Ερευνητικές Εργασίες Α΄ Λυκείου ΝΕΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ: ΠΡΟΛΗΨΗ Η ΤΙΜΩΡΙΑ;

1. 1
1Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 2015-16
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΘΕΜΑ:ΝΕΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΠΡΟΛΗΨΗ Η ΤΙΜΩΡΙΑ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΥΛΑΚΟΥΚΛΑΔΟΥ ΠΕ 13

2. 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Νεανική παραβατικότητα
 Ορισμός
 Ατομικοί Παράγοντες
 Κοινωνικοί παράγοντές
 Χαρακτηριστικές παραβατικές δραστηριότητες ανηλίκων

Πρόληψη
 Προγράμματα πρόληψης
Τιμωρία
Σωφρονισμός
Ερωτηματολόγιο Αποτελέσματα

3. 3
Νεανική παραβατικότητα
Ορισμός:
Ο όρος «παραβατικότητα» με τις ποικίλες συνιστώσες τουκαι βαθμούς
εκδήλωσης εκφράζει την απόκλιση και έκτροπη συμπεριφορά παιδιώνκαι
ανηλίκων εφήβων, η οποία εμφανίσθηκε και διογκώθηκε κατά τις τελευταίες
δεκαετίες. Η αποκλίνουσα αυτή συμπεριφορά δεν λαμβάνει πάντοτε τηνμορφή
αξιόποινης εγκληματικής πράξης, ενώ σε μεγάλη έκταση δεν αποκαλύπτεται και
δεν «καταγγέλλεται» από τα θύματά της, από τις οικογένειες των δραστών και
το κοινωνικό περιβάλλον
Α) ΑΤΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Φύλο: Συνήθως αναφερόμασταν στον προπαραβατικό άρρενα ανήλικο όταν
εμπεριέχεται η βία, ενώ η αντικοινωνικότητα των ανήλικων κοριτσιών
εντοπιζόταν στο χώρο της ηθικής. Αυτή η διαφοροποίηση στηριζότανστα
πολιτιστικά στερεότυπα της διάκρισης των δύο φύλων. Καθώς εξισώνονται οι
ρόλοι, η γυναικεία εγκληματικότητα διαφοροποιείται ποσοτικά και ποιοτικά.
Κληρονομικό στίγμα. Από διάφορες έρευνες σε υιοθετημένα παιδιά και σε
μονοζυγωτικούς διδύμους διαφαίνεται ότι η κληρονομικότητα είναι ένας από
τους πολλούς παράγοντες, που αυξάνει την πιθανότητα της παραβατικής
συμπεριφοράς, χωρίς να γνωρίζουμε τον ακριβή μηχανισμό μεταβίβασης. (Τα
παιδιά που είχαν φυσικούς πατέρες με βεβαρημένο παρελθόν, χωρίς καν να τους
είχαν γνωρίσει, είχαν περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν κάποιο αδίκημα
σε σχέση με τα παιδιά των οποίων οι θετοί γονείς
είχαν ποινικό μητρώο, χωρίς να έχουν οι φυσικοί τους γονείς)
Γενετικές ανωμαλίες. Αρκετές εγκληματολογικές έρευνες έχουν γίνει για να
αποδειχθεί η υπόθεση ότι τα άτομα με σύνδρομο ΧΥΥ είναι πιθανό να
υιοθετήσουν μια παραβατική συμπεριφορά, συνδέοντάς τηνμε τη μεγάλη
σωματική διάπλαση και τον μικρό δείκτη ευφυΐας που παρουσιάζουν.
Άλλες οργανικές δυσλειτουργίες. Ενδοκρινικές διαταραχές χρησιμοποιούνται
για να εξηγήσουν την υιοθέτηση μιας μελλοντικής εγκληματικής συμπεριφοράς.
Οι αδενικές δυσλειτουργίες μπορούν να παρέμβουν είτε με συστηματικό τρόπο
είτε τυχαία και προσωρινά .Τότε μιλούμε για την εμφάνιση μιας «παροδικής
παραβατικότητας» .Έχουν επίσης προταθεί υποθέσεις ενδεχόμενης σχέσης
μεταξύ ανώμαλης λειτουργίας του εγκεφάλου και παραβατικότητας.
Β) ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Οικογένεια
Οι θεωρίες που ασχολούνται με την οικογένεια ως παράγοντα
εγκληματογένεσης χωρίζονται σε δύο μεγάλους θεματικούς τομείς. Στονπρώτο

4. 4
δίνεται έμφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις γονιού-παιδιούμέσα από θέματα
όπως η επίβλεψη, η επιβολή, η διαπαιδαγώγηση και η κοινωνικοποίηση. Στον
δεύτερο θεωρούνται σημαντικοί αντικειμενικοί παράγοντες, όπως το μέγεθος
της οικογένειας, η θέση μέσα στην οικογένεια, η οικονομική κατάσταση και η
σχέση μεταξύ των γονέων, χωρίς όμως να παραλείπεται η αναφορά στο ίδιο το
παιδί, και κυρίως στο πως δέχεται, σημασιολογεί και εντέλει μεταφράζει σε
συμπεριφορά αυτούς τους αντικειμενικούς όρους.
Οικογενειακοί παράγοντες πρόγνωσης μελλοντικής παραβατικής συμπεριφοράς
Εφαρμόζουν συχνά τιμωρίες, δίνουν περισσότερες εντολές πιο ασαφείς και
αόριστες δεν αντιλαμβάνονται έγκαιρα ενδεχόμενη παραβατική συμπεριφορά
και είναι λιγότερο αποτελεσματικοί στην ανάσχεσή της. Η έλλειψη γονεικής
φροντίδας και επιτήρησης ( σε έρευνα στη Βοστώνη και το Σικάγο, βρήκαν ότι
το 32% του δείγματος των εγκληματιών ήταν ορφανοί), η συχνή ή μακρόχρονη
απουσία ενός γονέα (ιδίως του πατέρα σε σχέση με την παραβατικότητα των
κοριτσιών, και της μητέρας των αγοριών), η σκληρή απόρριψητων γονιώνή η
ακραία υπερπροστασία, σε συνδυασμό με διαφωνίες των γονιών ως προς τη
διαπαιδαγώγηση, η ύπαρξη και άλλων παραβατών στην οικογένεια, η ροπή στην
υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ ή ψυχοτρόπων από τους γονείς, και η χρήση
βίας για την επίλυση των οικογενειακών διαφορών, έχουν ως αποτέλεσμα την
αντίδραση του παιδιού και τη διαφυγή από κάθε πρότυπο πειθαρχίας.
Χαρακτηριστικέςπαραβατικές δραστηριότητεςανηλίκων:
 Συμμορίες Οι έφηβοι, κάποιες φορές και τα παιδιά, σε ορισμένες
περιοχές (ιδίως σε υποβαθμισμένες συνοικίες μεγαλουπόλεων), έχουν
την τάση να εντάσσονται σε συμμορίες οι οποίες επιδίδονται σε ποικίλες
παράνομες δραστηριότητες: βανδαλισμούς, βιαιοπραγίες, συμπλοκές,
ομαδικούς βιασμούς, ληστείες, κλοπές. Το φαινόμενο συνδέεται με τη
ροπή των νέων να εκφράζουν με θεαματικό τρόπο την αντιπαράθεσή
τους προς τους υπάρχοντες θεσμούς, τηναναζήτηση ταυτότητας, την

5. 5
αμφιθυμική τάση τους προς την εξουσία (επιθυμούν να είναι ανεξάρτητοι
και να ανήκουν κάπου, και να αποφασίζουν αδέσμευτα και να
καθοδηγούνται). Το γιατί ορισμένοι νέοι προτιμούν μια συμμορία
κακοποιών (και όχι ένα νεωτεριστικό όμιλο, ή μια ριζοσπαστική πολιτική
κίνηση), μπορεί να αποδοθεί :
 α) Σε ψυχολογικούς παράγοντες (π.χ. νέοι με ψυχοπαθητικά
χαρακτηριστικά, που αναζητούν επικίνδυνους νεωτερισμούς,
αδιαφορώντας για τις συνέπειες),
 β) Σε προβλήματα της οικογενειακής ζωής ( η ένταξη σε μια
συμμορία μπορεί να είναι είτε μια ενέργεια ριζικής ρήξης με την
οικογένεια και τις αρχές της, μια πράξη εκδίκησης εναντίον των γονέων,
είτε να συνιστά μίμηση επιλογών αδελφών ή φίλων).
 γ) Στις δυσκολίες προσαρμογής στην κοινωνική ζωή (π.χ. απόρριψη
από τη σχολική κοινότητα).
 δ) Στην κυριαρχούσα υποκουλτούρα ( ή ένταξη σε μια συμμορία
μπορεί να θεωρείται «τίτλος τιμής», πουαποφέρει οφέλη και προνόμια).
μαζικές πράξεις βανδαλισμού (χουλιγκανισμός) από νέους ηλικίας 15-19 ετών,
συχνά ύστερα από μαζικές συγκεντρώσεις (συναυλίες ροκ μουσικής,
ποδοσφαιρικούς αγώνες, διαδηλώσεις), αποτελούν συχνό φαινόμενο της
σύγχρονης ζωής. Εκφράζουν την επιθετικότητα εναντίον μορφών ή συμβόλων
εξουσίας ή πλούτου. Η ανωνυμία των ευκαιριακά δημιουργούμενων ομάδων, η
αυξημένη πιθανότητα ατιμωρησίας (εκδηλώνονται απρόσωπα, ως συμπαγής
μάζα), η τάση για μίμηση, η ψυχοκινητική διέγερση πουενισχύεται από
διάφορες συντρέχουσες καταστάσεις ( τη συγκίνηση του αγώνα ή της
συναυλίας, τα συνθήματα, την παρουσία εξοπλισμένων αστυνομικών, τη χρήση
αλκοόλ ή ψυχοτρόπων), ευνοούντην εκδήλωση βίαιων ή καταστροφικών
μαζικών αντιδράσεων.

6. 6
 Η κλοπή είναι ένα από τα πλέον συνηθισμένα αδικήματα των ανηλίκων.
Η έξαρση κάποιων αναγκών (π.χ. για απίδειξη) σε συνδυασμό με τα
περιορισμένα οικονομικά μέσα που έχουν στη διάθεσή τους οι έφηβοι,
μπορεί να αποτελεί ένα από τα κίνητρα, κυρίως όμως ο νέος αποβλέπει
στην πράξη και όχι στο αποτέλεσμά της. Μέσω αυτής μπορεί να
ικανοποιεί επιθετικές ή και αυτοτιμωρημένες εξορμήσεις, να απευθύνει
έκκληση για βοήθεια (όπως π.χ. στις περιπτώσεις που ο δράστης δεν
λαμβάνει στοιχειώδη μέτρα προφύλαξης), να μετρά τις δυνάμεις του, να
προκαλεί την εξουσία, να προσπαθεί να εντυπωσιάσει τους
συνομηλίκους του,ή να επιδιώκει να ενταχθεί σε μια παρέα παραβατών.

7. 7
ΜΕΓΕΘΟΣ ΝΕΑΝΙΚΗΣΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Υπάρχει μία σύγχυση με την έκταση της νεανικής παραβατικότητας. Από τη μία,
στατιστικά δεν αποδεικνύεται η αίσθηση των πολιτών, η οποία κυρίως
δημιουργείται από τα Μ.Μ.Ε, για μεγάλη αύξηση της νεανικής παραβατικότητας
και από την άλλη τα επίσημα στοιχεία πολλές φορές δεν απεικονίζουν την
πραγματική κατάσταση καθώς πολλά εγκλήματα που διαπράττονται δεν
καταγγέλλονται επίσημα. Παραβατικές συμπεριφορές μαθητώνεντός σχολείου,
για παράδειγμα δεν καταγγέλλονται, αφενός για μην στιγματισθεί ο μαθητής
και αφετέρου να μην σχολιασθεί το Σχολείο. Το ίδιο και σε θέματα
ενδοοικογενειακής βίας. Η αίσθηση πάντως είναι ότι αυξάνεται. Βέβαια πολλές
φορές τα Μ.Μ.Ε παραποιούν τηνπραγματικότητα αλλά τουλάχιστον σε
ποιοτικό επίπεδο η νεανική παραβατικότητα παρουσιάζει αυξητικά και
ανησυχητικά επίπεδα. Για το λόγο αυτό έξαλλου απασχολεί όλο και πιο πολλούς
εθνικούς και ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η Ε.Ε προωθεί προγράμματα πρόληψης
όπως το «Νέα Γενιά σε Δράση» και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ενταχθούν σε
αυτά. Αυτό που αναγνωρίζεται διεθνώς είναι ότι η βία αντιμετωπίζεται δεν είναι
δηλαδή θέμα γονιδίων αλλά συμπεριφορών και έτσι μπορεί να είναι
αναστρέψιμη. Πώς όμως θα επιτευχθεί αυτό;
Τα αδικήματα που διαπράττονται από ανηλίκους είναι κυρίως παραβάσεις
Κ.Ο.Κ, κλοπές, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, σωματικές βλάβες, συμπλοκές,
ηλεκτρονικά εγκλήματα
Πηγές:
http://www.elesme.gr/elesmegr/periodika/t36/t36_12.htm
http://psycosynthesis.blogspot.gr/2009/09/blog-post.html
Άτομα που εργάστηκαν:
Όλγα Αθανασοπούλου
Αθηνά Αναγνωστοπούλου
Καρολίνα Φαράντου
Παπαγεωργίου Σταματία
Κατερίνα Τσιάκου

8. 8
ΠΡΟΛΗΨΗ
Καλύτερα η πρόληψηπαρά η θεραπεία
Πρόληψη: ενέργειες, δραστηριότητες, μέτρα που στοχεύουν στο να
αποτρέψουν, να εμποδίσουν την εμφάνιση διαφόρων αρνητικών, βλαπτικών
φαινομένων ή καταστάσεων.
Η πρόληψη τουεγκλήματος περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που
συμβάλλουν στην παύση ή στη μείωση της εγκληματικότητας ως κοινωνικού
φαινομένου, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, είτε με μέτρα διαρκούς και
διαρθρωμένης συνεργασίας, είτε μέσω συγκεκριμένων πρωτοβουλιών. Οι εν
λόγω δραστηριότητες αφορούν όλους τους φορείς που μπορούν να
συντελέσουν προληπτικά: εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, υπηρεσίες
επιβολής του νόμου και δικαστικό σύστημα, κοινωνικές υπηρεσίες,
εκπαιδευτικό σύστημα, συλλογικούς φορείς με την ευρεία έννοια, βιομηχανία,
τράπεζες και ιδιωτικό τομέα, επιστήμονες και ερευνητές, καθώς και το κοινό εν
γένει, ακολουθούμενο .
Η πρόληψη, σύμφωνα με τους ειδικούς, διακρίνεται σε πρωτογενή, δευτερογενή
και τριτογενή. Στο επίπεδο της πρωτογενούς πρόληψης περιλαμβάνονται τα
μέτρα κοινωνικής πρόληψης πουέχουν ως στόχο τη βελτίωσητων
κοινωνικοοικονομικών συνθηκών διαβίωσης και ποιότητας ζωής ολόκληρου του
πληθυσμού, (καλύτερες συνθήκες κατοικίας, υγειονομικής περίθαλψης,
πρόνοιας, ασφάλειας), την ενίσχυση του ρόλου της οικογένειας ως φορέα
κοινωνικοποίησης, τηνπαροχήευκαιριών μόρφωσης και εξεύρεσης εργασίας,
ιδίως σε κοινωνικά μειονεκτούντες πληθυσμούς.
Η δευτερογενής πρόληψη στοχεύει στονέγκαιρο εντοπισμό, την έγκαιρη
παρέμβαση και αντιμετώπιση του πληθυσμούνέων ατόμων που
χαρακτηρίζονται ως ευάλωτα για την ανάπτυξη συμπεριφορών «υψηλού
κινδύνου», δηλαδή άτομα που έχουν περισσότερες πιθανότητες είτε να
περάσουν στο έγκλημα, είτε στη θυματοποίηση, με την λήψη των κατάλληλων
μέτρων για να εμποδιστεί η εξέλιξη του. Η τριτογενής πρόληψηεπιδιώκει
κυρίως τη διακοπή της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς με τη χρήση
κατασταλτικών μέτρων. Περιλαμβάνει όλες τις μορφές κοινωνικής αντίδρασης

9. 9
στο έγκλημα, την πρόληψη τηςυποτροπής των ήδη παραβατώνκαι την
κοινωνική τους επανένταξη. Συνήθως είναι αναποτελεσματική και μπορεί να
οδηγήσει στην υποτροπή.
Τα αποτελέσματα διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα ανάλογα με τα
διαφορετικά ποινικά συστήματα, τη διαφορετική καταμέτρηση των ποινών, την
πραγματική ή αντιλαμβανόμενη αποποινικοποίηση παραβατικών
συμπεριφορών, τις διαφορές στο ηλικιακό όριο ποινικής ευθύνης των εφήβων,
τα διαφορετικά κέντρα εξωποινικής μεταχείρισης τωνανηλίκων ή τις μεθόδους
καταγραφής ποινικών αδικημάτων. Οι τρεις κατηγορίες εφηβικών αδικημάτων
(σωματικές βλάβες, αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας και παραβάσεις ειδικών
ποινικών νόμων) δεν παρουσιάζουνστατιστικά σημαντικές διακυμάνσεις κατά
τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα με μικρές αυξομειώσεις και χωρίς
ανοδικές τάσεις με το 30-35% των ανηλίκων να ασχολείται κάποια στιγμή με
κάποια αξιόποινη παραβατική συμπεριφορά και ιδιαίτερα με παραβατικές
πράξεις που αφορούν συνήθως την ξένη ιδιοκτησία και τις σωματικές βλάβες.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑΠΡΟΛΗΨΗΣ -ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Το βασικό όπλο μιας κοινωνίας απέναντι στο φαινόμενο αυτό είναι τα
προγράμματα πρόληψης. Τα μέτρα καταστολής εξαιτίας του γεγονότος ότι
πρόκειται για νέους που δεν έχουν ολοκληρωθεί ως προσωπικότητες πολλές
φορές φέρνουν αντίθετα αποτελέσματα. Ποια πρόληψη όμως πιο σύστημα είναι
το κατάλληλο;. Αρκεί η παρουσία του αστυνόμου της γειτονιάς για να
εξαλειφθεί η διακίνηση ναρκωτικών; Μπορεί μια ξερή διάλεξη από έναν ειδικό
να είναι αποτελεσματική; Μία συμπλήρωση ερωτηματολογίουπου πολλές
φορές δεν αντικατοπτρίζει την αλήθεια να σκιαγραφήσει την πραγματική
κατάσταση; Μπορούν άλλα προγράμματα βασισμένα αποκλειστικά σε
θεωρητικές προσεγγίσεις του εξωτερικού να πετύχουν τα προσδοκώμενα
αποτελέσματα;

10. 10
Η απάντηση και βέβαια είναι αρνητική. Στον τομέα αυτό χρειάζονται
ολοκληρωμένα προγράμματα που θα πληρούνβασικούς κανόνες
Ένα πρόγραμμα πρέπει να είναι κοινωνικά έγκυρο να μπορεί να χρησιμοποιηθεί
εύκολα από τον καθένα. Να χρησιμοποιεί την ίδια γλώσσα με το περιβάλλον που
υλοποιείται. Να έχει την αποδοχήτων συμμετεχόντων. Είναι δύσκολο να πετύχει
ένα πρόγραμμα αν αυτοί που θα κληθούν να το υλοποιήσουν δεν πιστεύουν σε
αυτό. Τέλος μία άλλη παράμετρος είναι το πώς προωθείται όλο το πρόγραμμα.
Εκείνο όμως που βγαίνει ως συμπέρασμα είναι ότι ένα πρόγραμμα πρόληψης
είναι μία απαιτητική και δύσκολη δουλειά. Το αν είναι αποτελεσματικό, αν
ταιριάζει στην συγκεκριμένη περίπτωση, αν μπορεί να φέρει θετικά
αποτελέσματα στη σχέση ωφέλεια κόστος είναι βασικοί παράμετροι που πρέπει
να ληφθούν υπόψη.
Μαθητές που εργάστηκαν
Κατερίνα Οικονομίδη
Έλενα Οικονομίδη
Βαλάντης Τζόρβας
Ζωή Ανδριάνα Τσίτσο
ΤΙΜΩΡΙΑ
Ορισμός: Τιμωρία είναι ό,τι δυσάρεστο επιβάλλεται σε όποιον παραβαίνει
νόμους ή κανονισμούς.
Γιατί δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε την τιμωρία;
Η τιμωρία είναι ένας άμεσος τρόπος για να ανταποκριθεί το παιδί μας σε αυτό
που του ζητάμε. Είναι ένας εύκολος τρόπος, ακριβώς γιατί έχει συνήθως άμεσο
αποτέλεσμα, καθώς το παιδί «εκπαιδεύεται» να γίνει ένας υπάκουος ενήλικας
που στερείται πρωτοβουλίας, διεκδικητικότητας , κριτικούπνεύματος και
ικανότητας να επηρεάζει θετικά το περιβάλλον.
Ποιες είναι οι συνέπειες της τιμωρίας;
Όμως, η χρήση τιμωρίας έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις στο παιδί και
στην σχέση του παιδιού με τον γονιό. Το παιδί πειθαρχεί στην τιμωρία επειδή
φοβάται τις συνέπειες. Ακόμα και όταν οι συνέπειες δεν είναι τόσο δραστικές
(π.χ. σωματική ή λεκτική βία), αλλά πιο ήπιες (π.χ. time-out) το παιδί αισθάνεται
ότι δεν το αγαπάμε και δεν το αποδεχόμαστε. Αυτό το συναίσθημα
καταγράφεται μέσα του και το ίδιο προσπαθεί να γίνει υπάκουο, ώστε να μην
αισθάνεται άγχος ότι θα χάσει την αγάπη και την αποδοχή των γονιών του.
Παράλληλα, εσωτερικεύει αίσθημα ντροπής, το οποίο πλήττει την
αυτοπεποίθησή του.

11. 11
Ποια τα ευεργετήματα της τιμωρίας στην συμπεριφορά και γενικότερα
στη ζωή του εφήβου;
Έτσι, θα μπορέσει ο έφηβος να
διανύσει ομαλά αυτήν την πλέον όμορφη
περίοδο της ζωής του, να αναπτύξει την
δική του ξεχωριστή
προσωπικότητα και ανεξαρτησία με αξίες,
και να κτίσει τα θεμέλια ενός λαμπρού
μέλλοντος για τον ίδιο και την κοινωνία
που ζει. Η τιμωρία φέρεται να είναι
μία κοινή μέθοδος ελέγχου και
παρακίνησης συμπεριφοράς στην
οικογένεια και στο σχολείο. Από την άλλη, η συμπεριφορά των εφήβων, όπως
και κάθε ανθρώπου, συχνά οδηγείται από την επιθυμία απόκτησης θετικών
εκβάσεων και αποφυγής αρνητικών συνεπειών.
ΠΗΓΕΣ : www.vita.gr
www.scholiki-meleti.gr
www.healthview.gr
Μαθητές που εργάστηκαν
Αναγνωσταρά Γιώτα
Κύρου Παναγιώτα
Κωνστούλια Κωνσταντίνα
Νικολοπούλου Δέσποινα
ΣΩΦΡΟΝΙΣΜΟΣ
Το σωφρονιστικό σύστημα ή αλλιώς σωφρονιστική επιστήμη
πρωτοεμφανίστηκε περίπουτο 13ο αιώνα έχοντας βέβαια περισσότερο τη
μορφή τιμωρητικούπαρά σωφρονιστικού χαρακτήρα. Ο σωφρονισμός είναι
ένας κλάδος που μέχρι και σήμερα συνεχίζει να αναπτύσσεται και να
διαμορφώνεται, δυστυχώς όμως με πολύ αργούς ρυθμούς, και αυτό έχει σαν
αποτέλεσμα να παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με τα δεδομένα που ίσχυαν
πριν από 800 χρόνια.
Το αρχαίο ρωμαϊκό και ελληνικό δίκαιο όριζε τη φυλακή ως τόπο φύλαξης των
υποδίκων μέχρι να παραπεμφθούν σε δίκη. Το ίδιο ίσχυε και κατά τον
Μεσαίωνα. Η καθιέρωση της φυλακής όπως την γνωρίζουμε σήμερα, δηλαδή ως
τόπο εκτέλεσης της ποινής είναι θεσμός σχετικά πρόσφατος και οφείλεται σε
επίδραση του κανονικού δικαίου της καθολικής εκκλησίας. Στην Ευρώπη αλλά
και στις Ηνωμένες πολιτείες, συναντάμε την δημόσια ομολογία εγκλήματοςη
οποία μάλιστα συνοδευόταν από σκληρά βασανιστήρια ( μαστίγωση,

12. 12
στιγματισμός κ.α ) και εν ψυχρώ δολοφονίες με εξάρθρωση του σώματος και
κάψιμο στην πυρά. Στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου, άρχισαν
να συντάσσονται «σύγχρονοι κώδικες» και να εξαφανίζονται σιγά σιγά τα
βασανιστήρια.
Σωφρονιστική επιστήμη ονομάζεται ο εγκληματολογικόςκλάδος, ο οποίος
ερευνά, μελετά και επιδιώκει τη βελτίωση της οργάνωσης και λειτουργίας του
σωφρονιστικού συστήματος με απώτερο σκοπό το σωφρονισμό και την
κοινωνική επανένταξη των παραβατών του ποινικούκώδικα. ( Ιορδανίδου Α.
κ.ά., 1996 )
Σύμφωνα με το άρθρο 40 της ∆ιεθνούς Σύµβασης για τα ∆ικαιώµατα του
Παιδιού - Ποινική µεταχείριση
1. Τα Συµβαλλόµενα Κράτη αναγνωρίζουνσε κάθε παιδί ύποπτο,
κατηγορούµενο ή καταδικασµένο για παράβαση του ποινικού νόµου το
δικαίωµα σε µεταχείριση που να συνάδει µε το αίσθηµα της αξιοπρέπειάς του
και της προσωπικής αξίας, που να ενισχύει το σεβασµό του για τα ανθρώπινα
δικαιώµατα και τις θεµελιώδεις ελευθερίες των άλλων και που να λαµβάνει
υπόψη την ηλικία του, καθώς και την ανάγκη για επανένταξη στην κοινωνία και
την ανάληψη από το παιδί ενός εποικοδοµητικού ρόλουστην κοινωνία.
2. Για το σκοπό αυτόν, και λαµβάνοντας υπόψη τις σχετικές διατάξεις των
διεθνών οργάνων, τα Συµβαλλόµενα Κράτη επαγρυπνούνιδιαίτερα ώστε :
Κανένα παιδί να µην καθίσταται ύποπτο, να µην κατηγορείται και να µην
καταδικάζεται για παράβαση του ποινικού νόµουλόγω πράξεων ή
παραλείψεων, που δεν απαγορεύονται από το εθνικό ή διεθνές δίκαιο κατά το
χρόνο που διαπράχθηκαν.
Κάθε παιδί ύποπτο ή κατηγορούµενο για παράβαση του ποινικού νόµουνα έχει
τουλάχιστον δικαίωµα στις ακόλουθες εγγυήσεις:
Να θεωρείται αθώο µέχρι να αποδειχθεί νόµιµα η ενοχή του.
Να ενηµερώνεται χωρίς καθυστέρηση και απευθείας για τις εναντίον του
κατηγορίες ή, κατά περίπτωση, µέσω των γονέων του ή των νόµιµων
εκπροσώπων του και να έχει νοµική ή οποιαδήποτε άλλη κατάλληλη
συµπαράσταση για την προετοιµασία και την παρουσίαση τηςυπεράσπισής του.
Να κρίνεται η υπόθεσή του χωρίς καθυστέρηση από µία αρµόδια, ανεξάρτητη
και αµερόληπτη αρχή ή δικαστικό σώµα, σύµφωνα µε µια δίκαιη κατά το νόµο
διαδικασία, µε την παρουσία ενός νοµικού ή άλλου συµβούλου και την παρουσία
των γονέων του ή των νοµίµων εκπροσώπωντου, εκτός αν αυτό θεωρηθεί
αντίθετο προς το συµφέρον τουπαιδιού, λόγω κυρίως της ηλικίας ή της
κατάστασής του.
Να µην υποχρεώνεται να καταθέσει ως µάρτυρας ή να οµολογήσει τηνενοχή
του, να υποβάλλει ερωτήσεις το ίδιο ή µέσω άλλου στους µάρτυρες κατηγορίας
και να επιτυγχάνει την παράσταση και την εξέταση µαρτύρων υπεράσπισης
κάτω από συνθήκες ισότητας.
Εάν κριθεί ότι παρέβη τον ποινικό νόµο, να µπορεί να προσφύγει κατ' αυτής της
απόφασης και κατά οποιουδήποτε µέτρου πουλήφθηκε ως συνέπεια αυτής
ενώπιον µιας ανώτερης αρµόδιας, ανεξάρτητης και αµερόληπτης αρχής ή
δικαστικού σώµατος, σύµφωνα µε το νόµο.
Να έχει τη δωρεάν βοήθεια ενός διερµηνέα, σε περίπτωση που δεν καταλαβαίνει
ή δεν µιλάει τη γλώσσα που χρησιµοποιείται.
Να αντιµετωπίζεται η ιδιωτική τουζωή µε απόλυτο σεβασµό σε όλα τα στάδια
της διαδικασίας.

13. 13
Τα Συµβαλλόµενα Κράτη προσπαθούν να προαγάγουν τη θέσπιση νόµων,
διαδικασιών, αρχών και θεσµών εφαρµοζόµενων ειδικώς στα παιδιά που είναι
ύποπτα, κατηγορούµενα ή καταδικασµένα για παράβαση του ποινικούνόµου
και ιδιαίτερα:
Τη θέσπιση ενός ελάχιστου ορίου ηλικίας κάτω από το οποίο τα παιδιά θα
θεωρούνται ότι δεν έχουν τηνικανότητα παράβασης του ποινικού νόµου.
Την εισαγωγή µέτρων, εφόσον αυτό είναι δυνατόν και ευκταίο, για την
αντιµετώπιση τέτοιωνπαιδιών, χωρίς ανάγκη προσφυγήςστη δικαιοσύνη, µε
την προϋπόθεση βέβαια ότι τηρείται ο απόλυτος σεβασµός στα ανθρώπινα
δικαιώµατα και στις νόµιµες εγγυήσεις.
Μια σειρά διατάξεων σχετικών κυρίως µε την επιµέλεια, την καθοδήγηση και
την επιτήρηση, τους συµβούλους, τη δοκιµασία, την τοποθέτηση σε οικογένεια,
τα προγράµµατα γενικής και επαγγελµατικής εκπαίδευσης και τις άλλες
εναλλακτικές δυνατότητες πλην της επιµέλειας, θα εξασφαλίζει στα παιδιά µια
µεταχείριση που να εγγυάται την ευηµερία τους και που να είναι ανάλογη και µε
την κατάστασή τους και µε την παράβαση. Υπηρεσίες που υπάγονται στην
αρµοδιότητα του Υπουργείου∆ικαιοσύνης και ασχολούνται µε την πρόληψητης
εγκληµατικότητας των ανηλίκων:
Εταιρίες Προστασίας Ανηλίκων (ΕΠΑ) Είναι Ν.Π.∆.∆. υπό την εποπτεία του
Υπουργείου ∆ικαιοσύνης. Λειτουργούν στην ίδια έδρα κάθε πρωτοδικείου και
έχουν σκοπό την πρόληψη της εγκληµατικότητας των ανηλίκων, οι οποίοι
εµφανίζουν αντικοινωνική συµπεριφορά ή βρίσκονται σε κίνδυνο να γίνουν
δράστες ή θύµατα αξιόποινων πράξεων, λόγω ακατάλληλου ή ανύπαρκτου
οικογενειακού περιβάλλοντος ή άλλων δυσµενών κοινωνικών συνθηκών και
αιτιών. Κάθε Εταιρεία διοικείται από επταµελές διοικητικό Συµβούλιο, τα µέλη
του οποίου προσφέρουν τις υπηρεσίες τους χωρίς µισθό. Οι πόροι των ΕΠΑ 10
προέρχονται από επιχορήγησητου Υπουργείου∆ικαιοσύνης και από δωρεές και
κληροδοτήµατα. Όταν εξασφαλισθούν οι αναγκαίοι πόροι, οι Εταιρείες ιδρύουν
Στέγες φιλοξενίας ανηλίκων, όπου µέσα σε οικογενειακές συνθήκες προσφέρουν
φιλοξενία και πολύπλευρη υποστήριξη στα παιδιά που προστατεύουν. Στέγες
φιλοξενίας διαθέτουν οι ΕΠΑ Αθήνας, Πειραιά, Ηρακλείου Κρήτης, Καρδίτσας,
Αλεξανδρούπολης, Κοζάνης και Βόλου. β) Υπηρεσίες επιµελητών ανηλίκων των
δικαστηρίων ανηλίκων Είναι περιφερειακές υπηρεσίες του Υπουργείου
∆ικαιοσύνης που λειτουργούνστην έδρα κάθε πρωτοδικείου, όπου υπάρχει και
δικαστήριο ανηλίκων και εποπτεύονται από το δικαστή ανηλίκων. Αποτελούν
τον κύριο φορέα εξωιδρυµατικής µεταχείρισης ανηλίκων που έχουνδιαπράξει
αξιόποινη πράξη ή βρίσκονται σε κίνδυνο να γίνουνδράστες ή θύµατα
αξιόποινων πράξεων. Στελεχώνονται από τουςεπιµελητές ανηλίκων, οι οποίοι
ασχολούνται µε τους ανηλίκους που τους έχει επιβληθεί το αναµορφωτικό
µέτρο της επιµέλειας συνδράµοντας ουσιαστικά τον δικαστή ανηλίκων στην
εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων. Ασχολούνται επίσης µε τους ανηλίκους που
βρίσκονται σε κίνδυνο να παραβατήσουν λόγω ακατάλληλου ή ανύπαρκτου
οικογενειακού περιβάλλοντος ή άλλων κοινωνικών συνθηκών, παρέχοντας
πολύπλευρη στήριξη στους ίδιους και τις οικογένειές τους. Στις Υπηρεσίες
Επιµελητών Ανηλίκων τηρούνται στατιστικά στοιχεία για την κίνηση της
υπηρεσίας, τον αριθµό των περιπτώσεων, τα αίτια της παρεκτροπής ή της
υποτροπής των ανηλίκων, µε όλα τα λοιπά στοιχεία που είναι αναγκαία για την
παρακολούθηση της πρόληψης και της καταστολής της εγκληµατικότητας των
ανηλίκων της περιφέρειας του ∆ικαστηρίουΑνηλίκων. Στον τοµέα της

14. 14
καταστολής, υπηρεσίες του Υπουργείου πουέχουν τηνεποπτεία για την καλή
λειτουργία των Καταστηµάτων Κράτησης και των Ιδρυµάτων Αγωγής Ανηλίκων
• Ίδρυµα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου Είναι περιφερειακή υπηρεσία του
Υπουργείου ∆ικαιοσύνης. Φιλοξενεί τους ανηλίκους, οι οποίοι έχουν αναπτύξει
παραβατική συµπεριφορά ή αντιµετωπίζουν δυσχέρειες κοινωνικής
προσαρµογής, µε σκοπό την αγωγή, κοινωνική στήριξη, εκπαίδευση και
επαγγελµατική κατάρτιση.
• Μετασωφρονιστική Μέριµνα Το Υπουργείο ∆ικαιοσύνης, µε τις αρµόδιες
υπηρεσίες του: α) ∆/νση Σωφρονιστικής Αγωγής Ενηλίκων-Τµήµα
Επαγγελµατικής Κατάρτισης, Οργάνωσης της Εργασίας Κρατουµένων και
Κοινωνικής Επανένταξης Αποφυλακιζοµένων και β) Κοινωνικές Υπηρεσίες των
Καταστηµάτων Κράτησης, σε συνεργασία µε το Υπουργείο Εργασίας και
Κοινωνικών Ασφαλίσεων µέσω του Οργανισµού Απασχόλησης Εργατικού
∆υναµικού (Ο.Α.Ε.∆.) εφαρµόζει προγράµµατα επιδότησης νέων θέσεων
εργασίας και νέων ελεύθερων επαγγελµατιών σε αποφυλακιζόµενα άτοµα και
νεαρά παραβατικά άτοµα ή νεαρά άτοµα που βρίσκονται σε κοινωνικό κίνδυνο.
Οι περισσότεροι από τους σηµερινούς έγκλειστους δείχνουν
«ιδρυµατοποιηµένοι» και µάλλον παραιτηµένοι από κάθε προσπάθεια
επανένταξης. Αισθάνονται οικεία στο περιβάλλον της φυλακής και η κράτησή
τους µοιάζει «φυσιολογικό και αναπόσπαστο κοµµάτι τηςζωής τους». Το πιο
ανησυχητικό απ' όλα είναι ότι πολλοί και από τους 59 νεαρούς που
συναντήθηκαν µε τους ερευνητές εκτός φυλακής - σε καφετέριες, µπαράκια ή
κινηµατογράφους - δήλωσαν ότι είχαν προβλήµατα µε τον νόµο µετά την
αποφυλάκισή τους ή διέπραξαν εγκληµατικές πράξεις αλλά δεν υπέπεσαν στην
αντίληψη των διωκτικών αρχών. Κάποιοι απ' αυτούς προσπαθούν να
ισορροπήσουν στην ελευθερία. Αρκετοί, κατάφεραν να σταδιοδροµήσουν
επαγγελµατικά, έχουν δηµιουργήσει οικογένεια και ζουν µια φυσιολογική ζωή.
Οι περισσότεροι εξοµολογούνται την προσπάθειά τους να απεξαρτηθούν από τις
ναρκωτικές ουσίες.
5.1.2 Πληθυσµός φυλακών κράτησης ανηλίκων Σύµφωνα µε τα πρόσφατα
στοιχεία του Υπουργείου∆ικαιοσύνης (στοιχεία της 2/5/2008), ο πληθυσµός
των φυλακών ανηλίκων (σωφρονιστικά και θεραπευτικά καταστήµατα και
ιδρύµατα αρωγής) ανέρχεται αυτή τη στιγµή σε 438 άτοµα. Από αυτούς οι 329
κρατούνται στο Ειδικό Κατάστηµα Κράτησης Νέων Αυλώνα. Θα πρέπει πάντως
να σηµειωθεί ότι ο αριθµός αυτός περιλαµβάνει τόσο τουςανήλικουςόσο και
τους «µετέφηβους», δηλαδή νέους ηλικίας έως 21 ετών. Οι ανήλικοι κρατούµενοι
(κάτω των 18 ετών) είναι 60. Οµολογουµένως ο αριθµός των κρατουµένων
ανήλικων αποτελεί µια θετική εξαίρεση στον υπερπληθυσµό των ελληνικών
φυλακών. Είναι προφανές ότι τα δικαστήρια ανηλίκων αντιµετωπίζουντην
ποινή του περιορισµούσε ειδικό κατάστηµα ως ένα έσχατο µέσο και δεν κάνουν
κατάχρηση της δυνατότητας επιβολήςτης ποινής αυτής. Από την άλλη πλευρά, η
κοινωνική γεωγραφία των κρατουµένων αποκαλύπτει µια µεροληψία σε βάρος
των αλλοδαπών και γενικότερα των ανήλικων που προέρχονται από τα
κατώτερα κοινωνικά στρώµατα. Συγκεκριµένα 73% είναι το ποσοστό των
αλλοδαπών µεταξύ των υπόδικων ανήλικων κρατούµενων. Καθίσταται
προφανές ότι η ποινή τουποινικούσωφρονισµού επιβάλλεται σε ένα βαθµό
στους ανήλικους αλλοδαπούς όχι µόνο για αυτό πουέπραξαν αλλά και για αυτό
που είναι.

15. 15
Στη φυλακή λειτουργεί ένα κανονικό σχολείο. Όποιος το παρακολουθεί έχει
την δυνατότητα να µειώσει την ποινήτου, και αυτός είναι και ο λόγος που είναι
πάντα γεµάτο. Στο σχολείο είναι εγγεγραµµένοι 283 µαθητές, όµως όσοι
φοιτούν πραγµατικά ανέρχονται σε 150, ενώ στο δηµοτικό φοιτούν περίπου 80.
Η αναλογία αλλοδαπών-Ελλήνων µαθητών είναι περίπου 50-50. Οι
περισσότεροι κρατούµενοι έχουντελειώσει το δηµοτικό και ελπίζουν να
βγάλουν το γυµνάσιο, τουλάχιστον µέσα στο σχολείο της φυλακής.
Μέσα από την έρευνά µας και την πρώτη µας ουσιαστικά επαφή µε τον κόσµο
των φυλακών ανηλίκων διαπιστώσαµε ότι το περιβάλλον διαβίωσης των
ανήλικων κρατουµένων είναι ακατάλληλο και αντιπαιδαγωγικό. Ο εγκλεισµός
δεν σηµαίνει απλά στέρηση της ελευθερίας του ατόµουαλλά και τον αποκλεισµό
του από την οικογένεια και τα γνωστά πρόσωπα, καθώς και την στέρηση
κάποιων βασικών υλικών αγαθών, την απουσία σχέσεων µε το άλλο φύλο και
τέλος την απώλεια οποιασδήποτε αυτονοµίας και της αίσθησης ασφάλειας.
Αυτός ο εγκλεισµός τις περισσότερες φορές προκαλεί τους φυλακισµένουςνα
ξαναδιαπράξουν τα εγκλήµατα που έκαναν και µερικές φορές να διαπράξουν
κάτι ακόµα χειρότερο. Το σύστηµα σωφρονισµού των ανηλίκων παραβατών
φαίνεται να έχει αποτύχει παταγωδώς, διότι δεν βοηθάει τους φυλακισµένους
να κάνουν µια νέα αρχή. Πιστεύουµε ότι θα πρέπει να δοθεί έµφαση στην
κοινωνική ένταξη των ανηλίκων παραβατών του νόµου ως ισότιµα µέλη της
κοινωνίας. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι ανάγκη να υποστηρίξουµε
τους ανηλίκους µε σεβασµό της αξιοπρέπειας, της προσωπικής αξίας και των
δικαιωµάτων τους, ώστε να µην περιθωριοποιηθούν κοινωνικά και να µην
επιστρέψουν αργότερα στις φυλακές ως ενήλικοι. Θα πρέπει λοιπόνσταδιακά
να αντικατασταθούν οι ποινές στέρησης της ελευθερίας µε άλλες µορφές
σωφρονισµού. Τα παιδιά χρειάζονται κοινωνική φροντίδα και προστασία και
όχι κελιά και αποµόνωση.

16. 16
1ο Γενικό Λύκειο Σπάρτης
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
Νεανική Παραβατικότητα
Project Α’ λυκείου
(Απευθύνεται σε μαθητές Γυμνασίου – Λυκείου)
Φύλο
Αγόρι Κορίτσι
Τάξη
………………………………………………………………………
Ερωτήσεις
1. Σημείωσε με Χ σύμφωνα με αυτή τη σειρά:
Ναι Όχι Δεν έχω γνώμη
Παρατηρείς τάσεις παραβατικότητας στους συνομηλίκους σου;
Ποιοι πιστεύεις ότι είναι οι συνηθέστεροι παράγοντες που συμβάλλουν
στη νεανική παραβατικότητα; (κύκλωσε μία απ’ τις ακόλουθες επιλογές)
Οικογενειακά προβλήματα
Παρέες
Κληρονομικοί παράγοντες
Άλλος παράγοντας
2. Έχεις δράσει ποτέ παραβατικά;
3. Πιστεύεις ότι το σχολείο ενημερώνει σωστά τους μαθητές, ώστε
να τους αποτρέπει από παραβατικές πράξεις;
4. Θεωρείς πως το σχολείο αντιμετωπίζει σωστά καταστάσεις
παραβατικότητας;
5. Θεωρείς ότι βελτιώνεται η συμπεριφορά ενός παιδιού με την
τιμωρία;

17. 17
6. Εάν όχι, ποιος κατά τη γνώμη σου είναι ο πιο αποτελεσματικός
τρόπος αντιμετώπισης μιας παραβατικής συμπεριφοράς;
Ο διάλογος
Η ενημέρωση
Η επίπληξη
7. Αν γνώριζες πως κάποιο κοντινό σου άτομο εμπλεκόταν σε κάποια
παραβατική πράξη, θα το ανέφερες:
Στο σχολείο
Στην οικογένεια
Στις Αρχές
Σε κανέναν
8. Έχεις βιώσει ποτέ τις οδυνηρές συνέπειες (π.χ. θάνατος, ατύχημα,
εμπλοκή με Δικαστικές Αρχές κτλ.) εξαιτίας κάποιας παραβατικής
πράξης;
9. Βρέθηκες ποτέ θεατής σε κάποιο περιστατικό παραβατικού
χαρακτήρα και αντέδρασες;
10. Αν ναι, τι έκανες:
Προσπάθησα να επέμβω για την επίλυση του προβλήματος.
Ενημέρωσα τους καθηγητές και τον διευθυντή του σχολείου.
Απευθύνθηκα στις Αρχές (π.χ. αστυνομία)
11. Πιστεύεις ότι τα Μ.Μ.Ε. προβάλλοντας πρότυπα παραβατικής
συμπεριφοράς, ωθούν τους εφήβους σε παραβατικές πράξεις;
12.Πιστεύεις ότι τα άτομα με ιδιαιτερότητες γίνονται στόχος
παραβατικής συμπεριφοράς;
Υπεύθυνη καθηγήτρια: κ. Δήμητρα Παυλάκου

18. 18
Αποτελέσματα Κοριτσιών
Αποτελέσματα Αγοριών
66%
26%
8%
Ερώτηση 1
ΝΑΙ ΌΧΙ ΔΕΝ ΕΧΩ ΓΝΩΜΗ
35%
58%
7%
Ερώτηση 6
ΝΑΙ ΌΧΙ ΔΕΝ ΕΧΩ ΓΝΩΜΗ