Studiedag 'Ruimte voor zorg'. 13 juni 2013. Zorgcentrum Toermalien, Genk. Presentatie Herwig Teugels 'Vernieuwende zorg in Brussel'

1. VERNIEUWENDE ZORG IN
BRUSSEL
Studiedag Ruimte voor zorg
13 juni 2013 Herwig Teugels

2. Komen aan bod…
 Brusselse context
 Demografie
 Vaststellingen
 Een meervoudige aanpak
 Vertrekpunten
 Woonzorgzoneconcept
 Kwalitatief ouder worden: een samenspel
van…
 Werkwijze
 Op zoek naar ruimte voor wonen en zorg
 Sites
 Zoektocht naar opportuniteiten
 Synergie met andere sectoren
 Alternatieve woonvormen
 Hedendaagse modellen
 Aandachtspunten
 Maquette Brusselse woonzorgzone

3. Brusselse context:
Demografie
 ‘Groenste’ gewest, maar ook 14%
ouderen (>150.000)
 1 op 6 ouderen is > 85 jaar (grootste
verzilvering)
 Tot 80 thuis, vanaf 85 woont 16% in
rusthuis
 Voorspeld tekort van 2.500 plaatsen in
woon- en zorgvoorzieningen

4. Brusselse context
Demografie

5. Brusselse context
Demografie
 Stad van minderheden
 Diversiteit & dualisering
 welgestelde, Belgische ouderen
 arme & allochtone ouderen
 Tegen 2020: naar 50% ouderen van
vreemde origine?

6. Brusselse context
Demografie
 Laatste 5 jaar:
 bevolking met >100.000 inw. gestegen
 van 1.018.000 naar 1.119.000
 Volgende 5 jaar: aangroei 7,50%
 Hoge woondensiteit:
 van 6238 naar 6934 inw/km² op 5 jaar tijd
(A’pen: 2282 inw/km²)
 Watermaal-Bosvoorde: 1.868 inw/km²
 Sint-Gillis: 22.047 inw/km²
 gemeenten met hoogste densiteit kijken aan
tegen grootste bevolkingsaangroei (5 j.):
 Watermaal-Bosvoorde: 1,23 %
 Sint-Gillis: 14,45%
 Ruimte voor wonen, scholen, winkels,
zorginstellingen, mobiliteit, openbare ruimte, én
kantoren, cultuur … in een al verzadigde stad

7. Brusselse context
Vaststellingen
 Vastgoedmarkt onder druk
 terreinen worden schaars
 voor vlugge beslissers  gesubsidieerde
sectoren
 onderlinge concurrentie tussen bvb. welzijn en
onderwijs
 vooral gebouwd voor kapitaalkrachtigen
(woningen, ouderenzorg …)
 Betaalbaar wonen/woonzorg
 gemiddeld inkomen/inw: €12.593 (€1049/mnd)
 gemiddelde huurprijs 1slk-woning: € 540,00
 slechts 39.000 sociale woningen (7,61%) voor
26,3% van de bevolking onder de
armoederisicogrens (helft = 65+)
 dagprijzen in voorzieningen : tot € 74
(€ 2220/mnd)

8. Brusselse context
Vaststellingen
 Voorzieningenlogica
 thuiszorg ondermaats uitgebouwd (VG: 3,19u/inw.;
Bxl: 1,86 u/inw.)  uitbouw voorzieningen
 ‘neerpoten’ door … voor … (geen participatie)
 geen interactie met buurtbewoners
 zelden bevraging naar zorgbehoeften van
inwoners
 zelden onderzoek naar alternatieven
 gericht op winstgevende diensten
 Sectoraal denken
 nog steeds schotten, ook in woonzorg
(ouderenzorg, thuiszorg, PmH)
 leeftijdsgebonden of zorgbehoefte-gebonden
dienstverlening?
 Zuilgebonden denken
 netwerking vanuit verticale lijnen
 scheiding private en publieke initiatieven

9. Brusselse context
Vaststellingen
 Naast elkaar werken
 vrij initiatief
 geen geïntegreerde aanpak
 gebrek aan onderlinge afstemming
 Programmatie
 puur cijfermatig voor de regio/gemeente
 Brussels gewest: 2 regio’s
 geen analyse van toegankelijkheid van buurten,
van wijksamenstelling, van geografische spreiding
 FIFO-principe
 Onbeperkte keuzevrijheid
 keuze voor zorgverstrekker?
 keuze voor zorgsysteem?
 Van verzorgingsmaatschappij naar
participatiemaatschappij
 VM: afwachtend; ontvangend
 PM: betrokken, verantwoordelijkheid opnemen

10. Een meervoudige aanpak
Vertrekpunten
 Wat bestaat er al?
 Naar andere modellen
 Sector- en zuiloverstijgend
 Gedegen planning volgens accuratere
parameters
 Toegankelijkheid van leefomgeving en
diensten
 Wijkgericht
 Geïntegreerd (verschillende functies
samen)
 Gedifferentieerd
 Betrokkenheid van bewoners
 Rekening houdend met diversiteit
 Armoedepercentage als leidraad
 Volgens keuze voor zorgsysteem

11. Een meervoudige aanpak
Keuze voor woonzorgzoneconcept
Woonzorgzone
‘Gewone (stads)wijk met een verhoogde
geschiktheid voor zelfstandig wonen van
mensen die op (intensieve) zorg zijn
aangewezen’
 Concept uit Denemarken – Nederland
 ‘Extramuralisering’ ouderenzorg
 Aanmoedigen zelfstandig wonen
 Keuze minst ingrijpende zorgvorm
 Minstens basisaanbod per zone
 Spreiding van de initiatieven
 Samenhang Wonen, Welzijn, Zorg in de
wijk: woonservicegebieden

12. Een meervoudige aanpak
Keuze voor woonzorgzoneconcept
 Naar 33 woonzorgzones: typologie
Kansarm, dichtbevolkt,
huurwoningen slechte
kwaliteit, multicultureel,
onderaanbod WZC, wel
buurtvoorzieningen

13. Een meervoudige aanpak
Kwalitatief ouder worden, een
samenspel van …
ZorgWonen
Welzijn
Sociaal netwerk
Activering
Openbaar vervoer/mobiliteit
Ontmoeting
Psychisch welzijn
Participatie
Zelfzorg
Mantelzorg
Toegankelijke diensten
Thuiszorg
Medische zorg
Dagverzorging
Kortverblijf
Gespecialiseerde residentiële zorg
Woonzorgcentrum
Assistentiewoningen
Alternatieve woonvormen
Aangepaste woning
Veilige leefomgeving
Zelfstandig thuiswonen
 Wonen staat voorop, maar welzijn komt
voor zorg

14. Een meervoudige aanpak
Werkwijze
 Weten wat er leeft bij ouderen
 onderzoek: bevraging van ouderen
 wonen-, welzijn-, zorgnoden
 alternatieve woonvormen
 Preventief en sensibiliserend werken
 bvb. steunpunt woningaanpassing Brussel
 Werken aan zorginnovatie en uitbouw thuiszorg
 Diensten op gefundeerde wijze uitbouwen
(projectontwikkeling)
 hiaten opsporen
 complementair aan wat bestaat
 wijken bepalen
 checken op toegankelijkheid
 inbedding zorgknooppunt
 partners zoeken
 accenten leggen
 aansluiten op het stedelijk en maatschappelijk
weefsel
 verenigingsleven, informele zorgverstrekking
 geïntegreerd met andere diensten (cultureel …)

15. Op zoek naar ruimte en wonen
voor zorg
Sites: terrein
 Evere: beperkt stuk grond, aanpalend
bij GGC-erkend rusthuis
 30 WZC + LDC + 17 aanleunwoningen
 kleinschalig wonen voor dementerenden
 vertaalslag naar Brussel: hoogbouw (9 niveaus)
 vraagt andere organisatie van de zorg
 Ook industriële site
 Vaak moeilijk qua herinrichting (regelgeving)
 volledige reconversie
 optimalisering van bruikbare ruimte

16. Op zoek naar ruimte en wonen
voor zorg
Opportuniteiten
 Inbedding van lokaal dienstencentrum in
intergenerationeel ecologisch samenhuisproject
 Samen met 20-tal gezinnen die invulling zochten voor
gelijkvloers
 Het geheel is meer dan de delen: ruimte LDC krijgt extra
functie: gemeenschapsplaats voor bewoners tijdens
weekend
 Veel overleg qua contractuele afspraken, juridische
structuur van mede-eigendom, huishoudelijk reglement
 Weerstand counteren: overlast-angst (NIMBY)
 Bouw van delen van de gezinnen niet afgestemd op ritme
overheidsprocedures en regelgeving aangaande
openbare aanbesteding
Bron: brutopia

17. Op zoek naar ruimte en wonen voor
zorg
Synergie met andere sectoren
 Lokaal dienstencentrum,
dagverzorgingscentrum, assistentiewoningen;
40-tal koopwoningen
 Op grond van aanpalende school
 Samen met gemeenschapsvoorzieningen:
school, jeugdhuis, jeugdvereniging,
kinderdagverblijf
 Via PPS: DBF-formule
 Promotor staat in voor niet-gesubsidieerd deel
van de zorgdelen
Bron: Urban Platform

18. Op zoek naar ruimte en wonen
voor zorg
Synergie met andere sectoren
 Situering gemeenschappelijke delen
 waar en hoe synergie creëren
 onderlinge relaties goed in kaart
brengen
 verder kijken dan vandaag
 Angst eigenheid te verliezen
 gezicht van de voorziening, niet
volledig opgaan in het geheel
 evenwicht tussen geïntegreerd versus
versmelting
 PPS: promotor vinden
 goede afspraken en contracten
 promotor die toch minstens voor een
deel wil meestappen op ritme van
subsidieprocedures

19. Op zoek naar ruimte en wonen
voor zorg
Alternatieve woonvormen
 Woonzorg is allereerst ouderen in de hun
vertrouwde omgeving laten blijven wonen
 is veel meer dan voorzieningenbeleid
 daarbij ondersteuning bieden: informele en
formele zorg
 ouderen elkaar laten ondersteunen
 Inzetten op nieuwe woonvormen:
tussenvormen tussen volledig zelfstandig
wonen en wonen in woonzorgvoorziening
 individueel wonen: zelfstandig wonen,
kangoeroewonen, aanleunwonen, centraal wonen
 groepswonen: sociaal wonen, centraal wonen,
cohousing, gestippeld wonen
 woongemeenschap: woongroep, leefgemeenschap
 woonzorgcentrum
Wonen zonder zorg(en). 10 woonvormen om over na te
denken.

20. Op zoek naar ruimte en wonen
voor zorg
Alternatieve woonvormen
 Brussel:
 project Samenhuizen
 plaats voor 10 woningen gericht naar
ouderen en personen met handicap
(Korsakov)
 verschillende woontypes en
gemeenschappelijke ruimten + stilteruimte
 Anderlecht:
 intergenerationeel wonen
 gemeenschapsvorm voor Afrikaanse mama’s,
woningen voor ouderen in combinatie met
gezinswoningen
 gelinkt aan een lokaal dienstencentrum
 Vragen van Chinese, Belgische,
Marokkaanse ouderen en homo’s

21. Op zoek naar ruimte en wonen
voor zorg
Alternatieve woonvormen
 Enkele kanttekeningen
 Ongekend is onbemind
 Kleinschalig, huiselijker
 Kan als deel van groter geheel (bvb.
appartementsgebouw) => onmiddellijk
inzetbaar
 Ingebed in de wijk, sociaal netwerk
 Grote participatie van de bewoners bij
ontwikkeling en werking van het initiatief
 Kansen voor thuiszorgdiensten: andere
organisatie
 Financieel haalbaarder
 Bij voorkeur intergenerationeel
 Aandacht voor specifieke doelgroepen
(allochtone ouderen)
 Regie nog volledig in eigen handen
 Inboeten aan privacy

22. Op zoek naar ruimte en wonen
voor zorg
Hedendaagse modellen

23. Op zoek naar ruimte en wonen
voor zorg
Hedendaagse modellen
 Woonzorgcentrum in de straat:
afstappen van voorzieningenmodel
 lokaal dienstencentrum als zorgknooppunt in
woonzorgzone
 vandaaruit vertrekt de thuiszorg met
oproepsysteem (multidisciplinair)
 bewoners kunnen zich aansluiten (keuzevrijheid
voor zorgsysteem)
 aangepaste woning en woonomgeving is
noodzakelijk
 woningaanpassing en toegankelijkheid van de
wijk
 ondersteund door ICT-applicaties (noodoproep,
toegang, medicijninname …)
 veelheid aan woonvormen worden opgenomen
in model
 zorg verricht door bestaande diensten
 komen tot wijkteams
 inschakeling informele zorg

24. Op zoek naar ruimte en wonen
voor zorg
Hedendaagse modellen
 Resterende schaarse ruimte wordt niet
opgeofferd
 Vertrekken van bestaande huisvesting
 Sociale huisvesting kan worden ingebed
 Kan voor individu en groep (woonvormen)
 Bestaande huisvesting aanpassen
 Combineerbaar met ADL-centrale
 Performante ICT-ondersteuning
noodzakelijk
 Vernieuwde functieprofielen
 24-uurszorg kan op hoger niveau:
bovenlokaal

25. Op zoek naar ruimte voor wonen
en zorg
Aandachtspunten
 Betaalbaarheid
 van project
 voor iedere gebruiker: aandeel geconventioneerde
woningen
 Ligging: het gaat in de eerste plaats om
‘wonen’
 wonen staat voorop en sociaal netwerk, niet de zorg
 Goede woning is toegankelijk en aangepast
 sensibilisering rond woningaanpassing bij burger en
architecten
 Design for all bij nieuwbouw verplicht stellen
 belangrijk voor bewoner en thuiszorg
 Aangepaste woonomgeving
 andere visie op publieke ruimte en urbanisme
 overtuigend toegankelijkheidsbeleid
 Oog voor belendende sectoren: (sociaal)
vervoer, klusdiensten, buurtwinkels …

26. Vlaams/federaal
Gewestniveau
Bovenlokaal
Lokaal
Woonzorgzone
Zorgknooppunt
ZORGWONEN
WELZIJN
Thuiswonen
Zelfzorg
Alternatieve woonvormen
Assistentiewoning
Thuiszorg
Dagverzorgingscentra
Kortverblijf
Mantelzorg/informele zorg
Sociaal netwerk
Activering
Ontmoeting
Psychisch welzijn/zorg
Openbaar vervoer/mobiliteit
GeenThuis
Residentieel Intensief
Participatie
Toegankelijke diensten
Medische zorg
Veilige leefomgeving
Woonzorgcentrum
meldpunt
informatie
coördinatie
paramedici preventie
gezinszorg
WZC
LDC
woonvormen
ADL
DVC gemeenschapscentrum
verenigingen
bib
urbanisme
premies
24-uurs zorg klusdienst
sociaal vervoerverhuisdienst
stedenbouw
ruimtelijke planning
premies woningaanpassing
(sociale) huisvesting
programmatiecoördinatietoegankelijkheidsbeleid
infopunt/back-office
openbaar vervoer
sociale regelgeving
kwaliteitseisen
PAB/PGB
erkenning
statuut personeel
regels samenhuizen
Aangepaste woning
Gespeciliaseerde residentiële zorg
Op zoek naar ruimte voor wonen
en zorg
Maquette woonzorgzone

27. Kenniscentrum Woonzorg Brussel
Lakensestraat 76 bus 2
1000 Brussel
02/211 02 40
www.woonzorgbrussel.be
info@woonzorgbrussel.be
Met de steun van