geloof en ongeloof in het postmoderne tijdperk voordracht gehouden door Alfred Driessen op 6-7-2013 De moderne mens van de verlichting van de 18e en 19e eeuw dacht met de krachten van het verstand –de ratio- alle problemen aan te kunnen. Geloof, dogma en kerkelijke autoriteit werden daardoor eenvoudig overbodig. De 20e eeuw met zijn totalitaire systemen, het nationaalsocialisme en het communisme, en de 100 miljoen slachtoffers maakte duidelijk dat het rationalisme van de verlichting niet in staat was blijvende oplossingen te vinden. Zo ontstaat het postmodernisme, dat met een grote dosis wantrouwen tegen alle systemen aankijkt: tegen het rationalisme maar ook tegen iedere vorm van religie. Het vasthouden aan waarden en overtuigingen wordt als de grote bron van kwaad en onrecht gezien. Alleen het relativisme en het atheïsme bieden waarborg voor echte vrijheid in een pluriforme samenleving. De vraag is of het postmoderne denken echt een antwoord kan geven op de gruweldaden van de 20e eeuw. De spreker zal trachten aan te tonen dat juist het christelijk humanisme een inspiratiebron kan zijn voor de huidige pluriforme maatschappij. Hij citeert uitgebreid Ratzinger in zijn boek 'De kern van ons geloof' dat voor het eerst in 1968 werd gepubliceerd. Deze stelt dat geloof of ongeloof uiteindelijk een keuze is, die echter altijd door twijfel wordt begeleid: geloofstwijfel voor de gelovige, en voor de ongelovige het akelige gevoel 'misschien is het toch waar'.

1. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 1 6-7-2013

2. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 2 6-7-2013
De grot van Plato (Politeia, 380 v Chr.)
Wat wij zien is de schaduw van de wereld van de ideeën

3. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 3 6-7-2013
De grot van Plato (Politeia, 380 v Chr.)
http://www.youtube.com/watch?v=dwQYp4eCkYg

4. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 4 6-7-2013
kenmerken van de klassieke filosofie
Het gaat om het wezen
van de dingen
het gaat om het zijn:
filosofie van het zijn
het zichtbare, dat wat men
kan waarnemen is reëel -
en ook het onzichtbare, het niet waarneembare
het onzichtbare, geestelijke is de oorzaak van het
zichtbare
Plato, Aristoteles, Thomas van Aquino

5. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 5 6-7-2013
begin rationalisme: Descartes (1596-1650)
methodische twijfel:
alles is onzeker, met één uitzondering:
cogito ergo sum, ik denk dus ik ben
basis van goed redeneren:
heldere en onderscheidende rationele
inzichten (clare et distincte)
probleem:
belangrijk is, of een bewering waar of niet
waar is;
niet zozeer of iets helder en
onderscheidend is.

6. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 6 6-7-2013
het rationalisme: Laplace (1794-1827)
Toen Napoleon omstreeks 1800 aan Laplace
vroeg waarom hij in zijn boek over de
astronomie geen enkele maal het woord
"God" had genoemd, antwoordde de
beroemde astronoom hem:
"Je n'ai pas besoin de cette hypothèse“,
ik heb deze hypothese niet nodig.
als gevolg:
God valt niet binnen terrein van de rede,
ratio, hooguit nodig voor het gevoel.
het rationalisme van de verlichting is de
filosofie van het modernisme.
hoop: met het rationalisme komt het tot
begrip onder de volkeren met vrijheid,
gelijkheid en broederlijkheid

7. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 7 6-7-2013
het postmodernisme I
Ervaring van de 20e eeuw
oorlogen
totalitaire systemen
ontstaan van pluriforme samenleving
rationalisme (modernisme) kon het kwaad
niet voorkomen
nieuwe aanpak nodig: postmodernisme
rationalisme vervangen door vitalisme
en door sceptische benaderingen en
relativisme.
stelling: dogmatisme leidt tot intolerantie en
geweld; echte vrijheid alleen mogelijk met
atheïsme of godsdienstig relativisme

8. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 8 6-7-2013
het postmodernisme II
kenmerken:
-- grote verhalen worden
opgegeven
-- weerstand tegen fundamentele
overtuigingen van de westerse
(christelijke cultuur).
vele divergente stromingen
-milieubewustzijn (mens is niet
heer van de natuur)
-feminisme: positief: waardigheid
van vrouw, negatief erkent
niet traditioneel gezin
-pacifisme
-nationalisme, tegen
superstructuren, maar
soms voor staat in een
staat

9. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 9 6-7-2013
Pius XII, Humani Generis, 2 (12-8-1950)
Want al kan het menselijk verstand, op zich
genomen, door zijn natuurlijke krachten en
zijn natuurlijk licht tot een werkelijk ware en
zekere kennis komen omtrent de éne
persoonlijke God, die de wereld door Zijn
voorzienigheid in stand houdt en bestuurt, en
omtrent de natuurwet, die door de Schepper
in ons hart is neergelegd, toch zijn er veel
factoren, die het verstand belemmeren in
het daadwerkelijk en vruchtbaar gebruiken
van zijn natuurlijk vermogen. (...)
En zo suggereren de mensen zich in dit alles
gemakkelijk, dat dingen, die ze liever niet als
waar zouden zien, ook inderdaad niet waar of
minstens twijfelachtig zijn.

10. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 10 6-7-2013
Vaticanum II, Gaudium et Spes (1965)
Het atheïsme is immers, als
men het in zijn geheel
beschouwt, niet iets, dat uit
zich zelf ontstaat, maar uit
verschillende oorzaken,
waartoe ook behoort een
kritische reactie tegen de godsdiensten en wel, in
bepaalde streken, vooral de christelijke godsdienst.
Daarom kunnen de gelovigen in belangrijke mate schuld
hebben aan het ontstaan van het atheïsme, voor zover
men moet toegeven, dat zij door het verwaarlozen van
hun geloofsontwikkeling, door een onjuiste uiteenzetting
van de leer of ook door tekorten in hun godsdienstig,
redelijk en maatschappelijk leven, het ware gelaat van
God en godsdienst verduisteren in plaats van dit helder te
doen uitkomen.

11. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 11 6-7-2013
een bekende atheïst: Richard Dawkins

12. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 12 6-7-2013
Een aanval tegen de religie
«Imagine a world with no religion. Imagine no
suicide bombers, no 9/11, no 7/7, no
Crusades, no witch-hunts, no Gunpowder
Plot, no Indian partition, no
Israeli/Palestinian wars, no
Serb/Croat/Muslim massacres, no persecution
of Jews as 'Christ-killers', no Northern
Ireland 'troubles', no 'honour killings', no
shiny-suited bouffant-haired televangelists
fleecing gullible people of their money ('God
wants you to give till it hurts'). Imagine no
Taliban to blow up ancient statues, no public
beheading of blasphemers» (Richard
DAWKINS, The God Delusion -God als
misvatting-, p. 1-2).

13. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 13 6-7-2013
Een antwoord (Irène Fernandez)
Dat degenen die in God geloven
criminelen zijn of gewoon dom, of
allebei, toont zeker niet aan dat
zij zich vergissen als zij in God
geloven.
Men moet opmerkelijk selectief
zijn om in de religie alleen een
algemene haat te zien tegen alles
wat waarde aan het leven geeft.
Er zijn heel wat documenten, in
alle religieuse tradities, die
bevestigen dat de ervaring van het
goddelijke vooral iets positief is en
bron van leven en vreugde.

14. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 14 6-7-2013
Antwoord van een atheïst (Comte-Sponville)
Het is niet het geloof dat tot
de afslachtingen leidt. Het is
het fanatisme, of dat nu
politiek of religieus getint is.
Het is de intolerantie, het is
de haat. (...)
De verschrikking is immens,
met of zonder God. Dat zegt
ons meer over de mensheid
dan over de religie

15. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 15 6-7-2013
Een antwoord van Ratzinger
1967 colleges aan studenten van alle
faculteiten
1968 eerste Duitse uitgave
2000 herdruk met nieuw voorwoord,
maar verder ongewijzigd

16. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 16 6-7-2013
Kierkegaard en de clown
Het verhaal gaat over een rond-
trekkend circus in Denemarken waar
brand was uitgebroken. De direc-
teur stuurde de clown (...) naar het
naburige dorp om hulp te halen; er
bestond namelijk gevaar dat het
vuur zich via de gemaaide en droge
velden ook naar het dorp zou
uitbreiden. De clown rende het dorp
in en smeekte de inwoners om zo
snel mogelijk naar het brandende
circus te komen en te helpen blussen. Maar de mensen van het
dorp dachten dat het geroep van de clown niets anders was
dan een uitzonderlijke truc om zo veel mogelijk mensen naar de
voorstelling te lokken. Zij klapten in de handen en lachten zich
tranen. (...) Tevergeefs trachtte hij de mensen te bezweren
dat het geen toneelvoorstelling was (...) het dorp en het circus
brandden samen af. Ratzinger, de kern van ons geloof, p. 27

17. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 17 6-7-2013
De theoloog en de clown
De situatie van de theoloog in de tijd van nu: de clown die zijn
boodschap onmogelijk tot het werkelijk aanwezige gehoor van
de mensen kan laten doordringen (...) Hij kan zeggen wat hij
wil (...) Wat voor gebaren hij ook maakt en hoe hij de ernst
van de zaak ook probeert aan te tonen, men weet nu eenmaal
dat hij een clown is.
Hij zal niet alleen de moeilijkheden van het zich begrijpelijk
maken ervaren maar ook (...) de bedreiging van het ongeloof
te midden van eigen geloofsverlangen.
Wanneer de gelovige alleen boven de oceaan van het niets (...)
zijn geloof kan vervolmaken (...) dan mag men anderzijds de
ongelovige ook niet zien als een mens zonder enig geloof.
Ratzinger, de kern van ons geloof, p. 28-31.

18. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 18 6-7-2013
Misschien is het toch waar!
De mens en het probleem m.b.t God.
Niemand kan God en zijn rijk voor een ander op tafel leggen,
de gelovige kan het ook voor zichzelf niet. Maar hoezeer de
ongelovige zich daardoor ook gerechtvaardigd mag voelen, toch
blijft hem altijd het akelige gevoel bij van: 'Misschien is het
toch waar'.
Bij de een zal het geloof als tegenstelling van de twijfel aan-
wezig zijn, bij de ander zal het geloof door de twijfel en in de
vorm van de twijfel aanwezig zijn. Dat is de uiteindelijke kern
van het menselijk lot, dat men alleen in deze onophoudelijke
strijd van twijfel en geloof, van verleiding en zekerheid de
eigenlijke waarde van zijn bestaan vindt.
Ratzinger, de kern van ons geloof.

19. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 19 6-7-2013
Het waagstuk van het geloof I
Wat betekent ‘Ik geloof’?
Tussen God en de mens ligt er een eindeloze
afgrond; omdat de mens nu eenmal zo
gemaakt is dat zijn ogen alleen maar dat
kunnen zien wat God niet is. Bijgevolg is God
voor de mens de wezenlijk onzichtbare.
God is degene die zich wezenlijk buiten ons
gezichtsveld bevindt, hoe breed en diep dit
ook zou worden.
Ratzinger, de kern van ons geloof, p. 34-35.

20. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 20 6-7-2013
het woordje ‘credo’ sluit een fundamentele keuze in tegenover
de werkelijkheid als zodanig.
Het wil zeggen dat het onzichtbare (...) geen onwerkelijkheid
is, maar juist het niet-zichtbare de echte werkelijkheid is,
waarop alle verdere oorzaken en vormen van werkelijkheid
teruggaan..
Ratzinger, de kern van ons geloof, p. 35.
(vergelijk met de grot
van Plato)
Het waagstuk van het geloof II

21. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 21 6-7-2013
“het geloof is een keuze"
om de geloven moet men
willen geloven
Geloven houdt in dat men gekozen
heeft voor het aanvaarden van een
kern in het menselijk bestaan die
niet door het zichtbare en
tastbare gevoed kan worden, maar
die aan het onzichtbare grenst,
zodat dit bereikbaar wordt en dit
noodzakelijk voor het eigen
bestaan blijkt te zijn.
Ratzinger, de kern van ons geloof, p.
35.
Het waagstuk van het geloof III

22. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 22 6-7-2013
Meer nog: het geloof is de bekering waarin de mens ontdekt
dat hij een illusie najaagt wanneer hij zich uitsluitend aan
het tastbare vastklampt.
Ratzinger, de kern van ons geloof, p. 35.
Het waagstuk van het geloof IV

23. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 23 6-7-2013
Toereikende voorwaarde om te geloven
Wij moeten nu het axioom van de
verlichting omdraaien en zeggen: het
kan zijn dat het iemand niet lukt de
weg van de aanvaarding van God te
ontdekken. Maar hij zou toch kunnen
trachten zijn leven te leven en een
richting te geven veluti si Deus
daretur, alsof God zou bestaan.
Ratzinger, Subiaco, 1-4-2005.
Als iemand ziet dat het beter bij zijn waardigheid als
mens past dat hij leeft veluti si Deus daretur, alsof God
zou bestaan, dan kan men zeggen dat hij reeds het
geloof heeft.

24. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 24 6-7-2013
De gelovige, de ongelovige en de clown
Ratzinger:
Wanneer de gelovige alleen boven de oceaan van het niets (...)
zijn geloof kan vervolmaken (...) dan mag men anderzijds de
ongelovige ook niet zien als een mens zonder enig geloof.
Het geloof is een keuze
om de geloven moet men willen
geloven
Het niet-geloven is ook een
keuze:
om niet de geloven moet men
willen ongelovig te zijn
zowel de gelovige als ook de ongelovige: zijn clown

25. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 25 6-7-2013
De clown van God van de h. Jozefmaria
De Smidse 485
Iemand heeft me eens gezegd: Vader, als ik moe en
onverschillig ben, heb ik bij het gebed of andere
vroomheidsoefeningen het gevoel dat ik toneelspeel...
Aan die vriend en aan jou - mocht jij dat ook zo
ervaren - wil ik het volgende zeggen: een toneelstuk?
Dat is toch fantastisch, mijn kind! Speel toneel! De
Heer is je toeschouwer; de Vader, de Zoon en de
Heilige Geest! De Allerheiligste Drie-eenheid kijkt naar
ons 'toneelspel'.
Het is heel goed zo te doen uit liefde tot God, juist
wanneer je tegen de draad in moet gaan. De minstreel
van God! Zo'n optreden uit liefde, met offergeest,
zonder er zelf plezier in te hebben, alleen om God
aangenaam te zijn... dat is schitterend!
Dat is wat je noemt: leven uit Liefde

26. CSR: Culture, Science and Religion geloof en postmodernisme pagina 26 6-7-2013
Literatuur
Charles Morerod, OP,
Algunos ateos contemporáneos a la
luz de Santo Tomás de Aquino,
Enkele hedendaagse atheïsten
bekeken met de visie van de h.
Thomas van Aquino.
(Nova et Vetera, april-juni 2007)
zie:
Jozef Ratzinger
De kern van ons geloof, hoofdstuk I
Lannoo, Tielt, 2006
http://www.slideshare.net/CSRsource/postmodernidad-y-diosi