të cilët më së shumti
kënaqësi gjejnë në atë që gjithkund të shkojnë elegant dhe të veshur në modën
më të re. Të tjerët mbajnë fotografi në ato veshje me shenja dhe emblema lufte
arme, erotike etj. Madje disa ato i mbejnë në lëkurë të tyre me tetuazhë. Këta
njerëz lënë përshtypje sikur duan në çfarëdomënyre të imponohen e të
theksohen. Mjaft interesant është fakti që jo vetëm në përralla por edhe në

10. realitet, psika njerëzore është e prirur kah synimi për fuqi-të kalojë në një lloj
ideale perendie. Shpesh njeriu sillet si Zot ose sikur që po e zëvendëson Zotin.
Kjo dukuri e synimit për përgjasim me Zotin është linja e fundit e tejkalimit të
kufijëve të personalitetit të tij. Rrënjët e kësaj dukurie mund të kërkohen edhe në
edukim ( priftërinjët shpesh ligjërojnë se si sipas rrëfimeve biblike njeriu është
krijuar në formën e Zotit). Fuqia që luan rolin e ndikimit magjik te njeriu është
paraja. Shumica mendojnë se me para mund të bëjnë gjithçka. Posedimi i fuqisë
është i lidhur ngusht me të hollat dhe pasurinë.
XHELOZIA
Kur flitet për xhelozinë nuk mendohet vetëm për atë në marrëdhëniet e
dashurisë, por edhe për atë që mund të gjendet edhe në të gjitha raportet tjera
ndërnjerëzore, e në veçanti në fëmijëri, ku fëmiu që të bëhet dominant përskaj
vëllaut ose motrës, zhvillon në vete xhelozinë dhe me këtë rast shpall qëndrimin
e tij luftarak ( kundërshtues). Fëmijët pothuajse rregullisht janë xheloz në
veçanti atëherë kur lind fëmiu tjetër që si më i ri tërheq më shumë vëmendjen e
prindërve, kështu që fëmiu më i madh ndjehet si mbret i rrëzuar nga froni. Më
së lehti bëhen xheloz ata fëmijë, të cilëve më parë u është kushtuar vëmendje e
jashtëzakonshme. Xhelozia shfaqet në forma të nduarnduarta. Cila formë do të
shfaqet më tepër kjo varet nga ajo se sa i ka shkuar njeriut përdore që të
përgatitet për jetë shoqërore. Xhelozia mund t’i shërbejë qëllimit që të tjerët të
nënçmohen, që t’u bëhen vërejtje etj. Kështu xhelozia nuk është gjë tjetër veçse
formë specifike e synimit për fuqi.
ZILIA
Në synimin për fuqi dhe dominim njeriu shumëherë vie gjer te zilia. Sado që për
të gjithë ne për shkak të ndjenjës së përbashkësisë dhe religjionit ajo është e
pakëndshme (sepse morali e ndalon), vështirë është çlirimi prej saj. Duhet ta
pranojmë se askush prej nesh nuk është i liruar nga zilia. Nëse njeriu vuan nga
mungesa e të hollave, ushqimit, rrobave, ai nuk do të shoh atëherë kurrfarë
rrugëdalje nga pozicioni i tij i rëndë dhe i vështirë, pos zilisë. Ndjenja e zilisë
shfaqet edhe në mënyrë fiziologjike dhe hetohet nga mënyra e të folurit.
Organikisht, zilia shfaqet me ngushtimin e enëve të gjakut. Njeriu i cili tërë
jetën është i mbushur me zili është i pafrytshëm për jetë shoqërore. Zilia mund
të sjell njeriun deri në atë shkallë që ai në dhembjen e të afërmit të tij të ndjejë
një lloj kënaqësie.
KOPRRACIA

11. Me këtë nuk nënkuptohet vetëm në atë lloj koprracie, e cila kufizohet në
ndrydhjen e të hollave, por në formën e përgjithshme që kryesisht përqëndrohet
në atë se dikush nuk mund ta durojë që dikujt t’i bëjë ndonjë të mirë.
Ndonjëherë mund të na duket se koprracia kur shfaqet në disa forma të jetës
është madje cilësi e çuditshme, psh: kjo ndodhë atëherë kur dikush e ndrydhë
kohën ose fuqinë e vet punëtore. Sot ekziston një drejtim shkencor dhe moral që
e thekson ndrydhjen e kohës dhe fuqisë punëtore aq shumë sa kërkon që me to
të shërbehemi ekonomikisht. Ndonëse kjo tingëllon si teori e mirë, por më së
shumti përdoret për të keq, sepse ai që ndrysh kohën me fuqinë e vet punëtore do
të përpiqet, që barrët që janë të lidhura për të, nga vetja t’i bartë te të tjerët. Tërë
zhvillimi i epokës sonë teknike shkon në atë që me njeriun të sillet si me
makinën dhe t’i imponojnë atij parime teknike, të cilat jetës i sjellin shkretërim,
kurse njeriut vetmi dhe shkëputje nga të afërmit.
URREJTJA
Ndjenja e urrejtjes shfaqet shpesh qysh në fëmijëri. Mund të shfaqet ndaj
detyrave që njeriu mund t’i zgjidhë, ndaj personave të caktuar, ndaj ndonjë
populli, gjinisë tjetër ose ndonjë race. Mund të fillojë në formën e sjelljeve
kritike për të arritur deri në armiqësi ndaj njerëzve.
KARAKTERET E NATYRËS JOAGRESIVE
Tërheqshmëria - introveriteti është figura e njeriut, i cili ndoshta askujt asgjë
keq nuk i bën porse tërhiqet nga jeta dhe njerëzit. Tek ata agresiviteti armiqësor
ndaj të afërmëve nuk lëviz në drejtim të qartë, por në një lloj armiqësie të
izoluar. Njerëzit të cilët tërhiqen në vete flasin pak ose nuk flasin fare, askë s’e
shikojnë, nuk e dëgjojnë ose nuk janë të vëmendshëm kur dikush u flet
çfarëdoqoftë. Në çdo marrëdhënie tek ata gjejmë një ftohësi. Kjo shihet në atë
mënyrë kur ata ia zgjasindorën ndokujt, me tonin me të cilin ata u thonë diçka
të tjerëve etj.
FRIKA
Frikshmëria është dukuri mjaft e përhapur, e cila e ndjek njeriun qysh në ditët
më të hershme të fëmijërisë deri te pleqëria e thellë e që në masë të
konsiderueshme ia ithtëson jetën, kështu që ia merr mundësinë për rehati dhe
aktivitet të plotë. Frika mund të shtrihet në të gjitha raportet e jetës
ndërnjerëzore. Në të vërtetë ka njerëz te të cilët gjithkund pikësëpari shfaqet
frika kur duan të pranojnë diçka, ose kur e lënë shtëpinë, kur ndahen nga
ndonjë që i shoqëron, ose kur kanë për të kryer ndonjë shërbim, ose kur i fton e
dashura. Ata janë aq pak të lidhur me jetën dhe njerëzit rreth vetes sa që çdo

12. ndryshim i situatës së tyre u sjell frikë. Kësisoj çdo zhvillim i personalitetit të tyre
dhe i aftësisë për punë mbetet i penguar. Disa fillojnë herët të mendojnë për
vdekjen, gjë që i pengon në jetë. Agorofobia - është frika nga hapësira kur
njerëzit nuk duan të dalin vetëm. Frika nga njerëzit mund të hiqet vetëm në
lidhshmëri me individin, rrethin.Rëndësi kyqe në jetën e njeriut ka frika.
Mekanizmi i frikës nuk paraqet dominim të drejtëpërdrejt mbi rrethin, por
pikësëpari paraqet dështim: frikacakuik nga ndonjë mbrojtje e situatës tjetër
dhe synon që në këtë mënyrë të përforcojë pozicionin e tij duke fituar mbi
rrezikun. Qysh në shprehjet lëvizëse të këtij afekti, veçanërisht në mimikë,
gjejmë fillimin e një kundëraksioni, por se kjo nuk sillet në linjë të drejtë - nuk
është agresive.
SHPIRTËNGUSHTËSIA
Paraqitet tek ata të cilat në detyrat që i presin gjejnë vështirësi dhe nuk besojnë
se kanë forcë të mjaftueshme për zotërimin e atyre detyrave. Shfaqet në formë të
lëvizjes së ngadalshme, luhatshmërie. Sillen si të lodhur e nuk e dinë se prej
çkahit, ngarendin dhe askend nuk arrijnë, s’kanë fuqi, duken nervozë. Mund të
njihen në bazë të disa formave të veprimit të jashtëm: si kafshimi i thonjëve,
kruarja e hundës, hudhja me turr në ushqim, përtypja e zëshme, e që janë
pasqyrë e paedukimit. Këto sjellje të paedukatë kanë prejardhje që nga fëmijëria.
Ka raste kur fëmijët me sjelljet e tyre të pahijshme tentojnë që ta kthejnë
vëmendjen e rrethit kah vetja e tyre dhe përmes kësaj të luajnë rol më të madh
dhe të kalojnë në një pozicion më të volitshëm. Kjo më pas mund të formohet në
të rritur si një shprehi që të krijojnë probleme dhe të nëpërkëmbin kërkesat e
mjedisit.
SHPREHJET TJERA TË KARAKTERIT
Njerëzit e mirë i ndiejmë jo vetëm gjatë veprimtarisë së tyre, mënyrën se si na
ofrohen, si flasin me ne, sesi sillen ndaj interesave tona, por edhe në gjithë
qenien e tyre të jashtme gjatë lëvizjes së fytyrës, buzëqeshjeve. Aspektin e
buzëqedhjes e potencon edhe Dostojevski. Përndryshe qeshja ka jo vetëm nianse
që lidhin, por edhe nëntone armiqësore dhe sulmuese. Ka njerëz të cilët fare nuk
janë të aftë për qeshje dhe të cilët janë aq larg nga marrëdhëniet e thella
ndërnjerëzore, saqë aspak nuk kanë gadishmëri për të krijuar gëzim dhe për të
sjellur disponim të kthjellët. E të mos flasim rreth gjithë asaj turme njerëzish, të
cilët jo vetëm që janë të paaftë që t’i bëjnë të tjerët të gëzuar, por që përkundrazi
kanë të predispozuar që t’ua idhëtojnë jetën të tjerëve në çdo situatë në të cilën
ndodhen dhe të cilët shkojnë në jetë sikur kudo duan t’i fikin të gjitha dritat.
Këta njerëz ose fare nuk duan të qeshin ose do të qeshin me zor. Kjo pasqyrë e
shkurtër ndriqon reflektimin e ndjenjës së simpatisë dhe antipatisë. Të
theksojmë edhe një tip njerëzish që mund të trjatohen si rrënues të paqes, të cilët

13. pandërprerë vazhdojnë që botën ta paraqesin si hendek mjerimi dhe që
gërryejnë nëpër dhimbje. Ka njerëz të cilët synojnë me gjithë mund që të shkojnë
në jetë sikur pothuajse bartinbarrë të rëndë mbi supe. Çdo vështirësi të vogël
ata e fryejnë.
MËNYRA E TË MENDUARIT DHE E TË SHPREHURIT
Mënyra e të menduarit dhe e të shprehurit te disa njerëz le ndonjëherë aq
përshtypje plastike saqë s’mund ta harojmë. Ata pandërprerë mendojnë dhe
flasin sipas shablloneve të njohura, ashtu që njeriu paraprakisht e di se si do të
shprehen ata. Ka njerët të cilët s’mund të çlirohen nga kjo mënyrë e të
shprehurit. Shumë shpesh mund të hasim njerët të tillë, të cilët lënë përshtypje
se si kanë ngecur në një pikë të zhvillimit të tyre dhe se si nuk mund të ngriten
nga stadi i nxënësit. Kudo sillen si nxënës, përgjojnë me veshë.. me sy, sikur
duan të japin shenjë se duan të thonë diçka. I shohim se si mundohen të gjejnë
shpejt përgjigje në ndonjë pyetje që bie ndokund në shoqëri, sikur duan ta
tejkalojnë (ose arrijnë ndokend) dhe të tregojnë se edhe ata dinë diçka dhe për
këtë presin që të tjerët t’i vlerësojnë mirë.
NJERËZIT PEDANT
Janë ata që synojnë që të gjitha dukuritë e jetës së t’i marrin sipas një parimi.
Ata ua diktojnë të tjerëve ligjet e veprimit të tyre. i shoqëron gjithnjë një
disponim ndaj vetes dhe mjedisit. Mund të gjenden vetem në vende, të cilat nuk
provokojnë iniciativa të shumta
.
NËNSHTRUESHMËRIA
Një lloj njerëzish ndjehen mirë vetëm aty ku ka ndonjë urdhër që ta kryejnë. Për
ta ekzistojnë vetëm ligjet dhe rregullat. Sot e kësaj dite është vështirë të fshihet
prej koke ndarja e njerëzve nga ata që shërbejnë dhe në ata që udhëheqin. Në
një mentalitet të tillë është brumosur qysh nga botëkuptimi i vjetër se puna është
gjë relativisht e ulët ( madje e turpshme ), ngase me të janë marrë skllevërit dhe
se zotëriu s’bënte të ndotë dot duart me punë, ngaqë ai jo vetëm që jepte
urdhëra, por se ishte edhe ai që në vete ngërthente të gjitha cilësitë e mira. Edhe
Niçe kërkonte pushtetin për të mirët dhe nënshtrimin e të tjerëve. Megjithatë, një
dukuri negative që vlen të potencohet është fakti se për femrën në disa qarqe
mentalitetesh është formuar bindja se ajo duhet të jetë e nënshtruar ndaj burrit,
se ajo duhet të punojë dhe vetëm të punojë. Ata këtë pozicion të saj e
konsiderojnë si fat i kurdisur e që nënkuptohet. Për të qenë paradoksi në zenit
ndonjëherë hasim edhe në aso femra, të cilat e bartin në vete frymën e
nënshtrueshmërisë në atë masë sa kërkojnë mu aso meshkujsh që janë brutal
dhe duan pushtetin (mbi të tjerët ). Mirëpo jeta ndërmjet burrit dhe gruas duhet

14. të jetë një shoqërim, një punë e përbashkët nga e cila askush nuk duhet të ndihet
i nënshtruar.
IMPONUESHMËRIA
Një tip i njerëzve që ngriten, të cilët gjithnjë duan të luajnë rol të parë dhe të
cilëve jeta nuk u paraqet çështje më të lartë sesa t’i nënshtrojnë të tjerët. Këta
njerëz hasen zakonisht atje ku është e nevojshme ndonjë direktivë, ku kërkohet
ndonjë pozitë urdhërdhënëse dhe ndonjë organizim. Në këto vende ata hudhen
vetë. Këta janë ata të cilët qysh në shtëpi janë mësuar të komandojnë, që më
parë nuk u ka pëlqyer asnjë rol në lojë, pos gjeneral, konduktor etj. Ata s’do të
gjejnë rehati gjersa kudo që ndodhen të mos e demonstrojnë dominimin e tyre jo
vetëm në gjëra të mëdha, por edhe në të imta.
DISPONIMET NJERËZORE - ZOGJËT KOBNDJELLËS DHE KORBAT
OGURZINJ
Është një tip njerëzish të cilët në çdo vështirësi jete fitojnë përshtypje se si ata
janë pikërisht ata që do t’i godas e keqja: se si diçka e errët i përcjell vetëm ata,
të cilët gjatë stuhisë mendojnë se stihia do t’i godas mu ata, në raste konfuziteti
se hajnat do ta kidnapojnë mu atë etj. Këso teprimesh mund ta përshkojnë vetëm
atë njeri që në ndonjë mënyrë e konsideron veten si epiqendër e ngjarjeve. Këta
janë ata njerëz që gjithçka e marrin për masë serioze dhe e vlerësojnë me shikim
pesimist.
RELIGJIOZITETI
Disa mendojnë së tepërmi se atë të cilën ata e respektojnë jashtëzakonisht dhe të
cilët me aq ngul i luten qëndron pikërisht në shërbim të tyre, se për ta bartë
përgjegjësi dhe që kjo duhet fituar përmes mjeteve siç janë lutjet e ngrohta.
AFEKTET
Një anë e afekteve është edhe ndjenja e vlerës së mangët, e pamjaftueshmërisë.
Siç janë të lidhura njëri me tjetrin shpirti dhe trupi, ashtu edhe afektet janë të
lidhura thellë me të gjitha ato që janë njerëzore. Dukuri përcjellëse fiziologjike
të tyre janë: veprimet në enët e gjakut dhe në organet e frymëmarrjes, pulsi i
rritur, skuqja, zverdhja etj.
ZEMËRIMI
Ka njerëz të cilët nga ky afekt krijojnë sistem dhe zakonisht sillen sipas tij, çka
kurrsesi nuk dinë rrugë tjetër. Janë njerëz tejet të ndjeshëm, të cilët nuk e

15. durojnë askë para dhe mbi vete. Rëndë i përshtaten rrethit dhe u druajnë çdo
detyre serioze. Nëse privohen nga diçka në të cilën kanë pasur të drejtë bëhe
agresivë, për shembull thejnë, dëmtojnë gjësende me vlerë. Më vonë përpiqen të
arsyetohen, duke thënë se si nuk kanë ditur se çka bënin. Kështu njeriu i tillë
për shkak të afektit të tij mund të ndeshet me rrethin e tij. Ky afekt tregon
pothuajse shkatërrimin e tërësishëm të ndjenjës shoqërore. Krijon qëndrim
armiqësor kundrejt tjerëve. Gjer në këtë shkallë s’mund të mbërrijë ai që është i
vetëdijshëm për aftësitë e tij dhe që mbështetet qetë në forcat e veta. Ndër
faktorët të cilët lehtësojnë zemërimin duhet cekur alkoolin. Te disa njerëz janë të
mjaftueshme edhe sasitë e vogla. Njeriu i dehur me alkool, sillet ashtu sikur që
kurrë të mos ketë jetuar në botën kulturore. Ai e humb pushtetin mbi veten e tij.
Zemërimi shumë më tepër shfaqet te fëmijët sesa te të rriturit. Kjo rrjedhë si
pasojë se tek ata është më e theksuar ndijesia e dobësisë. Zemërimi i skajshëm
mund ta çojë njeriun deri në vetëvrasje.
PIKËLLIMI
Shfaqet te njeriu kur ai privohet nga diçka, kur i ndodhë ndonjë humbje për të
cilën ai s’mund të ngushëllohet lehtë. Sado që pikëllimi në qenien njerëzore
është fundamentuar nga natyra, ai prapëseprapë në tepërimin e tij ka diçka që
ndaj rrethit ka karakter të ndjenjës armiqësore. Njeriu i pikëlluar në masë të
madhe kudo kërkon nga rrethi që të interesohen për të. Edhe ky afekt tregon
linjën që çon nga posht - lartë, që për qëllim ka të balancojë ndjenjën e dobësisë
dhe pandihmesës në atë mënyrë që e tregon vetë njeriu.
KEQËPËRDORIMI NË APLIKIM
Përdorimi i afekteve automatikisht mund të bëhet shprehi dhe të zhvillohet deri
në atë masë që më nuk ndjehet si normale. Zemërimi dhe pikëllimi janë afekte
që nuk bashkojnë, por që shkaktojnë kundërthënie dhe ndarje, ndonëse në
shikim të parë duket se pikëllimi bashkon.
GËZIMI
Nuk duron izolimin. Është pikërisht shprehja e parë me të cilën tregohet se
vështirësitë janë mposhtur. Pas saj shfaqet buzëqeshja, e cila plotëson ndjenjën
e çlirimit. Me anë të gëzmit njeriu ngritet mbi vetveten dhe kërkon simpatinë e të
tjerëve.
KEQARDHJA
Është shprehja më e pastër e ndjenjës shoqërore. Ky afekt tregon sesa është

16. dikush i aftë që të ndiej pozitën e të afërmit të tij. Në këtë kontekst vlen të ceket
se ka njerëz, të cilët gjithnjë turren përpara kur të ndodh ndonjë fatkeqësi dhe
ndonëse s’bëjnë pothuajse asgjë, duan veç të përmenden. Kështu ata orvaten që
në këtë mënyrë më së liri ta arrijnë famën në opinion.
TURPI
Pa këtë afekt shoqëria njerëzore do të ishte e pamundur. Ky afekt paraqitet te
njeriu në situatë të atillë, kur ai në sferën e tij shpirtërore ndien rrezikimine
vlerës së personalitetit të tij dhe kur i kanoset që të humb diç nga dinjiteti i tij,
për të cilën secili njeri është i vetëdijshëm. Ka njerëz që pos në fytyrë skuqen
edhe në gjoks.
VËREJTJET E PËRGJITHSHME PËR EDUKIM
Për faktin se pridërit nuk janë as pedagogë dhe as psikologë ajo që luan sot
rolin në edukimin familjar është egoizmi familjar. Kjo ka të bëjë edhe sa i përket
vetë organizimit familjar që s’mund të shkëputet nga autoriteti i babait. Kësisoj
shpesh ndodhin gabimet e tilla në edukim kur fëmijëve u thonë se duhet të
krenohen para të tjerëve dhe se veten ta konsiderojnë më të mirë. Në këtë
mënyrë te fëmiu mbillet ndijesia e dominancës. Lëvizjet e para të sjelljes së butë
të fëmiut lidhen ndaj nënës. Nëna për fëmiun është përjetimi më i rëndësishëm i
afërsisë, ajo është person ku ai mëson të ndiej e të njoh të tjerët. Mirëpo kjo
butësi dhe ky interesim i fëmiut nuk duhet të koncentrohen vetëm te nëna e vet,
sepse tek ai zhvillohet baza për mungesë të ndjesisë shoqërore. Edukimi i
gabueshëm në ditët e para të jetës mund të ketë pasoja të rënda të mëvonshme.
Edukimi i rreptë dhe i vrazhdë mund të pamundësojë gëzimin e jetës dhe lojën e
përbashkët, kurse edukimi në atmosferë gjithnjë të ngrohtë e të përzemërt mund
më vonë të sjell gjer tek ajo që fëmiu të mos ketë aftësi e mundësi të adaptohet
në klimë më kontestuese jashtëfamiljare. Numri i madh i fëmijëve në klasë nuk i
ofron mundësi as mësuesit për edukim të drejtë të fëmijëve. As jeta nuk mund të
sjell ndonjë ndryshim qenjësor dhe kjo është psikologjikisht e kuptueshme,
pasiqë njeriu hyn në jetë si i gatshëm, me botëkuptime të verifikuara dhe që
synon drejt qëllimit individual për dominim. Përndryshe jeta, përkundrazi, është
mësuese e keqe, nuk është aspak e butë dhe e mëshirshme, nuk na tregon fare
vërejtjen dhe nuk na këshillon, por se vetëm sa na dobëson me ftohtësi dhe na le
të biejmë. I vetmi autoritet që do të mund ta kryente rolin edukativ është shkolla,
sikur të mos instrumentalizohej nga ato instanca që synojnë realizimin e planeve
të tyre.
FJALA PËRFUNDIMTARE

17. Organi psikik zhvillohet në varësi të kushteve sociale, d.m.th. nga një anë duhet
të kënaqen kërkesat e organizmit, kurse në anën tjetër kërkesat e shoqërisë
njerëzore. Ky ligj i zhvillimit psikik na tregohet si një udhërrëfyes më i
rëndësishëm për çdokend që nuk do të bie nën ndikimin e drejtimeve të errëta,
por që synon me vetëdije ta ndërtojë fatin e tij. Me këtë njohje të njeriut ofrojmë
shkencën, e cila askund nuk kultivohet dhe që tregohet si më e rëndësishme për
të gjitha llojet e shoqërisë.