1. DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH
DO POTRZEB PSYCHOFIZYCZNYCH
I EDUKACYJNYCH
UCZNIA Z ZESPOŁEM ASPERGERA
PRAKTYCZNE
WSKAZÓWKI

2. UCZEŃ Z ZESPOŁEM
ASPERGERA
WEDŁUG KLASYFIKACJI ICD-10-F84.5
JEST TO ZABURZENIE ROZWOJU MIESZCZĄCE SIĘ
W S P E K T R U M A U T Y Z M U . C H A R A K T E RY Z U J E S I Ę
UPOŚLEDZENIEM KOMUNIKACJI DWUSTRONNEJ,
KOMUNIKACJI SŁOWNEJ I POZASŁOWNEJ,
N I E C H Ę C I Ą D O Z A A K C E P T O WA N I A Z M I A N ,
BRAKIEM GIĘTKOŚCI MYŚLENIA ORAZ BARDZO
S Z C Z E G Ó L N Y M I Z A I N T E R E S O WA N I A M I

3.  zwykle symptomy Zespołu Aspergera (ZA) wykrywa dopiero
dokładne specjalistyczne badanie dziecka pomiędzy 3 a 5
rokiem życia.
 pierwsze oznaki zaburzenia często trudno odróżnić od
bardziej typowego autyzmu.
 zdarza się, że dziecko z ZA nie jest oceniane ani
diagnozowane aż do czasu pójścia do szkoły.
 w niektórych przypadkach występują wcześniej problemy
z zachowaniem (np. nadaktywność, deficyty uwagi, agresja
lub napady złości) oraz niepokój o „niedojrzałość’
społeczną. Czasem dzieci te określa się jako „dziwne”.

4. Dziecko z zespołem Aspergera cechuje:
 rozwój poznawczy w granicach normy,
 w zasadzie prawidłowy rozwój mowy,
 zamiłowanie do zachowania rutyny i rytuałów,
 ograniczone zainteresowania i aktywność,
 często występująca niezgrabność ruchowa,
 zaburzony rozwój umiejętności społecznych.

5. MOCNE STRONY

6.  dobra lub ponadprzeciętna pamięć mechaniczna
(dotycząca faktów)
 uzdolnienia do zadań wymagających umiejętności
wzrokowo-przestrzennych.
 przejawianie wybiórczych talentów muzycznych
i plastycznych
 wykonywanie skomplikowanych obliczeń
matematycznych,
 bardzo szybka nauka czytania

7. TRUDNOŚCI

8. Dziecko z Zespołem Aspergera:
 zazwyczaj nie ma przyjaciół ani bliskich kolegów
 nosi niekiedy etykietę „dziwaków” lub „źle wychowanych”
 może stać się ofiarą manipulacji ze strony rówieśników
 otoczenie może traktować jego zachowania jako niegrzeczne
i złośliwe (doświadczenie odrzucenia, karania, nieustannej
krytyki, a czasem ― przemocy fizycznej bądź emocjonalnej)
 ma trudności w rozumieniu sytuacji społecznych
 ma problemy w adaptacji do nowych sytuacji
 brakuje mu elastyczności
 gorzej radzi sobie w sytuacjach trudnych i narażone jest na
odrzucenie ze strony innych
 często ma niską samoocenę.

9. Problemy w komunikacji słownej
i pozawerbalnej
TRUDNOŚCI:
 z użyciem mowy w celu komunikacji (mimo bogatego
słownictwa)
 w komunikacji naprzemiennej-dialog, przerywanie, wchodzenie
w rozmowę
 w rozumieniu słów wieloznacznych w zależności od kontekstu
 w nadawaniu właściwego znaczenia usłyszanym słowom
 w rozumieniu przenośni, przysłów, (rozumie je zbyt dosłownie)
 w rozumieniu informacji zawartych w komunikacie, który ma
związek z intonacją głosu,
 w rozumieniu ironii i żartów
 zaburzenia w postaci nieprawidłowej wysokości głosu
i intonacji oraz nieprawidłowego akcentu i rytmu wypowiedzi

10. Problemy w komunikacji słownej
i pozawerbalnej
 wypowiedzi są często zbyt formalne i pedantyczne.
 nie posługuje się ono slangiem młodzieżowym czy
określeniami potocznymi
 ma trudności w rozmowie z więcej niż 2 osobami
 nie posługuje się gestem, może mieć sztywną mimikę
niedostosowaną do sytuacji („twarz pokerzysty”)
 ma trudność w rozumieniu komunikacji niewerbalnej
(nieumiejętność odczytywania postawy ciała, gestów,
wyrazu twarzy i oczu)
 zaburzona zdolność do rozumienia słów i wypowiedzi
w zależności od kontekstu lub intonacji.

11. Umiejętności poznawcze
 słaby poziom rozumienia, myślenia abstrakcyjnego
(rozwijania pojęć, wnioskowania, wydawania osądów)
 słaby poziom rozumienia sytuacji społecznych
 sztywność poznawcza, z myśleniem mało podatnym na
perswazję,
 słabe rozumienie czytanego tekstu (mimo, że uczą się
czytać szybko i czytają płynnie)
 zaburzenia, tzw. pamięci operacyjnej czyli roboczej
pamięci krótkotrwałej.

12. Problemy w koordynacji ruchowej
(niezgrabność ruchowa)
 zaburzenia równowagi
 sztywny sposób poruszania się
 występowanie współruchów polegających na udziale
w określonym ruchu tych mięśni, które w danym ruchu nie
powinny brać w ogóle udziału
 zaburzenia rytmu i naśladowania ruchów podczas zabawy
 obniżona sprawność manualna
 trudności w pisaniu
 trudności we współpracy podczas gier zespołowych
(eliminacja z gier zespołowych, nie są wybierane do drużyn)
 trudności związane z samoobsługą (higiena, sprzątanie,
ścielenie łóżka, estetyczne spożywanie posiłków) - nie
rozumieją potrzeby ich wykonywania.

13. Zaburzenia sensoryczne
 nadwrażliwość na niektóre bodźce sensoryczne
(np. słuchowe, wzrokowe, dotykowe, zapachowe, smakowe)
 nieadekwatna reakcja na dźwięki: hałas, nadmiar bodźców
wzrokowych, migoczące światło lamp jarzeniowych -
rozdrażnienie, zatykanie uszu
 bronienie się przed dotykiem
 niechęć noszenia niektórych ubrań ze względu na ich fakturę,
metki
 odżywianie się selektywnie (niewielka ilość tolerowanych
potraw)
 przeczulica czy niedoczulica w zakresie określonych kanałów
sensorycznych - ilość bodźców wizualnych i słuchowych może
być odczuwana jako zbyt duża lub zbyt mała, w zależności od
tego, czy jest to.

14. Jak pracować
z uczniem z ZA?
WSKAZÓWKI SZCZEGÓŁOWE

15. Obszary wspierania
1. Organizacja zajęć lekcyjnych
2. Gdy uczeń nie radzi sobie z emocjami
3. Gdy ma problemy z nadwrażliwością sensoryczną
4. Gdy jest impulsywne
5. Gdy ma trudności w czytaniu ze zrozumieniem
6. Gdy ma trudności w pisaniu
7. Gdy ma niezgrabność ruchową
8. Gdy ma trudności z koncentracją uwagi
9. Gdy ma trudności komunikacyjne

16.  dostosować do indywidualnych potrzeb ucznia miejsca nauki
i proces nauczania
 pomagać w nabywaniu umiejętności w zakresie „funkcji
wykonawczych”, takich jak umiejętności organizacyjne
i umiejętności uczenia się
 stosować model edukacji opartej na doświadczeniu; informacje
słowne popierać tekstem pisanym albo obrazem, ilustracją,
filmem
 przedstawiać nowe pojęcia lub materiał abstrakcyjny w sposób
możliwie najbardziej konkretny;
 kreatywnie wykorzystywać zainteresowania ucznia, np. jeżeli
interesują go dinozaury pozwól mu liczyć dinozaury, a nie
np. kredki i ołówki; jeżeli to możliwe, łączyć nowe zagadnienia
z zainteresowaniami ucznia
 wspomagać rozwój umiejętności komunikacyjnych
(słownictwo, rozumienie);

17.  pracować w oparciu o tzw. pozytywne wzmocnienia
― pochwały, nagradzanie, pozytywną więź
z dzieckiem
 wdrażać i oczekiwać od ucznia przestrzegania zasad
panujących w szkole
 Pomagać w sytuacjach przeżywanego stresu poprzez
przewidywanie, zapobieganie, rozumienie przyczyn
i rozwiązywanie stresujących sytuacji
 wspierać i umożliwiać kontakty społeczne;
 w ocenianiu oddzielać te obszary, w których trudności
wynikają z zaburzeń;
 nie karać za objawy choroby;
 chronić przed przemocą rówieśników

18. Gdy uczeń nie radzi sobie z emocjami:
 w sytuacji wzburzenia odizolować na konieczny okres i dać
możliwość zrelaksowania się, np. poprzez słuchanie muzyki,
zabawę wodą;
 uczyć prostych sposobów radzenia sobie ze stresem i trudnymi
sytuacjami, np. stosowania techniki OOPP (odejdź, oddychaj,
pomyśl, powiedz);
 sprawdzać, czy nie doświadcza agresji ze strony innych osób;
 opracować wspólnie z uczniem „Kodeks złości”, w którym
zostanie określone, jakie zasady oraz sposoby radzenia sobie ze
złością będą akceptowane, a jakie nie;
 unikać konfrontacji, przymusu i wyrażania gniewu w stosunku
do ucznia; mogą one wywołać reakcje oporu i wybuchy złości;
stosować uspokojenie, negocjacje, dawanie możliwości wyboru;

19. Gdy dziecko nie radzi sobie z emocjami:
 w sytuacji narastania emocji wycofać się i pozwolić na
ochłonięcie, wyciszenie się
 nie brać do siebie każdego niegrzecznego zachowania
ucznia
 przerwać wypowiedź, gdy uczeń używa
powtarzających się argumentów bądź też pytań; raczej
poprosić, aby zapisał swoje pytania lub argumenty
i spróbował sam na nie odpowiedzieć
 wspierać rozwój umiejętności rozpoznawania
i rozumienia emocji nazywając w sposób adekwatny do
wieku ucznia mimikę, gesty, mowę ciała.

20. Gdy dziecko ma problemy
z nadwrażliwością sensoryczną:
 unikać dotykania dziecka nadwrażliwego na dotyk
i zapewnić poszanowanie granic ucznia przez
rówieśników; czasem lepiej funkcjonuje, gdy ma
założoną tzw. terapeutyczną kamizelkę obciążającą;
 uczniowi, który źle znosi hałas i nadmiar bodźców,
spróbować umożliwić pobyt w spokojnym miejscu
(np. biblioteka, muzyka relaksacyjna, stopery)
 minimalizować dźwięki z tła, eliminować dźwięki dla
dziecka drażniące (np. dźwięk dzwonka, telefonu, stałe
dźwięki o wysokich tonach);

21.  okresowo zwalniać dziecko z uczestnictwa
w zajęciach wychowania fizycznego, podczas
których występuje hałas
 unikać oświetlenia klasy lampami jarzeniowymi;
jeżeli w klasie jest taki rodzaj oświetlenia,
zainstalować na ławce ucznia światło z żarówką
żarową
 przy nadwrażliwości na zapachy, unikać używania
mocnych perfum; pozwolić dziecku na posiadanie
kawałka materiału nasączonego ulubionym
zapachem
 nie domagać się, żeby zjadało wszystkie posiłki;
(silna awersja).

22. Radzenie sobie z impulsywnością ucznia
 gdy dziecko jest bardzo aktywne na lekcji,
a jednocześnie impulsywne, wzywać je jako pierwsze
lub drugie do odpowiedzi
 podczas dyskusji wskazywać ucznia, który ma zabrać
głos
 przypominać obowiązujące zasady, np. „Na lekcji
mówimy, gdy jesteśmy poproszeni przez nauczyciela”,
„Kiedy mówi nauczyciel, uważnie słuchamy”.

23. Gdy uczeń ma trudności w czytaniu ze
zrozumieniem:
 zastosować metodę posługiwania się ilustrowanym
tekstem
 pozwolić na czytanie książek o ulubionej tematyce -
książki o tematyce popularno-naukowej mogą być bardziej
zrozumiałe niż opowiadania
 nie zakładać, że uczeń zrozumiał to, co przeczytał;
sprawdzać stopień zrozumienia tekstu, zadawać
dodatkowe pytania
 w pracy nad zrozumieniem tekstu pomocne dla ucznia
mogą być cząstkowe pytania: „Co się wydarzyło? Kiedy?
Gdzie? Komu? Jakie było zakończenie zdarzenia?
Dlaczego? Co przeżywał bohater?”.

24. Gdy uczeń ma trudności w pisaniu
 pozwolić uczniowi na korzystanie z edytora tekstu;
 rozważyć możliwość, by uczeń dyktował, a dorosły lub
inny uczeń zapisywał dosłownie jego wypowiedź;
 sprawdzać wiedzę ucznia w formie odpowiedzi
ustnych;
 pozwolić na poprawę prac pisemnych w formie
ustnej.

25. Gdy uczeń jest niezgrabny ruchowo
 pozwolić nie brać udziału w nielubianych rodzajach
aktywności fizycznej
 zachęcać do ruchu z uwzględnieniem jego preferencji
(np. pozwolić unikać aktywności ruchowej związanej
z rywalizacją)
 indywidualizować wymagania i ocenę z wychowania
fizycznego.

26. Matematyka
 uczniowie z zespołem Aspergera często wykazują duże
zdolności w zakresie wykonywania obliczeń
 ponieważ jednak mogą mieć trudności w rozumieniu
poleceń w formie pisanej, aby ułatwić im zrozumienie,
można stosować ilustracje umożliwiające zrozumienie
treści.

27. Wspieranie koncentracji uwagi
 jak najmniej bodźców rozpraszających (wzrokowych,
słuchowych, porządek na ławce)
 miejsce ucznia z dala od ewentualnych źródeł dźwięku, tyłem
do okna, blisko nauczyciela, aby systematycznie monitorować
pracę
 unikać nadmiaru dekoracji w klasie lub umieść je poza
zasięgiem wzroku ucznia;
 gdy uczeń nie reaguje na polecenie wydane całej klasie, zwracać
się do niego bezpośrednio po imieniu, powtórzyć polecenie,
sprawdzić, czy wie, co ma robić i poczekać aż rozpocznie pracę;
 wydając polecenia używać krótkich zdań (jasne instrukcje)

28. Wspieranie koncentracji uwagi
 zachęcać ucznia, by w razie potrzeby prosił
o powtórzenie, uproszczenie czy zapisanie polecenia
 zadania na lekcji dzielić na wieloetapowe, krótsze
części
 wyznaczać mniejszą ilość zadań do wykonania
 wydłużać czas sprawdzianów
 dopilnować żeby niezbędne informacje (np. zadane
prace domowe, termin sprawdzianu) uczeń zapisał
w zeszycie przedmiotowym lub korespondencji

29. Wspieranie koncentracji uwagi
 nie karać negatywną oceną, za nieprzygotowane
do lekcji, bo nie miało zapisanych potrzebnych
informacji! (pozwolić na zaliczenie w dodatkowym
terminie)
 założyć zeszyt prac domowych i korespondencji
z rodzicami
 chwalić ucznia tak często, jak to możliwe,
w sposób konkretny opisując to, co zrobił dobrze;
 wykorzystywać mocne strony ucznia
(np. zainteresowania)

30. Wspieranie koncentracji uwagi
 zadawać krótsze prace domowe w sytuacji,
gdy rodzice zgłaszają, że nauka w domu trwa
godzinami;
 zasugerować korzystanie z pomocy
wolontariusza lub zatrudnienie, np. studenta
pedagogiki do nauki z dzieckiem

31. Wspieranie rozwoju umiejętności komunikacji
i rozumienia języka
 zachęcać ucznia do wzbogacania języka poprzez
wyszukiwanie wyrazów bliskoznacznych i korzystanie
na lekcji ze słownika wyrazów bliskoznacznych
 pozwolić uczniowi prowadzić własny słownik pojęć
i nowych terminów związanych z nauką szkolną
 zachęcać do gry w kalambury, do odgadywania za
pomocą wskazówek kolegów „Co mam w sekretnej
torbie?”
 wyjaśniać metafory i wyrazy wieloznaczne.

32. Wspieranie rozwoju umiejętności komunikacji
i rozumienia języka
 znaczenie pojęć abstrakcyjnych przedstawiać za pomocą
obrazów albo przeciwieństw, np. uczciwość — nieuczciwość,
przyjaźń ― wrogość itp.
 używać prostego i jednoznacznego języka, unikać ironii,
dowcipów, przenośni, idiomów (chyba, że wiemy, że uczeń
prawidłowo je zrozumie); mogą spowodować niepotrzebny zamęt,
niepokój a nawet lęk u dziecka
 dostosować zadawanie pracy domowej do możliwości ucznia
 pamiętać, że w związku z trudnościami w prawidłowym odczytaniu
przez ucznia sygnałów pozawerbalnych, każdy wyraz twarzy i gest
powinien być poparty informacją słowną.