Historisk naturskadehending: Hatlestad terrasse Jordskred i Hatlestad terrasse i Fana, 14.09.2005 3 omkom, 1 alvorlig skadd, store materielle skadar Stor mediemerksemd, vart agendasettande for naturskadeforebygging og beredskap i Bergen Godt dokumentert – eigna som ”pilotstudie” i AREALKLIM AP2

1. Hatlestad terrase: Utkast til analyse av ei historisk
naturskadehending
Kyrre Groven

2. Historisk naturskadehending: Hatlestad terrasse
 Jordskred i Hatlestad terrasse
i Fana, 14.09.2005
 3 omkom, 1 alvorlig skadd,
store materielle skadar
 Stor mediemerksemd, vart
agendasettande for
naturskadeforebygging og
beredskap i Bergen
 Godt dokumentert – eigna
som ”pilotstudie” i
AREALKLIM AP2
www.vestforsk.no
Foto: Bergens Tidende

3. Hendingsforløp (1)
 Skadeomfang
 Lausmassar i tilnærma vassløysing trengte inn i HT nr.40, 42, 44, 46 og 48 og gravla
10 menneske. 3 omkom, 1 alvorlig skadd. Eitt av dødsoffera, ei jente på fem år,
døydde februar 2006 etter at den livsforlengande behandlinga vart avslutta
 Fire bustader måtte rivast, store økonomiske utlegg til sikring av området
 Utløysande årsaker
 Ekstremvêret Kristin gav
rekordnedbør i Bergen etter lengre
periode med mykje regn og metting
av jordsmonn
 Multiconsult, 2005b: ”Årsakene til
skredet har etter vår vurdering
hovedsakelig vært en kombinasjon
av svært bratt terreng og stor
vanntilførsel. Fyllmasser lagt på
toppen av skråningen kan også ha
vært en medvirkende årsak.”
Kjelde: Multiconsult, 2005a
www.vestforsk.no

4. Hendingsforløp (2)
 Krisehandtering
 Den operative krisehandteringa varte i ti timar, frå kl. 01:54,
da Bergen brannvesen fekk melding om ulykka, til kl. 12:00
etter at alle dei sakna var funne (Lango 2010:60)
 Bergen kommune trappa ned beredskapsaktiviteten 15.
september, parallelt med oppretting av prosjektgruppe for
oppfølging av dei som var råka
 Lango (2010, 2012): Krisa raskt identifisert og handtert på
ein god måte. Svak horisontal samordning mellom involverte
etatar kunne ha skapt problem ved ei større krise
www.vestforsk.no

5. Plangrunnlag
Gjer greie for dei planane (kommuneplan/generalplan, reguleringsplan, utbyggingsplan)
som var fatta før naturskadehendinga, og som har relevans for utfallet
 Generalplan for Fana 1966-1969
 Kopi av planen er bestilt frå Bergen byarkiv
 Reguleringsplan
 Tilgjengelig på nett: http://www.bergenskart.no/braplan/planInnsyn.jsp?planid=31880000&kildeid=1201
 Vedtatt av Fana kommunestyre 19.12.1966
 Godkjent av Kommunal og arbeidsdepartementet 11.05.1967
 Ingen utbyggingsplan; avvik heimla i dei enkelte byggesakene
 Sakspapir og møteprotokollar/vedtak er bestilt frå Bergen
byarkiv
www.vestforsk.no

6. www.vestforsk.no

7. Utløysingsområdet
var regulert som
bustadtomt
www.vestforsk.no

8. Utløysingsområdet
var regulert som
bustadtomt
Storparten av
skredområdet var
regulert som
”fellesareal”
www.vestforsk.no

9. Det er ikkje sett av
”fareområde” som
reguleringsformål
Utløysingsområdet
var regulert som
bustadtomt
Storparten av
skredområdet var
regulert som
”fellesareal”
www.vestforsk.no

10. Byggesak
Gjennomgang av byggesak bør omfatte desse punkta
• Søknad om byggeløyve
• Behandling av søknad
• Evt. dispensasjonar frå reguleringsplan
• Godkjenning av byggeløyve
• Byggeprosess
• Ferdigstilling
 Sakspapir er bestilt frå byggesaksarkivet i Bergen kommune
 Hittil kjenner vi desse elementa:
 Husa i området vart sett opp av byggmeister Øivin Nydal i 1971-72
 I brev frå bygningssjefen i Fana datert 25.11.1971 vart Nydal pålagt
å stoppe byggearbeidet, uvisst kvifor
www.vestforsk.no

11. Skadehistorikk
Gjennomgang av skadar og skadeforebyggande tiltak på same stad frå tida før den
aktuelle hendinga
Vi manglar enno aktuell korrespondanse. Kunnskap basert på media:
 Steinsprang mot veg/tomter frå tid til anna utan større skadar
 Tidleg på 1990-talet: Hatlestad velforening kontakta Bergen
kommune og peikte på at området var rasfarleg
 Svar frå Bergen bygg og eiendom og Samferdselsetaten:
 Kommunal eigedom ikkje utsett
 Ta kontakt med grunneigar (Øyvin Nydal) om sikring
 Peikte på at kommunen kunne pålegge rassikring; vart ikkje gjort
 Vegskilt nr 114 ”rasfare” montert, uklart av kven
www.vestforsk.no

12. Drøfting
 Spørsmål frå caseprotokollen:
 Var planane gode nok?
 Vart planane følgt opp i tilstrekkelig grad?
 Vart det gitt dispensasjonar?
 Kva andre samfunnsmessige forhold kan ha spelt inn?
 Kom naturskaden av uføresette vêrforhold?
 Anna oppfølging av hendinga
 Erstatningsspørsmål
 Organisatoriske endringar
 ROS-analyse
 Bestemmelser og retningslinjer til arealdelen i kom.planen
www.vestforsk.no

13. Var planane gode nok?
A. Juridisk vurdering
 Må ta utgangspunkt i lovverket på den tida planen vart
vedtatt, i dette tilfellet bygningsloven av 1965
 Bygningsloven av 1965 § 25 ”Reguleringsformål”:
 I reguleringsplan avsettes i nødvendig utstrekning (…) 5.Fareområder:
områder for høyspenningsanlegg, skytebaner, ildsfarlige opplag og andre
innretninger som kan være farlige for allmennheten, og områder som på
grunn av ras- og flomfare eller annen særlig fare ikke tillates bebygd (vår
understreking)
 Reguleringsplanen hadde ikkje avsett fareområde (jf.
lysark 5), dvs. intensjonen i lova var ikkje innfridd
 Svaret på om planen tilfredsstilte kravet i lovteksten
avheng av om vêret eller andre utløysande forhold var så
ekstraordinære at ein ikkje kunne ta høgde for dei i
planlegginga
www.vestforsk.no

14. Var planane gode nok?
B. Vurdering ut frå samtidig forvaltningspraksis
 Kravet i bygningslova om å sette av fareområde ”i nødvendig
utstrekning” var av ny dato
 BL1965 tredde i kraft 1. jan 1966, mindre enn eitt år før reg.planvedtak
 Rimelig at det ville ta noko tid før nytt lovverk vart innarbeidd i kommunal
planleggingspraksis?
 Godkjenningsbrevet frå KAD tematiserte ikkje bandlegging av
rasfarlege område
 Tydar på at planen var i tråd med tidas forvaltningspraksis
 Miljøverndepartementet i epost 2012:
”Etter departementet si erfaring har kommunane langt på veg brukt
reguleringsføremålet fareområde der det er ønskeleg å hindre utbygging,
både med heimel i bygningslova av 1965 og plan- og bygningslova av 1985”
 Kunnskapsbehov om tidlegare praksis
www.vestforsk.no

15. Var planane gode nok?
C. Vurdering ut frå funksjonelle krav
 Korleis etablere eit objektivt
kvalitetskriterium for
reguleringsplanar med omsyn til
skredfare?
 F. eks: Dersom terrenget i
reguleringsområdet er brattare enn x
grader, skal ein gjennomføre
geologiske undersøkingar
 Skredfarevurdering som del av
ROS-analyse for Bergen kartla
alle område brattare enn 28°
 Erfaring: Terreng > 27-30° er
generelt skredfarlig (Sletten et al.,
2006)
https://www.bergen.kommune.no/aktuelt/tema/risikokartlegging/5503/6063/article-19667
www.vestforsk.no

16. Andre spørsmål
 Vart planane følgt opp i tilstrekkelig grad?
 Ettersom reguleringsplanen ikkje inneheldt merknader om skredfare,
kan ikkje manglande fokus på skadeførebygging knytast til mangelfull
oppfølging av planen
 Vart det gitt dispensasjonar?
 Sjekk kva byggestoppen i 1971 gjekk ut på
 Skredet i Hatlestad terrasse starta på ei tidlegare garasjetomt, der
setningar i grunnen skal ha ført til kommunalt påbod om riving av
garasjen (Multiconsult 2005a)  klarlegg saksgangen
 Kva andre samfunnsmessige forhold kan ha spelt inn?
 Ikkje analysert enno
 Kom naturskaden av uføresette vêrforhold?
 Bergen – Florida 14.09.2005: 156,5 mm, den største døgnnedbøren
www.vestforsk.no

17. Lærdommar for AREALKLIM
 Saka illustrerer utfordringar knytt til eksisterande
bygningar og eldre reguleringsplanar utan
risikovurderingar
 Vi vil truleg støyte på mange arealplanar der det ikkje
er tatt omsyn til fare for naturskade; god/dårlig
oppfølging av planen blir dermed lite relevant
 Det er viktig å vurdere planane og planoppfølginga i
sin rette historiske kontekst
 Det er eit poeng å velje historiske naturskade-
hendingar av ulikt omfang, karakter og tidspunkt for
å få illustrert eit mangfald av problemstillingar
www.vestforsk.no

18. Referansar
 Lango, P. (2010). Samordning i krise eller krise i samordning? En studie av håndtering av Hatlestad-
raset i Bergen kommune.
 Lango, P. (2012). Hatlestad-raset. Organisering, samfunnssikkerhet og krisehåndtering. A. L. Fimreite,
P. Lango, P. Lægreid and L. H. Rykkja. Oslo, Universitetsforlaget: 216-234.
 Meteorologisk institutt (2005). Været i Norge. Klimatologisk månedsoversikt, september 2005. met.no
info nr. 09/2005. Oslo.
 Multiconsult (2005a). Rasrisiko etter rekordnedbør 14. september. Hatlestad. Observasjoner i felt. Notat
G-01.
 Multiconsult (2005b). Rasrisiko etter rekordnedbør 14. september. Hatlestad. Stabilitetsforhold. Årsaker
til skredet. Notat G-02. Bergen.
 Sletten, K., K. Stalsberg, et al. (2006). Potensielt skredfarlige områder i Bergen kommune. Delrapport 2.
NGU Rapport. Trondheim, Norges geologiske undersøkelse.
www.vestforsk.no